Jain Dharm Prakash 1921 Pustak 037 Ank 10

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533436/1

Page #1

REGISTERED No. B. 156.
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
अक्षद्रो रूपसौम्यो विनयनययुतः करताशाव्यमुक्तो । मध्यस्थो दीर्घदर्शी परहितनिरतो लब्धलक्षः कृतज्ञः ॥ सदाक्षिण्यो विशेषी सदयगुणरुचिः सत्कथः पक्षयुक्तो।
वृद्धा) सज्जनो यः शुभजनदयितो धर्मरत्नस्य योग्यः॥१॥ પુસ્તક ૩૭ મુ ] પાષ. સંવત ૧૯૭૮, વીર સંવત ૨૪૪૮. [ અંક ૧૦ મો.
પ્રગટ કર્તા શ્રી જૈન ધમ ધરારક સભા ભાવનગર.
अनुक्रमणिका. પાન્થને સશ. અસલના શ્રાવક
२४३ શ્રી પાશ્વજિન સ્તવન સારાંશ . ..
૨૮૪ પ્રશ્નોત્તર સાધશતકગત પ્રશ્નોત્તરી
२६८ જેને અને દયા
३०२ આધુનિક જનાનુ ફળાવિહિન ધાર્મિક જીવન ... ३०९ ધર્માભિમાન છે. • • • • • •
૧૫ ભાવનગરમાં પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવું
૨૧૭ wટ નોંધ અને ચર્ચા. ,
૩૧૮) પુસ્તકાની પહાંચ . . .
ર૧ વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧-૮-૦ પાસ્ટેજ ફા ૦-૪-૦ ભેટના પાસટેજ સહિત. ભાવનગર-શારદાવિજય પ્રી. પ્રેસમાં શા મટુલાલ લશ્કરભાઇએ છાપ્યું.
જ
છે
5
2
/

Page #2

अमारूं पुस्तक प्रसिद्धि खातुं.
૧ થોડા વખતમાં બહાર પડશે. ૧ શ્રી વૃહત્ ક્ષેત્ર સમાસ. માટી ટીકા સહિત. ૨ શ્રી ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર. ભાષાંતર. પર્વ ૧૦ મુ'. આવૃત્તિ બીજી. ૩ શ્રી પાંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર. મૂળ. ગુજરાતી મેટા ટાઈપમાં. કિં. દેશ માના.
૨ છપાય છે. ૧ શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. ૨ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ભાષાંતર. વિભાગ રજે. સ્થ"ભ ૫ થી ૯. આવૃત્તિ બીજી. ૩ શ્રી ધન્યકુમાર ચરિત્ર ભાષાંતર. ૪ શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ ભાષાંતર. ૫ ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચા કથા ભાષાંતર. ( વિભાગ ૨ જે, ) ૬ શ્રી અધ્યાત્મ ક૯પદ્રુમ ભાષાંતર. આવૃત્તિ બીજી. ૭ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ. મૂળ. વિભાગ ૪ થે. સ્થભ ૧૯ થી ૨૪. ૮ શ્રી ઉપદેશ ક૯પવલ્લી ( મહજિણાણુ’ની ટીકા ) નું ભાષાંતર.
૩ તૈયાર થાય છે-તૈયાર થયે પ્રેસમાં જો. ૧ શ્રી પર્વતિથિ વિગેરેના ચિત્યવ‘દને, સ્તવન, સઝાયા, સ્તુતિ વિગેરેને સ’ગ્રહ. ૨ શ્રી વિનોદકારી કથા સંગ્રહ નું ભાષાંતર. ૩ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ચરિત્ર. ૪ શ્રી પ્રકરણ પુષ્પમાળા. વિભાગ ૨ જે. ( કેટલાક નાના પ્રકરણા સાથ.).
श्री हंसरत्नमरि विरचित श्री शत्रंजय माहात्म्य. संस्कृत गद्यबंध.
આ ૮૫૫૦ લેાક પ્રમાણુ ગ્રંથ સંસ્કૃત ભાષાના નવીન અભ્યાસીઓને ખાસ વાંચવા લાયક છે. ભાષા સરલ છે. શ્રી ધનેશ્વરસૂરિજી કૃત પદ્યબંધ શત્રુ - જય માહાસ્યને પ્રાયે અક્ષરશઃ સમાવેશ કરેલ છે. એ મહાતીર્થની ભક્તિવાળાઓએ ખાસ વાંચવા લાયક છે. અંદર ઘણી કથાઓ સમાવેલી છે. કિંમ્મત રૂ.૧૦) પાટેજ નવ આના. સાધુ સાધ્વીને માટે મગાવનારને તેમજ આ સભાના સભાસદને માટે કિંમત રૂ.છા. બીજાઓને કમીશન ટેકા ૧૦ આપવામાં આવશે.
- આ ગ્રંથ છાપતાં પૃષ્ઠ ૧૬૫ થી ૧૬૮ કરવાજ રહી ગયા છે, ત્રુટક નથી, તેથી એ અકિ ન દેખાવાથી ત્રુટક ગણીને તે પાના મંગાવવા નહીં.

Page #3

श्रीजैन धर्मप्रकाश.
शिवमस्तु सर्व जगतः परहितनिरता भवंतु भूतगणाः ॥ दोषाः प्रयांतु नाशं, सर्वत्र सुखीभवतु लोकः “સર્વ જગતનું કલ્યાણ થાઓ, પ્રાણીએ પરીપકારમાં તત્પર થાઓ, દોષમાત્ર નાશ પામે અને સર્વત્ર લાકે સુખી થાઓ. ”
|| 3 ||
પુસ્તક ૩૭ મુ] પેષ. સંવત ૧૯૭૮. વીરસંવત ૨૪૪૮. [ ક. ૧૦ મા.
૧
पान्ने सन्देश .
1***
આધવજી સન્દેશા કહેજો શ્યામને—એ રાગ.
ભવ અટવીના પાન્થ ! રૂડા સન્દેશ આ, શ્રવણ કરી કરઅે તદ્ભુત આચાર જો; પુન્યાયથી પામ્યા જન્મ ચિંતામણિ,
વ્ય ગુમાવ્યે રઝળીશ ભવસાગરમાં જો. જૈનધર્મ પામ્યા તું આ તરજન્મમાં, ભાગ્યતણી પાથી ઉડી તું માન જો; ટુંક જીવન મળ્યુ' ત િહિંમત હાર ના, તપ જપ વ્રતકરી ઝટપટ કર ભવ અત જો. જૈનધર્મ એ સત્ય ધર્મ તુ જાણુ, નહીં મળશે ભવમાં તેહ અમૂલ જો; તરંગ લાતે ચઢશે એ વિષ્ણુ અબ્ધિના, નહી થાશે એ નાવ વિના ઉદ્ગાર જો. તુજ આતમસમ લેખ જગજ્જીવ સને, જરીએ ના હૈ મવચ ક્રાયથી દુઃખ જો; એ ધર્મ વિના સ’સારસમુદ્રના તરંગની વાતે ચડીશ.
प
૧

Page #4

રો
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
દયાઝરણુ વહેવા દે જીગરે નસનસે, અંક રમે હરણાં ચુમશે તુજ હસ્ત જો. પ્રાણ પડે પણ સત્ય કદિ ત્યજતા નહીં, ‘ સત્યમેવ નયતે ’પર રાખજે શ્રદ્દા જો; વિપત્તિ વાદળ વરસે વીજ ચમકે કઢિ, ગિરિ સમ રે'જે નહી થાતા વિચલિત જો. ચારી હિંસા ભગિની સંગ નિવારજે,' નરકાવાસતણું દુ:ખ શાસે જણાય જો; બ્રહ્મચર્ય વા એકપત્નીવ્રત પાળજે, પ્રથમ છે મુક્તિતણું અત્યુત્તમ કારણુ જો. વીરવચન આગમ નવ મિથ્યા માનજે, ઝળકે જ્યમ તેઝળહળ રત્નની ખાણ જો; પ્રમાદ પરિહરી સૂક્ષ્મ તત્ત્વ વિચારજે, હેજત મળશે હરદમ અપર'પાર જો. ઝેર વેરમાં અલ્પ આયુ વીતાવ ના, અનિત્ય આ સંસાર ઉપાધિ ત્યાગી જો સગાં સંબધી સ્નેહી સુહૃદ સંગમાં, ચૂકીશ ત્હારાં આતમસુખનાં સાધન જો. વાવવું તેવું લણવું જીવનમાં ખરે, સુખદાયી નીવડે એવી કર કરણી જો; બાહ્ય અભ્યન્તર કર્યું નિકદન આણજે, આત્મ વિશુદ્ધ કરી ચઢ મેાક્ષ નિસરણી જો. જૈનધર્મના નિર્મળ પંચ સ્વીકારજે, વૃદ્ધિ કરવા મથજે આતમકાન્તિ જો; સુન્દર આ સદેશ પાન્ય! સ્મરજે સદા, મળશે જેથી નિદિન અનુપમ શાંતિ જો.
૫
ચારી ને હિંસા એ બે હુસના સમ તજ,
.
૧૦
સુંદરલાલ ડાહ્યાભાઈ શાહ.

Page #5

અસલના શ્રાવક
असलना श्रावक.
શ્રાવક ઉત્તમ નામ ધરાવે, ધનના મેહનિત્ય વરસાવે; શ્રાવક ઉત્તમ ને ઘર આવે, ધનના મેહ તેહ વરસાવે—એ આંકણી. કીડીથી કુંજર સુધીમાં, રક્ષણ કરવા જાવે; અણુગળ જળ ને અભક્ષ્ય તે તા, સ્વપ્નામાં નહીં આવે. પાન સાપારી ખડી તમાકુ, સાત વ્યસનના ત્યાગી; જીન્હાસ્વાદ વ્હાલા નવ ગણશે, સામાયિકમાં રાગી. સધ્યાકાળે કરે પડિમણું, સવારમાં પણ કરતા; જયણા જીવજંતુની રાખી, સમજી પગલું ભરતા. બ્રહ્મચર્ય માં સમજી પૂરણ, નવવાડે શીલ ધરતા; સુદર્શન પર પરીક્ષામાંહે, અડગ રહે નવિ ડરતા. પરદારા પરધન પથ્થર સમ, મનથી નિશ્ચય જાણે; મૃત્યુ લગે વિહળ નવિ થાતા, ઇંદ્ર ચંદ્ર વખાણે. કામદેવ ને જીરણ શ્રેષ્ઠી, જીએ ભાવના ભાવે; બાર લાખનેમાં જોતાં, એકે નજર ન આવે. શૂળીપર ત ભલે ચઢાવે, બ્રહ્મચય નવી ખડે; પ્રમાણ માંધેલું જે ધનનું, વરતે રાખી ખતે વિજય શેઠ ને વિજયા રાણી, કેવા શિયળ ધરતા કૃષ્ણે પક્ષ ને શુકલ પક્ષના, નિયમને દ્રઢ ધરતા. બેની વચ્ચે રાખી ખડ્ગને, અખંડ શિયળ પાન્યુ; વસ્તુપાળ ને તેજપાળે તા, આયુમાં દ્રવ્ય ઘાલ્યુ કુમારપાળ જે જૈનધમ માં, જીવ રક્ષણ કરનારા; હેમાચાય ગુરૂને પરતાપે, અખુટ ભર્યા ભંડારા. ચાદ મૂર્તિ સાનાની ઉત્તમ, અવિચળગઢે મીરાજી; અઢાર કરાડ તા દેલવાડામાં, ધન ખરચ્યુ થઇ રાજી પેથડશા પણ ઉત્તમ બનીએ, ચાવીશ ધડી સેાનાથી; ઘીને બદલે સાન્લ્યા, હાલ અને કાનાથી ? આબુ ઉપર ચડે જે પહેલા, તે સાનુ તેટલું આપે; ચાવીશ ધડી કુચન અને, પેથડશા ટેક રાખે. જેસલમેરમાં યા વરતાવ્યા, જવ સમ દેવળ દીઠું; તા સમ તે પ્રતિમાજી રૂડાં, નવાંગ દન મીઠુ.
શ્રા॰ ર
શ્રા૦ ૧
આા૦ ૨
શ્રા૦ ૩
શ્રાવ ૪
શ્રા ૫
શ્રાદ
ગ્રા ૭
આા ૨
૫૦ ૯
શ્રા૦ ૧૦
શ્રા૦ ૧૧
મા૦ ૧૩
૦ ૧૪

Page #6

શ્રી જૈન ધર્મ, મહાશ.
કુબેરથી પણ વિશેષ લક્ષ્મી, ધના શ્રાવકે પામી; ચૌદશે ચુમાળીશ સ્થ’ભા, રાણકપુર નહીં ખામી. કારીગરની કરવી ગણના, દેવળ જવના જેવુ, તલ જેવા પ્રતિમાજી દીા, એ તે કામજ કેવુ. શ્રધ્ધા વિવેક ક્રિયામાં પૂરા, શરા ક ખપાવે; સ્વામીભાઇના દુઃખને સમજી, નિજ સમ દ્રવ્યે બનાવે. લક્ષ્મીનું લેખું કાઢીને, વસ્તીનું પ્રમાણ ધારે; તે ભાગે સ્વામીખ ધુન્દે, સ્થાય કરવા સ્વીકારે. સ્વામીવત્સલ તેને કહીએ, સ્વામી દુઃખી નવ દેખું; સ્વામીભાઇને દુઃખી રાખીને, ધનનુ શું કરે લેખુ દુઃખી જૈનાની રક્ષા કરતાં, સફ્ળ જૈન જન્મારા; સ્વામીભાઇને સુખી કરવા, ખરચા ધન ભંડારો. અળ ધન તનને ગન રાખે, સમદષ્ટિ સમભાવે; સર્વ વાતમાં રહે નિયમસર, શ્રાવક તેહ કહાવે. વાડીલાલ સાંકળચંદ ઉપદેશક.
શ્રા૦ ૧૫
૦ ૧૬
શ્રા૦ ૧૭
શ્રા॰ ૧૮
આા૦ ૧૯
શ્રા ૨૦
આા૦ ૨૧
*ચિદાનંદધન પરમ નિરંજન, જન મન રજન દેવ; લલના ઇઃ લલિત પદ ગર્ભિત
શ્રીમન્ગહાપાધ્યાયજી કૃત શ્રીપાર્શ્વજિન સ્તવન સારાંશ.
( લેખક સગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી, )
૧ અનંત જ્ઞાન અને અંખડ આનંદથી પૂ, પરમ વિશુદ્ધ અને જગ તના જીવાને આનંદદાયક એવા શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ કે જેમની સેવા દેવનાયકેા (ઇન્દ્રો) પણ કરે છે, તે દેવાધિદેવની અમે દ્રવ્ય ભાવથી સ્તુતિ કરીએ છીએ. મલીનાર ભી ગૃહસ્થના મુખ્યતાએ દ્રવ્યપૂજાના અધિકારી હેાવાથી, પ્રથમ પ્રભુપૂજાયેગ્ય ઉત્તમ દ્રવ્ચે અત્ર દર્શાવવામાં આવે છે, તેવા ઉત્તમ દ્રવ્યયેાગે પૂજા કરનાર ગૃહસ્થ શ્રાવકોને પ્રભુપ્રત્યે શુદ્ધ પ્રેમ ભાવ ઉલ્લસે છે; તે માટે પ્રથમ દ્રવ્યેાલ્લેખ કરવામાં આવેલ છે, તે પછી ભાવના ઉલ્લેખ કરવામાં આવશે.
૨ જાઈ, જીઈ, ચંપક, કેતકી, (કેવડા), દમણેા, કુંદ, મચકુંદ, મેગરે, ડોલર, ગુલામ વિગેરે સુગ ધી પુષ્પા સારીજાતના મેળવી, નિળ ભાવથી શ્રીપા - આ રાયગંભીર મનહર સ્તવન નવપદ મહારમ્યાજ્ઞિક બુકમાં મૂળ માત્ર પ્રકાશિત થયેલ

Page #7

શ્રી પાર્શ્વનિ સ્તવન ારાંશ. પ્રભુની પૂજા (ભક્તિવંત શ્રાવકોએ) કરવી ઉચિત છે.
૩ ઉત્તમ ચંદૅન ઘસી, તેમાં ઉંચા ખાસ મેળવી, તેવડે પ્રભુના આખે અંગે (મુખ સિવાય) વિલેપન કરવુ' અને શુદ્ધ કેશરને ધેાળ કરી, ઉલ્લસિત ભાવે પ્રમુના નવ અંગે પૂજા કરી પ્રબળ પુન્ય ઉપાર્જવું યુક્ત છે. શીતળ દ્રવ્યેાવડે વિલેપન પૂજા કરી શુદ્ધ કેશર કસ્તુરી વિગેરે સુગંધી દ્રવ્યેાવડે પ્રભુના અંગે (યથાચિત સ્થાને) પૂજા કરવી યુક્ત છે.
૨
૪ પ્રભુના અંગે મનેાહર આંગી (અગરચના) કરી, પ્રધાન મુકુટાદિક અલંકાર ચઢાવી, ધૂપ, દીપ, અક્ષત, નેવેદ્ય અને ફળ પ્રમુખ ઉત્તમ કબ્યાવર્ડ પ્રભુની પૂજા સારી રીતે કરી ઉદાર ભાવ ભાવવા યુક્ત છે.
૫ એવી રીતે પ્રભુની દ્રવ્યપૂજા રૂચિ સહિત કરીને, હવે ભાવસ્તવ કરતાં છતાં શ્રીમાન્ ઉપાધ્યાયજી કથે છે કે હે પ્રભુ! ! આપની ઉત્તમ મુદ્રા (પ્રતિમા) નિહાળતાં અમને આપને પ્રગટ થયેલા અનંત ગુણુની પ્રતિતી થાય છે, તે પ્રત્યક્ષવત્ ભાસે છે. પ્રભાવતી રાણીના પ્રાણપ્રિય પ્રભા ! અનત જ્ઞાનાદિ ગુણ્ણાના નિધાનરૂપ આપ સદા
જયવંતા વર્તો.
૬ જો આપની ભક્તિરૂપ મેારલી (મયૂરી) મ્હારા મનરૂપી વનમાં છુટથી વિચરે તે પાપરૂપ ખધન શિથિલ થઈ જાય, અર્થાત્ આપની ભક્તિના પ્રભાવથી પાપનાં બધાંય અધન તૂટી જાય અને આખુ જગત્ મિત્રરૂપે થઇ રહે, યાવત્ રાગ દ્વેષાદિ સઘળા દાષા વિલય થઈ જાય,
૭ જો આપની આજ્ઞારૂપી કલ્પવેલી મ્હારા મનરૂપી નંદનવનમાં પ્રગટ થઇ છે તે પછી તેમાં કુમતિ અને કદાગ્રહરૂપી કાંટાળાં વૃક્ષાનું ઉગવાપણું જ રહેશે નહિ-તેમનું જેરજ ચાલશે નહિ.
૮ પ્રભુપ્રત્યેના ભક્તિરાગ અને પ્રભુની આજ્ઞાના વચનનુ પાલન, એ એ મજબૂત ચક્રોવડે વેગથી ચાલનારા અઢારહજાર શીલાંગરથ સાધુજનોને. આ સંસારઅટવીને ઉલ્લંઘી, ક્ષેમકુશળે શિવપુરમાં લઈ જાય છે.
૯ શ્રી ગુરૂના હિતેાપદેશથી આપના શાસનપ્રત્યે હુને જે પ્રેમભાવ પ્રગટચે છે, તે જેમ ભમરા પુષ્પમાંથી પરાગ ખે ́ચી લે છે, તેમ મહાનંદ-પરમા'નદ્ર-મેક્ષપદ મ્હારામાટે ખેંચી લાવશે.
૧૦ જેમ સમુદ્રના જળમાં રહેનારૂ' માછલું ગમે તેટલું અથડાય, પછડાય, ઊંચું નીચુ' થાય પણ સમુદ્રમાંજ રહે છે, તેમ આપના શાસનમાં લીન થયેલું મ્હારૂ મન ગમે તેવા સ ંચાગેામાં પણ તેમાંથી છુટ્ટુ થવા ચહાતુ જ નથી, આપના શાસનનો રાગ છુટી ન શકે એવા દ્રઢ લાગેલા છે. તેની ખુમારી એવી અજબ છે કે તે કઈ રીતે ઉતરી શકેજ નહીં.

Page #8

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રાણ.
૧૧ ને બાપ સમથ એકજ મ્હારા હ્રદયમાં (કાયમ) વસે છે, તા મ્હારે બીજા કાઈની કશી પરવા કે દરકાર નથી, આપની એક નિષ્ઠાથી કરાયેલી સેવા શક્તિ અક્ષય અવિચળ મેાક્ષ મેળવી આપશેજ, એવા હૅને દઢ વિશ્વાસ છે. ૧૨ આ સેવકને આપના શાસનના જે અનુભવ રસ ચાખવા મળ્યો છે, તેની ખીજ પ્રાકૃત સામાન્ય જનાને શી ખબર હોય ? કુવારી કન્યાને દૂરૂપતી સંબંધી સચેાગના સુખની સમજજ કયાંથી હાય?
૯૬
૧૩ આપ મ્હારા સ્વામી અને હું આપના સેવક એ તે વ્યવહાર દ્રષ્ટિવાળા વિવેક છે; બાકી નિશ્ચયનયના અભિપ્રાયે (વસ્તુતઃ) આપણ ને વચ્ચે કશે ભેદભાવ રહેતાજ નથી. શા માટે આપણા વચ્ચે કશે ભેદભાવ રહેતેાજ નથી ? તેનું ખાસ કારણુ સ્તુતિકાર સ્પષ્ટ કરે છે.
૧૪ મન, વચન અને કાયાદિ પુદ્ગલ માત્ર ચેતનદ્રવ્યથી ન્યારાજ છે અને શુદ્ધ જ્ઞાનાદિ ચેતનસ્વભાવથી રાગા≠િ વિભાવ ન્યારાજ છે. મ્હારા શુદ્ધ દ્રવ્ય ગુણ પર્યાયની ઘટના તે માપના સમાનજ છે. આપના અનંત જ્ઞાનાદિ ગુણા સઘળા પ્રગટ થયેલા છે, તેવાજ અનંત જ્ઞાનાદિ ગુણ્ણા આ ચેતન દ્રશ્યમાં તિરાભૂત (અપ્રકટ શક્તિરૂપે ) રહેલા છે. તે ગુણેા સામે ષ્ટિ રાખતાં તે સમાનતાજ લાગે છે–લાગવીજ જોઈએ.
' ૧૫ નિર્મળ મણિરત્નની જેવા આપ અંતરઘટમાં પ્રગટપણે બિરાજે છા, તે પછી આપને શોધવા માટે બહાર ભટકવા જવાની કશી જરૂર નથી. જેમ કસ્તુરીએ મૃગ પેાતાનીજ નાભીમાં રહેલી કસ્તુરીને સમજ્યા વગર જ્યાં ત્યાં બહાર ભટકતા ગેરસમજથી આપડા દુ:ખી થાય છે, પણ કાંઈથી કસ્તુરી મેળવી શકતા નથી. તેમ મુગ્ધજના પણ આપને શેધવા માટે સમજ્યાવગર બહાર ભટકતા ખેદ પામે છે; પરંતુ જેએ આપના શુદ્ધ સ્વરૂપને અંતરઘટમાં નિર્ધારી જીવે છે, તેએ તે મેળવીને પરમાનંદ પામે છે. નિજ છતી વસ્તુજ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, અછતી વસ્તુ પ્રાપ્ત થતીજ નથી. એવા કુદરતી નિયમજ છે.
૧૬ ગુણુઠાણાદિ ભાવે (વિચારતાં) સહુ કોઇ જીવમાં આપના (ૠત્ ચિત્) અંશ વ્યાપી રહેલા પ્રતીત થાય છે. જેમ હંસ પક્ષી દૂધ અને પાણીને સૂતાં કરી શકે છે તેમ શુદ્ધ અનુભવજ્ઞાનવંત પશુ દેહાર્દિક જડવસ્તુમાંથી નિજ ચેતનદ્રવ્યને જૂદું કરી શકે છે.
૧૭ જ્યારે આત્મજ્ઞાન (અધ્યાત્મ) દશા જાગે છે, ત્યારે તેની સાથેજ વૈરાગ્ય પણ પ્રગટે છે. તે જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય કહેવાય છે. તેને ખરા ગુણુરત્નની પરીક્ષા જાય છે તેથી પ્રધાન રત્નને તે પરખી શકે છે. પ્રધાન રત્ન

Page #9

શ્રી પાર્શ્વછમ સ્તવન સારાંશ.
---
-
નજરે પડતાં તેનાથી તે અજાણ્યું રહેતું જ નથી. તે સહજજ્ઞાન વૈરાગ્યના પ્રભાવે વતને વસ્તગતે સમજી શકે છે, તેથીજ પવિત્ર જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્રરૂપ રત્નના ધારક સજજન, સાધુજનને અને તેના પ્રભાવને પણ જલદી પરખી શકે છે, અને તેને તથા પ્રકારે આદર પણ કરી શકે છે.
૧૮ કેવળ પુન્યપ્રકૃતિ દેવગતિ માટે થાય છે અને જે તે પુન્યાનુબંધી પુન્ય ન હોય તો ત્યાંથી જીવ પાછો વિનિપાત પામે છે-નીચે પછડાય છે, તે મર્મની વાત મૂઢ જ જાણી શકતા નથી, તેથીજ તેઓ પરમાર્થ સમજ્યા વગર બાહ્ય કષ્ટકરણમાંજ મુંઝાઈ રહે છે, અને ધર્મને ખરે પરમાર્થ સમજતા નથી. જેમ કેઈને કમળો થયો હોય તે અંધને પણ અપ સમજી ન શકે તેમ મેહમૂદ્ધ જને પણ ધર્મ અધર્મને મર્મ સમજી શકતા નથી. તે ધર્મને અધર્મ અને અધર્મને ધર્મ માની બેસે છે. - ૧૯ આત્માનું સહજ સ્વાભાવિક સ્વરૂપ વર્ણ, ગંધ, રસ, અને સ્પર્શ રહિત અરૂપી અને અતીન્દ્રિય છે. તેને કોઈ જાતનું સંસ્થાન હેતું નથી. તે જન્મ જરા અને મરણની ઉપાધિ રહિત શુદ્ધ નિરંજન હોય છે. એન્રી કેત્તર સ્થિતિને અહે નાથ! આપ પ્રાપ્ત થયેલા છે.
૨ આ૫ અનંતજ્ઞાન-દર્શનવડે લોકાલોકના સર્વે ભાવને જાણી-દેખી શકો છો. તેવીજ રીતે આ૫ અનંત શક્તિ સંપન્ન છે અને અનંત આનંદથી પૂર્ણ છે. અનંત ચતુષ્ટયથી આપ અલંકૃત છે. - ૨૧ આપ શુદ્ધ બુદ્ધ અરૂપી અને અતીન્દ્રિય છે. આપને જગત સાથે કશે સંબંધ નથી. આ૫નું વર્ણન કરવા અમે અશક્ત છીએ. આપનું સ્વરૂપ કેઈથી વર્ણવી ન શકાય એવું અગમ ને અપાર છે.
- ૨૨ દીપક, ચંદ્ર, સૂર્ય અને ગ્રહાદિનું તેજ જ્યાં પ્રસરતું–પહોંચતું નથી ત્યાં લેકના અગ્ર ભાગે આપની નિર્મળ આત્મતિ ઝળહળતી વ્યાપી રહી છે. * ૨૩ આ૫ આદિ રહિત-અનાદિ છે. જન્મ જરા મરણ રહિત નિય છે. અનંત જ્ઞાનવડે સર્વવ્યાપક છે. રાગાદિ કર્મમળ રહિત છે. અનંત ભાવના જાણુ છે. શુદ્ધ, બુદ્ધ, કષાયમુક્ત અને માયા રહિત છે. એમ આપ અનંત ગુણ યુક્ત છે.
૨૪ આપજ માતા, ગાતા (રક્ષક), ભ્રાતા, પિતા, બંધુ અને મિત્ર પણ આપજ છે, આપજ શરય છે, માટે જ દઢ મન વચન કાયાથી, આપની - સેવા કરવી એગ્ય છે.
* ૧ શરણ કરવા લાયક-આશ્રિતને આશ્રય આપનાર.
*

Page #10

શ્રી જૈન ક્રમ પ્રકાશ.
૨૫ હે પાર્શ્વ પ્રભા ! હવે આપ સ્હારી આશા પૂર્ણ કરો, મ્હારી એક વિનતિ સ્વીકારા અને હુને આ ભવસમુદ્રથી પાર ઉતારે એમ પતિશ્રી નયવિજયજીના ચરણુસેવક શ્રી યશેાવિજયજી કહે છે.
प्रश्नोत्तर सार्धशतकगत प्रश्नोत्तरो.. ( અનુસધાન પૃષ્ટ ૨૭૭-થી. )
પ્ર૦ ૩૫-મનુષ્યલાકમાં કલ્પવૃક્ષ હેય છે તે સચિત્ત કે અચિત્ત ? વનસ્પતિવિશેષ કે પૃથ્વીમય ? અને વિશ્વસા પરિણામે પરિણમેલા કે દેવાધિષ્ઠિત ? તે કહેવા કૃપા કરા
ઉ॰–મનુષ્યલેાકના કલ્પવૃક્ષે સચિત્ત, વનસ્પતિવિશેષ અને યુગલિકાના પુણ્યાયથી સ્વભાવેજ તેવા તેવા પ્રકારે પરિણમેલા હોય છે.
પ્ર૦ ૩૬–કુકડા ને મેરના માથાપર રહેલી શીખા સચિત્ત, અચિત્ત કે મિશ્ર ? ઉ-કુકડાના માથાની સચિત્ત ને મેારના માથાની મિશ્ર સમજવી
પ્ર૦ ૩૭– અસુરકુમાદિ ભવનપતિ દેવાના વણુ ચિન્હાદિનું સ્વરૂપ સગ્રહણી વિગેરેમાં સ્પષ્ટ કહેલ છે; પરંતુ જ્યાતિષી ઢાના શરીરના વણુ અને મુકુટનાં ચિન્હ કહેલ નથી તે કહેવા કૃપા કરે.
ઉ-ચંદ્ર, સૂર્ય, ગૃહ, નક્ષત્ર ને તારા-એ પાંચ પ્રકાર જયાતિષી દેવાના છે. તેમાં તારાઓ પાંચે વણ્ના છે, અને ખાકીના ચાર તપાવેલા સુવણુ જેવા વણુ વાળા છે. તે સર્વે વિશિષ્ટ વસ્ત્રાભરણુવડે ભૂષિત અને મસ્તકપર. મુગટવાળા હોય છે. તેમાં ચંદ્રને મુકુટના અગ્રભાગે પ્રભામંડળ જેવું મડળાકાર ચંદ્રનું ચિન્હ હાય છે, તેજ રીતે સૂર્ય, ગૃહ, નક્ષત્ર ને તારાઓના સંબંધમાં પણ સ્વ સ્વ મંડળાકાર ચિન્હ સમજી લેવું.
પ્ર૦ ૩૮–તારાના વિમાનને વિસ્તાર અધ કાશ અનેઉ"ચાઇ કેશના ચેાથા ભાગની સંગ્રહેણીમાં કહેલી છે, તે તે કતાં ન્યૂન પ્રમાણુવાળા તારાનાં વિમાન હાય કે નહિ ?
ઉ-સ’ગ્રહણીમાં કહેલ વિસ્તાર ને ઉંચાઇ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા તારાના વિમાનાની સમજવી, જઘન્ય સ્થિતિવાળા તારાના વિમાના તે ૫૦૦ ધનુષ્યના વિસ્તારવાળા અને ૨૫૦ ધનુષ્યની ઉંચાઇવાળા તિયફ્-તીર્થ્રો--મનુષ્યલાકમાં હોય છે,

Page #11

પ્રાત્તર.
પ્ર૦ ૩૯-મનુષ્ય ક્ષેત્રની બહાર રહેલા સ્થિર ચંદ્રાદિના વિમાનાની પહેાળાઈ ને ઉંચાઈ મનુષ્યલેાકમાં રહેલા ચંદ્રાદિના વિમાને કરતાં અધ કહેલી છે, પણ તેનું આયુષ્ય કેટલુ હોય છે?
ઉ-આચુષ્ય મનુષ્યલેાકની અંદરનાને બહારના તમામ જ્યાતિષ્કાનુ એક સરખું (જે પ્રમાણે જુદુ જુદુ કહેલું છે તે પ્રમાણે) સમજવું.
પ્ર૦ ૪૦-જેમ જ ખૂદ્રીપમાં ને લવણુસમુદ્રમાં રહેલા ચંદ્રાદિક જમૂદ્રીપના મેરૂની ક્રૂરતા ફરે છે, તેમ ધાતકીખ'ડાર્દિકના ચંદ્રાદિ જમૂદ્રીપના મેરૂ ફરતા કરે છે કે પાતપેાતાના દ્વીપના મેરૂ ફરતા કરે છે ?
ઉબધા ચંદ્રાદિ જમૂદ્રીપના મેરૂ ક્રૂરતાજ કરે છે, તેની ૬૬-૬૬ ની ચાર ૫ક્તિએ છે. એ સૂર્યની ને એ ચંદ્રની, તે એક બીજાના અંતરમાં રહેલી છે.
પ્ર૦ ૪૧-મનુષ્ય લેાકની બહાર રહેલા ચંદ્ર ને સૂર્યાં કેવી વ્યવસ્થાએ રહેલા છે? સૂચિશ્રેણીએ કે પરિરય શ્રેણીએ ?
ઉ૦-આ સમધમાં એક વાત કહી શકાય તેમ નથી. ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ, જીવાભિગમ, સંગ્રહણી વિગેરેમાં મનુષ્યક્ષેત્રની બહાર પણ સૂચિશ્રેણીએ છે એમ કહ્યું છે. પણ ચદ્રપ્રજ્ઞપ્તિમાંજ સૂક્ષ્મ સૂર્યને અને ચંદ્ર ચંદ્રને એક એક લાખ ચેાજનનું આંતરૂ' અને પ્રત્યેક ચંદ્રને ને સૂર્યને પચાસ પચાસ હજાર યેાજનનું ક્ર્માંતરૂ કહ્યું છે, તે સૂચિશ્રેણી હોય તેા ઘટી શકતું નથી. લેાકપ્રકાશાદિમાં અને વાત કરી છે. પરિશિષ્ઠ પ વિગેરેમાં દષ્ટાંતરૂપે જે હકીકત લખી છે તે ઉપરથી પરિરયશ્રેણીએ ઘટી શકે છે.
પ્ર૦ ૪૨–ભરત ઐરાવત ક્ષેત્રમાં જ્યારે દિવસ હોય ત્યારે મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં રાત્રી હાય અને જયારે અહીં રાત્રી હેાય ત્યારે મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં દિવસ હાય તે તેા ઠીક, પણુ વર્ષાદિઋતુ અહીં પ્રમાણેજ ત્યાં પણ હોય એમ ભગવતીજી વિગેરેમાં કહ્યું છે તે કેમ અને ? કારણ કે અહી ૧૮ મુને દિવસ હાય ત્યારે ત્યાં ૧૨ મુહૂત ના દિવસ હાવા જોઇએ ને ૧૮ મુની રાત્રી હેાવી જોઇએ તેથી દિવસ નાના હાવાને લીધે ઋતુમાં વિરેપ કેમ ન આવે ?
-હે ભવ્ય ! આ તારૂ માનવું ભૂલભરેલું છે. જ્યારે અહી` ૧૮ મુહૂર્ત ના દિવસ હોય ત્યારે ત્યાં પણ ૧૮ મુહૂર્તનેજ દિવસ હેય ને અને સ્થાને ૧૨ મુહૂર્તની રાત્રીએ હેાય, તેનું કારણ એ કે કક સૌંક્રાતિને પહેલે દિવસે પૂર્વ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં હજી ત્રણ મુહૂત દિવસ હોય ત્યારથી ભરતક્ષેત્રના મનુષ્ય -ઉગતા સૂર્ય દેખે અને ભરતક્ષેત્રમાં ત્રણ મુહૂત દિવસ ખાકી હોય ત્યારે પશ્ચિમ મહાવિદેહ ક્ષેત્રના મનુષ્યા ઉગતે સૂર્ય દેખે; એ પ્રમાણે ઐરાવત માટે પણ સમજવું. એટલે ગ્રીષ્મૠતુમાં જ્યારે સર્વોત્કૃષ્ટ ૧૮ મુહૂતના દિવસ હૈય

Page #12

શ્રી જૈન શ્વમ પ્રકાશ.
200
ત્યારે ાદિ અંતના મળીને છ મુહૂત સ ક્ષેત્રમાં દિવસ હોય. સૂય સ અભ્યંતર મડળે વ તા હેાવાથી; અને શીતઋતુમાં જ્યારે સર્વોત્કૃષ્ટ ૧૮ સુહૂ`ની રાત્રી હોય ત્યારે પહેલા પછીના મળીને છ મુહૂત અધે રાત્રી હોય, સૂર્ય સર્વ બાહ્ય મંડળે રહેલા હોવાથી-આમ હોવાથી ઋતુ અધે એક સરખી થઈ શકે છે. જ્યારે અહીં બાર મુહૂત ને દિવસ હેાય ત્યારે અહી સૂર્ય અસ્ત થયાં છતાં ત્રણ મૂહુ` પછી મહાવિદેહમાં ઉદ્દય થાય. તરત ઉદય થાય નહી' એમ સમજવુ.
પ્ર૦ ૪૩–જ્યારે સાધર્મેદ્ર જિનજન્માદિ પ્રસંગે અહી' આવવાના હેાય છે ત્યારે સર્વ દેવતાઓને ખખર આપવા સારૂ પદાતિ સેનાના અધિપતિ પાસે સુઘાષા ઘંટા વગડાવે છે તે તેા પ્રસિદ્ધ છે પણ બીજા ૬૩ ઇંદ્રો ક્યા દેવની પાસે શુ' નામની ઘટા અથવા ખીજું વાજીત્ર વગડાવે છે ? ઉ—પેલા, ત્રીજા, પાંચમા, સાતમા ને ૧૦મા દૈવલેાકના ઈંદ્રો પોતપેાતાના પદાતિ સેનાના અધિપતિ હરિણૈગમેષિ દેવની પાસે સુઘાષા ઘંટા વગડાવે છે ને ખીજા, ચેાથા, છઠ્ઠા, આઠમા, ને ખારમા દેવલાકના ઇંદ્રો પોતપાતાના પદાતિ સેનાના અધિપતિ લઘુપરાક્રમ નામના દેવની પાસે મહાઘાષા નામની પેાતપેાતાની ઘટા વગડાવે છે.
અસુરકુમારના ઈંદ્રોના પદાતિ અનિકાધિપતિ દ્રુમ ને મહાદ્રુમ નામના છે અને દક્ષિણ બાજુની બીજી નવનિકાયના ભદ્રસેન અને ઉત્તર બાજુની નવનિકાયના ઈંદ્રોના દક્ષ નામના પદાતિ સેનાના અધિપતિ છે અને ઘંટા પણ દરેક નિકાચની જુદા જુદા નામની છે તે તેની પાસે વગડાવે છે,
વ્યંતરાના દક્ષિણ માજીના ૧૬ ઈંદ્રોની મ ંસ્વરા નામે ઘટા છે અને ઉત્તર ખાજુના ૧૬ ઇંદ્રોની મંજુઘોષા નામે ઘંટા છે. તે પેાતાના જુદા જુદા નામવાળા આભિયોગિક દેવાની પાસે વગડાવે છે અને ચેતિષ્કના ઈંદ્રોની સુસ્વરા ને સુવર નિર્દોષા નામની ઘંટા છે, તે પાતપાતાના અનિયત નામવાળા આલિયાગિક દેવે પાસે વગડાવે છે. આ પ્રમાણે જ શ્રૃદ્દીપપ્રજ્ઞપ્તિમાં પ્રથમ જિનજન્માધિકારે વિસ્તારથી કહેલ છે.
કોઈ એક ગાથામાં વૈમાનિકને ઘઉંટા, ભવનપતિને શંખ, વ્યંતરને પડતુ તે જચેાતિષીને સિંહનાદ કહેલ છે, પણ આ ગાથા કયાંની છે તે જણાતું નથી,
૫૦ ૪૪—યારે ૬૪ ઈંદ્રો અહીં આવે છે ત્યારે તેના વિમાનના રચનાર દેવાના નામ શું ? વિમાનનું પ્રમાણુ કેવ ું ? ને આગળ ચાલનારા મહેદ્ર -ધ્વજ કેવડાવી તે જણાવવા કૃપા કરે.

Page #13

* પ્રશ્નાતર
,
ઉત્તર–વૈમાનિકના દશ ઇંદ્રાના વિમાન રચનારા અનુક્રમે પાલક, પુષ્પક, સામાનસ, શ્રીવત્સ, નંદાવર્ત, કામગમ, પ્રિતિગમ, મરમ, વિમળ ને સર્વ તેભદ્ર નામના દેવ છે. ભવનપતિ, વ્યંતર ને જતિષ્કના વિમાનકારક અનિયત નામવાળા આભિયોગિક (સેવક) દેવે છે.'
વૈમાનિકના દશે ઈંદ્રોના વિમાને લાખ એજન લાંબા પહોળા અને ઉંચા પિતપોતાના વિમાન પ્રમાણે હોય છે. તેને મહેંદ્રધ્વજ એક હજાર એજન ઉચે હોય છે. અસુરેંદ્રના વિમાનને ઇંદ્રધ્વજે તે કરતાં અર્ધ પ્રમાણુવાળા હોય છે ને બાકીની નવ નિકાયના ઇંદ્રોના વિમાનને ઇંદ્રવજે તે કરતાં પણ અર્ધ પ્રમાણુવાળા હોય છે. વ્યંતર તિષ્કના ઇદ્રોના વિમાને એક હજાર જન લાંબા પહોળા ને મહેંદ્રધ્વજ ૧૨૫ પેજન ઉંચે હોય છે. આ સંબંધમાં જબૂદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિની વૃત્તિમાં ઘણા વિસ્તાર છે. વિસ્તારના અર્થ એ ત્યાંથી જાણી લેવું..
પ્ર. ૪૫-ઇદ્રોના પાલકાદિ દેવ વિમાન રચનાર છે તે પિતાના આત્મપ્રદેશથી અધિણિત વિમાને બનાવે છે કે પિતાના આત્મપ્રદેશથી રહિત અન્ય અચિત્ત પુગળના બનાવે છે?
• ઉત્તર–પોતાના આત્મપ્રદેશવાળા બનાવે છે, તેથી તે અચિત્ત નથી. અને વિમાનનું નામ પણ તેજ કારણથી રચનારના નામવાળા જ હોય છે.
પ્ર. ૪૬-લેમ્પાળના વિમાને જયારે જુદા છે ત્યારે ઇંદ્રના સામાનિક દેવે જે મહદ્ધિક છે તેઓના વિમાનો પણ જુદા જુદા છે કે ઇંદ્રના વિમાનમાંજ તેમને સમાવેશ છે?
ઉત્તર–સામાનિકના વિમાને જુદા નથી, કારણ કે આઠમા દેવ કાદિમાં . સામાનિક કરતાં કુલ વિમાન જ ઓછા છે. આઠમા દેવલોકમાં વિમાન છે હજાર છે ને સામાનિક દેવે ૩૦૦૦૦ છે. આનત પ્રાણતમાં વિમાને ૪૦૦ છે અને સામાનિક ૨૦૦૦૦ છે. આરણ અશ્રુત માં વિમાને ૩૦૦ છે અને સાર માનિક ૧૦૦૦૦ છે. વળી જે સામાનિકના વિમાને પૃથફ હેય તે કઈવાર અભવ્યને પણ વિમાનાધિપતિ થવાનો પ્રસંગ આવે. સંગમદેવ અભવ્ય છતાં તે વિમાનને સ્વામી હતું એમ કહેવાય છે પણ તે સંગત લાગતું નથી.
જે એ પ્રમાણે હોય તો સામાનિક દે જેઓ મહદ્ધિક છે તેઓ તેમાં શી રીતે રહી શકે? એમ શંકા થાય છે તેના ઉત્તરમાં જાણવું કે દેવલેક એટલે એક દેશ, તેમાં વિમાને ગામ કે નગર જેવા અને મહદ્ધિકની નિવાસભૂમિ તે શહેરની પળો જેવી સમજવી અને તેટલા વિભાગનું તેનું સવામીપણું હોવાથી તેને પોતપોતાના (વિમાનના વિભાગના) સ્વામી કહી શકાય તે

Page #14

IT
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
કારથીજ એવી શબ્દરચના કેટલેક ઠેકાણે કરેલી હોય છે. વધારે વિસ્તાર માટે જ મૂદ્દીપપ્રજ્ઞપ્તિ વૃત્તિ જોવી.
આની પછીના પ્રશ્ન ૪૭ થી ૧૫૪ સુધીના પ્રથમ આ માસિકના અંક ૧ લા થી ૫ મા સુધીમાં આપેલા છે, અને પ્રથમના ૪૬ પ્રશ્નો રહેલા તે અક ૮-૯-૧૦ માં આપ્યા છે. આ પ્રમાણે થવાથી આ ગ્રંથ સ પૂર્ણ થયેલા છે. પ્રથમ આપેલા પ્રક્ષેત્તામાં મુનિરાજશ્રી હંસવિજયજી મહારાજે સુધારા સૂચવ્યા છે તે નીચે પ્રમાણે—
પ્રશ્ન ૧૦૯ના ઉત્તરમાં ઉપેક્ષાસ'ચમ સ’બંધી અર્થ વિચારતાં ભૂલ જણાય તા સુધારી લેવા વિજ્ઞપ્તિ છે.
પ્રશ્ન ૧૧૦ના ઉત્તરમાં સૂર્ય ઉદય થયા પહેલાં અશનાદિક લાવી સૂયેૌંદયે વાપરે તે કાળાતિક્રાંત લખ્યું છે પણ તે તાપક્ષેત્રાતિક્રાંત સમજવું.
પ્રશ્ન ૧૩૧ના ઉત્તરમાં પૃષ્ટકર'ડકને કેટલાક પાંસળીઓ કહે છે એવુ કાંસમાં લખ્યુ છે પણ તે વાંસાની ઉભી કરાડ સમજવી. શરીર ઘણું માઢુ હાવાથી ઉભા પૃષ્ઠવશ તેટલા હાય છે.
जैनो अने दया.
(અનુસંધાન પૃષ્ટ ૨૭૩ થી.
આપણે અનુબંધ દયા, સ્વદયા અને ભાવદયાના તફાવત અત્રે વિચારી લઇએ. સ્વદયામાં કામ યાનુ જ થાય છે, એનેા ભાશય આત્મવિકાસને રહે છે; ભાવદયામાં પરજીવના હિતપર લક્ષ્ય રાખી તેનેા વાસ્તવિક ઉદ્ધાર થાય તેવું વન થાય છે, તેવા ઉપદેશ થાય છે; અનુબંધ યામાં ઉપરની નજરે હિંસાનુ` કામ થાય છે પણ આશય દયાને છે અને પિરણામ સારૂ થાય છે. આ પ્રસ`ગે પીનલકેડની એક કલમ મને ખાસ વિચારવા ચેાગ્ય લાગે છે. કલમ ૮૧માં કહે છે કે “અમુક કાય કરવામાં આવે તે વખતે તે કાર્ય ઇજા કરશે તેવી બુદ્ધિથી જાણી જોઇને કરવામાં આવે તેથીજ તે ગુન્હા ગણાતા નથી, પણ જે તે વખતે ઈજા કરવાના ફાજઢારી ઇરાદો ન હોય તેા અને તેની સાથે શુભ આશય જોડાયલા હોય અને અન્ય મનુષ્યને અથવા વસ્તુઓને થતી માટી હાનિ અથવા પીડા અટકાવવાના ઇરાદે હાય તે. ”
સદરહુ કલમના ખુલાસામાં લખવામાં આવ્યું છે કે જે ઈજા અટકાવવાની હાથ તે માટી હતી કે નહિં અને લટકાવવા ચાન્સ હતી કે નહિ અને બીજી

Page #15

રીતે અટકી શકે તેમ હતી કે નહિ એ સર્વ હકીકતના પ્રશ્ન છે. ” , - ત્યાર પછી એ અપવાદની કલમ પર એક દાખલો આપે છે; “એક સ્ટીમરને કપ્તાન કોઈ જાતની ગફલતી કે ભૂલ વગર એવી સ્થિતિમાં આવી જાય છે કે તેની સ્ટીમર જે ઘણી જસમાં ચાલી આવતી હોય તેને તે ચલાળે રાખે તે સામે ૨૦-૩૦ મુસાફરોના મછવાને ડુબાડી દે અને જે તે વખતે તે પિતાની સ્ટીમરને રસ્તા બદલે તો બીજી બાજુ એક નાને મછવે છે તેમાં બે ત્રણ માણસો છે તેને ડુબા દે; તેને એમ પણ લાગે છે કે કદાચ નાના મછવાને તે પસાર પણ કરી જાય; હવે તે વખતે નાના મછવાને ડુબાવી દેવાના ઈરાદાથી નહિ પણ મોટા મછવાના ૨૦-૩૦ મુસાફરોને બચાવી લેવાના ઈરદાથી સ્ટીમરને કપ્તાન પિતાનો માર્ગ ફેરવે અને તેમ કરતાં કદાચ નાને મછે ડુબી જાય તે તેને ગુન્હો ગણાતો નથી, પણ તેમાં એટલું સાબીત થવું જોઈએ કે જે જોખમ એણે ખેડ્યું તેમાં તેને આશય નાના મછવાને ડુબાવવાને નાતે, પણ મોટા મછવાના સંખ્યાબંધ મુસાફરોને બચાવવાને હતે.?
આગ લાગી હોય ત્યારે તેને અટકાવવા ખાતર ઘર તોડી પાડતાં કદાચ કઈ માણસ તેમાં દટાઈ જાય તે તે કાર્યને પણ ઉપરની કલમથી બચાવ થાય છે. મારા સમજવા પ્રમાણે આ આખી કલમ અનુબંધ દયાને નમુને છે.
બાકી પોતાના બચાવ ખાતર કરનાર કેઈને બચાવ થઈ શકતો નથી. ઘરમાં એકદમ ભૂખ આવી ગઈ હોય તે પણ સ્વબચાવ ખાતર અન્યના પ્રાણ લઈ તેના માંસથી શરીરને ટકાવવાની રજા કાયદે પણ આપતું નથી, અને દરિદ્રતાથી ઘર ભરાઈ ગયું હોય, ઘણા દિવસના ઉપવાસ થયા હોય છતાં પારકી વસ્તુની ચોરી કરી પેટ ભરવાની સંમતિ કાયદો આપતું નથી. આ સર્વ વાતે કાયદાએ તે સમાજવ્યવસ્થા ખાતર સ્વીકારી છે. પણ આત્મદષ્ટિએ વિચાર કરીએ ત્યાં તે સવાલ જ રહેતું નથી. પોતાના હિત ખાતર અન્યને છેટી રીતે જરા પણ ઘસારો કે નુકશાન આપવાની ભાવના થાય ત્યાં આત્મધર્મને સર્વથા લોપ થઈ જાય છે તે નવું જાણવાનું રહેતું નથી. એમ ન હોય તે ચાર, ફાંસીઆ, ધાડપાડુઓ અને લુંટારા પિતાના કામને ઘણે બચાવ કરી શકે. ઘણી વખત દુઃખથી અથ વા અંદર અંદરના ભયથી ચેરી અને લૂંટ થાય છે, ચારે પોતાના મિત્રોના દબાણથી ચોરી કરે છે, ઘરના છોકરાઓને ટળવળતા જોઈ તેની દયા ખાઈ ચેરી કરે છે–પણ આ સર્વ બેટી દયા છે, ઉપર ઉપરની ભૂલા ખવરાવનારી દયા છે, સમાજવ્યવસ્થામાં નવ લાવનાર લાગણ માત્ર છે.. -
*

Page #16

૩૦૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રમાશ. - વ્યવહાર દયા-નિશ્ચય દયા. આ દયામાં દ્રષ્ટિબિંદુ પર લક્ષ્ય રહે છે. જે દષ્ટિબિંદુથી અમુક કાર્ય કરાય તે પ્રમાણે તેનું ફળ બેસે છે.
સાધારણ લેકે માત્ર લાગણી ખાતર ઓઘ દષ્ટિએ દયા પાળે, તેને વ્યવહાર દયા કહેવામાં આવે છે. પાણી ગળીને વાપરવું, વસ્તુ લેવી તે વખતે તેને પંજવી, દાણામાં જીવજતુ રહેવા દેવા નહિ, કપડાની પ્રમાર્જના કરવી, પુસ્તકને ઉધી ન લાગે તેવી રીતે તેમાં જવ વિગેરે વસ્તુઓ નાખવી, ચાલતી વખતે કેઈ નાના મોટા જીવ ચંપાઈ ન જાય તેટલા સારૂ નીચી નજર રાખીને ચાલવું, અનાજ વાપરતી વખત શુદ્ધ કરી તપાસી લેવું વિગેરે વિગેરે વ્યવહારમાં દયા કહેવાય છે. જેને આપણે દયા તરીકે ઓળખીએ છીએ તે સર્વને આ દયામાં સમાવેશ થાય છે. દ્રવ્યદયા અને વ્યવહાર દયામાં બહુ તફાવત છે. દ્રવ્યદયામાં વિષયી ઉપર લક્ષ્ય રહે છે અને વ્યવહાર દયામાં દષ્ટિબિંદુપર લક્ષ્ય રહે છે. કુળધર્મથી સંસ્કાર પડેલા હોય તેને અનુસરીને ચાલુ ચા પન્યા કેરે તે સવ ને સમાવેશ વ્યવહા૨ દયામાં થાય છે. એમાં સાધુ દોષ રહિત આહાર કરે, પાંચ સમિતિ પાળે, પ્રમાર્જના કરે, એ સર્વને સમાવેશ થઈ જાય છે. આ વ્યવહાર દયા તે પર દયા પણ છે, પણ તેમાં લક્ષ્ય પારકી દયાનું હોવા કરતાં પોતાના સાહજિક ધર્મ તરીકે તે પ્રાપ્ત થાય છે. દ્રવ્યદયા, વ્યવહારદયા અને પરદયા વચ્ચે તફાવત આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થયું હશે.
નિશ્ચય દયામાં સાધ્યના ઉપયોગમાં રમણતાનું ધ્યેય રહે છે. એને ઉપયોગ એટલે બધે શુદ્ધ હોય છે કે એના લક્ષ્યને એ પ્રત્યેક કાર્યમાં ચૂકતો નથી. તે પ્રાણી ગમે તેવી દશામાં હોય પણ એનું લક્ષ્ય સ્પષ્ટ હોય છે, એનામાં સાધ્યની એકતાનતા હોય છે, એનામાં સાધના માર્ગ પર અચૂક નજર હોય છે, એના વિચારમાં સાધ્યપ્રાપ્તિનું શુદ્ધ લક્ષ્ય હોય છે. એ શુદ્ધ લક્ષ્યને નજરમાં રાખી એ પ્રાણી પોતાના કાર્યની ઘટના કરે છે, એના લક્ષ્યને વિરોધ આવે તેવું કેઈ કાર્ય તે કરતો નથી, એને દુનિયા દિવાને કહે કે મૂર્ખ કહે તેની તેને દરકાર નથી રહેતી, પણ એના સાધ્ય સાથેજ એની નજર રહે છે.
નિશ્ચય દયામાં ઉપયોગ-ધ્યેયનું લક્ષ્ય સપષ્ટ રહે છે. એનો સંબંધ જીવનવ્યવહાર સાથે વિશેષે કરીને હોય છે. વ્યવહાર દયાના પ્રસંગે એને આવે તે તે પાળે છે, તેને અને નિશ્ચય દયાને કાંઈ વિરોધ નથી, પણ વ્યવહાર દયામાં લક્ષ્ય સાહજિક ધર્મો, કુળક્રમાગત ધર્મો પર રહે છે ત્યારે નિશ્ચય દયાવાળાનું લક્ષ્ય પોતાના અંતિમ લક્ષ્ય પર રહે છે. વ્યવહાર દયા પાળનાર એ વિચાર કરે છે કે-“અરે ! આપણે જેન થયા માટે આપણે રાત્રે

Page #17

ડ્રેસ અને દા.
૩૦૫
જમાય નહિ, અભક્ષ્ય ખારાક ખવાય"નહિ; આપણે સાધુ થયા માટે આપણાથી વાહનમાં બેસાય નહિ, આદેશ કરી આપણા માટે રસેાઈ કરાવાય નહિ, šંડુ પાણી પીવાય નહિ વિગેરે. આ સર્વ ચેાગ્ય છે, કર્તવ્ય છે, અને તેટલા માટે અને વ્યવહાર ધ્યામાં સ્થાન આપવામાં આવ્યુ છે.
પર ંતુ નિશ્ચય ચાવાનને માગ જ જૂદો હાય છે. એ એના સહજ ધર્મો તા જરૂર પાળે છે. પણ ખરૂ લક્ષ્ય તા નૈસગિક ધર્મો તરફ અને સ કથી મુક્તિ મેળવવા તરફ હાય છે. એને કાઇ પ્રકારની કૈષણા હેાતી નથી, એને લેાકરંજન કરવાના ભાવ હાતા નથી, અને લેાકેાના વખાણુના કે લેાકેાના ચાહના માહ હાતા નથી. દુનિયા એને માટે શું કહે છે કે ધારે છે, તે તરફ એના વિચારજ હાતા નથી. એની મસ્તી તદ્દન જુદા પ્રકારની હાય છે, અનેરી હાય છે. સ્વદયા અને નિશ્ચયયામાં તફાવત જણાઈ જાય તેવા છે. સ્નયામાં અંતરાત્મા તરફ હાય છે. જ્યારે નિશ્ચય યામાં દ્રષ્ટિબિન્દુ પરમસાધ્ય તરફ હોય છે. વ્યવહાર દયાના ઘણાખરા ભાગ સ્વદયામાં આવી જાય, તથા કેટલાક પરદયામાં જાય છે, જ્યારે નિશ્ચય યા તદ્દન અલગ પડી જાય છે. ખરાખર વિચાર કરતાં જણારો કે નિશ્ચય દયામાં જેને આપણે સાધારણ રીતે યા કહીએ છીએ તેની કોઇ વાત હેાતી નથી, એમાં તેા એકતાનું જ્ઞાન આંતર તત્ત્વ રહસ્યની વિચારણા, અભેદ ઉપયેાગ અને એ તરફ પ્રયાણુ જણાય છે. વ્યવહાર દયાના પ્રસંગેા એમાં આવી જાય તે તેના નિષેધ નથી, પણ તે વખતે પણ દ્રષ્ટિબિન્દુની સ્પષ્ટતા તેા ચેાક્કસ અલગ પડી જાય છે.
લક્ષ્ય
નિશ્ચય દયાના સૂત્રને અમલમાં મૂકનાર ગુણુપ્રાપ્તિ કરતા જાય છે, વિકાસ ક્રમમાં આગળ વધતા જાય છે, ગુણસ્થાનકે આરહણ કરતા જાય છે, અને છેવટે અ ́તિમ સાધ્યું પહોંચે છે.
સામાન્ય.
આવી રીતે અહિંસા અને દયાની વિચારણા અનેક દૃષ્ટિબિન્દુએથી કરવામાં આવી છે. જુદા જુદા મુદાઓપર લક્ષ્ય રાખી દયાના ભેદ પાડવામાં આવ્યા છે, અને એ વિષયની મહત્તા બતાવવા પ્રયત્ન કર્યાં છે. એ વિષયને અંગે જો નયનું સ્વરૂપ જાણવામાં હોય, જો તેના દ્રવ્યાર્થિ ક અને પર્યાયાિ ભેદે વચ્ચેના તફાવત સમજાયા હૈાય તેા યાનું સ્વરૂપ હસ્તામલક જેવું લાગે છે, મુદ્દાની વાત એ છે-કે દયાનું સ્વરૂપ એવી સુંદર રીતે નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે કે એની વિચારણામાં આખા નીતિવિભાગ (Ethics) અને તત્ત્વજ્ઞાનના સમાવેશ થઇ જાય. ખરાખર ક્યા પાળવામાં આવે તે ધર્માંરહે. સ્યના કે આત્મવિકાસના કાઇ પણૢ ભાગ રુપ થયા વગર રહેતા નથી.

Page #18

કરી દયા પાળે એને કોઈ પણ પાપસ્થાનક આચરવાને પ્રસંગ આવતો નથી, અને એને વિકાસ નિરંતર બાજ રહે છે. - “અહિંસા એ કેન્દ્ર સ્થાનિય ધર્મ છે, અને બીજા સર્વ ધર્મો, વ્રત અને નિયમ તેના રક્ષણ માટે છે એવું જે સૂત્ર શરૂઆતમાં પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું હતું તેમાં રહસ્ય શું છે તે હવે સમજાઈ ગયું હશે. એક સ્વદયાને વિચાર કરે કે નિશ્ચયદય. વિચારે તે આ વાત ખરેખરી છે એમ જણાયા વગર રહે તેમ નથી; અને જૈનહદય માટે શું લખવું? અત્યારના મોટા ભાગના જૈનોના વર્તન કે દ્રઢ નિશ્ચયની વાત ન કરીએ તે જે વિશાળ આદર્શ શાસ્ત્ર કારે બતાવ્યું છે અને જે વાત કહી છે તેના ઉંડાણમાં ઉતરતાં હર્ષના આંસુ આવે તેમ છે. એવા સાત્વિક મુમુક્ષુઓના માજ જુદા હોય, એના રસ્તાજ જૂદા હેય, એની ભાવના અનેરી હોય, એનું વર્તન આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન કરે તેવું પણ સાદું, સરળ અને આકર્ષણીય હોય.
વર્તમાન કાળમાં દયાને ઉપદેશ થાય છે–વિચારો જણાવાય છે તે પ્રત્યેકને કયા વિભાગમાં મૂકવા, વિકાસક્રમમાં એને કયું સ્થાન આપવું તે વિચારવાને માટે અત્ર પૂરત બરાક આપવામાં આવ્યો છે. મેં આ લેખમાં કેટલીક વાતે મારા ક્ષપશમ પ્રમાણે બેસાડી છે પણ મુદ્દાને લેખ તે આધાર સાથે જ લખ્યો છે. એનો આશય શુદ્ધ સત્યને બહાર લાવવાનું છે તે લક્ષ્યમાં રાખવા, ભૂલ માટે ક્ષમા આપવા અને આદરણીય વિભાગને સાચે ઉપયોગ કરવા અભ્યર્થના છે.
મેક્તિક.
આધુનિક જેનું કબાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
(૧૪)
(જૈનતીર્થો ને અન્યતીર્થોનું વર્ણન, પરિસ્થિતિ, મુકાબલે,
જૈનતીર્થોની શ્રેષ્ઠતા.)
આજ આપણાં તીર્થસ્થાને વિચાર કરીએ. તીર્થસ્થાનોની ઉપયોગિતા સહેજે સમજાય તેમ છે. મનુષ્યનાં વસતિસ્થાનમાં મંદિર વિશ્રાતિસ્થાન ગણાય, છતાં ચાતરફ મનુષ્યોની વિવિધરંગી પ્રવૃત્તિથી ઘેરાયલું મંદિર જોઈએ તેટલી વિશ્રાતિ આપી ન શકે; આપણે ભક્તિભાવ જોઈએ તેટલે ઉલસાયમાન થઈ ન શકે, અને આધ્યાત્મિક આનંદ પણ પૂર્ણશે પ્રાપ્ત થઈ ન શકે. આ ઉનતા ઓ અપૂર્ણતાઓ-દૂર કરવા માટે તીર્થસ્થાનની ચેજના કરવામાં

Page #19

--
-
આધુનિક જેવું કંળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
૩૭ આવી છે. દરેક ધર્મને મંદિર ઉપરાંત તીર્થસ્થાને હોય છે. મનુષ્ય ઘરની કે દ્રવ્યોપાર્જનની ઉપાધિથી મુક્ત થઈને થોડા દિવસ તીર્થસ્થાનમાં ગાળવા ઈચ્છા કરે છે. તીર્થસ્થાનમાં આવી ધર્મશાસ્ત્રોમાં વિહિત કર્યો હોય તે યુદ્ધ જીવનવ્યવહાર ગ્રહણ કરી પોતપોતાના ઈષ્ટદેવની બને તેટલી ભકિત કરે છે, અને યથાશક્તિ આત્મશ્રેય સાધે છે. જે જે સ્થળેને તીર્થ તરીકે સ્વીકારવામાં આવે છે તે તે સ્થળે તે તે ધર્મના અગ્રણી મહાપુરૂષોના જીવનચરિત્ર સાથે ઘણુંખરૂં થેડો ઘણે સંબંધ ધરાવતા હોય છે અને તેના ઉપરજ તીર્થની મહત્તાની ઘણુંખરૂં પ્રતિષ્ઠા થાય છે. ખ્રીસ્તી લોકેને નામાં તીર્થો તે ઘણાય છે પણ જેરૂસેલમ તે સૈ કેઇને જાણીતું છે. આ સ્થળે મહાપુરુષ ક્રાઈસ્ટને ક્રોસ ઉપર લટકાવવામાં આવેલ. મુસલમાનનાં મક્કા અને મદીના પણ સુપ્રસિદ્ધ છે, જેને મહમદના જીવનચરિત્ર સાથે રહેલો બહુ નિકટને સંબંધ સૈ કેઈને જાણીતા છે. હિંદુઓમાં તીર્થસ્થાનોની સંખ્યા તેમજ મહિમા સૌથી વધારે લાગે છે અને તે ઘણે અંશે મૂર્તિપૂજાના વિશેષ પ્રચારને મારી હોય એમ જણાય છે. જેનો પણ આ વિષયમાં એટલું જ અભિમાન લઈ શકે તેમ છે. દરેક ધર્મની બહા સંપત્તિ ત્રણ વરતુઓથી માંકી શકાય, તે ધર્મના અનુયાયીઓ, મંદિર અને તીર્થો. અનુચીની સંખ્યામાં હિં, ચઢી જાય પણ મંદિર તથા તીર્થસ્થાનમાં અનુયાયીની સંખ્યા ઉપરથી પ્રમાણુ કાઢતાં જેનો આગળ વધે એ નિસંશય છે. હિંદએનાં મુખ્ય તીર્થસ્થાને કાશી, મથુરા, ગયા, દ્વારિકા, જગન્નાથપૂરી, શ્વેતબિંદુ રામેશ્વર, હરદ્વાર, પ્રયાગ, પંઢરપુર, નાસિક, કન્યાકુમારી, અને આવાં બીજા અનેક છે. હિમાલયમાં બદ્રીનાથ, કેદારનાથ, જન્માવી, ગંગોત્રી, કૈલાસ, માનસરોવર, અને અમરનાથ સુપ્રસિદ્ધ છે. નેપાલમાં પણ પ્રજાપતિનાથની યાત્રાનું સ્થાન છે. મદ્રાસ ઇલાકામાં બીજા અનેક તીર્થસ્થાને છે. જૈનોનાં મુખ્ય તીર્થસ્થાનમાં શિખરજી, ગિરનાર, આબુ, શત્રુંજય, વારંગાજી વિગેરે ગણાય. સામાન્ય તીર્થ. સ્થાને તે અનેક છે. ઉપર જણાવેલાં તીર્થસ્થાનમાં કેટલાંક તે તે પમના મહાપુરૂનાં ચરિત્ર સાથે જોડાયેલાં હોય છે અને કેટલાંક અન્ય કારણે અને સંગેની અનુકૂળતાએ ઉભાં થયાં છે. શિખરજી વીશ તીર્થકરની નિર્વાણમિ
ગણાય છે. ગિરનાર સાથે ભગવાન્ મેમિનાથનું જીવનચરિત્ર થાય છે. - શત્રુંજય ભગવાન રાષભદેવનું અતિ પ્રિય સ્થાન હતું એમ કહેવાય છે. પાવલપુરી મહાવીરસ્વામીની નિવણભૂમિ તરીકે સુપ્રસિદ્ધ છે, આબુ કે તારંગાજીની તીર્થસથાન તરીકે પ્રતિષ થવામાં આવે કે વિશિષ્ટ લિકર ધ્યાનમાં નથી. આમ છતાં સામાન્ય રીતે તીર્થસ્થાનેને ધર્મના નેતા પરૂ રજાથે તેણે

Page #20

૩૦૮
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
સબધ હોય છે એમ કહેવુ... યુક્તિપુરઃસર ગણાય.
હિંદુ તેમજ જૈન ઉભયનાં તીસ્થાને બહુ સુંદર હેાય છે, છતાં જૈનોનાં મુખ્ય તીર્થ એક રીતે વૈષ્ણવાથી મહુ જુદા પડે છે, તે માબત સમજવા જેવી છે. હિંદુઓના ઘણાંખરાં તીર્થી સમુદ્ર અથવા નદિના કિનારે હોય છે. દ્વારિકા, સેતુબંધ રામેશ્વર તથા જગન્નાથપુરી સમુદ્રતટ ઉપર આવ્યાં. ગયા, કાશી, મથુરા, હરદ્વાર ગંગા અથવા યમુનાના તટ ઉપર આવ્યા. જૈનોનાં મુખ્ય તીર્થાં ટેકરા ટેકરી કે પતમાં ગેાઢવાયલાં છે. શિખરજી, ભાજી, તાર’ગાજી, ગિરના૨, શત્રુંજય વિગેરે. આમ ખનવાનું કારણ શું? આનું મૂળ કારણ પ્રત્યેક ધમ ની ભિન્ન ભિન્ન ભાવનાઓમાં રહેલુ છે. ‘તીથ’ શબ્દ મૂળ સસ્કૃત ‘તૃ’ ઉપરથી ઉદ્સભ્યેા. તીને તરવા સાથે એટલે પાણી સાથે બહુ સબંધ છે. વૈષ્ણવ બ્રાહ્મામાં કેટલાક જળાશયાને ‘ તી ’ કહેવામાં આવે છે, વૈષ્ણવ તેમજ બ્રાહ્મ@ામાંના ધર્મ વ્યવહારમાં સ્નાનને બહુ અગત્યનુ` સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. ગંગામાં સ્નાન કર્યું સર્વ પાપથી મુક્ત થવાય છે, એમ 'હિંદુએ માને છે. ધનુષ્કોટીમાં સ્નાન કર્યો ભવેાભવના પાપ છુટે એમ તેઓ સમજે છે. પ્રયાગ માત્ર ગંગા યમુનાના સંગમસ્થાનના અંગે તી સ્થાન મન્યુ' છે. કાશીમાં કાશીવિશ્વનાથની પૂજાની જેટલીજ અગત્યતા મણિકર્ણીકા ઘાટમાં સ્નાન કરવાને અપાય છે. તેઓમાં સ્નાન સાથે ધ ક્રિયાએ અહુ ગાઢ સ અંધ ધરાવે છે. દેહશુદ્ધિ વિના બધું ખાટુ' એવી તેઓની માન્યતા છે. જૈનનું ષ્ટિબિન્દુ જુદુ છે. પહેલાં તા * તીથ ’ શબ્દને સ્થૂળ ભાવ દૂર કરી સુક્ષ્મ અને તે આગળ ધરે છે. તીથ એટલે તારે-સ'સારભ્રમણથી મુક્ત કરે તે, પણ સ ંસારસાગર તરવામાં કંઈ પાણીની જરૂર ન જ ગણાય. સામા ન્ય હિંદુધર્મ અને જૈનધમ નું સ્વરૂપ વિચારીએ તે માલુમ પડે છે કે હિંદુએ દેહશુદ્ધિ ઉપર જેટલેા ભાર મૂકે છે, તેટલેાજ ભાર જૈનો દેહદમન ઉપર મૂકે છે અને આજ કારણથી જૈના તીસ્થાનેા પસંદ કરવા માટે ટેકરાટેકરી તરફ વધારે આકર્ષાયા છે. આત્મશુદ્ધિ માટે અથવા તેા પરમાત્માની પરમ ભક્તિ સાધવા માટે ચિત્ત નિર્મળ થવાની જરૂર છે અને ચિત્તની નિમ`ળતા દેહુકષ્ટ, દેહદમન સિવાય પ્રાપ્ત થવી અશકય છે. શરીરતપને–દેહદમનને આત્મપ્રગતિ સાધવાના ઉપાયામાં જૈનધમ સવિશેષ સ્થાન આપે છે. પૂર્વ કાળના મુનિવરો પર્વત ઉપર આવી અનશન અંગીકાર કરતા એવી અનેક થાએ જૈન કથાનુયાગમાંથી મળી આવે છે. એ તે નિર્વિવાદ છે કે શરીરને ક્રમવાના સમયે સમયે પ્રસંગા આવે તે શરીર કસાય અને ઇન્દ્રિયસચમ સધાતે રહે; પતામાં ફરવાનુ હોય એટલે જાતજાતની . અગવડતા અનુભવવાન

Page #21

૩૦
આધુનિક જેનોનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન. પ્રસંગ મળે અને બહુ ઓછી વસ્તુઓથી ચલાવી લેવું પડે, તેથી જીવન એની મેળે બહુ સાદું અને પવિત્ર થઈ જાય. આ તે પર્વત ઉપર તીર્થસ્થાને હેવાના બાહ્ય લાભ ગણાવ્યા; પણ આ ઉપરાત તીર્થસ્થાનને મુખ્ય આશય સાંસારિક જીવનની ઉપાધિઓથી શ્રમિત થયેલા આત્માને અપૂર્વ શાન્તિ આપવી તે છે અને તે તે પર્વત ઉપરનાં જેટલો અન્યત્ર સિદ્ધ થઈ શકે જ નહીં.
તીર્થસ્થાન ગિરનાર કે શિખરછમાં ફરતાં જે શાન્તિ આનંદ અનુભવાય છે અને આત્મા જે પ્રકારના ઉન્નત ભાવોમાં વિચરવા માંડે છે તે અનુભવ કાશીમાં ગંગાતટ ઉપર કે મથુરાના યમુના તટ ઉપર થ અશકય છે. જ્યાં સામાન્ય જનતાને ઘંઘાટ ન પહોંચતે હોય, જ્યાં લોકપ્રવૃત્તિને ખળભળાટ જરા પણ નજરે પડતા ન હોય, જ્યાં સંસારને મલીન વ્યવહાર કશે પણ અવકાશ પામતો ન હોય ત્યાં સહેજે ચિત્ત ચિન્તાનિવૃત્ત બને, મન શુદ્ધ અને પવિત્ર બને અને આત્મા ઉન્નત ઉડ્ડયન કરવા માંડે. આ પૃથ્વીતળ ઉપર પર્વતે દિવ્યતાનાં–સ્વગીયતાનાં ધામ છે. એટલાજ માટે શંકરને કૈલાસવાસી કલ૫વામાં આવ્યા છે. એટલાજ માટે સર્વ સિદ્ધોને વૈદ રાજલકના શિરેભાગમાં આવેલ સિદ્ધશિલા ઉપર વસતા હોવાનું શાસ્ત્રોમાં કથન છે. કુદરત પર્વત ઉપર સ્વતંત્રપણે રમણ કરે છે અને કુદરતનાં સ્વતંત્ર રમણે ચાલી રહ્યાં હોય ત્યાંજ આત્મા પરમાત્માની ઝાંખી કરે છે. આ પ્રમાણે પર્વત ઉપર તીર્થ સ્થાને નિર્મિત થવાથી દેહદમન થાય અને તેના પરિણામે મન નિર્મળનિવિકારી બને, નિસર્ગ સાન્નિધ્ય સધાય અને તેને પરિણામે ચિત્ત પ્રફુલ બને અને આત્મા અપૂર્વ આનંદ અનુભવવા માંડે; અપ્રતિહત શાન્તિ પ્રાપ્ત થાય અને તેથી આત્માને સ્વરૂપસાક્ષાત્કાર સુલભ બને. વૈષ્ણવ અને બ્રાહ્મ
નાં કેટલાંક તીર્થો લેકેની ધમાલથી દૂર લગભગ નિર્જન સ્થાનમાં આવે લાં છે. ત્યાં જવાથી તે જરૂર આત્મા શાન્તિ પામે અને તીર્થની ભાવનાઓ સિદ્ધ થાય; પણ કેટલાંક તીર્થો તો મોટા શહેરમાંજ નિર્માયલા છે. આ તીર્થોની પરિસ્થિતિ વિચારતાં એમજ લાગે કે આ બધાં તે નામનાજ તીર્થસ્થાને છે. કાશી, ગયા કે મથુરા હિંદુઓનાં મોટાં ધામ ગણાય, પણ આ સ્થળે તે જયાં કરતાં ન જયાં ભલાં. તીર્થમાં લેકે આવે તે પાપ મૂકવા સારૂ-તેને બદલે પાપને સમૂડ એકત્રિત થવાને આ શહેરે સરજાયાં ન હોય એવાં આ સ્થાને લાગે. આ તીર્થોમાં કોઈ તીર્થત્વજ દેખાય નહિ. આ તીર્થોમાં આપણને તારનાર પંડ્યાએ તે પાપમૂર્તિ નરપશુઓ જ લાગે. કેટલાક ભેળા યાત્રાળુઓને આ પંડ્યાઓને હાથે નિરંતર શિકાર ચાલ્યાજ કરતો હોય. આખું વાતાવરણ ગંગાનાન, ક્રિયાકાંડ અને ભોજનદાનનાં ગુંચળાંએથીજ ભરેલું, અનીતિ

Page #22

૨૦ પણ એટલાજ પ્રમાણમાં વ્યાપી રહી લાગે. કોઈ પણ શહેર તીર્થ બની શકે નહિ. આ સંબંધમાં જૈનોએ અતિ સ્તુત્ય દીર્ઘ દૃષ્ટિ વાપરી છે. જનસમાજની દરેક સંસ્થા લાભ અને ગેરલાભથી ભરેલી હોય છે. આમાં શિષ્ટ પુરૂષેનું કર્તવ્ય એ છે કે તે તે સંસ્થાઓની ઘટના એવી રીતે કરવી કે તે સંસ્થાના લાભ સમાજ વધારે પામે અને ગેરલાભ જેમ બને તેમ છેછા થાય. જેવી રીતે મૂર્તિપૂજા અને મંદિરની સંસ્થાની આસપાસ લાભ તેમજ ગેરલાભ વીટળાયેલા છે, તેવી જ રીતે તીર્થોના સંબંધમાં પણ લાભ ગેરલાભનું એવુંજ મિશ્રણ જોવામાં આવે છે. એક રીતે તીર્થો આત્મભક્તિને આવિર્ભાવ કરવાનાં અસાધારણ નિમિત્ત લેખાય અને આત્મશાન્તિ મેળવવાનાં અનન્ય સાધન ગણાય, તે બીજી રીતે આજ તીર્થો અનેક દુષ્ટ સ્ત્રી પુરૂષોને એકઠા થવાનું સંગમસ્થાન બની જાય અને આપણને કમકમાટી ઉપજે એવા દુરાચાર તીર્થસ્થાનમાં બનતા આપણુ સાંભળવામાં આવે. પંઢરપુર કે મથુરા અનેક હિંદુ વિધવાઓનું આશ્રયસ્થાન છે, એ કેને અજાણ્યું છે? આવી બદીઓની જાણે કે પહેલાંથી જ કલ્પના થઈ હોય એમ જૈનાચાર્યોએ તીર્થસ્થાન માટે મૂળથી પર્વતની વિશેષ ચગ્યતા ગણી છે. સપાટ જમીન ઉપરથી પર્વત ઉપર તીર્થ જાય એટલે તીર્થને પણ સ્વાભાવિક રીતે ઉદ્ધાર થતાં લાગે છે. આ વાત અનુભવ સિદ્ધ છે. જે બદીઓ સપાટ જમીન ઉપરનાં તીર્થોમાં ફેલાયેલી જોવામાં આવે છે તે સર્વ પર્વત ઉપ- . રના તીર્થસ્થાનેમાં લગભગ અદશ્ય થતી જોવામાં આવે છે. આથી જ જેનોનાં તીર્થસ્થાને અન્યનાં તીર્થસ્થાનો કરતાં વધારે ચેખાઈ અને પવિત્રતા જાળવી રહ્યા છે. કાશી કે મથુરામાં ફરતાં આત્મા ગુંગળાય છે; ઉન્નતિ પામવાની વાત તે દૂર રહી ! શત્રુંજય ગિરનારનાં શિખરોમાં વિચરતાં આપણે ત્યાં વ્યાપી રહેલી પવિત્રતાને સુન્દર અનુભવ કરીએ છીએ. આવી ઘટના સામાન્ય દીર્ધદષ્ટિને વિષય ન ગણાય. અહિં ન્યાયની ખાતર જણાવવું જ જોઈએ કે હિંદુઓનાં પણ જે જે તીર્થો પર્વતમાં આવી રહેલાં છે તે સર્વ જૈન તીર્થસ્થાને જેવીજ ઉત્કૃષ્ટતા ધારણ કરી રહ્યાં છે.
આ તે હિંદુના અને જેનોના મુખ્ય તીર્થોને વિશેષ ધર્મ વર્ણ, પણ ઉભયને સમાન ધર્મ પણ વિચારણીય છે. વૈષ્ણવોની માફક જૈનેના પણ કેટલાંક તીર્થો સપાટ જમીન પર આવેલાં છે. દાખલા તરીકે પાવાપુરી, રાણકપુર, ભાયણી, ચંપાપુરી વિગેરે. પણ આ બધાં તીર્થો બહુ વસતિવાળા - હેરમાં આવેલાં નથી, તેથી કાશી મથુરાની બદીઓથી લગભગ મુક્ત રહ્યાં છે. આ બધાં હિંદુ તેમજ જેનોનાં તીર્થોને સમગ્ર રીતે વિચાર કરતાં એક વાત સહજ માલુમ પ આવે છે કે તીર્થસ્થાનેનું નિર્માણ ઘણું કુદસ્તી સૈનાર્ય શ્રી

Page #23

આધુનિક જૈન કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
ભ
ર
ભરેલા પ્રદેશમાં થયેલુ' હાય છે નિસર્ગના વિહારસ્થાના ... આ જગતમાં નહીં, સમુદ્ર અને પર્વત ગણાય. ઉપરે જણાવેલાં સર્વ તીર્થ સ્થાન લગભગ નદી, સમુદ્ર અથવા પવ તનેા આશ્રય કરી રહેલાં જણાય છે. કુદરતી સાન્હ ક્તિભાવ વિકસાવવામાં-પ્રગટ કરવામાં અનન્ય સહાય આપે છે, એ દરેક ધમ ના મહાપુરૂષાને અવશ્ય પ્રતીત થયેલ અને તેથી દરેક તીર્થ સ્થાન પણ તે તે સ્થળના કુદરતી સાન્દ ઉપર ખાસ નજર રાખી નક્કિ કરવામાં આવેલુ જણાય છે. આ નિસગ રમણીયતાને અંગે તીર્થસ્થાન જેટલું આત્માને આલ્હાદક હોય છે, તેટલુંજ આરેાગ્યનું આવાહક બને છે. હિંમાલયમાં આવેલ સ તીર્થ સ્થાનાની રમણીયતાનુ તે વર્ણનજ કેમ થઇ શકે ?બદ્રીનાથ, કેદારનાથ, ગ'ગાત્રી, જન્માત્રી, કૈલાસ અને માનસ સરાવર—આ હિમાલયનાં મુખ્ય તીસ્થાન—મા સૈન્દય ને ભૂમિન્ત કરી રહેલ પ્રદેશે તેા સુભાગી હોય તે જોવા પામે ! કાશ્મીરમાં આવેલ અમરનાથની રમણીયતા તેમ અભૂતતા અનુપમૈય ગણાય છે. અમરનાથનું તીથ એટલે મેટાં શિખરાવાળું ભવ્ય મંદિર નહિ, પશુ બરફથી ઢંકાયલા શિખરા. વચ્ચે આવેલ એક વિશાળ ટેકરી ઉપરની પાંચેક હાર માણસા સમાવે તેવી વિશાળ ગુફામાં ' માત્ર બરનું સ્વાભાવિક સદાકાળ એક સરખું દેખાતું મેટું શિવલિંગ, શંકરના પરમ ભક્ત અહિ શકરના સાક્ષાત્કાર કરે. હિમાલયની તળેટીમાં આવેલ હરદ્વારમાં અનવરત નાદથી ખળખળ વહેતી ધવળ ગગાના રણકાર કેટલાય વર્ષો પહેલાં સાંભળેલા છતાં હજી ભૂલાતેા નથી. ગયા ક્લ્ગુ નદીના કિનારે સુન્દર લાગે છે. અહિ વધારે સુન્દર તે બુદ્ધગયાનું સ્થળ છે કે જ્યાં ભગવાન બુદ્ધને પરમજ્ઞાન થયાનુ કહેવાય છે. કાશીમાં કંટાળા આવે એવું ઘણુ` છતાં ગ'ગાતટની મનેહરતા અનુભવી કાઈ પણ આત્મા આનંદ પામ્યા વિના ન રહે. પ્રયાગમાં સંગમસ્થાનની રમણીયતા અવણુ નીય છે. મથુરા તે બહુ ગમે એવું નથી; પણ સાયંકાળે ઉત્તરતી યમુનાની ભારતીનુ દૃશ્ય ભૂલાય તેવું નથી. જગન્નાથપુરી જે કાઈ જાય તે ત્યાંના ભવ્ય મદિરના બિભત્સ કોતરકામ જોઇ જેટલા દુઃખ પામે છે તેટલેાજ સમીપમાં પૂર્વ દિશાએ આવેલ વિશાળ નીલવર્ણાં ઉષિ ગાજતે સાંભળી વિરામ પામે છે. ત્યાંના સમુદ્રપટની સુન્દરતા સુવિખ્યાત છે.નાશોક આગળ ગાદાવરી, પંચવટી, પાંડવગુફા વિગેરે બહુ રમ્ય સ્થાનેા છે. વેરાવળથી કટાળેલા માણસ પ્રભાસ પાટણ આવી શાન્તિ અને આરામ પામે છે. દ્વારિકા નજરે જોયુ નથી પણ દૂરથી તા મનહર લાગેલું. એકદમ નીલવ ભૂરા સમુદ્રપટ ઉપર બાવેલ સુન્દરમેંટ ઉપર દ્વારિકાધીશનું ભવ્ય મદિર 'ઉંચા શિખરવડે આકાશને ચુમી રહેલુ દૂચી નજરે પડે છે. દક્ષિણ હિંદુસ્તાનમાં

Page #24

શ્રી જન ધન પ્રકાર . . પણ શ્રીરંગમ કાવેરીથી વીંટળાયેલું અજબ શોભા ધારણ કરી રહેલ છે. કન્યાકુમારીની પવિત્રતા કે મનહરતા વર્ણવી જાય તેમ નથી. ત્રણે બાજુએ મહે- , દધિથી વીંટળાયેલ ભારતવર્ષના આ છેડાની અણી ઉપર આવેલ બેઠા ઘાટનું કન્યાકુમારીનું સુન્દર મંદિર સર્વ પથિકે ને મુસાફરોને નમાવે છે, રામેશ્વર ધનુષ્કોટિ પણ એવા જ ચિત્તાકર્ષક છે. રામેશ્વરને ટાપુ નાનકડાં સ્વર્ગસ્થાન જેવું લાગે, આવાં રમણીય સ્થળોમાં ફરવાથી આત્મા વિશાળ બને અને ઇશ્વરભક્તિમાં તલ્લીન થાય.
આવી જ રીતે આપણાં જેનતીર્થોની રમણીયતા પણ વર્ણવી જાય તેમ નથી. રમણીયતાની દષ્ટિએ શિખરજીનું તીથ અદ્વિતીય સ્થાન ભગવે છે. જો કે શાઓમાં શ્રી શત્રુંજયને સર્વોત્કૃષ્ટ તીર્થ તરીકે લખ્યું છે પણ હું તે - શિખરજીથી એટલે બધે મુગ્ધ થઈ ગયું છું કે ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ પણ શિખરજીને પ્રથમ પદ આપવા લલચાઉં. શિખરછ વીશ તીર્થકરની નિર્વાણભૂમિ છે. આ મારે મન શિખરજીની ઉત્કૃષ્ટતા સ્થાપવા માટે પૂરતું ગણાય; અને શિખરજીની સાદાઈ છતાં અનુપમેય સન્દર્ય જેનોનાં બીજા કયા તીર્થસ્થાનમાં છે ? શિખરજી હિમાલયનેજ કટક લાગે છે. શિખરજી અમે શિયાળામાં ગયેલા; શિખરજીના પહાડ પર છેડે ચઢતાં નાના મોટા જળપ્રવાહ અને ઝરાએનું સંગીત સંભળાવા માંડે છે. તેનું પ્રિય સ્મરણ વર્ષે જાય તો પણ સ્મૃતિપટ ઉપરથી ભુંસાય નહિ. આ પર્વત વૃક્ષની ઘનઘટાથી છવાયેલો છે, અને ઉપર જતાં જુદી જુદી ટેકરીઓના શિખર ઉપર પ્રભુની પાદુકા સિવાય બીજુ કાંઈ ન મળે. નથી ત્યાં ઘી બોલવાની ધમાલ કે પૂજા આરતી કરનારાની હુંસાતુંસી અને પાર્શ્વનાથની ટેકરી ઉપરનું દશ્ય વર્ણવા માટે તે કવિ જ બનવું - જોઈએ. ચોતરફ કેટલાય માઈલો સુધી દૂર દૂર દષ્ટિ પડે છે અને નદીઓ, મહાનદીઓ, સરોવરો નજરે ચઢે છે. કેઈ અમૃત પીતાં ધરાય પણ ત્યાંને દિગ્ય આનંદ ઝીલતાં તો કઈ તૃપ્તિ ન પામે. ત્યારપછીનું સ્થાન કેઈ આબુને આપે પણ હું તે ગિરનારને આપવા લલચાઉં ! ગિરનારના મંદિરે સુન્દર છે પણ મારું મન તે સહસાવનમાં ઠરે; ત્યાં અપ્રતિહત શાન્તિને ભંગ કરવાનો માત્ર વડવાનરેનેજ અધિકાર છે. એ સ્થળજ એવું લાગે કે સુભાગ્યની ઘડી હોય અને આત્મા શુભ પરિણામની શ્રેણીએ ચઢે તે જરૂર કેવળજ્ઞાન પામે. દત્તાત્રયની ટેકરી (પાંચમી ટુંક) કુદરતની ભીષણતાને અને મનુષ્યની પામરતાને એકદમ ખ્યાલ આપે છે. ભગવાન નેમનાથનું મંદિર સરસ છે. પણ મતિ તે અમીઝરા પાર્શ્વનાથની. ત્યાં મારા જે જૈન તે ભક્તિભાવ અનુભવે પણ જેનેતર મિત્રોને પણ ભક્તિભાવથી પુલકિત થતા જોયા છે. આ પર્વતમાં કુદરતનું ચાંચલ્ય વિશેષ જોવામાં આવે છે અને તેથીજ મને ગિર

Page #25

આધુનિક જેનાનુ કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
૧૩
નાર વધારે માહક લાગે છે. ગિરનાર સવ ધર્મોનુ તીથ છે, જેના ભાગ્યમાં હિમાલય જવાનું ન હોય તેણે ગિરનાર ફ્રી સાષ માનવા. ગિરનારથીજ સૌરાષ્ટ્રની શાભા છે. આખુ પશુ સુન્દર સ્થાન છે, ત્યાંનાં મંદિરની કોતરણી આખા જગતની માહિની છે. આણુનાં માંદેરેાની કારણી પ્રાચીન હિન્દી શિલ્પની પૂર્ણ સ્થિતિની દ્યોતક છે, અને વિવિધ પ્રકાના આકૃતિ નિર્માણા કરવાના વિષયમાં આપણા કારીગરોની અદ્વિતીયતા સિદ્ધ કરે છે. અવિચળગઢ ણુનાં સ્મરણેામાં અચળ સ્થાન લે છે. તેની ખાજુમાં આવેલ તાર'ગાજીની ટેકરી નાની છતાં મને બહુ માડુક લાગી. અજીતનાથજીના મંદિરની ભવ્યતા બહુ ઓછાં જૈન મદિરાને વરી છે. શ્રી શત્રુંજયના મહિમા જૈન ભાઇઓમાં અપાર છે. જેવી રીતે પ્રાણીએ નામક બાંધે છે તેવી રીતે પર્વત, નદી કે સાગર જેવાં જડ પ્રદેશે નામકમ બાંધતા હોય તે શત્રુ જયને હું માટુ' નામકર્મી તીર્થ કહુ. આ કહેવાનેા આશય એટલે કે સૃષ્ટિસૌન્દર્યની દૃષ્ટિએ વિચારીએ તે શત્રુજયના જે મહિમા છે તેની ચેાગ્યતા શ`કાસ્પદ અને, પણ બાલ્યકાળથી પેષાતા વિચારસંકારાને લીધે શત્રુ જય તરફ્ આપણને સ્વાભાવિક આકષ ણુ રહે છે, શત્રુજય પવ ત લગભગ રૂક્ષ છે, છતાં દ્રથી શત્રુ જયનું દ્રષ્ય જેટલુ મેહક લાગે છે તેટલુ અન્ય કોઇ તીર્થનું લાગતું નથી. ગિરનાર દૂરથી જોઈને માણસ ભય પામે; પણ હાથી ઉપર અંબાડી હોય અથવા તે મહારાજાધિરાજ મુગટધારી બેઠેલ હોય તેવા મદિરનાં શિખરેથી વિભૂષિત મુખભાગવાળે શત્રુ ંજય શાભી રહેલ છે. શેત્રુંજી નદીથી પરિવેષ્ટિત શત્રુજય કૈવલ્ય લક્ષ્મીથી પરિવેષ્ટિત આદીશ્વર ભગવાનની તપેાભૂમિ તરીકે સર્વ જૈનોના હૃદયને નિરંતર આકર્ષે છે. ઉપર ચઢતાં એમ થાય કે શત્રુજય આટલા બધા રૂક્ષ ન હેાત તે કેવું સારૂં થાત ? પણ કુદરતની એટલી કૃપા આછી તેની ફરિયાદ ક્યાં થાય ? આ રૂક્ષતાથી જ કેઇ કંટાળે તેને ઉપર પહોંચતાં પૂરા બદલેા મળે છે, શ્રો શત્રુજયને મદિરાનું નગર કહેવામાં આવે છે તે યથાર્થ છે. "આટલી ઉંચઇએ આવા મદિને સમુદાય હિંદુસ્થાનમાં કાઈ ઠેકાણે નથી અને તેથી તે રીતે આપણા દેશના તીર્થોમાં શત્રુ ંજયનું વિશિષ્ટ સ્થાન સુગમ્ય છે.
“ ઉજજવલ જિનગૃહ મંડળી, તીંહાં દીપે ઉત્તંગા; મારું હિમગિરિ વિભ્રમે, આઈ અમરગંગા. ”
આ પ્રમાણે કવિનું વર્ણન ત્યાંના ધવળ તેને યથાથ લાગ્યા વિના ન રહે.
મંદિશમાં જે કેાઈ વિચરે
આ તા પવ ત ઉપરના તીસ્થાનાની વાત થઈ, પણ જમીન ઉપરનાં તીર્થ સ્થાને પણ એવાંજ રમણીય છે. આમાં પ્રથમ પક્તિએ પાવાપુરી મુકાય. પાવાપુરી તે ભગવાન મહાવીરની નિર્વાણુભૂમિ. મારામાં મંદ લાગતુ જૈનત્વ

Page #26

૩૧૪
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
આ સ્થળના સંસગે વિશેષ સચેત કરેલું, બિહાર નામના ગામથી ચાર માઈલ દૂર એકાંત નિજન સ્થાનમાં કાઈ ખરીના અચ્છેદ સરાવરનુ સ્મરણુ આપતા વિશાળ જળાશય વચ્ચે બેઠા ઘાટના નાના મદિરમાં ભગવાન મહાવીરની ચરણપાદુકા તે પાવાપુરીનું તી. આ સાવર વિકસિત કમળાથી ભરેલુ હાય છે. દૂર રાજગૃહીનાં ડુંગરા દેખાય છે, આ મંદિરના એકાદ ગાખમાં એસી પૂર્વ દિશાએ ઉદય પામતા સૂર્યનાં કિરાતુ સરેવરજળ ઉપર સુન્દર નૃત્ય જોયેલું અને પરમ આનંદ અનુભવેલે. બીજી કલ્યાણકભૂમિએ પણ એવીજ મનેહર ગણાય છે. ભગવાન મહાવીરને જ્યાં કેવળજ્ઞાન થયેલુ. તે રૂજુવાળુકાના તટનું સાચ ભૂલાય તેમ નથી. આવા સ્થળામાં ફ્રીએ નહિ ત્યાં સુધી તીર્થંકર ભગવાનની વિભૂતિઓને અન્તરમાં સાક્ષાત્કાર થવા અશક્ય છે. ગંગાતટ ઉપર આવેલ ભજ્જૈનીનું તી પણ જોવા જેવું છે. કાશીવિશ્વનાથના મહિરથી કંટાળેલ અહીં આવે તેા જરૂર શાન્તિ પામે, રાણકપુર તે અદ્ભૂતજ
ગાઢ અરણ્યમાં કોઈ સમાધિસ્થ જટાધારી યેગી બેઠા હેાય તેવુ. રાણકપુરના મન્દિરનું ચારે બાજુ આવેલ ભીષણ ટેકરા ટેકરી વચ્ચે પ્રતિષ્ઠાન છે. આ મ હિર જેટલુ એકે બીજી જૈન મ ંદિર વિશાળ નથી, છતાં આ મંદિરમાં દક્ષિણ હિંદુસ્થાનના મંદિરમાં અનુભવાતી ભીષણતા નથી. મા મંદિર સુઘટિત અને કળાના સુન્દર નમુના છે, આામાંજ રાણકપુરના મદિરનીવિશિષ્ટતા છે. નજીકમાં આવેલ ભાયણીના તીથના પણ જૈનોમાં અને ખાસ કરીને જૈન સ્ત્રીવર્ગો માં મહુ મહિમા છે. ગુજરાત કાઠિયાવા માટે એ સ્થાન વિશ્રાન્તિસ્થાન છે. ત્યાં સારી સંખ્યામાં વસતા વાનરો યાત્રાળુઓને વિનેદનું સરસ સાધન છે. તીથ અર્વાચીન હોવા છતાં ઘટના સારી કરવામાં આવી છે. શખેશ્વર પશુ મનહર સ્થાન છે. આખા મંદિરમાં સાદાઈ છતાં ભવ્યતા ભરેલી છે. કહેવાય છે કે તીર્થીના મહીમા અપાર-અવર્ણનીય છે. એ રીતે અહિ બધાં તીર્થાંનું વર્ણન કરવા બેસીએ તા પાર ન આવે અને તે પણ એમ થાય કે વણુન હજી અધુરૂ' છે, એમ છતાં પશુ ઉપરનાં આછાં આછાં આલેખનાથી આપણી અનેક સસ્થાઓમાં તીર્થસ્થાનાની મનેાહરતા અને મહત્તા થ્રુ છે તેની વાંચકને સારી રીતે પ્રતીતિ થાય એ આશયથી મૂળ લેખના વિષયથી જરાક બહિર્મુખ જઇ તીર્થો સંબધી સામાન્ય વિચારા પ્રગટ કરવાનું તેમજ જુદા જુદા તીથોં સંબધી મને થયેલ વિચારે અને લાગણીઓના પિરચય આાપવાનુ મન કર્યું છે, જે વિષયાન્તરસેવન આશા છે કે વાંચકા ક્ષમાચેાગ્ય ગણશે.
આપણા જૈનતીર્થોના સંબંધમાં કળાની દૃષ્ટિએ જે ખાસ વકતબ્ધ છે તેના વિસ્તાર હવે પછીના લેખમાં કરવામાં આવશે. પરમાનદ..

Page #27

" બધાને. “ ધર્માભિમાન.
અન્ય કેમે કરતાં જૈનકમમાં ધર્મની ભાવનાઓ અને લાગણીઓ વધારે પ્રબળ છે, એમ જાણતાં ઘણે હર્ષ થાય તેમ છે, પરંતુ તે ધર્માભિમાનની ભાવનાઓ વા લાગણીઓને યોગ્ય રતે પ્રવર્તાવવાની ખામીને લીધે આપણે જોઈએ તેટલું એમાંથી ફળ મેળવી શક્યા નથી. એ લાગણીઓને ચોગ્ય દિશાએ દેરવવાના અભાવે કેમની દિન પ્રતિદિન પ્રગતિ થતી જોવામાં આવતી નથી, પરંતુ ધર્મ અને તેનાં અંગે સમજીને તે લાગણીઓને યોગ્ય રસ્તે જોડવામાં આવે તે હાલ જૈનકેમ જે દશા ભગવે છે તેના કરતાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ભોગવવા તે ભાગ્યશાળી બની શકે એ સંભવિત છે. હાલ સમાજમાં ધર્મની વ્યાખ્યાનો બહુજ ટુંકાણમાં સમાવેશ કરવામાં આવે છે. ધર્મના કેટલાક નિયમ ફક્ત દેખાવારૂપે પાળવા એટલે ધર્મ થઈ રહ્યો, એમ હાલ કેટલાક માનતા હોય એમ સમાજની સ્થિતિનું નીરિક્ષણ કરતાં માલુમ પડે છે. '
રાત્રિ ભોજન તથા અશક્ય ત્યાગ વિગેરે કટલાક નિયમ લીધા તથા પ્રલિકમણાદિ કેટલીક ક્રિયાઓ કરી તથા કેટલાક સામાન્ય વ્રત નિયમોનું પાલન કર્યું એટલે જૈન ધર્મના અનુયાયી થવાય, અને ધમી પુરૂષની ગણત્રીમાં અવાય; તથા કઈ પુરૂષ અમિષ્ટ છે કે નહિ તેની પરીક્ષા માત્ર ઉપર દર્શાવેલા કેટલાક નિયમોનું પાલન થતું તેનામાં જોવામાં આવે છે કે નહિ એટલા માત્રથીજ થાય, આવી માન્યતા ઘણે ભાગે દર્શનભૂત થાય છે; પરંતુ આટલાથીજ માત્ર ધમિષ્ટ થઈ શકાય નહિ વા ધર્મિષ્ટની પરીક્ષા પણ કરી શકાય નહિ. ઉપર દર્શાવેલા જૈન ધર્મના નિયમો છે તે ઘણાજ ઉત્તમ છે, આદરણીય છે, ગ્રાહ્ય છે અને બની શકે ત્યાં સુધી આચારમાં પણ મૂકવા લાયક છે, એમાં કોઈ પણ પ્રકારનો વિરોધ નથી, પરંતુ એટલા નિયમોના પાલનમાં જ ધર્મને સમાવેશ કરવો તથા બીજી કેટલીક બાબતો કે જે એક અપેક્ષા તપાસતાં ધર્મનાજ અંગો માલુમ પડે છે, તેની ઉપેક્ષા કરવી એ કોઈ પણ રીતે ચગ્ય હોય એમ માની શકાય નહિ. અમુક નિયમે વા ક્રિયાઓનાજ આદરમાં ધર્મને સમાવેશ થતો હોય એમ માનીને બીજી બાબતે કે જેની હાલ ઘણી જ અગત્યતા ભાસે છે તે તરફ દુર્લક્ષય રાખવું એને ગ્ય માનવાને મને સંકુચિતતા ધારણું કરે એ સ્વાભાવિક છે.
વસ્તુસ્થિતિ તપાસતાં એવાં યા બીજાં કાર્યો છે કે જેની આપણને હલ તથા સર્વદા બહુ જરૂર છે તે તપાસીશુ. " બીજી બધી બાબતે કરતાં દરેક મનુષ્ય બારિત્ર (શુદ્ધ આચરણ સંરક

Page #28

શ્રી જૈન ધર્મશા .
વધારે લય માપવું એ અત્યંત આવશ્યક છે. વિશુદ્ધ ચારિત્ર વિના આત્માની પ્રગતિ થઈ શકતી નથી એમ દરેકે અવધવું. આપણે ગમે તેટલી ધાર્મિક ક્રિયાઓ કરતા હોઈએ તેપણું ચારિત્રની શુદ્ધતા વગર તે ક્રિયાઓ ઉત્કૃષ્ટ ફળદાયક નીવડતી નથી. ધાર્મિક ક્રિયાઓ ફળથી ગભિત છે એમ માનવામાં કોઈ પણ જાતના સંશયને સ્થાન નથી, પરંતુ જ્યાં સુધી તે ક્રિયાઓ તેનું રહસ્ય સમજ્યા વગર, આત્મિક જ્ઞાન વિના, માત્ર આઘે કરવામાં આવે ત્યાં સુધી તે ક્રિયાઓ વાસ્તવિક ફળદાયક થતી નથી. ક્રિયાઓની અસર ચારિત્ર ઉપર થવી જરૂરી છે. વિશુદ્ધ ચારિત્ર તથા આધ્યાત્મિક જ્ઞાનના અભાવે ક્રિયા માત્રથીજ આત્મિક પ્રગતિ થતી નથી. હાલના સમયમાં ચારિત્રની ખામી ઘણું મેટા ભાગે જોવામાં આવે છે, અને તેના પરિણામે સંપૂર્ણ સુખના ભક્તા બની શકાતું નથી. - આપણે હંમેશનું આપણા હાલના સમાજનું જીવન મધ્યસ્થ દષ્ટિથી તપાસીશુ તે ખેદ થયા વિના રહેશે નહિ. જ્યારે મનુષ્ય પ્રભુભક્તિ નિમિત્તે મંદિરમાં જાય છે, ત્યારે પ્રભુ સન્મુખ એવા ઉદ્દગારો કાઢે છે કે જેથી આપણને તે માણસની ધાર્મિક શ્રદ્ધાનું ભાન થાય છે; પરંતુ જ્યારે વ્યવહારમાં તેની નીતિ તપાસીએ છીએ ત્યારે તેનામાં શુદ્ધ સ્વરૂપે ધાર્મિક શ્રદ્ધા હશે કે નહિ? તે. સવાલ ઉભો થાય છે. અપ્રમાણિકપણું, અસત્યતા, ઠગાઈ વિગેરે જેને સર્વથા અભાવ જોઈએ તે તે તે મનુષ્યની સેવામાં હાજર હોય એમ આપણે જોઈએ છીએ. આ ક્યા પ્રકારનો ધર્મ ? પ્રભુપૂજનાદિ ત્યારે જ કર્યું કહેવાય કે જ્યારે તે વખતે ઉદ્ભવતા ઉદ્દગાને પળે પળે આચારમાં મૂકવા પ્રયત્ન કરીએ અથવા તે પ્રયત્ન કરવાને પ્રબળ ઈચ્છા વર્તાતી હોય. ઉપર જણાવ્યા પ્રમાશેની વર્તણુક ખોટી ધર્મની દાંભિકતા ધારણ કરનારાઓમાં વિશેષ જોવામાં આવે છે. આવા પ્રકારની વર્તણુક આત્માને ઠગવા સિવાય બીજા કેઈ પણ પ્રકારની માની શકાય નહિ, અનાદિ કાળથી આત્મા અશુભ માગે પ્રવર્ત લે છે, તેથી કરીને આપણું ચારિત્ર આપણે એકદમ આદર્શમય ન બનાવી શકીએ એ વાત સત્ય છે; પરંતુ તેવું બનાવવાનો પ્રયત્ન આદરી શકીએ. ચારિત્ર વગરનું જીવન કે જે ન જીવવા બરાબર છે, તેને ત્યાગ કરી શુદ્ધ અને આદર્શમય જીવન બનાવવા પ્રયત્ન ન કરીએ ત્યાં સુધી આપણી ધાર્મિક ભાવનાઓને વા ધર્માભિમાનની લાગ
ઓને યોગ્ય સ્થાન ન આપી શકીએ. ચારિત્રની ખામીને લઈને ગમે તેટલી ધાર્મિક ક્રિયાઓ ઉત્કૃષ્ટ ફળને આપનારી ન નીવડે એમ વિચારક દષ્ટિએ માલુમ પડે છે. હરહંમેશ ચારિત્રશુદ્ધતા તરફ લક્ષ રાખી જીવનને આદર્શમય
(Ideal life) બનાવવા રાત દિવસ પ્રયત્ન સેવી ધર્માભિમાનની લાગણીઓને | આવિર્ભાવ કરે એજ વધારે પ્રસંશનીય છે. વિશુદ્ધ ચારિત્રને આત્માની

Page #29

• મણિમાને શુદ્ધતાનું કારણ સમજી તથા ધર્માભિમાનની લાગણીઓને પિષક અવબોધી જે પ્રગતિ કરીશું તે ઈચ્છિત વસ્તુ અલભ્ય છે એમ માનવાને કારણ મળશે નહિ. - જે ધર્મને માટે મનુષ્યને અભિમાન હોય, તેનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન જ્યાં સુધી તે પ્રાપ્ત ન કરે ત્યાં સુધી તેનું અભિમાન યોગ્ય સ્વરૂપનું છે એમ કહી શકાય નહિ. આપણામાં જૈનધર્મનું અભિમાન ઘણું છે, પરંતુ જૈનધર્મના વિશાળ અને ઉત્તમ તના જ્ઞાતાં કેટલા છે? તપાસ કરતાં પરિણામ નિરાશાજનક દેખાશે. જૈન ધર્મના વિશાળ અને ઉત્તમ ત કે જેને લઈને અન્ય ધર્મો કરતાં તે ઉચ્ચ સ્થાન ભોગવે છે અને જે જૈનતને અન્ય કોમ પરોક્ષ વા અપરોક્ષ રીતે સ્વીકાર કરે છે તેજ જૈનધર્મના તોથી આપણે (જેનો) જ જ્યારે અજ્ઞાત રહીએ ત્યારે આપણું ધર્માભિમાન કેવા પ્રકારનું કહેવું જોઈએ તે દરેક જણ સ્વયમેવ કલ્પી શકે તેમ છે. - જૈનધર્મનું તત્વજ્ઞાન અન્ય ધર્મો કરતાં ઘણું જ ઉંડું અને રહસ્યપૂર્ણ છે અને તે વાત જૈન અને જૈનેતરે સર્વે સ્વીકારે છે; પરંતુ એટલું જાણીને બેસી રહેવા માત્રથી શું ? જૈન ધર્મના ગંભીર, ઉદાત્ત અને વિશાળ તને જ્યાં સુધી સર્વત્ર વિશ્વમાં પ્રચલિત ન કરી શકીએ ત્યાં સુધી “વીરપત્રો” એવા નામ માત્રથી પણ ઓળખાવાને આપણે લાયક છીએ કે નહિ એ શંકાસ્પદ છે. જૈનધર્મના તનું પરિપૂર્ણ જ્ઞાન મેળવી, અન્ય ધર્મોનું પણ જ્ઞાન સંપાદન કરી તેમને આ ઉત્તમ ધર્મની ઉત્તમતા સાબીત કરી આપવા પ્રયત્ન ન સેવવામાં આવે તે આપણી ધર્મની લાગણીઓ પિલી છે, એમ કેમ ન કહી શકાય ?
લાલચંદ નંદલાલ વકીલ વડોદરા.
ભાવનગરમાં પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ. માગશર શુદિ ૬ મંગળવારે ગોડજીના દેરાસર અંતર્ગત એક નવા બનાવેલા ગર્ભગૃહમાં શા. નાનાલાલ હરિચંદ નથુભાઈએ પાંચ જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા ઘણું આનંદ અને મહોત્સવ સાથે કરી છે. કાતિક વદિ ૧૩થી અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ શરૂ કર્યો હતો. પ્રતિષ્ઠાને દિવસે શાંતિસ્નાત્ર ભણાવ્યું છે અને મેટું ( નવકારશીનું ) સ્વામીવાત્સલ્ય કર્યું છે. મળેલી લક્ષ્મીને પૂર્ણ લાભ ઉદારચિત્તે દ્રવ્ય ખરચીને લીધે છે. પેડતાના વીલોની કીતિમાં વૃદ્ધિ કરી છે. દરરોજ નાનું મોટું સ્વામીવચ્છળ કર્યું હતું અને નવકારશીમાંથી વધેલી મીઠાઈ વડે અનેક ખાતાઓમાં તેને વ્યય કરીને સુપાત્ર દાન તેમજ અનુકંપા દાનનો લાભ લીધે છે. અમે તેણે કરેલા શુભ કાર્યની અનુમોદના કરીએ છીએ.'

Page #30

શ્રીનગ સ્ફુટ નોંધ અને ચર્ચા.
આ માસિકના અંક ૭મામાં ‘શ્રી મહાવીર સ્વામીના આત્મવિકાસના લેખના પ્રારભમાં પ્રથમ ભવમાં તે કઠીરાના રૂપમાં હતા એમ લખેલ છે, પરંતુ તેઓ ગ્રામચિંતક એટલે નાના ગામેતી—ગામના માલેક હતા, એમ હકીકત સુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ સૂચવે છે, તે ઉપર વાંચકાનુ ધ્યાન ખેંચવામાં આવે છે.
*
*
*
જ,
તીર્થ સ્થળેએ વિધવા સ્ત્રીઓને ખુણેા મૂકાવવા માટે આવવાના રિવાએ નિમિત્તે તીથ યાત્રાને લાભ લેવાય અને અપાય એ હેતુથી શરૂ થયેલા છે. તેનું પરિણામ જે સારા ખાનપાનની આસક્તિમાં અને વગર શક્તિવાળી અથવા અલ્પ શક્તિવાળી વિધવાને તે નિમિત્તે ખર્ચના બેાજામાં ઉતારી જીઢંગીના સાધનમાં ઘટાડો કરવામાં આવ્યુ હાય તે! તે ખેદકારક છે. આવી હકીકત;મહાસુખ હરગોવિદ દોશી એક આઠ પૃષ્ઠનુ ચેાપાનીઉં બહાર પાડીને જણાવે છે. એ સંબંધમાં રાંધણુપુર નિવાસી જૈન બંધુઓનું ધ્યાન ખે'ચવામાં આવે છે અને એ રિવાજમાં પ્રવેશ પામેલ હાનિના તત્ત્વા દૂર કરવાના આગ્રહ કરવામાં આવે છે. આ ચેાપાનીઆમાં ઘણા આચાર્યો તથા અન્ય ગૃહસ્થાના પણ માવાજ અભિપ્રાયે પ્રગટ કરેલા છે, તે ધ્યાનમાં લેવા લાયક છે.
*
*
*
કેશરના સંબંધમાં એક પન્યાસજી લખે છે કે-“તમે આ ખાખત પડતી કેમ મૂકી ? અશુદ્ધ કેશર નહીં વાપરવાનુ` માઢે તે સા કબુલ કરે છે, પણ અધ કરવાના ઠરાવ કેાઈ કરતા નથી અને સાધુ મુનિરાજ પણ જાણે આમને આમ ચાલવા દેવા રાજી હોય એમ તેવા ઠરાવ કરવા પ્રેરણા પણ કરતા નથી. તેથી જેમ ચાલતું હતું તેમજ ચાલવા લાગ્યુ' છે. અમે તેા એમાં પરમાત્માની પ્રત્યક્ષ આશાતના દેખીએ છીએ, અને ચનને બદલે કેશરની મુખ્યતા થઈ પડી છે, તેને લીધે પ્રતિમાજી ઉપર ખેાળાં ચડાવવા પડે છે અને તેની પૂજા કરવાનુ` પ્રાપ્ત થાય છે. માટે આશા છે કે તમે આ ચળવળ બંધ નહિ કરે.” આના ઉત્તરમાં જણાવવાનું કે અમે ગયા અંકમાં જણાવેલા ૧૯ મુનિ મહારાજાના અભિપ્રાયમાં કેટલાકે તા કેશરના બહિષ્કાર કરવાના સંબંધમાં એવા સજ્જડ અભિપ્રાય આવેલા છે કે તે પ્રગટ કરવાથી શુદ્ધાશુદ્ધ કેશરને પક્ષ કરનારને વિચાર થઇ પડે તેમ છે; પરંતુ એ અભિપ્રાયા પ્રગટ કરીને ‘મુનિવગ માં પણ પરસ્પર માવા વિરૂદ્ધ વિચાર ધરાવનાર છે’ એવુ... અમે સ્પષ્ટ કરવા માગતા

Page #31

ષ અને ચર્ચા નથી. બે ત્રણ વિચારે કેશરની તરફેણના હેઈને તેની ઉપર અમારા બીજા બંધુ મુસ્તાક રહે છે અને મનમાન્યું લખે છે પણ અમે તેવું કાંઈ પણ ન લખતાં માત્ર અશુદ્ધ કેશર બીલકુલ ન વપરાય તે સજજડ પ્રતિબંધ કરવા દરેક ગામ ને શહેરના શ્રી સંઘને વિજ્ઞપ્તિ કરીએ છીએ.
પરદેશી તરીકે તેને બહિષ્કાર કરવાના શબ્દથી જ કેટલાક બંધુઓ તે ભડકે છે, પણ જુઓ હાલમાં સૂરજ છાપવાળાએ કેવા ભાવ વધારી દીધા છે અને એ રસ્તે આપણું સકમાઈનું કેટલું દ્રવ્ય માંસાહારી પ્રજાના હાથમાં જાય છે તેને વિચાર કરવાનું છે. એ સંબંધમાં આંખ આડા કાન કરવા હોય તે નિરૂપાયાપણું છે. અમે તે કેશરમાં આ ગોટાળે હેવાથી એકલી ચંદન પૂજા કરવામાં આવે તેમાં બીલકુલ જિનાજ્ઞાને ભંગ થતું નથી, એટલું ભાર મૂકીને કહીએ છીએ.
એક મુનિરાજ કેશર, ચંદનપૂજામાં મિશ્ર કરવાના સંબંધમાં કેટલાક ' આધાર બતાવવા સાથે એટલું તે ચોક્કસ લખે છે કે-“બીજી કઈ પણ
અપવિત્ર વસ્તુ જિનપૂજામાં કે જિનમંદિરમાં વપરાતી હોય તે તેટલા ઉપરથી કેશર પણ અપવિત્ર વાપરવું એ વાત કઈ રીતે ઘટિત નથી. બીજા અપવિત્ર પદાર્થોને વપરાશ બંધ કરવા પ્રયત્ન કરે એ છે, પરંતુ ત્યાં સુધી અપવિત્ર કેશરને જાણ્યા છતાં જિનપૂજામાં ચાલવા દેવું એ કઈ રીતે એગ્ય નથી.”
આ મુનિને લેખ લંબાણ છે. તે સ્થળ કેચના કારણુથી દાખલ કરી શકયા નથી,
શેઠ નગીનભાઈ ઘેલાભાઈ ઝવેરી મુંબઈ ખાતે પંચત્વ પામ્યા છે, તેની ખેદ સાથે નોંધ લેતાં એક હકીકત ખાસ જણાવવાની છે કે એમણે પોતાના દ્રવ્યમાંથી સવા બે લાખ રૂપીઆ જેટલી મોટી રકમ શુભ નિમિત્તે વાપરવા કાઢી છે. તે રકમમાંથી અમુક રકમને વ્યય નીચે જણાવેલા ખાતાઓમાં કરવાને છે, એમ ભાઈ શ્રી જીવણચંદ સાકરચંદ ઝવેરી જણાવે છે. શેઠ ઘેલાભાઈ લાલભાઈ કેશરબરાસ ફંડ. શેઠ નગીનચંદ કપુરચંદ છવદયા ફંડ શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ પુસ્તક દ્વાર ફંડ. શ્રી રત્નસાગરજી જૈન પાઠશાળા. શેઠ ધમચંદ ઉદેચંદ જીર્ણોદ્ધાર ફંડ. શ્રી સુરત પાંજરાપોળ.
આ ખાતાઓમાં યોગ્ય રકમ આપવા ઉપરાંત બે લાખ જેટલી માટી રકમ તે ખાસ સુરત ખાતે જૈન હાઈસ્કુલ કરવામાં અથવા ધર્મશાળા બાંધવામાં વાપરનાર છે. આ સંબંધમાં તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે. અમે તેમના આત્માને શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ.
શ્રી પ્રભાસપાટણ ખાતે શેઠ ઓતમચંદ હીરજીના કુટુંબમાં એક લગ્ન

Page #32

૩૨૦
શ્રી જન ધમ પ્રક.
પ્રસંગ હતે. તે પ્રસંગે ઉજમણું, અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ, સમવસરણની રચના વિગેરે અનેક શુભ કાર્યો કરવામાં આવ્યા હતા. સાંસારિક પ્રસંગમાં પણ આવા શુભ કાર્યો સાથે કરવા એ ખરેખરી ધર્મની લાગણી સૂચવે છે. સદ્દગુરૂના ઉપદેશનું એ પરિણામ છે. * આ ઉપરાંત એ ગૃહસ્થના કુટુંબીઓએ એકલાખ રૂપીઆની બીજી સખાવત જાહેર કરી છે. તે મુખ્યત્વે નીચે જણાવેલા કાર્યોમાં વાપસ્વાને નિર્ણય કરવામાં આવ્યું છે. ૨૫૦૦૦) શેઠ હીરજી નાગજી ઔષધાલય. ૨૫૦૦૦) શેઠ ઓતમચંદ હીરજી વિશા ઓસવાળ જૈન બેડીંગ ૧૩૦૦૦) શ્રી નંદુબાઈ શ્રાવિકા કન્યાશાળા. ૧૦૦૦૦) શેઠ ઓતમચંદ હીરજી વીશા ઓસવાળ સહાય ફંડ. ૧૩૦૦૦) શેઠ ઓતમચંદ હીરજી સુકૃત ફંડ. ૪૦૦૦) શેઠ કલ્યાણજી ખુશાલચંદ જૈન પુસ્તકાલય. ૨૫૦૦) શેઠ રતનજી પાનાચંદ સ્મારક ફંડ. ૨૦૦૦) શેઠ એતચંદ હીરજી સ્નાત્ર પૂજામાં. ' ' ૨૦૦૦) શેઠ ઓતમચંદ હીરજી આંબેલ ખાતામાં. ૧૦૦૦) શેઠ હીરજી નાગજી પાણીની પરબમાં. ૫૦૧) શ્રી પ્રભાસ પાટણ પાંજરાપોળમાં. ૨૫૦) શ્રી પ્રભાસપાટણ ખાતે ભંડાર અને સાધારણમાં. ૨૨૦૦) પરચુરણ અનેક ખાતાઓમાં. .
ઉપર પ્રમાણે કુલ રૂ. ૧૦૦૪૫૧) ની સખાવત જાહેર કર્યા બાદ શેઠ ઓતમચંદ હીરજી સુકૃત ફંડમાં તેમના સંબંધીઓ તરથી રૂ. ર૦૦૮) આપવાનું જાહેર કરવામાં આવ્યું છે.
ત્યારબાદ કન્યાશાળા પાઠશાળામાં અભ્યાસ કરતી કન્યાઓ તથા વિદ્યાર્થીઓને ઈનામ વહેંચવામાં આવ્યા હતા. મળેલી લક્ષમીને આ ખરેખર લહાવે છે. નામદાર નવાબસાહેબ તરફથી આ પ્રસંગે શેઠશ્રીને પશાક એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.
શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી તરથી તેના સર્વે પ્રતિનિધિઓએ એકત્ર મળીને શ્રી ગીરનારજી તથા સિદ્ધાચળજી માટે ત્યાંના રાજ્ય તરફથી ઉત્પન્ન થયેલી અગ્ય ઉપાધિઓ સંબંધી વિચાર કરવા સારૂ તા. ૧૭મી ૧૮મીના આમંત્રણ બહાર પાડવામાં આવ્યા હતા. બહારગામથી પણ કેટલાક પ્રતિનિ

Page #33

પુસ્તકની પહેર. ધિઓ પધાર્યા હતા. તે પ્રસંગે શું શું ઠરાવે થયા તે હવે પછી બહાર પાઠ. વામાં આવશે.
पुस्तकोनी पहोंच.
નીચે જણાવેલ બુકે તથા ગ્રંથે જુદી જુદી સંસ્થાઓ તથા ગૃહસ્થ તરફથી ભેટ તરીકે મળ્યા છે તે આભાર સાથે સ્વીકારીએ છીએ. સિવાય ઘણી સંસ્થાઓના રીપોર્ટ અને નાની નાની બુકે કે લેખે રીવ્યુ માટે આવે છે. પરંતુ સ્થળસંકેચાદિ કારણથી તેની પહોંચ આપી શકાતી નથી અને રીવ્યુ લઈ શકતા નથી. તેને માટે ક્ષમાયાચના છે. '
સંવેષ છત્રીજી-આ બુકમાં ગતિ, ઇદ્રિય, કાય વિગેરે ૩૬ દ્વારના ઉત્તર ભેદ તેમજ ૩૬ દ્વારના ઉત્તર ભેદને સંવેધ બતાવવામાં આવ્યું છે. પ્રથમ તે ૩૬ દ્વારના ઉત્તર ભેદનું વર્ણન બહુ સારી રીતે કરવામાં આવ્યું છે; પછી પરસ્પર સંવેધ કરવામાં આવ્યું છે. પ્રકરણના અભ્યાસીઓને આ બુક બહુજ ઉપોગી છે. મૂલ્ય રાખવામાં આવ્યું નથી, પરંતુ બે રૂપી આની કિંમત ગણાય એવી પૃષ્ટ ૪૫૭ની બુક છે. તૈયાર કરવાનો પ્રયાસ પંન્યાસજી અજિતસાગરજી ગણિએ કરેલું છે. બીજી ઉપાધિઓમાં–કલેશમાં વખત વ્યય કરવાને બદલે જો આ પ્રયાસમાં અમૂલ્ય વખતને વ્યય કરવામાં આવે તે મને બહુ લાભ થાય.
પ્રકાર સુરકિધુ-તિક વિમાન-આ બુકમાં કસ્તુરી પ્રકરણ, સિંદુર પ્રકરણ, હિંગુળ પ્રકરણ અને ધર્મ સવ–આ. ચારે ગ્રંથે અર્થ સાથે આપવામાં આવેલ છે અને ત્યારપછી કેટલાક સંસ્કૃત સ્તોત્રને સંગ્રહ પં. અજિતસાગરજીને પિતાને રચેલે આપવામાં આવે છે. છેવટે સુભાષિત મુક્તાવળી ૫૦૦ કલેક પ્રમાણે તેમની રચેલી આપવામાં આવી છે. આ સર્વ પ્રયાસ તેજ મહાત્માને છે. જૈનવર્ગને બહુ હિતકર એવી આ કૃતિ ખરેખર ધન્યવાદને યોગ્ય છે. આ બુકની કિંમત પણ રાખવામાં આવી નથી. સુમારે દોઢ રૂપિઆની કિંમત જેવી બુક છે.
આ બંને બુકની નકલે વિઠ્ઠલભાઈ જીવાભાઈ પટેલ-ઝવેરીવાડ-નાગોરીસરાહ. અમદાવાદ તરફથી બહેળે હાથે ભેટ આપવામાં આવે છે.
વંઢિ પ્રાર –શ્રીજિનેશ્વરસૂરિ વિરચિત આ પ્રકરણ શ્રી જિનપતિસૂરિ વિરચિત ટીકા સહિત તેમજ ઉપાધ્યાય શ્રી જિનપાળગણિ
સંકલિત ટિપ્પણી સહિત શ્રીજિનદત્તસૂરિ પ્રાચીન પુસ્તકઢાર ફંડ તરફથી ' ગ્રંથાંક ૧૦મા તરીકે બહાર પડેલ છે. તેની એક નકલ તેના આર્થિક સહાય શેઠ

Page #34

શ્રી જૈન બંમ પ્રદેશ.
પીતાંબર પન્નાજી તરફથી તેમના બંધુ ઝવેરચદં પન્નાજીએ ભેટ મેકલી છે. ઞા પ્રકરણની અંદર સમ્યક્ત્વના પાંચ લિંગ-શમ, સંવેગ, નિવેદ, અનુકંપા ને નાસ્તિયતાનું બહુ શ્રેષ્ઠ રીતે વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. પ્રસ ંગેાપાત કથાએ પણ આપવામાં આવી છે, સમકિતના અભિલાષીઓને અતિ ઉપચેગી ગ્રંથ છે. આવા અનેક અપૂર્વ ગ્રંથા પૂર્વાચાર્યોં કરી ગયા છે તે પ્રસિદ્ધ કરીને તેને જૈતવને લાભ આપવા ચેાગ્ય છે. એ મહાત્માનો ઉપકાર તેા સીમા વિનાનેા છે.
મત્ત-મીમાંસા–પ્રથમ ભાગ-આત્મકમળ જૈન ગ્રંથમાળાના ૧૧ મા પુષ્પ તરીકે બહાર પડેલની એક નકલ શ્રી મહાવીર જૈન સભા ખંભાત તરફથી ભેટ દખલ મળી છે. કિંમત સવા રૂપીએ રાખેલ છે. શ્રીમદ્ વિજળકમળસૂરિ મહારાજે હિંદીમાં બનાવેલ છે. પ્રારંભમાં ચાર મહાત્માઓના ફાટા ગુણસ્તુતિ અષ્ટક સાથે છે. આ ભાગમાં જૈની તાંત્રિક વાદી બની ગયા છે’ એમ કહેનારનુ ખ'ડન છે. આવા ચાર ભાગ બહાર પડવાના છે, પ્રયાસ ઘણું ઉપયેાગી ને ઉપકારક છે, શ્રીમન્ લબ્ધિવિજયજી વ્યાખ્યાનવાચસ્પતિએ સ'યેાજના કરવામાં ઠીક પ્રયાસ કર્યો છે.
जैन वार्षिक पर्वो भने नित्य स्मरण स्तोत्रसंग्रह -- —આ ઝુક માસ્તર ઉમેદચંદ રાયચંદ્રે તૈયાર કરી છે અને નગરશેઠના કુંટુબના શેઠાણી મહાલક્ષ્મી બહેને પેાતાના ખર્ચે થી છપાવી છે. બુક બહુ ઉપયેગી ને સુંદર બનાવી છે. કિમત રાખવામાં આવી નથી. આ બુકમાં નવસ્મરણાદિ સ્તત્રા અને તત્ત્વા મૂળ તથા ચઉસરણ આઉરપચ્ચખ્ખાણુ અર્થ સહિત-પહેલા ભાગમાં પૃષ્ટ ૨૩૩ સુધીમાં આપવામાં આવ્યા છે. પછી બીજા વિભાગમાં દીવાળી વિગેરે તમામ જૈન પર્વોની હકીકત માહાત્મ્ય, દેવવંદન વિગેરે ( પૃષ્ઠ ૫૩૬ સુધી ) આપવામાં આવેલ છે. મુક ઘણી ઉપયાગી બનાવી છે. અંદર કથ ચિત્ અશુદ્ધિ રહી ગઈ છે તે સુધારવા ચૈગ્ય છે.
શારીરિક કેળવણી-પૃષ્ટ ૪૬ને નિબંધ વકીલ ન દલાલ લલ્લુભાઈ વડે!ઢરા નિવાસીએ ભહાર પાડેલ મળ્યેા છે. વાંચવા લાયક છે. તદનુસાર વતન કરવામાં આવે તે શારીરિક અનેક લાભે! અવશ્ય થાય તેમ છે.
દ્રવ્ય પ્રદીપ—આ બુક પ્રવતક શ્રી મંગળવિજયજી મહારાજે બહુ ઉપયેગી બનાવી છે. તેની અંદર ષટ્દ્રવ્યનું ટુંકું સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યુ છે, જીવની સિદ્ધિ કરવામાં સારે, પ્રયાસ કર્યો છે. બુક તે માત્ર ૬૪ પૃષ્ટની છે, પણ ખાસ વાંચવા લાયક છે. શ્રી યશેાવિજય ગ્રંથમાળા એફીસ. ભાવનગર. તરફથી છપાવવામાં આવી છે. ભેટ આપવામાં આવે છે. જૈન બધુએએ ચ્યવશ્ય 'લાભ લેવા યાગ્ય છે.

Page #35

ઐતિહાસિક રાસ સંગ્રહ ભાગ ૩ જે-આ બુક પશુ ઉપર જણાવેલ સંસ્થા તરફથીજ બહાર પાડવામાં આવેલ છે. આ બુકમાં શ્રી વિનયદેવસૂરિ વિગેરે નવ મહાત્માઓના નવ રાસ આપવામાં આવેલ છે. પ્રારંભમાં એ નવે રાસેના સંક્ષિપ્ત સાર આપવામાં આવ્યા છે. શ્રી વિજયધમ સૂરિ મહારાજે આ પ્રયાસ કર્યો છે. બુક બહુજ ઉપચાગી છે. કિંમત બે રૂપિયા રાખેલ છે તે વધારે જ ણાય છે. વધારે ફેલાવે થવા માટે કિંમત ઘટાડવાની જરૂર છે. બાકી હાલની સ્થિતિના પ્રમાણમાં તે ચેાગ્ય છે.
ઐતિહાસિક રાસ સગ્રહ-ભાગ ૪ થા. આ બુક પણ ઉપર જણાવેલ. સંસ્થા તરફથીજ બહાર પાડવામાં આવેલ છે. એમાં શ્રી વિજયતિલકસૂરિના રાસ એકજ આપવામાં આવ્યા છે. પ્રારંભમાં એ રાસનું નિરીક્ષણ પૃષ્ઠ ૯૫માં લખ્યું છે, તે ખાસ વાંચવા લાયક છે. આ પ્રયાસ મુનિરાજ શ્રી વિદ્યાવિજયજી મહારાજે કરેલ છે. પ્રયાસ ખરેખરો સ્તુત્ય છે. આ બુકની કિંમત અઢી રૂપીઆ રાખવામાં આવી છે. બુકના ફેલાવા માટે આ કિંમત વધારે પડતી લાગે છે. બની શકે તો ઘટાડવાની સૂચના છે.
શ્રી પાર્શ્વનાથ કુમાર અને કમઠ તાપસનું ચિત્ર--બા બહુજ સુંદર અને આબેહુબ દેખાવવાળું ચિત્ર શ્રી વડોદરા નિવાસી માતીલાલ નેમચ'દ માદીએ બહાર પાડેલું' છે. કલામનું કામ આબેહુબ કરેલું છે. શ્રીવિજ્યાન'દસૂરિ જૈન સાહિત્ય ચિત્રમાળાના પ્રથમ પુષ્પ તરીકે જણાવી આવા જુદા જીહા જૈન સાહિત્યમાંથી ૨૪ દેખાવા ૨૪ પુષ્પ તરીકે બહાર પાડવા ઇચ્છા રાખે છે. કિ’મત રૂ. ૧ ) રાખેલ છે. તે ચિત્ર જોતાં વધારે લાગે તેમ નથી. મગાવવા ઈચ્છનારે તેમની ઉપર વડાદરે પત્ર લખીને મંગાવવું. અમને તેની એક નકલ ભેટ તરીકે મળી છે તે સ્વીકારીએ છીએ અને તેમના આ શુભ પ્રયાસમાં તેમને ફત્તેહ મળે એમ ઈચ્છીએ છીએ.
શ્રી જૈન આગમાદય સમિતિ. આ સમિતિની છેવટના જનરલ મીટીંગ રતલામ ખાતે મળી હતી. તેમાં થયેલા ઠરાવ મળ્યેથી બહાર પાડવામાં આવશે; પરંતુ તેના કાર્યવાહકેને ખાસ વિનતિ કરવાની કે–સૂત્રાને અગે બાકીનું કામ-ત્રણ સૂત્રે, પગન્નાએ તેમજ છપાયેલા સૂત્રની પણ બીજી ઉપયોગી ટીકાઓ ને નિર્યુક્તિ, ભાષ્ય, ચૂર્ણિ' માંથી જે બાકી રહેલ હોય તે છપાવવાનો પ્રબ ધ થયા બાદ વધે તો જ કાગળો વેચવામાં આવે તે સારૂં. આ બાબત ને રહી જશે તે પૂર્ણ કરનાર મળવા મુશ્કેલ છે. એજ પ્રાથના.

Page #36
અમારી તરફથી હાલમાં બહાર પડેલ છે. | શ્રી સિદ્ધિ કૃતા 1 શ્રી ઉપમિતિ ભવ મપંચા કથા ભાષાંતર. - પ્રથમ ભાગ. પ્રસ્તાવ 1-2-3, પ્રથમ પ્રસ્તાવ-ગ્રંથકર્તાની પ્રસ્તાવના, કર્નાને નિપુણ્યક તરીકે દેખાવ, સુસ્થિતરાજ આદિ અનેક મહાનું બનાવે અને તેના ઉપનય ( પીઠબંધ). | દ્વિતીય પ્રસ્તાવ-મનુજગતિ નગરી, કર્મ પરિણામ રાજા, કાળપરિણતિ દેવી, સદાગમ, અગૃહિતસકેતા, પ્રજ્ઞાવિશાળા, સંસારીજીવ, નિગાદથી મનુ જગતિ નગરી સુધીના આગમનને અદ્દભુત વૃત્તાંત, - તૃતીય પ્રસ્તાવન’દિવર્ધન, વૈશ્વાનર, ક્ષતિકુમારી, સ્પર્શ ન કથાનકે, બાળમશ્ચમ-મનીષીના વૃત્તાંત, મિથુનય અંતરકથા, ક્રોધ અને હિંસાની ભય'કર અસરે, વિવેક કેવળી, ભવપ્રપંચ, ત્રણ પ્રકારના કુટુંબે. ભાષાંતર કર્તા-માતીચંદ ગીરધરલાલ કાપડીઆ સાલી સીટર. | કિં'મત રૂા. 3-0-0 પટેજ રૂ 0-10-6 આ અતિ અદ્દભુત ગ્રંથની નકલે બહું થાડી છપાવેલી હોવાથી અને પડતર કરતાં પણ લગભગ એક રૂપીએ એ છે વેચવાની કિ’મત રાખેલી હોવાથી તરત મગાવનારનેજ તેનો લાભ મળી શકશે. આ ગ્રંથના વખાણ કરવા પડે છે તેમ નથી. આખા ભાષાસાહિત્યમાં અદ્વિતીય ગ્રંથ છે. લગભગ 91 ફોરમ થયા છે અને નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં બહુ સારી રીતે છપાવી સુશોભિત ખાઈ. 'ગથી બંધાવેલ છે. તરત મંગાવીને લાભ .. | લાઈફ મેમ્બરને આ બુક એક રૂપિયે બાદ કરીને એટલે બે રૂપીઆથી આપવામાં આવશે. પાસ્ટેજ જુદુ'. સિવાયના વાર્ષિક મેમ્બરને કિંમતજ એક રૂપીએ કેમી રાખેલી હોવાથી ઓછી કિંમતે આપી શકે શુ નહી. 2 શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ, મૂળ, વિભાગ 3 . 'ભ-૧૩થી૧૮. | કિ’મત રૂ 2-8-0 પેસ્ટેજ સાત આના. આ સંસ્કૃત ગ્રંથ બીલકુલ સહાય વિના બહાર પાડવામાં આવેલ હોવાથી અને ભેટ ઘણી પ્રતા અપાયેલ હેવ ધી એ માં સંસ્મરેશન કાંઈ પણ ઓછું લઈ રાકેશું નહીં. માત્ર જે લાઈફ મેમ્બર કે વાષિક મેમ્બર મંગાવશે તેને સભાના પારટેજથી મોકલશું; એટલે પેરટેજ પુરતા (સાત આનાને) લાભ આપશું. 3 એ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર. ગુજરાતી. મેટા ટ.ઈ૫. કેટલાક સુધારા વધારા સાથે. 0-4-0 4 શ્રી ચૈત્યવંદેન ચાવીશી. પાકા કપડાના પુઠા સાથે, 0-6-0 5 શ્રી નૈતિમસ્વામીને રાસ અર્થ સહિત. 0-1-2 6 શ્રી રત્નાકર પચીશી–અનુવાદ અર્થ સંયુક્ત. પાંચમી આવૃત્તિ 0-1-0