________________
આધુનિક જૈન કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
ભ
ર
ભરેલા પ્રદેશમાં થયેલુ' હાય છે નિસર્ગના વિહારસ્થાના ... આ જગતમાં નહીં, સમુદ્ર અને પર્વત ગણાય. ઉપરે જણાવેલાં સર્વ તીર્થ સ્થાન લગભગ નદી, સમુદ્ર અથવા પવ તનેા આશ્રય કરી રહેલાં જણાય છે. કુદરતી સાન્હ ક્તિભાવ વિકસાવવામાં-પ્રગટ કરવામાં અનન્ય સહાય આપે છે, એ દરેક ધમ ના મહાપુરૂષાને અવશ્ય પ્રતીત થયેલ અને તેથી દરેક તીર્થ સ્થાન પણ તે તે સ્થળના કુદરતી સાન્દ ઉપર ખાસ નજર રાખી નક્કિ કરવામાં આવેલુ જણાય છે. આ નિસગ રમણીયતાને અંગે તીર્થસ્થાન જેટલું આત્માને આલ્હાદક હોય છે, તેટલુંજ આરેાગ્યનું આવાહક બને છે. હિંમાલયમાં આવેલ સ તીર્થ સ્થાનાની રમણીયતાનુ તે વર્ણનજ કેમ થઇ શકે ?બદ્રીનાથ, કેદારનાથ, ગ'ગાત્રી, જન્માત્રી, કૈલાસ અને માનસ સરાવર—આ હિમાલયનાં મુખ્ય તીસ્થાન—મા સૈન્દય ને ભૂમિન્ત કરી રહેલ પ્રદેશે તેા સુભાગી હોય તે જોવા પામે ! કાશ્મીરમાં આવેલ અમરનાથની રમણીયતા તેમ અભૂતતા અનુપમૈય ગણાય છે. અમરનાથનું તીથ એટલે મેટાં શિખરાવાળું ભવ્ય મંદિર નહિ, પશુ બરફથી ઢંકાયલા શિખરા. વચ્ચે આવેલ એક વિશાળ ટેકરી ઉપરની પાંચેક હાર માણસા સમાવે તેવી વિશાળ ગુફામાં ' માત્ર બરનું સ્વાભાવિક સદાકાળ એક સરખું દેખાતું મેટું શિવલિંગ, શંકરના પરમ ભક્ત અહિ શકરના સાક્ષાત્કાર કરે. હિમાલયની તળેટીમાં આવેલ હરદ્વારમાં અનવરત નાદથી ખળખળ વહેતી ધવળ ગગાના રણકાર કેટલાય વર્ષો પહેલાં સાંભળેલા છતાં હજી ભૂલાતેા નથી. ગયા ક્લ્ગુ નદીના કિનારે સુન્દર લાગે છે. અહિ વધારે સુન્દર તે બુદ્ધગયાનું સ્થળ છે કે જ્યાં ભગવાન બુદ્ધને પરમજ્ઞાન થયાનુ કહેવાય છે. કાશીમાં કંટાળા આવે એવું ઘણુ` છતાં ગ'ગાતટની મનેહરતા અનુભવી કાઈ પણ આત્મા આનંદ પામ્યા વિના ન રહે. પ્રયાગમાં સંગમસ્થાનની રમણીયતા અવણુ નીય છે. મથુરા તે બહુ ગમે એવું નથી; પણ સાયંકાળે ઉત્તરતી યમુનાની ભારતીનુ દૃશ્ય ભૂલાય તેવું નથી. જગન્નાથપુરી જે કાઈ જાય તે ત્યાંના ભવ્ય મદિરના બિભત્સ કોતરકામ જોઇ જેટલા દુઃખ પામે છે તેટલેાજ સમીપમાં પૂર્વ દિશાએ આવેલ વિશાળ નીલવર્ણાં ઉષિ ગાજતે સાંભળી વિરામ પામે છે. ત્યાંના સમુદ્રપટની સુન્દરતા સુવિખ્યાત છે.નાશોક આગળ ગાદાવરી, પંચવટી, પાંડવગુફા વિગેરે બહુ રમ્ય સ્થાનેા છે. વેરાવળથી કટાળેલા માણસ પ્રભાસ પાટણ આવી શાન્તિ અને આરામ પામે છે. દ્વારિકા નજરે જોયુ નથી પણ દૂરથી તા મનહર લાગેલું. એકદમ નીલવ ભૂરા સમુદ્રપટ ઉપર બાવેલ સુન્દરમેંટ ઉપર દ્વારિકાધીશનું ભવ્ય મદિર 'ઉંચા શિખરવડે આકાશને ચુમી રહેલુ દૂચી નજરે પડે છે. દક્ષિણ હિંદુસ્તાનમાં
