________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦૦
જૈન ધર્મ પ્રશ.
અધિક અંશે તાત્રમંદ કરવાનું અને તે દ્વારા વિપાકેદયમાં ફેરફાર કરી શકવાનું મહા સામર્થ્ય પુરૂષાર્થ હસ્તક છે, એ હકીકત નિરંતર ચક્ષુ સમીપ રાખવાની અતિ આવશ્યકતા છે. આટલી અગત્યતા ધરાવનાર કષાના વિષયને બની શકે તેટલી જુદી જુદી રીતે ચચી તેના સંબંધમાં વિચાર જાગૃતિ રાખવાનું કારણ આથી સિદ્ધ થાય છે.
દુર્ગણે બે પ્રકારના હોય છે. કેટલાક દેખાવમાં બહુ ખરાબ અને કેટલાક બિલકુલ દેખાવ વગરના. ક્રોધ, માન, લેભ, નિંદા, પશૂન્ય, કલહ વિગેરે દુર્ગણે દેખાવથીજ નિંદ્ય છે. ક્રોધ કરનારની મુખમુદ્રાને દેખાવ, તેના બેલવાની રીતિ અને તેના શરીરના સર્વ વિભાગને વિચિત્ર પ્રકાર દેખી તેના તરફ સુજ્ઞ પ્રાણીઓ તુરત તિરરકાર દેખાડે છે, અથવા એવા પ્રકારની વૃત્તિ બોલવામાં કે વર્તવામાં તેના તરફ બતાવે છે કે તે તુરત સમજી જાય કે પિતે જે વર્તન કરે છે તે દુર્ગુણ છે, અને દુનિયાના ડાહ્યા માણસે તેને પસંદ કરતા નથી, અને તેવા પ્રકારના વર્તનના સંબંધમાં તેઓ પિતાની સંમતિ બતાવતા નથી. એવી જ રીતે બીજા સાધારણ અસાધારણું દુર્ગણોના સંબંધમાં સમજી લેવું. આથી ઉલટા કેટલાક એવા દુર્ગણે હોય છે કે જેના સંબંધમાં બહારના માણસને અભિપ્રાય બતાવવાને અવકાશ જ રહે નથી; જે દુર્ગુણનું એકાંતમાં સેવન થાય છે, અને જેની હયાતિ રવીકારવામાંજ પિતાની લઘુતા સમજાય છે. અપ્રમાણિક વ્યવહાર, પરસ્ત્રીસંબંધ, કપટાચરણ વિગેરે અનેક આવા પ્રકારના દુર્ગણે છે, એ બાહ્ય દેખાવ જુદે રાખી અંતરંગ આચરણ તેથી તદન વિરૂદ્ધ પ્રકારનું જ કરતાં શીખવે છે. દંભને સમાવેશ આ બીજા પ્રકારના દુર્ગણમાં થાય છે. એ ગુપ્ત રીતેજ પિતાનું કામ કરે છે, તેથી તેને સમજવાનું અને ત્યાગ કરવાનું વધારે મુશ્કેલ પડે છે. આ અગત્યના વિષય પર અનેક દૃષ્ટિથી ધ્યાન આપી, તેને બને તેટલે અંશે ઓળખવાને યત્ન કરવાની જરૂર છે. આ ત્રીજા કષાયને દંભ-માયા-કપટ–બાહ્યાડંબર વિગેરે અનેક ઉપામે આપ વામાં આવે છે. માયાની પૂરી વ્યાખ્યા થઈ શકે તેમ નથી. મનના વિચાર વિરૂદ્ધવતન કરવું એ તેની એકપક્ષી વ્યાખ્યા છે. આવા શબ્દનું પુરું લક્ષણ બાંધવું મુશ્કેલ છે, પરંતુ એ શબ્દ એટલા બધા પરિચિત છે કે તેના લક્ષણની બહ આવશ્યક્તા રહેતી નથી.
એક દંભી પ્રાણીનું ચિત્ર દોરવું અતિ બેધદાયક થઈ પડે તેવું છે. એ પ્રા ણીમાં સત્ય વચન કે પ્રમાણિક વર્તનને સગુણ બીલકુલ ન હોય, છતાં તે - તાના સત્યવાદી પણના થતાં વખાણ સાંભળી રાજી થશે, અથવા પોતાના સંબંધમાં થતા ભલભરેલા વિચારે ખોટા છે એમ કહેવાને તે કદી બહાર પડશે નહિ. પિતા
For Private And Personal Use Only
