Jain Dharm Prakash 1909 Pustak 025 Ank 11

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

માયા-દંભ ત્યાગ.
૩૨૯ ગણાઓ કેટલો કાળ રહી કયારે ઉદયમાં આવશે, અને ઉદયકાળ કેટલો રહેશે, તેનું નિર્માણ થયું તે બીજે સ્થિતિબંધ duration of karmas કહેવાય છે. ગ્રહણ અને ઉદયકાળ વખતે કર્મોની ચીકાશ અથવા ઘટપણું કેટલું છે; અથવા બીજી રીતે જોઈએ તે બંધ અને ઉદય કાળમાં તે કેટલા ઘટ અથવા ધૂળ છે, અને કેવી રીતે વિપાક આપનારા છે, એ વિષયનું નિર્માણ થવું તેને રસબંધ intensity of karmas કહે છે, અને તે કર્મોના પ્રદેશો કેટલી સંખ્યામાં છે તેનું જે નિમણે તેને પ્રદેશબંધ numerical value of karmic atoms કહેવામાં આવે છે.કમબંધના આ પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશબંધને કર્મગ્રંથાદિકથી બહુ સારી રીતે સમજવા ગ્ય છે.
એથી પણ વધારે અગત્યને વિષય કર્મબંધનાં કારણ શું છે તે સમજવાને છે.મહા વિશાળ દષ્ટિથી અવલોકન કરી જેનશાસ્ત્રકારોએ કહ્યું છે કે દુનિયામાં કર્મ બંધને ગમે તેટલા પ્રસંગ આવે તે સર્વને ચારમાંજ સમાવેશ થઈ શકે છે, અને તે ચાર તે મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને એગ છે. કઈ પણ પાપને પ્રસંગ આ ચારની બહાર જઈ શકે તેમ નથી, એ બરાબર ધ્યાનમાં રાખવું. એ ચાર કર્મબંધ હેતુના વિશેષ વિભાગ કરતાં સત્તાવન ભેદ થાય છે, અને તેને શાસ્ત્રકાર સત્તાવન બંધહેતુ” કહે છે. આ સત્તાવન પિકી દરેકે દરેક બંધહેતુ બહુજ મનન કરીને સમજવા યોગ્ય છે, કારણ કે એને સમજ્યા વગર બધા એને ત્યાગ બની શકતા નથી, અને એનો ત્યાગ બની શકે નહીં ત્યાંસુધી ભવબ્રિમણ મટતું જ નથી, અને જે કિયાથી ભવભ્રમણ મટે નહિ તે સર્વ કિયા નકામી છે. આ સત્તાવન બંધહેતુ પૈકી પાંચ મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ તે બહુજ વિચારવા લાયક છે. કષાયે આપણે પ્રસ્તુત વિષય છે, આપણે લેભ, ક્રોધ અને મદનું સ્વરૂપ અન્યત્ર જોઈ ગયા, એ કષાયે કેટલા મહત્વના છે, અને આપણું જીવનના દરેક પ્રસંગો સાથે કેવા જોડાઈ ગયેલા છે તે આપણે ઉક્ત લેખોમાં જોયું હતું, અને કદાચ તે લેખ વાંચ્યા ન હોય તે પણ દરરેજના અનુભવની તે વાત છે, હવે બાકી રહેલા ચોથા “માયા” નામના કષાયપર આપણે વિચાર કરીએ. કર્મબંધનું પ્રબળ કારણ હોવાથી તે કપાયને બરાબર સમજી કર્મબંધ દૂર કરવાને અને તેથી કર્મમુક્તિ પ્રાપ્ત કરવાને આ પરમ સિદ્ધ ઉપાય છે, એટલું લક્ષમાં રાખી આપણે વિષયની આવશ્યકતા પર અ૫ ઉ. પિઘાત કરી વિષય વસ્તુસ્વરૂપચિંતવનમાં પ્રવેશ કરવાને યત્ન કરીએ. આ પ્રસંગે એટલું પણ જણાવવું યુક્ત લાગે છે કે ઉપર જણાવ્યું તે પ્રમાણે કર્મના પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશો પૈકી રસબંધનો નિર્ણય બધા કષાયની તીવ્રમંદ ચીકા શ ઉપર બહુ આધાર રાખે છે. કષાયની પ્રચુરતા હોય તે વખતે રસબંધ બહુ તીવ્ર પડે છે, અને તેની અલ્પતા હોય ત્યારે કર્મની ચીકાશ અલ્પ પડે છે. બંધ પ્રમાણે ઉદય થાય તે સમજવું તે સહેલું છે, તેથી કર્મબંધના અગત્યના વિભાગ રસબંધને