________________
૩૦
આધુનિક જેનોનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન. પ્રસંગ મળે અને બહુ ઓછી વસ્તુઓથી ચલાવી લેવું પડે, તેથી જીવન એની મેળે બહુ સાદું અને પવિત્ર થઈ જાય. આ તે પર્વત ઉપર તીર્થસ્થાને હેવાના બાહ્ય લાભ ગણાવ્યા; પણ આ ઉપરાત તીર્થસ્થાનને મુખ્ય આશય સાંસારિક જીવનની ઉપાધિઓથી શ્રમિત થયેલા આત્માને અપૂર્વ શાન્તિ આપવી તે છે અને તે તે પર્વત ઉપરનાં જેટલો અન્યત્ર સિદ્ધ થઈ શકે જ નહીં.
તીર્થસ્થાન ગિરનાર કે શિખરછમાં ફરતાં જે શાન્તિ આનંદ અનુભવાય છે અને આત્મા જે પ્રકારના ઉન્નત ભાવોમાં વિચરવા માંડે છે તે અનુભવ કાશીમાં ગંગાતટ ઉપર કે મથુરાના યમુના તટ ઉપર થ અશકય છે. જ્યાં સામાન્ય જનતાને ઘંઘાટ ન પહોંચતે હોય, જ્યાં લોકપ્રવૃત્તિને ખળભળાટ જરા પણ નજરે પડતા ન હોય, જ્યાં સંસારને મલીન વ્યવહાર કશે પણ અવકાશ પામતો ન હોય ત્યાં સહેજે ચિત્ત ચિન્તાનિવૃત્ત બને, મન શુદ્ધ અને પવિત્ર બને અને આત્મા ઉન્નત ઉડ્ડયન કરવા માંડે. આ પૃથ્વીતળ ઉપર પર્વતે દિવ્યતાનાં–સ્વગીયતાનાં ધામ છે. એટલાજ માટે શંકરને કૈલાસવાસી કલ૫વામાં આવ્યા છે. એટલાજ માટે સર્વ સિદ્ધોને વૈદ રાજલકના શિરેભાગમાં આવેલ સિદ્ધશિલા ઉપર વસતા હોવાનું શાસ્ત્રોમાં કથન છે. કુદરત પર્વત ઉપર સ્વતંત્રપણે રમણ કરે છે અને કુદરતનાં સ્વતંત્ર રમણે ચાલી રહ્યાં હોય ત્યાંજ આત્મા પરમાત્માની ઝાંખી કરે છે. આ પ્રમાણે પર્વત ઉપર તીર્થ સ્થાને નિર્મિત થવાથી દેહદમન થાય અને તેના પરિણામે મન નિર્મળનિવિકારી બને, નિસર્ગ સાન્નિધ્ય સધાય અને તેને પરિણામે ચિત્ત પ્રફુલ બને અને આત્મા અપૂર્વ આનંદ અનુભવવા માંડે; અપ્રતિહત શાન્તિ પ્રાપ્ત થાય અને તેથી આત્માને સ્વરૂપસાક્ષાત્કાર સુલભ બને. વૈષ્ણવ અને બ્રાહ્મ
નાં કેટલાંક તીર્થો લેકેની ધમાલથી દૂર લગભગ નિર્જન સ્થાનમાં આવે લાં છે. ત્યાં જવાથી તે જરૂર આત્મા શાન્તિ પામે અને તીર્થની ભાવનાઓ સિદ્ધ થાય; પણ કેટલાંક તીર્થો તો મોટા શહેરમાંજ નિર્માયલા છે. આ તીર્થોની પરિસ્થિતિ વિચારતાં એમજ લાગે કે આ બધાં તે નામનાજ તીર્થસ્થાને છે. કાશી, ગયા કે મથુરા હિંદુઓનાં મોટાં ધામ ગણાય, પણ આ સ્થળે તે જયાં કરતાં ન જયાં ભલાં. તીર્થમાં લેકે આવે તે પાપ મૂકવા સારૂ-તેને બદલે પાપને સમૂડ એકત્રિત થવાને આ શહેરે સરજાયાં ન હોય એવાં આ સ્થાને લાગે. આ તીર્થોમાં કોઈ તીર્થત્વજ દેખાય નહિ. આ તીર્થોમાં આપણને તારનાર પંડ્યાએ તે પાપમૂર્તિ નરપશુઓ જ લાગે. કેટલાક ભેળા યાત્રાળુઓને આ પંડ્યાઓને હાથે નિરંતર શિકાર ચાલ્યાજ કરતો હોય. આખું વાતાવરણ ગંગાનાન, ક્રિયાકાંડ અને ભોજનદાનનાં ગુંચળાંએથીજ ભરેલું, અનીતિ
