Jain Dharm Prakash 1909 Pustak 025 Ank 11

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533297/1

Page #1

પુસ્તક ૫ સુ
श्री जैनधर्मप्रकाश.
जो जन्याः प्रविशतान्तरङ्गराज्ये प्रथममेव प्रष्टव्या गुरवः । सम्यगनुष्ठेयरू दुपदेशः । विधेयाहिताग्निनेवास्तपचर्या । कर्त्तव्यं धर्मशास्त्रपारगमनं । विमर्श यस्तात्पर्येण तदावार्थः । जनयितव्यस्तेन चेतसोऽष्टम्नः । अनुशीलनीया शास्त्रे ययोक्ताः क्रियाः । पर्युपासनीयाः सन्तः । परिवर्जनीयाः सततमसन्तः रक्षणीयाः स्वरूपोपमया सर्वजन्तवः । जाषितव्यं सत्यं सर्वभूतहितमपरुषमन तिका परीक्ष्य वचनं । न ग्राह्यमणीयोऽपि परधनमदत्तं । विधेयं सर्वासामस्मरणमसंकल् मनमन जिनापणं च. स्त्रीणां । कर्तव्यो वहिरङ्गान्तरङ्गसङ्गत्यार विधातव्यो ऽनवरतं पञ्चविधः स्वाध्यायः ।
F
उपमितिनवप्रपंच.
भा. स. १८६६. शाडे १८३१. ११.
हितशिखामण भावना.
पूर्व पड़ता.
(उडमानी देशी. ) મ કર હેા જીવ પર તાત દિનરાત તું, આપણા વાંક નયણે ન દેખે; 'તિલ સમ પારકા દાષ હાવે જિકે,તેહ કરી દાખવે મેરૂ લેખે. મ કર૦૧ । ४३ परतली अतिहि निहा घशी, ते तो तेनेो भेा धोवे;
તાસ ઉજ્જવલ કરેપિડ પાપે ભરે, મૂઢ તે માનવી સુગુણુ ખવે, બહુલ મચ્છ૨પણે ગુરૂ તજી પરતણા, સત અણુસત જે દાષ ભાખે; આપણા જીવડા તેહ મૂરખપણે, ગજપરે નિજ શિરે ધૂળ નાંખે. द्राय साइर सरस वस्तु सवि परिहरी, डा बेभ त्यांच शुं भेव भूःथे; निवडी तेम गुणु अडि छोडी झरी, वित्तमे परतथा द्वोष गुथे.
* पारा व्यवगुवाह १ तलना हाथा २ पोताना सात्माने पाप-भजथी मेला हरेः छे, ૩ જે પરના છતા કે છતા દોષને દાખવ્યા કરે છે,
वडा नानउडा भरना होपने भे३ समान महोटा से छे.
સ કર૦:૨
भ ६२० 3
સ કદ ૪

Page #2

જૈન ધર્મ પ્રકાશ. "ગ જેમ ગેપવી મનને મારવા, બગ રહે તાકી જિમ નીર નાકે નીચ તિમ છિદ્ર ગોપવી કરી આપણી, રાત દિન પારકાં છિદ્ર તાકે. મ કર૦ ૫ નિપટ લંપટપણે લંપટી કૂતરે, વમન દેખી કરી નફટ નાચે, દેષ લવલેશ પામી તથા પાતકી, અધમ જનસબલ મનમાંહી માચે.મ કર૦ ૬ એક સજજન યે સેલડી સારિખા, ખંડ ખંડે કરી કેઈ કાપ; તોહિ પણ પીડતાં આપઉત્તમપણે સરસ રસ વસ્તનો સ્વાદ આપે મ કર૦ ૭ કેડિ અવગુણ પણ છેડિ જે ગુણ ગ્રહે, દેશ પરદેશ તે સુખ પાવે; દેખ પ્રત્યક્ષપણે બાપરે તેહના, દેવ રાજેન્દ્ર પણ સુયશ ગાવે, મકર, ૮ દેવ ગુરૂ ધર્મ આરાધ શુદ્ધ મને, પારકે પેશ મામૂઢ કાને; સલસુખકારિણદુરિતદુખવારિભાવનાએહહિતશીપમાનેમ કર૦૯
ज्ञानसार सूत्र स्पष्टीकरण.
શમાષ્ટક (૬). ord deuşur [ Jaiu philosopliy ).
(અનુસંધાન પૃષ્ટ ૩૨૦ થી.) હવે સમતામૃતથી જેમનું ચિત્ત સદા સિંચાતું હોવાથી સર્વદા સુપ્રસન્ન રહે છે એવા સંત-સુસાધુ પુરૂને રાગદ્વેષાદિક દુષ્ટ વિકારે કદાપિ સંતાપી શકતા નથી, એ વાત સ્પષ્ટ જણાવતા થકા ગ્રંથકાર કહે છે--
शमसूक्तसुधासिक्तं । येषां नक्तं दिनं मनः ॥
कदापि ते न दह्यते । रागोरगविपोमिनिः ॥७॥ ભાવાર્થ—જે (સંત પુરૂ)નું મન સુંદર સમતામૃતથી સદા સિરોલું - હેલું છે તેમને રાગદ્વેષાદિક દુષ્ટ વિષધરે દંશ દઈ શકતા નથી, ગાદિક તાપથી રહિત થયેલા તે સંત પુરૂષે સદા શાન્ત રસમાં ઝીલ્યા કરે છે.
વિવેચન–જે રાગદ્વેષાદિક દુષ્ટ વિકારે જગત માત્રને સંતાપે છે, જેમની પાસે કોઈનું પણ જોર ચાલતું નથી, હરિ હર બ્રહ્માદિકને પણ જે નવ નવ રૂપે
૧ જેમ માછલાને મારા પિતાના શરીરને છુપાવી તળાવના કાંઠે બગલે બેસી રહે છે. ૨ મનમાં ઘણાજ રચે છે. ૩ વસ્તુનો સ્વાદ-આમાને સ્વાભાવિક સ્વાદ-શાંત રસ-શાંતિ-શીતળતા. ૪ દેવનાયક-ઈદ મહારાજ પણ ગુણગ્રાહક સજજનોના ગુણ ગાય છે. ૫ પારકા કાનમાં નકામી વાત ( વિસ્થા) કરી કદાપિ તારૂં બગાડીશ નહિ.

Page #3

જ્ઞાનસાર સૂત્ર સ્પષ્ટીકરણ,
૩૨૩
નચાવે છે, ઇંદ્ર, ચંદ્ર, નાગે'દ્ર જેવા પણ જેની પાસે રાંક જેવા બની ાય છે, ચ્હા ટા મ્હાટા મહર્ષિ મહાત્માએ પણુ જેના પાસમાં સપડાઇ દુઃખી દુઃખી થઈ જાય છે એવા રાગ અને દ્વેષરૂપ મહાવિકાર મેહની પ્રમળતાથીજ થાય છે.
શાસ્ત્રમાં રાગને કેશરીસિ’હુની અને દ્વેષને ગજેન્દ્રની ઉપમા આપવામાં આવેલ છે. ખરૂ જોતાં તે તેથી પણુ રાગ દ્વેષ વધારે ોરાવર છે. વાની શૃંખલા ક રતાં પણ રાગખ ધ વધારે આકર કહ્યા છે. વિકરાળ કાળા નાગ કરતાં પશુ રાગદ્વેષનુ' વિષ આકરૂ છે. વિકરાળ નાગના દ‘શથી તે પ્રાણી એકજ વખત દ્રવ્યપ્રાણથી મુક્ત થાય છે, ત્યારે રાગદ્વેષના દશથી પોતાના ભાવત્રાણુને પશુ ખાવે છે, અને ભવેભવ જન્મમરણનાં દુઃખ પામે છે. આવા રાગદ્વેષના વિકારોથી મુક્ત થવા સ'ત પુરૂષજ સમ થઇ શકે છે. જેમ અમૃત, વિષનુ પ્રતિપક્ષી છે અને અમૃત સિ'ચનથી વિષવિકાર નાશ પામે છે, તેમ સમતા એક એવુ અદ્વિતીય અમૃત છે કે તેના સિ'ચનથી રાગદ્વેષાદિક પ્રખળ વિકાર સ્વતઃ શાન્ત થઇ જાય છે. સર્વિક ચાગે સમતા અમૃતનુ સેવન કરી રાગદ્વેષાદિક વિકારો ઉપશમાવવા ગ્રંથકારે સમતાશતકમાં કહ્યું છે કે—
ભેા ભવ્ય જતા ! ‘ રાગદ્વેષરૂપી સર્જતુ વિષ ઉતારવા તમે વિવેકરૂપી મ`ત્રનુ' સેવન કરો. વિવેકનુ” એવુ સામર્થ્ય છે કે તે ભવ વનને મૂળથી ઉચ્છેદ કરી નાંખે છે.
C
વિવેક ખીન્ને સૂર્ય અને ત્રીન્તુ લેચન છે, તે અતરમાં પ્રકાશ કરે છે, શ્રીજી બધી વાત મૂકીને એક વિવેકનાજ અભ્યાસ કરે, ’
( ક્ષમા, મૃદુતા, સરલતા અને સાષનુ સેવન કરી દુધાદ્રિક કષાયના પરિહાર કરી,’
6
‘ જ્યાં સુધી રાગદ્વેષનુ જોર છે ત્યાં સુધી સ’સારના અંત આવવાનેા નથી, અને રાગદ્વેષ ટળ્યા કે તરતજ પરમપદની પ્રાપ્તિરૂપ મેાક્ષ સહજ છે. ’
હું ભળ્યે ! કલ્પિત અમૃતમાં મુંઝાશે નહિ, મેક્ષસુખમાં પ્રીતિ ધરી સમતા અમૃતનુ જ સેવન કરે, *
મનરૂપી મેરૂ રવૈયા કરી ચેઝ ગ્રંથરૂપી સમુદ્રને મથી સમતારૂપી અમૃત મેળવી અનુભવ રસનું પાન કરી, ’
‘સમતા અમૃતનુ` પાન કરી સ્વભાવરમણવડે આત્માનુભવ કરનાર ઉદા સીન પુરૂષને રાગદ્વેષાદિક વિકાર શું કરે ?”
"
જેનાથી કષાય તાપ ઉપશમે અને આત્મામાં સહુજ શાન્તિ પ્રસરે એવાજ અભ્યાસ સદા કે વ્ય છે,
'

Page #4

જેને ધર્મ પ્રકાશ.
શ્રીમદ્ આનંદઘનજી મહારાજ આવાજ પવિત્ર લક્ષથી શ્રી શાંતિનાથ ભુની સ્તવના કરતાં વિનતિ રૂપે કહે છે કે–
શાંતિજિન એક મુજ વિનતિ, સુણે ત્રિભુવન રાય, શાન્તિ વરૂપ કિમ જાણીએ, કહે મન પરખાય. શાં. ૧ ધન્ય તે આત્મા જેહને, એહવે પ્રશ્ન અવકાશરે; ધીરજ મન ધરી સાંભળે, કહું શાતિ પ્રતિભાસરે. શાં ૨ ભાવ અવિશુદ્ધ સુવિશુદ્ધ જે, કહ્ના જિનવર દેવે રે, તે તેમ અવિતથ સહે, પ્રથમ એ શાન્તિપદ સેવરે. શા. ૩ આગમધર ગુરૂ સમકિતી, કિયા સંવર સાર રે; સંપ્રદાયી અવંચક સદા, શુચિ અનુભવ આધાર છે. શાંત ૪ શુદ્ધ આલંબન આદરે, તજી અવર જજાલરે; તામસી વૃત્તિ સવિ પરિહરી, ભજે સાત્વિકીર શારે. પ કુલ વિસંવાદ જેહમાં નહીં, શબ્દ તે અર્થ સંબંધીરે; સકળ નય વાદ વ્યાપી રહ્યા, એ શિવ સાધન સધીરે. શાં- ૬ વિધિ પ્રતિષેધ કરી આતમા, પદારથ અવિરધરે; ગ્રહણ વિધિ મહાજને પરિગ્રહે, ઈ આગમે બેધરે. શાં૭ દુષ્ટજન સંગતિ પરિહરી, ભજે સુગુરૂ સંતાન રે; પૈગ સામ ચિત ભાવ જે, ઘરે મુગતિ નિદાન. શાં- ૮ માન અપમાન ચિત્ત સમ ગણે, સમ ગણે કનક પાષાણુ, વંદક નિંદક સમગણે, ઈશ્ય હેય તું જાણ. શાં. ૯ સર્વ જગજતુંને સમગણે, સમગણે તૃણ મણિ ભાવ; મુગતિ સંસાર બેડુ સમ ગણે મુણે ભવજલનિધિ નાવરેશ૦ ૧૦ આપણે આતમ ભાવ જે, એક ચેતના ધાર; અવર સવિ સાથે સંયેગથી, એહ નિજ પરિકર સારરે. શાં૧૧ પ્રભુ મુખથી એમ સાંભળી, કહે આતમ રામ, તારે દરિરણે હું તયે, શુજ સિધ્યાં સવિ કામરે.
હે હે હું મુજને કહું, ન મુજ નમે મુજ અમિત ફલ દાન દાતારની, જેહને લોટ થઈ તુજ. શાં. ૧૩ શાન્તિ સ્વરૂપ સંકોપથી, કદ નિ પર રૂપરે;
ગમ માંહિ વિસ્તર ઘણો, ઉદ્ય શાંતિજિન ભુપો. શ૦ ૧૪ ૧ પવિત્ર. ૨ માફી વૃત્તિ. ૩ વિશાલ, ૪ વિધ. સત્યપણે..
શ૦ ૧૨

Page #5

૩૨૫
જ્ઞાનસાર સૂત્ર સ્પષ્ટીકરણ શાન્તિ સ્વરૂપ એમ ભાવશે, ધરી શુદ્ધ પ્રણિધાન આનંદઘન પદ પામશે, તે લહેશે બહુ માન. શાં. ૧૫
કે અદ્દભુત પરમાર્થવાળે બોધ આથી સહુદયને પ્રાપ્ત થઈ શકે છે? આને સારાંશ એ છે કે સહજ અધ્યાત્મિક શક્તિનું સ્વરૂપ સદ્દગુરૂ સમીપે યથાર્થ સમજી નિધીરી તેવાજ પવિત્ર લક્ષથી તેવી અધ્યાત્મિક શક્તિ મેળવવા પ્રયત્ન કરે એ સર્વ કઈ આત્માથી સજજનનું મુખ્ય કર્તવ્ય છે. સર્વજ્ઞ સર્વદશ તીર્થંકર ભગવાને આત્માથી જીવના હિતને માટે જે સદુપદેશ આપે છે તે શ્રી ગણધરોએ સૂત્રમાં ગુંફિત કરેલ છે. તદનુસારે ઉત્તમ ચારિત્રનું સેવન કરી સમતા રસમાં નિમગ્ન થયેલા મહાશાએ આપણા કલ્યાણાર્થે નિઃસ્વાર્થપણે જે અથાગ પરિશ્રમ ઉઠાવી આપણને અપૂર્વ જ્ઞાનરૂપી અમૃતમય પ્રસાદી આપી છે, તે જો આપણે કૃત બની પ્રસન્ન ચિત્તથી ચાખીએ તે આપણને પણ તેવાજ ઉત્તમ શમામૃતની ખુમારીથી રાગ દ્વેષાદિક દુષ્ટ વિકારે સંતાપી શકે જ નહિ.
રાગદ્વેષાદિક વિષ-વિકારને ટાળવા સમર્થ એવા શમામૃતનું સદા સેવન કર વાથી જેમનામાં અપૂર્વ શાંતિ પ્રગટી રહી છે એવા મહાત્મા–મુનિવરેની હેડ કરવા કોઈ સમર્થ થઈ શકે તેમ નથી, એ વાત આ અષ્ટકને ઉપસંહાર કરતા છતા ગ્રંથકર્તા જણાવે છે –
गर्जद ज्ञानगजानुंग, रंगध्ध्यानतुरंगमाः
जयति मुनिराजस्य, शमसाम्राज्यसंपदः ।। ७ ॥ ભાવાર્થ –ગરવ કરતા જ્ઞાનરૂપી હાથીઓ અને ઉંચા લક્ષણવાળા ના. ચતા ધ્યાનરૂપી અો જેમાં વિદ્યમાન છે એવી મુનિરાજની શમસામ્રાજ્યસંપદા સદા જયવંત વર્તે છે. - વિવેચન --આગળ જતાં સર્વસમદ્ધિ અષ્ટકમાં જેમ જણાવ્યું છે તેમ છેહિર વૃત્તિ માત્રના ત્યાગી એવા અંતરદષ્ટિ અણગારોના ઘટમાં સર્વ પ્રકારની અદ્ધિ સમૃદ્ધિ સ્કુટ માલમ પડે છે. ઈદની સાહેબી, ચક્રવતીની સાહેબી, નાગેની સાહળી હરિ હર બ્રહ્માની સાહેબી તેમની પાસે કંઈ હિસાબમાં નથી. તીર્થકર કાગવાનની દ્ધિ પણ તેવા મુનિવરને સુલભ છે. એ સર્વ રિદ્ધિસિદ્ધિ શી રીતે સાંપડે છે? તેનું સમાધાન ગ્રંથકારે સર્વસમૃદ્ધિ અષ્ટકમાં સારી રીતે કરેલું છે. ઇદ્રની ગતિનિની સાહેબી આગળ પાણી ભરે છે એમ ગ્રંથકારે અન્ય સ્થળે પણ જણાવ્યું છે. તેમાં લખ્યું છે કે –

Page #6

૩૨૬
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
'ज्ञान विमान चारित्र पवि, नंदन सहज समाय; मुनि सुरपति समता शची, रंगे रमे अगाध.
?
( સમાધિ તત્ર ).
મુનિરાજને જ્ઞાનરૂપી વિશાળ વિમાન છે, ચારિત્ર રૂપી વજા દંડ છે, સહજ સમાધિ રૂપી નંદન વત છે, અને સમતા રૂપી ઇંદ્રાણી છે, એવા અણુગારને ઇંદ્ર કરતાં ક’ઇ ન્યૂનતા નથી.
નિસ્પૃહતા અષ્ટકમાં કહ્યુ` છે કે પારકી સ્પૃહા જેવું દુઃખ નથી અને નિપૃહતા જેવું સુખ નથી, · આવી નિસ્પૃહતાથીજ મુનિવરને ચક્રવર્તી કરતાં પણુ અધિક સુખ છે. ’ ‘ નિસ્પૃહીને કેઈની પરવા નથો.’ ‘ નિર્મળ ચારિત્રવ‘તને કશા ભય નથી.’ ‘ એવા જ્ઞાની અને નિસ્પૃહી મુનિને અહીંજ મેક્ષ છે. ’ આ સવ ચને મુનિના-મુનિના સદ્ગુણ્ણાને અપાર મહિમા સૂચવે છે. જેમ ઉત્તમ લક્ષણુલાળા હાથી ઘેાડા સામ્રજ્યલક્ષમીનાં ચિન્હ છે તેમ નિર્મળ જ્ઞાન અને નિર્મળ ધ્યાન એ મુનિરાજની શમ સામ્રાજ્ય સ’પદાનાં મુખ્ય ચિન્હ છે.
નિર્મળ જ્ઞાન ( અનુભવજ્ઞાન) અને નિર્મળ ધ્યાન ( ધર્મધ્યાન તથા શુલ ધ્યાન ) ના સતત અભ્યાસથી મુનિવર એવુ નિષ્કંટક શમ સામ્રાજ્ય પામે છે કે તેથી તેને ભ્રષ્ટ કરવા ત્રિભુવનમાં કાઇ પણ સમર્થ થઈ શકતુ નથી. આવું શમ સાગાય અરિઢુતાદિકપ’ચપરમેષ્ઠીને પ્રગટપણે પ્રાપ્ત થયેલુ હોય છે. પ્રમાદ માત્રને દૂર કરી પ્રબળ પુરૂષાર્થ ધારી પૂર્વ મહાપુરૂષપ્રણીત પંથે પળી સર્વ ખાધક ભાવને બારી અપૂર્વ નીચેોલ્લાસથી અક્ષય સુખની સાધના માટે જે આગળ ધકયા છે તે પરમ પવિત્ર પચપરમેષ્ઠીના નામથી પ્રસિદ્ધ છે,
રાગ દ્વેષ અને મેહાર્દિક - દોષમાત્રનુ' દલન કરી પરમાત્મપદવીને પ્રાપ્ત થ શૈલા જિનેશ્વર ( જિનનાયક, તીર્થંકર ) અથવા જિન ( સામાન્ય કેવળી ) એ પ્રથમ અરિહંતપદથી એળખાય છે, તે કેવળજ્ઞાન દર્શનાર્દિક, અનંત ચતુષ્કના સ્વામી દે.સાધી વિશ્વવધ જગદ્ગુરૂ એવા પ્રથમ પરમેષ્ઠીપણે પ્રસિદ્ધ કહેવાય છે.
પૂર્વોક્ત અરિહંતપ્રણીત માને યથા અનુસરી સકળ ઘાતિ અને અધાતિ કર્યુંમળને સર્વથા નાશ કરી જે જન્મમરણનાં બંધનથી મુક્ત થઇ, સ્ફટિક રત્ન સટ્ટા આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રગટ કરી નિર ંજન નિરાકાર થઈ અક્ષય અવ્યાબાધ એવા શાશ્વત મોક્ષસુખના લે!ક્તા થયા તે બીજા પદના સિદ્ધ નામથી એળખાય છે. એ સિદ્ધના ૧૫ ભેદ છે તે અન્યત્ર · જૈન તત્ત્વ પ્રવેશિકા'માં બતાવેલા છે, અને સહુ ભગ્યે ને એજ પ્રાપ્તવ્યૂ છે.

Page #7

માયા—દંભ યાગ.
૩૨૭
૩ અરિRs'તપ્રણીત પ’ચવિધ આચારમાં કુશળ હોઇ અન્ય યાગ્ય જનને ઉક્ત આચારમાં ઢઢ કરનાર, જિતેન્દ્રિય, નવવિધ બ્રહ્મચર્યની રક્ષા કરનાર, નિષ્કષાય, પાંચ સમિતિ ત્રણ ગુપ્તિમાં સદા સાવધાન રહેનાર આચાય ભગવત ત્રીજાપદે પ્રસિદ્ધ છે. ભાવાચા તીર્થંકર સમાન કહ્યા છે. ’
૪ જેમના સમીપે સૂત્ર અભ્યાસ કરનાર શિષ્યે! મમૂલ્ય રત્ન જેવા થાય છે, જે સદા પઠનપાનમાં તત્પર રહે છે, પથ્થર જેવા જડ શિષ્યાને પણ સૂત્રધારાથી નવપવ કરે છે, અને સાધુસમુદાયને સદા સારણા વારણાર્દિક આપવા સાવધાન રહે છે તે ઉપાધ્યાય મહારાજ ચતુર્થ પદને શેાભાવે છે.
૫ સમ્યગ્ દન જ્ઞાન અને ચારિત્ર રૂપી ઉજવળ રત્નત્રયીની રૂડી રીતે આરાધના કરતા, સદુપદેશામૃતનું ભવ્ય જનને પાન કરાવતા, વીતરાગ વચનાનુસારે સર્વ સદ્ગુણેનું અનુમેદન કરતા અને ઉત્તમ જ્ઞાનધ્યાનને સતત અભ્યાસ કરી શમ સામ્રાજ્યને સ્વાધીન કરતા મુનિવરા પચમ પરમેષ્ઠીપદે પ્રતિષ્ઠિત છે.
આવું અનુપમ શમ સામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત કરવાની ઉચ્ચ અભિલાષા સ કેઇ આત્માથી સજ્જનાને જાગૃત થાએ! અને તદનુકૂળ આચારણથી એવી ઉચ્ચ અભિલાષા સફળતાને પામે ! એજ મહાકાંક્ષા, ઇતિશમ્
સન્મિત્ર કેપુ રવિજયજી.
માયાનુંમ થાય.
(લેખક માનીચ'દ ગિરધરલાલ કાપી, સોલીસીટર.)
સાજન્યના વિષયને અંગે અનુક્રમે આપણે લેાલ (તૃષ્ણાòદ), ક્રોધ (ક્ષમા) અને માન (મત્યાગ) એ ત્રણ કાયાપર કેંસમાં લખેલ વિષયના મથાળાથી વિસ્તારથી સ્વરૂપ વિચાર્યું. ત્યારપછી ક્રમપ્રાપ્ત સાજન્યના બીજા વિષયે લેવામાં આવશે, પણ કષાયના ચાર વિષયા પૈકી માયાનું સ્વરૂપ બાકીમાં રહી જાય છે તેને અંતર'ગ વિષય તરીકે અથવા સ્વતંત્ર લેખ તરીકે તપાસી કષાયના વિષયની વિ ચારણા સ‘પૂર્ણ કરીએ.
દુર્ગુણામાં પૈગલિક વાસના દૃઢ હાય છે. અનાદિ અભ્યાસને લીધે પુત્રલ સાથેના સંબંધ એવો જબરજસ્ત લાગેલા છે કે એને છેડવાની અગત્યતા સમજાયા છતાં પણ આ જીવ તેના સબધ છેડી શકતા નથી. છેડવાના પ્રસગે! પ્રાપ્ત થાય ત્યારે પણ ઘેાડા ઘણા વિચાર કરી પાળેા સુસ્ત થઈ જઈ પાછા હટી જાય છે, અને હતા તે સ્થિતિમાં ગબડ્યા કરે છે. આત્મિક શુદ્ધ વ્યવહારને દુર્ગુણ સાથે કદિ સં

Page #8

ક
જૈનતમ પ્રકાશ,
દ્ધિ
બંધ હોતા નથી. જ્યાં જ્યાં દુર્ગુણનું નામ આવે ત્યાં પુદ્ગલ રાગ, પુદ્ગળ કે પુગળ આસક્તિ વ્હેવામાં આવશે. આ પુગળ દ્રવ્ય અને આત્મદ્રવ્યના સ’ખલ બહુ વિચારવા ચૈગ્ય છે. એ બન્નેના સબધ કયારા છે? શામાટે થયા છે? કેટલા વખત ચાલે તેટલે છે ? કેવી રીતે છૂટી શકે તેવા છે? વિગેરે ઘણા મહુત્વના પ્રશ્નને આ સંબંધમાં ઉડવા પ્રસ્તાવિક છે. એ સવાલને વિશેષ જવાખ તે દ્રવ્યાનુયોગના મોટા ગ્રંથાજ આપી શકે, પણ આપણે બહુ ટુંકામાં એનું સ્વરૂપ સ મજવું હાય તે! તે એટલું છે કે આત્મિક પૌદ્ગલિક પરસ્પર સબ'ધ સહુજ નથી, આકસ્માતિક છે; મૂળ સ્વરૂપના નથી, અન્ય પદાર્થજન્ય છે, નિત્ય નથી, અનિત્ય છે; સ્વાભાવિક નથી, વિભાવિક છે; ચેગ્ય ઉપાય કરવાથી પણ ન મટે તેવા અસાધ્યવ્યાધિ જેવા નથી, સુસાધ્ય છે. વિભાવદશાને લીધેજ આત્મા પરભાવમાં મસ્ત રહે છે, અને ભૂલથી તેનેજ સ્વભાવદશા સમજે છે. વસ્તુવરૂપનુ યથાસ્થિત જ્ઞાન ન હાવાને લીધે શુદ્ધ સ્વરૂપ આ જીવ કેને સમજે છે, અને વાસ્તવિક કર્યુ છે, અને ખ્યાલ આવતા નથી. આ સ્થિતિ દૂર કરવાના અનેક ઉપાયો છે. ક સ્વરૃપ અને તેનું પુદ્ગલત્વ સમજી તે દૂર કરવાના ઉપાયાનું ચિંતવન અને વર્તન કરવાથી ક સબંધ દૂર થાય છે, અને તે દૂર થતા જાય છે તેમ તેમ શુદ્ધ સ્વરૂપ અનુભવમાં આવતું ાય છે.
ક
સ્વરૂપ સમજયા માટે પણ ઘણા ગ્રંથા, અને ખાસ કરીને શ્રી કગ્રંથ મનન પૂર્વક વાંચવા જોઇએ. એ પર વિસ્તાર કરવાથી વિષય બહુ લખાણું થઇ જાય, અને તદ્દન અપ્રસ્તુત તે નહિ, પણ પ્રાસ'ગિક વિષય ઉપર અતિ લાંબે ઉલ્લેખ થાય તે કોઈ પણ વિષયમાં ઇચ્છવા જોગ નથી. અત્ર આપણે બધચતુષ્ટય અને તેનાં કારણેાપર વિચાર કરીએ. કર્મ પ્રકૃતિ આત્મા સાથે બંધાય તેને બંધ કહે છે, તે જ્યારે સ્થિતિ પરિપકવ થયે ભાગવાય ત્યારે તેને ઉદય” કહે છે, પોતાને નિર્મિત કાળ પ્રાપ્ત થયા પહેલાં તે કર્મ પ્રકૃતિને ખેંચીને તેના વિપાક ભાગવી લેવા, તેને ‘ ઉદીરણા ’ કહે છે અને અમુક પ્રકૃતિ 'ધાયા પછી ઉદયમાં ન આવે ત્યાંસુધીની સ્થિતિને ‘ સત્તા ’ કહે છે. આ ચાર પૈકી ‘ બંધ · તે વિષય બહુ અગત્યને છે, કારણકે આત્મા અને કર્મના સબધ થાય તેનેજ ધ કહેવામાં આવે છે. એનુ’ ખરાખર સ્વરૂપ સમજી એના પ્રસગે અપ કરી નાંખવામાં આવે તે ઘણા પ્રકારની અગવાને હુંમેશને માટે ક્ષય થઇ જાય.
આ કર્મખ’ધ વખતે કર્મની ચાર ખતને નિર્ણય થાય છે. અમુક વગણા આત્માએ ગ્રહણ કરી તેની પ્રકૃતિ કેવી છે, એટલે તેના વભાવ કેવે છે. આ પ્રાકૃતિખાધને rooty of las કહેવુ ચિત લાગે છે. વળી તે કર્મવ

Page #9

માયા-દંભ ત્યાગ.
૩૨૯ ગણાઓ કેટલો કાળ રહી કયારે ઉદયમાં આવશે, અને ઉદયકાળ કેટલો રહેશે, તેનું નિર્માણ થયું તે બીજે સ્થિતિબંધ duration of karmas કહેવાય છે. ગ્રહણ અને ઉદયકાળ વખતે કર્મોની ચીકાશ અથવા ઘટપણું કેટલું છે; અથવા બીજી રીતે જોઈએ તે બંધ અને ઉદય કાળમાં તે કેટલા ઘટ અથવા ધૂળ છે, અને કેવી રીતે વિપાક આપનારા છે, એ વિષયનું નિર્માણ થવું તેને રસબંધ intensity of karmas કહે છે, અને તે કર્મોના પ્રદેશો કેટલી સંખ્યામાં છે તેનું જે નિમણે તેને પ્રદેશબંધ numerical value of karmic atoms કહેવામાં આવે છે.કમબંધના આ પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશબંધને કર્મગ્રંથાદિકથી બહુ સારી રીતે સમજવા ગ્ય છે.
એથી પણ વધારે અગત્યને વિષય કર્મબંધનાં કારણ શું છે તે સમજવાને છે.મહા વિશાળ દષ્ટિથી અવલોકન કરી જેનશાસ્ત્રકારોએ કહ્યું છે કે દુનિયામાં કર્મ બંધને ગમે તેટલા પ્રસંગ આવે તે સર્વને ચારમાંજ સમાવેશ થઈ શકે છે, અને તે ચાર તે મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને એગ છે. કઈ પણ પાપને પ્રસંગ આ ચારની બહાર જઈ શકે તેમ નથી, એ બરાબર ધ્યાનમાં રાખવું. એ ચાર કર્મબંધ હેતુના વિશેષ વિભાગ કરતાં સત્તાવન ભેદ થાય છે, અને તેને શાસ્ત્રકાર સત્તાવન બંધહેતુ” કહે છે. આ સત્તાવન પિકી દરેકે દરેક બંધહેતુ બહુજ મનન કરીને સમજવા યોગ્ય છે, કારણ કે એને સમજ્યા વગર બધા એને ત્યાગ બની શકતા નથી, અને એનો ત્યાગ બની શકે નહીં ત્યાંસુધી ભવબ્રિમણ મટતું જ નથી, અને જે કિયાથી ભવભ્રમણ મટે નહિ તે સર્વ કિયા નકામી છે. આ સત્તાવન બંધહેતુ પૈકી પાંચ મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ તે બહુજ વિચારવા લાયક છે. કષાયે આપણે પ્રસ્તુત વિષય છે, આપણે લેભ, ક્રોધ અને મદનું સ્વરૂપ અન્યત્ર જોઈ ગયા, એ કષાયે કેટલા મહત્વના છે, અને આપણું જીવનના દરેક પ્રસંગો સાથે કેવા જોડાઈ ગયેલા છે તે આપણે ઉક્ત લેખોમાં જોયું હતું, અને કદાચ તે લેખ વાંચ્યા ન હોય તે પણ દરરેજના અનુભવની તે વાત છે, હવે બાકી રહેલા ચોથા “માયા” નામના કષાયપર આપણે વિચાર કરીએ. કર્મબંધનું પ્રબળ કારણ હોવાથી તે કપાયને બરાબર સમજી કર્મબંધ દૂર કરવાને અને તેથી કર્મમુક્તિ પ્રાપ્ત કરવાને આ પરમ સિદ્ધ ઉપાય છે, એટલું લક્ષમાં રાખી આપણે વિષયની આવશ્યકતા પર અ૫ ઉ. પિઘાત કરી વિષય વસ્તુસ્વરૂપચિંતવનમાં પ્રવેશ કરવાને યત્ન કરીએ. આ પ્રસંગે એટલું પણ જણાવવું યુક્ત લાગે છે કે ઉપર જણાવ્યું તે પ્રમાણે કર્મના પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશો પૈકી રસબંધનો નિર્ણય બધા કષાયની તીવ્રમંદ ચીકા શ ઉપર બહુ આધાર રાખે છે. કષાયની પ્રચુરતા હોય તે વખતે રસબંધ બહુ તીવ્ર પડે છે, અને તેની અલ્પતા હોય ત્યારે કર્મની ચીકાશ અલ્પ પડે છે. બંધ પ્રમાણે ઉદય થાય તે સમજવું તે સહેલું છે, તેથી કર્મબંધના અગત્યના વિભાગ રસબંધને

Page #10

૩૦૦
જૈન ધર્મ પ્રશ.
અધિક અંશે તાત્રમંદ કરવાનું અને તે દ્વારા વિપાકેદયમાં ફેરફાર કરી શકવાનું મહા સામર્થ્ય પુરૂષાર્થ હસ્તક છે, એ હકીકત નિરંતર ચક્ષુ સમીપ રાખવાની અતિ આવશ્યકતા છે. આટલી અગત્યતા ધરાવનાર કષાના વિષયને બની શકે તેટલી જુદી જુદી રીતે ચચી તેના સંબંધમાં વિચાર જાગૃતિ રાખવાનું કારણ આથી સિદ્ધ થાય છે.
દુર્ગણે બે પ્રકારના હોય છે. કેટલાક દેખાવમાં બહુ ખરાબ અને કેટલાક બિલકુલ દેખાવ વગરના. ક્રોધ, માન, લેભ, નિંદા, પશૂન્ય, કલહ વિગેરે દુર્ગણે દેખાવથીજ નિંદ્ય છે. ક્રોધ કરનારની મુખમુદ્રાને દેખાવ, તેના બેલવાની રીતિ અને તેના શરીરના સર્વ વિભાગને વિચિત્ર પ્રકાર દેખી તેના તરફ સુજ્ઞ પ્રાણીઓ તુરત તિરરકાર દેખાડે છે, અથવા એવા પ્રકારની વૃત્તિ બોલવામાં કે વર્તવામાં તેના તરફ બતાવે છે કે તે તુરત સમજી જાય કે પિતે જે વર્તન કરે છે તે દુર્ગુણ છે, અને દુનિયાના ડાહ્યા માણસે તેને પસંદ કરતા નથી, અને તેવા પ્રકારના વર્તનના સંબંધમાં તેઓ પિતાની સંમતિ બતાવતા નથી. એવી જ રીતે બીજા સાધારણ અસાધારણું દુર્ગણોના સંબંધમાં સમજી લેવું. આથી ઉલટા કેટલાક એવા દુર્ગણે હોય છે કે જેના સંબંધમાં બહારના માણસને અભિપ્રાય બતાવવાને અવકાશ જ રહે નથી; જે દુર્ગુણનું એકાંતમાં સેવન થાય છે, અને જેની હયાતિ રવીકારવામાંજ પિતાની લઘુતા સમજાય છે. અપ્રમાણિક વ્યવહાર, પરસ્ત્રીસંબંધ, કપટાચરણ વિગેરે અનેક આવા પ્રકારના દુર્ગણે છે, એ બાહ્ય દેખાવ જુદે રાખી અંતરંગ આચરણ તેથી તદન વિરૂદ્ધ પ્રકારનું જ કરતાં શીખવે છે. દંભને સમાવેશ આ બીજા પ્રકારના દુર્ગણમાં થાય છે. એ ગુપ્ત રીતેજ પિતાનું કામ કરે છે, તેથી તેને સમજવાનું અને ત્યાગ કરવાનું વધારે મુશ્કેલ પડે છે. આ અગત્યના વિષય પર અનેક દૃષ્ટિથી ધ્યાન આપી, તેને બને તેટલે અંશે ઓળખવાને યત્ન કરવાની જરૂર છે. આ ત્રીજા કષાયને દંભ-માયા-કપટ–બાહ્યાડંબર વિગેરે અનેક ઉપામે આપ વામાં આવે છે. માયાની પૂરી વ્યાખ્યા થઈ શકે તેમ નથી. મનના વિચાર વિરૂદ્ધવતન કરવું એ તેની એકપક્ષી વ્યાખ્યા છે. આવા શબ્દનું પુરું લક્ષણ બાંધવું મુશ્કેલ છે, પરંતુ એ શબ્દ એટલા બધા પરિચિત છે કે તેના લક્ષણની બહ આવશ્યક્તા રહેતી નથી.
એક દંભી પ્રાણીનું ચિત્ર દોરવું અતિ બેધદાયક થઈ પડે તેવું છે. એ પ્રા ણીમાં સત્ય વચન કે પ્રમાણિક વર્તનને સગુણ બીલકુલ ન હોય, છતાં તે - તાના સત્યવાદી પણના થતાં વખાણ સાંભળી રાજી થશે, અથવા પોતાના સંબંધમાં થતા ભલભરેલા વિચારે ખોટા છે એમ કહેવાને તે કદી બહાર પડશે નહિ. પિતા

Page #11

માયા-દંભ ત્યાગ.
૩૩૨. અંતઃકરણમાં અનેક મલીન ભાવે, નીચ જનાઓ અથવા અશ્લીલ વાસનાઓ નિરંતર જાગૃત રહેતી હોય છતાં એક સદ્ગુણી મહાશય તરીકે પોતાને ઓળખાવવાને આ જીવ લલચાશે. બીજા પ્રાણીઓ તેને આવી બાબતમાં વખાણ કરે તે વખતે આ જવ ખુશી થશે, અને જે માન પિતાને ન છાજે તે હોવા આતુર રહેશે. આ ટલું જ નહિ પણ કેટલીક વાર ખુલ્લી રીતે પિતામાં સદ્ગણે હેવાને દેખાવ પણ કરશે. આ સ્થિતિ અતિ ભયંકર છે, તેનું કારણ એ છે કે આવા પ્રાણીને ગુણ પ્રાપ્ત થવાને સંભવ બહુ દૂર થતું જાય છે. ગુણને ગુણ તરીકે ઓળખવા અને તે પ્રાપ્ત કરવા દઢ ઈચ્છા રાખવી, એ ગુણપ્રાપ્તિનો પ્રથમ ઉપાય છે. માયાવી પ્રાણ ગુણને ઓળખતે નથી, ગુણને ગુણ ખાતર પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા રાખી શકતું નથી અને ગુણપ્રાપ્તિના માર્ગની સન્મુખ રહી શકતો નથી. તેને વ્યવહાર માત્ર દુનિયામાં પિતાને વહીવટ સારા દેખાઈને ચલાવવાનો હોય છે. અને તેમાં અન્ય માણસોની ભલમનસાઈથી તે ઘેડે વખત લાભ મેળવે છે.
આવા દાંભિક વર્તનને હેતુ શું તે જોઈએ ? એનું એક કારણ તે મને ળવું મુશકેલ છે, કારણકે જુદા જુદા માણસો જુદા જુદા આશયથી કપટભાવ ધાર શું કરે છે. મુખ્ય મુખ્ય હેતુઓની તપાસ કરતાં જણાશે કે એ હેતુ અને પરિણામ કેવાં ભૂલ ભરેલાં અને અનર્થ નિપજાવનારાં છે. મુખ્ય હેતુ ઘણીવાર પૈસા પ્રાપ્ત કરવાનું હોય છે. કપટયુક્ત વર્તનથી સુંદર બાહ્ય દેખાવ રાખી પ્રમાણિકપણાને નામે કેટલાક ડે વખત ધન મેળવે છે. પરંતુ જે વખતે તેઓ ખરા સ્વરૂપમાં દુનિયાની દ્રષ્ટિમાં જણાય છે ત્યારે તેઓની શી સ્થિતિ થાય છે, અને તેઓને કેટલી નુકશાની સહન કરવી પડે છે તે અનુભવથી સમજાય તેવું છે. ધનપ્રાપ્તિ માટે આવાં સાધન શેધવાં એ પણ બહુ અધમ કાર્ય છે. ધનની સ્થિતિ શું છે? ધનને ઉપયોગ શું છે? ધનને સંબંધ કે છે? કેટલે છે? શા માટે છે? પરિણામ કેવા પ્રકારનું છે? અને આ સર્વ સ્થિતિ અને સંબંધનું વાસ્તવિક કારણ શું છે, એને સહજ પણ ખ્યાલ હોય તે પ્રાણ ધનની ખાતર આવાં સાધનો ઉપર નજર કરે નહિં. સીધા રસ્તાથી પ્રમાણિકપણે મળેલ સુક રોટલે જેટલું મીઠું લાગે છે તેટલે કુટ વ્યવહારથી પ્રાપ્ત કરેલ ધનથી બના. વેલ ઘેબર કે દૂધપાક પણ સારું લાગતું નથી; વળી કપટભાવ કર્યો પછી છેવટ સુધી ઉઘાડા પડી જવાનો ભય રહે છે તે આ ઉપરાંત સમજે. દંભ-કપટજાળ પાથરવામાં સર્વથી વધારે મુશ્કેલ ભાગ આજ છે. એક તો કપટભાવ ધારણ કરવા માટે મોટો વિચાર કરે પડે છે. જે આત્માને અનેક મલિન અધ્યવસાયપર પરથી વાસિત કરી જેટલે વખત તે કુટરચના ગોઠવાય, તટલે વખત તેને મલિન ' કર્મોથી આવૃત કરે છે. એ ઉપરાંત એક દાંભિક વર્તન કર્યું હોય તે તેને જાળવી

Page #12

૩૩ર
જૈનધર્મ પ્રકાશ રાખવા અને દાંભિક વર્તને, અસત્ય ભાષણે અને આડકતરા વ્યવહાર કરવાં પડે છે. દાખલા તરીકે પ્રેમીને ફળ ઘાલનાર પ્રાણી અંતરંગમાં જે માત્ર સ્વાથી જ હોય તો તેને પિતાને સ્વાર્થ છુપાવવા અને પિતામાં પ્રેમ ન હોય તે છે એમ દેખાડવા સામા માણસ સાથે અનેક ગુમ બાજીઓ રચવી પડે છે. આવી રીતે દાંભિક વર્તન કરતી વખતે અને તેને જાળવી રાખવા માટે ત્યાર પછી ઘણા વખત સુધી અનેક પાપે અને પાપાચરણે સેવવાં પડે છે. ગમે તેવા હેતુથી માયા કપટ સેવવામાં આવતું હોય પણ તેને આ છેલ્લો નિયમ એક સરખી રીતે લાગુ પડે છે, એટલે કે તેને અમલમાં મુકવામાં અને તેને દેખાવ જાળવી રાખવામાં અનેક નીચ કર્મો કરવા પડે છે, અને તે દ્વારા કર્મરાશિથી આત્મા ભારે થતું જાય છે. દ્રવ્યપ્રાપ્તિના હેતુથી કરેલી માયા કેટલીકવાર બહુ દુઃખ આપે છે. જેની સાથે આપણે સંબંધ કર્યો હોય તે પ્રાણ આપણું દાંભિક વર્તન જોઈ આપણને હમેશને માટે તજી જાય છે, અને આપણામાં વિશ્વાસ કરતું નથી. આવી રીતે બે ચાર વખત ઉ. ઘાડો પડી જનાર પ્રાણી પછી સર્વને વિશ્વાસ ખવે છે, અને પરિણામે ધનપ્રાપ્તિનું સાધન હોય છે તે હારી બેસે છે. આથી ઉલટી રીતે જે પ્રાણ સીધી રીતે વ્યવહાર ચલાવે છે તેને કદાચ શરૂઆતમાં સહન કરવું પડે છે, પણ ધીમે ધીમે તેને જમાવ તે જાય છે, અને ધનસંપત્તિનાં સાધને દિવસાનદિવસ વિકરવર થતાં જાય છે.
દાંભિક દેખાવ કરવાનું બીજું કારણ કરંજન કરવાનું હોય છે, અને તે દ્વારા પિતાની માન પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરવાનું હોય છે. વર્તન વગરની મારૂચિ આ જીવને બહુ હાનિ કરે છે. માનનું સ્વરૂપ તે આપણે “પદત્યાગ ”ના વિષયમાં જઈ ગયા છીએ. માન આપનારા અને લેનારા અહીં બેસી રહેવાના નથી. નામ નિરંતર રહી શકે એ વિશ્વનિયમથી ઉલટું છે, નામ રહે તે પણ એ નામ સાથે પરભવમાં ગયા પછી સંબંધ નથી, સંબંધ હોય તે પણ પરભવમાં તેથી લાભ નથી, અનેક પ્રાણીઓ સારી રીતે માનને પાત્ર થયા છે, તેઓનાં નામ અત્યારે આપણને યાદ નથી. દુનિયાના હૈયાત માણસમાંથી સો વરસ પછી એક પણ અત્ર બેસી રહેવાને નથી, અને ચકવતી જેવા છખંડવિખ્યાત ઉતમ પુણ્યવંત છોનાં નામ પણ આપણે યાદ રાખતા નથી–આ સ્થિતિ જોઈને આપણે માનચિ રાખવી ન જોઈએ, એ તે સિદ્ધ કરી ગયા છીએ. આ હકીકત તે મનને પાત્ર હોય તેવા પ્રાણીના સંબંધમાં જોઈ. સ્વતઃ માન પ્રતિષ્ઠા મળે તે ભલે મળે, તેની સાથે આપણે સંબંધ નથી, પણ તેની ઇચ્છાથી કઈ પણ વિશિષ્ટ વર્તન કરવું નહિ અથવા વિશિષ્ટ વર્તન કરી માનની ઈચ્છા રાખવી નહિ. આ પ્રમાણે હકીકતનું રહુ છે આપણે સ્વીકારતા હઈએ તો પછી જે ગુણ કે વિશુદ્ધ વર્તન આપણામાં હોય તેને માટે માન મેળવવાની ઈચ્છા રાખવી એ કેટલી વૃત્તિ દેખાડે છે! માન મેળવવાની ઈચ્છા રાખનારને

Page #13

માયાભ ત્યાગ.
૩૩૩
આવે પ્રસંગે એટલા મલીન વિચારોની શ્રેણીમાંથી પસાર થવુ પડે છે, અને તેવી સ્થિતિ એટલે લાંબે વખત ચાલે છે કે એને ખ્યાલ કરતી વખત તેવી લેકર જન વૃત્તિને માટે ખરેખરા ત્રાસ ઉત્પન્ન થવા સ‘ભવ છે. ગમે તે કારણ હાય પણ આવા દાંભિક વનને ભાગ માટે ભાગ થઈ પડે છે, અને તેમ કરી અધઃપાતનું ખીજ હાથે કરીને વાવે છે. એનુ પરિણામ કેટલું ભય કર થાય છે તે તે આપણે હવે પછી જોઇશુ, પણ અત્યારે સામાન્ય દૃષ્ટિએ એ સવાલ તપાસતાં પણ જણાય છે કે એમ કરવામાં આ જીવ અડુ ભૂલ કરે છે. એ ભૂલ એટલી સામાન્ય પણ ઠપકા પાસે છે કે તેના સબધમાં બહુ ચિંતવન કરવાની જરૂર છે. ઘણી વખત જાહેર વ્યાખ્યાન ( ભાષણ ) આપતી વખત ઉપદેશ આપવાને બદલે આ જીવસદ્ગુણના અનુભવના ડાળ ઘાલી દે છે, લેખ લખવામાં અનેક ચુણા પોતામાં હોવાનુ ધારીને ચાલે છે, ખીજાની સાથે વાતચીત કરવામાં પેાતાની લઘુતા બતાવવા દ્વારા પેાતામાં અનેક સદ્દગુણા વિદ્યમાન વત્ત છે, એવું સીધી કે આડકતરી રીતે ખતાવવા લલચાઈ જાય છે, અનેક પ્રકારના વેશે ધારણ કરીને તે વેશ ધારણ કરનારા મહાત્માએમાં સદ્ ભુત ગુણાનુ' આંતર અસ્તિત્વ પોતામાં છે, એમ અનુમિતિ કરવાની સ્થિતિમાં પેતાની જાતને મૂકે છે, લેકલાગણી ઉશ્કેરાણી હોય તેવા પ્રસગે એક એ ધાર્મિક કાર્યો કરી પાતે ધર્મિષ્ટ છે એમ દેખાડવા ખાટા પ્રયાસ કરે છે(ધર્મને અને ધાર્મિક કાચાંને ખાસ સબંધ નથી, એ હકીકતનું રહસ્ય તેના ખ્યાલમાં હોતું નથી, અને પ્રાકૃત માણસે તે સમજી શકતા નથી ), રાયદ્વારી જીદગીમાં દાખલ થઈ અનેક કુટ નીતિઓના આશ્રય કરી શુદ્ધ ચારિત્રવાન્ હોવાના દાવા કરે છે—મામ અનેક રીતે વ્યવહારૂ માણુસા પાતાનું સારૂં બેલે એવી વૃત્તિથી લલચાઈ જઈ પાપશ્રેણીએ બાંધે છે, અને તેની સાથે એટલે તાદાત્મ્ય સબંધમાં ર'ગાઇ જાય છે કે તે પાપાને વજ્ર લેપ કરે છે. દાંભિક વર્તનના સંબ‘ધમાં તેને ઉત્પન્ન કરવાનાં કારણેા પૈકી આ અન્ને મુખ્ય કારણે છે. ધનપ્રાપ્તિની આશા અને લેાકરજનદ્વારા લાકસ્તુતિ મેળવવાની ઈચ્છા. આ બન્ને વસ્તુતઃ કેવાં છે અને કેવાં પરિણામ ઉત્પન્ન કરનારાં છે, એ આપણે આગળ જોઇશુ, તેમજ કપટયુક્ત વર્તન કરવાને લલચાવનારાં બીજા નાનાં નાનાં કારણેા પણ પ્રસ`ગે પ્રસંગે જોતાં જઇશુ',
ધન થોર રહેતુ નથી, આજે જે ઘરમાં છપક્ષપર ભુંગળ વાગતી હોય. અ થવા ધ્વજા ચડતી હોય તે ઘરમાં પાંચ વરસ પછી ખાવાના પણ વાખા પડે છે;
૧ અગાઉ એવા રિવાજ હતેા કે જે ગૃહસ્થની પાસે એક કરેડ રૂપિયા હોય તેના ઘરપર્ ધન્ન ચડે, અને તેથી તે કાર્ટિધ્વજ કહેવાતા હતા, જ્યારે છપન્ન કરેડના માલિકને પોતાને ઘરે ભેરી ( શરણાઈ ~ાબત ) વગડાવવાના રિવાજ હતો,

Page #14

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
જેના હાથે વરસમાં લાખા રૂપિયાના વેપાર થતા હોય છે. તેને કુદરતને ફટકા લાગતાં તે કેાડની કિમતને થઇ જાય છે. મુછ પર લીંબુ રાખનારા ધૂળ ભેગા થઈ જાય છે. આવી ધનની અસ્થિરતા સમજીએ છીએ,જોઇએ છીએ, અનુભવીએ છીએ, છતાં તેની ખાતર કપટયુક્ત વર્તન કરવાની ઇચ્છા થાય છે એ એહુ આશ્ચર્યજનક છે ? તેવીજ રીતે જનસ્તુતિમાં કાંઈ દમ નથી, તેમાં કાંઇ વાસ્તવિક સત્ય નથી, સત્ય હાય તે તેને આ જીવ સાથે કાંઈ સંબંધ નથી, સબંધ સહુજ માનવામાં આવે તે તે પશુ આ ભવથી વધારેતેા નથીજ. આ સર્વ હકીકત જાણવા છતાં આ જીવ શામાટે માનસ્તુતિ ખાતર પોતાના અમૂલ્ય સમય દાંભિક વનની ગેડવણમાં કાઢતા હશે ? એનાપર ખરાખર વિચાર કરવામાં આવે તે તુરત જણાઇ આવશે કે ! જીવ જે વર્તન કરે છે તેના સ’બ'ધમાં પુષ્ઠ વિચારકરવાને બદલે ઉપરઉપરના ખ્યાલથી તે લેવાઇ જાય છે. વસ્તુવભાવ અને આત્મવિચારણા સાથે આત્માની થતી ઉત્ક્રાન્તિ મ્ભપકાન્તિને ખરાખર વિચાર કરે અને તેનાં કારણેા સમજે તે કિ પણ આવી સ્થિતિ થવી જોઇએ નહિ.
દાંભિક વર્તન કરતી વખતે મનને કેટલા ગેટા ગણાવવા પડે છે, તેને હવે ખ્યાલ કરીએ. એક કપટયુક્ત વર્તન કરવા માટે પહેલાં તેા તેની ચેાજના કરવી પડે છે. એ ચે!જના કરતી વખત તેના સ''ધમાં ખીજા પ્રાણીઓ કેવા વિચાર કરતા હશે, કેવી તૈયારીઓ કરતા હશે, કેવા ઘાટ ઘડતા હશે, એના અનુમાનમાં અને કલ્પનામાં પેાતાની અગત્યની શક્તિઓને ઉપયેગ કરવા પડે છે, એ શક્તિના ઉ યેગ કરતી વખત જે ધારણાએ સામા પ્રાણીએ ધારી પણ ન હોય તેને માટે પણ ગોઠવણ કરવી પડે છે, અને ભવિષ્યમાં ધારણા ધારશે એમ માની શકાય—કલ્પી શકાય, એવી શકય વસ્તુએ માટે પણ ગોઠવણ કરવી પડે છે. આ પ્રમાણે વ્યવસ્થા કરી નીચ ગેજના તૈયાર કરવામાં માનસિક, શારીરિક અને આર્થિક અનેક શક્તિએના પરિમિત વ્યય થાય છે. આવી આવી ગાડવા કરી છેવટે એક દાંભિક કાર્ય કર્યું, પણ આટલેથી તેના છેડે આવતા નથી. દાંભિક કાર્યાં કરતાં પહેલાં અને કરતી વખતે જે મુશ્કેલી હોય છે તેથી હજારો ગણી મુશ્કેલી તે કર્યા પછી ઉત્પન્ન થાય છે. એક દેખાવ કર્યાં, એને જાળવી રાખવા હુમ્નરી અસત્ય બેલવાં પડે છે, અનેક માણસે ઉપર દૃષ્ટિ રાખવી પડે છે, પેાતાની સત્ય સ્વરૂપની હકીકત જાણુનાર સામી માન્નુને મળી જઇ પોતાને ઉધાડે ન પાડે તે માટે તેની અનેક ખુશામતા ક રવી પડે છે, એક નીચ કૃત્યને છુપાવવા બીજા અનેક નીચ કૃત્ય કરવાં પડે છે. અને તેટલા પરિશ્રમ કરતાં છતાં પણ હુમેશાં ઉઘાડા પડી જવાના ભયમાં રહેવું પડે છે. કપટિકયા જેટલી નાની હોય છે તેટલું ઓછું કામ કરવુ પડે છે, અને મેટી હોય તે લાંબા વખત સુધી તેને માટે અનેક માણસો સાથે અનેક પ્રકારે આ અ

Page #15

માયા-દંભ ત્યાગ,
૩૩૫ વળા પ્રયાસ કરવા પડે છે, પરંતુ નાના મોટા દરેક દાંભિક વર્તનમાં પહેલાની અને પછવાડેની મુશ્કેલીઓ જરૂર ઉભી રહે છે, અને તે એટલી પ્રસિદ્ધ અને સમજાઈ જાય તેવી છે કે કલ્પનાશક્તિને જરા ઉપગ કરવાથી ખ્યાલમાં આવી તે છે. જેઓ દુનિયાના વ્યવહારમાં ઓતપ્રેત થઈ લપટાઈ ગયેલા હોય છે, તેઓને આવી જનાઓમાં આત્મધન કેટલું લુંટાઈ જાય છે તેને ખ્યાલ આવતું નથી, પણ શાંતચિત્તે એકાંત જગાએ બેસી આત્મિક સૃષ્ટિ પર વિચાર કરનારને આ વિષયની મહત્વતા અને નાના મોટા કઈ પણ દાંભિક કાર્ય કે વર્તનથી આત્માને થતી મહા હાનિને ખ્યાલ તુરત આવી જાય તેમ છે. એક રાજદ્વારી માણસને દાખલ લે. એક નાના રાજ્યમાં પણ તેને કેટલી કુટનીતિને આશ્રય કરે પડે છે, તેને
ખ્યાલ અનુભવથી જ આવે તેમ છે. પિોતે કયા પક્ષને આશ્રય કરે છે તે જણાવા દેવું નહીં, સામા પક્ષ સાથે મળે ત્યારે હસીને વાતચીત કરવી, તેને પક્ષના કયા કયા માણસે છે તેની નોંધ રાખવી, તેઓ તેને કયારે મળે છે તેની યાદી રાખવી, તેઓ જ્યારે જ્યારે મળે ત્યારે તેની પાસે પોતાના સંબંધમાં બીજા લેકે શું વાતે કરી ગયા તેની બાતમી મેળવવી, તે બાતમી મેળવવા માટે સામા પક્ષના ઘરનાજ માણસેને ડિવા વિગેરે અનુભવથી જવાય તેવું છે, અને સામાન્ય ખ્યાલ સરવતીચંદ્રના પ્રથમ ભાગમાં આવે છે, જે વાંચવાથી જણાય તેવું છે. આવી રીતે કેપટયુક્ત વર્તન કરીને જાળવી રાખેલી સત્તા પણ મહારાજાની વિપરીત દરે કારણે કે અકારણે થતાં ખસી જાય છે, ચાલી જાય છે અને તે સત્તા હોય તે દરમ્યાન પણ ઉઘાડા પડવાને ચાલુ ભય મુત્સદીને રહે છે. આ સર્વે કુટનીતિ આશ્રય કરનારને સંબંધમાં જ સમજવું. રાજ્યદ્વારી જીદગી કપટવર્તન વગર નજ ચલાવી શકાય એવું કાંઈ નથી, અને એના પ્રત્યક્ષ દાખલા હાલમાંજ આપણું સ્ટેટમાં જોઈ શકાય છે. આવી જ રીતે એક વ્યાપારી વેપાર કરવામાં, સેદા કરવામાં, ભાવ બતાવવામાં, બજારની સ્થિતિ પર રૂખ આપવામાં જે અંતરંગમાં હોય તેથી ઉલટી અથવા જુદી વાત જાણી જોઈને કહે છે તો તેને અંતરંગ ડંસ એ સખત થાય છે, અને ત્યાર પછી પિતાની માંડેલી બાજી ઉઘાડી પડી જવાને ભય એટલે સખત રહે છે કે તે સંબંધમાં તે નિરંતર ચિંતાતુર સ્થિતિમાં જ રહ્યા કરે છે. માયા કરવાનાં કારણે અને કરનારની સ્થિતિ આ પ્રમાણે હોય છે. હવે માયાનું સ્વરૂપ, પરિણામે, માયા કરવાના વિષયો પૈકી વ્યવહાર, જ્ઞાતિસમુદાય, ધર્મ, અધ્યાત્મ વિગેરેને પરસ્પર સંબંધ અને તેઓને આત્મિક અવનતિમાં ભાગ આપણે જોઈએ. અપૂર્ણ

Page #16

૩૩૬
જૈન ધર્મ પ્રકાશ. हिर प्रश्नमांथी केटलाएक प्रश्नोत्तर.
( અનુસંધાન પદ ૨૮૮ થી). પ્રશ્ન–જેના ઘરમાં પુત્ર કે પુત્રીને જન્મ થયો હોય તેના ઘરને માણસે ખરતર પક્ષમાં પિતાના ઘરના પાણીથી દેવપૂજા કરતા નથી, અને તેના મુનિએ પણ તેને ઘરે દશ દિવસ પર્યત વહેરતા નથી, તે તેવા અક્ષરો ક્યાં છે? અને આ પણ પક્ષમાં તેને આશ્રીને શે વિધિ છે?
ઉત્તર–જેના ઘરે પુત્ર કે પુત્રીને પ્રસવ થયો હોય તેના ઘરના પાણીથી દેવપૂજા ન સુઝે એવા અક્ષરે શાસ્ત્રમાં જોવામાં આવ્યા નથી, અને તેને ઘરે વહેરવા સંબંધી તે જે દેશમાં જે લેકવ્યવહાર હોય તેને અનુસરીને યતિઓએ વર્તવું એગ્ય છે. દશ દિવસને નિધ શાસ્ત્રમાં જાણવામાં આવ્યું નથી.
પ્રશ્ન–પાક્ષિક પ્રતિકમણમાં ગીતાર્થને ખમાવવાને અવસરે તેઓ નિથાર પર એમ કહે છે, તે વખતે શ્રાવકાદિકે પણ તેજ બલવું કે રામ શ્રÍë એમ બેલવું ? | ઉત્તર–શ્રાવકાદિકે રીમો ગ્રહુ જ કહેવું.
પ્રશ્ન–પાક્ષિક પ્રતિકમણમાં પ્રાંત ગીતાર્થ જેને શાંતિ બોલવાને આદેશ આપે તે ચાર લેગસને કાઉસ્સગ્ન કરીને પ્રકટ એક લેગસ કહીને શાંતિ કહે છે અને પછી પિષધ પારે છે, તેમાં કેટલાએક કહે છે કે શાંતિ કહ્યા પછી પંદર લોગસને કાઉસગ્ગ કરી એક લેગસ્સ પ્રન્ટ કહીને પછી પાષધ પારે, આ વાત બરાબર છે?
ઉત્તર–પંદર લોગસ્સને કાઉસ્સગ્ન કરવાનું કારણ કઈ જાણવામાં નથી.
પ્રશ્ન–શ્રી મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણ સમયે અમાવાસ્યા તિથિ અને સ્વાતિ નક્ષત્ર હતું, દિવાળી સંબંધી ગુણ ગણવાને વખતે કોઈ વર્ષમાં તે બંને ભેળાં હોય છે, ને કઈ વર્ષે હોતાં નથી, તેથી કેટલાએક કહે છે કે જ્યારે અમાવાસ્યા ને સ્વાતિને વેગ હોય ત્યારે જ ગુણણું ગણવું અને કેટલાએક કહે છે કે જે દિવસે લેકે મેરાઈયા કરે તે દિવસે ગણવું. હવે રાઇયા કરવામાં પણ બે પ્રકાર છે. આ દેશમાં જે ગુર્જર લોકે છે તે પાખાને દિવસે તે કરે છે, અને આ દેશવાળા બીજે દિવસે કરે છે, તે શું તિપિતાને દેશને અનુસરે મેરાઈયા કરે ત્યારે ગુણણું ગણવું કે ગુજર્જર દેશને અનુસરે મેરાઇયા કરે ત્યારે ગણવું ?
ઉત્તર–દિવાળી સંબંધી ગુણણ પિતાપિતાના દેશવાળા જે દિવસે દિવાળી કરે તે દિવસે ગણવું.

Page #17

હિરમક્ષમાંથી કેટલાક પ્રશ્નોત્તરી
૩૩૩ પ્રશ–જિનમંદિરમાં પ્રતિમાને પિન થતું હોય ત્યારે જે શ્રાવકે અને ધતિઓ ચિત્યવંદન કરતા નથી તે એમ કહે છે કે અત્યારે અવસ્થા ભેદ છે, તેથી ચૈત્યવંદન કરવું યોગ્ય નથી. બીજાઓ કહે છે કે ભગવંતને વળી અવસ્થા શું? માટે જ્યારે ચિત્યમાં જઈએ ત્યારે ચૈત્યવંદન કરવું. આ બેમાં પ્રમાણવાળી હકીકત કઈ છે?
ઉત્તર– જિનમંદિરમાં સ્નાન કરવાનો અવસરે ચિત્યવંદન કરવાને નિષેધ જ નથી.
પ્રશ-પિષધ કરનારા જ્યારે દેવગૃહમાં દેવ દે ત્યારે ઈયવાહી પડિકમોને અવસરે ઉત્તરાસંગ કરવું જોઈએ કે નહીં?
ઉત્તર–જ્યારે પિષધ કરનારા દેવગૃહમાં દેવ વાંદે ત્યારે ઈર્યવાહી પડિકવાને અવસરે ઉત્તરાસગ કરતા હોય એમ દેખાતું નથી, અને વૃધ્ધોને પણ એમ ક. હેતા સાંભળ્યા છે કે ઈવહી પડિકમવા તે દેવવંદનની ક્રિયામાં નથી, તેથી દેવવંદન કરવામાં પણ જો કે અન્યદા તો દેવડમાં અવસ્થિત સતે ઉત્તરાસંગ કરેલું હોવું જેઈએ; પરંતુ કિયા તે ક્રિયાની વિધિ પ્રમાણે જ થાય.
પ્રશ્ન-સવારના પ્રતિક્રમણમાં પ્રથમ કુસુમિણ સુમિણ એહડાવણિય કાઉસગ ચાર લેગસ પ્રમાણ કરે છે, તે લેગસ નિમાર સુધી ગણવા કે સારવારની સુધી ગણવા?
ઉત્તર–સામાન્ય તે વધુ નિમલૈચ સુધી ગણવા, પણ જે સ્વપ્નમાંથા વત સંબંધી અતિચાર લાગે છે તે એક નવકાર વધારે ચિંતવે.
પ્રશ્ન-પ્રભાતને પ્રતિકમણમાં કુસુમિણ દુસુમિણને કાઉસગ્ગ કરી, ત્યવંદન કરી, ચાર ખમાસમણ દે છે અને પછી સઝાય કરે છે, તે પ્રમાણે કરવું ઠીક છે કે સઝાય કરીને ચાર ખમાસણ દેવા ઠીક છે?
ઉત્તર–ચાર ખમાસમણ દઈ, બે ખમાસમણવડે સ્વાધ્યાય કરીને પ્રતિક્રમ ણ કરે છે. શ્રી સોમસુંદરસૂરિકૃત સામાચારમાં પણ કહ્યું છે કે સ્થિા મુgિस्सग्गो, जिणमुलिवंदण तहेव समाज । सव्यस्तवि सकथाज, तिन्निय उरसग्ग વાવવા શા તથા શ્રી વિજયદાનસૂરિ પણ એ પ્રમાણેજ કરતા હતા, અને તેમ ની શિક્ષા અનુસાર અમે પણ તેમજ કરીએ છીએ. સ્વાધ્યાય કર્યા પછી ચાર ખમસણ દેવા, એવી વિધિ પણ કઈક ગ્રંથમાં વતે છે તેને પ્રતિષેધ પણ જાણ નથી, પરંતુ અમે તે જેમ વૃધ્ધો કરતા હતા તેમ અત્યારે કરીએ છીએ.
પ્રશ્ન-ઉષ્ણ કાળાદિકમાં ઉષ્ણ કરેલું અથવા બીજું પ્રાસુક પાણી પાંચ પ્ર

Page #18

હ૩૮
જૈન ધર્મ પ્રકાશે, હરાદિ કાળ સુધી અચિત્તને ત્યાર પછી સચિત્ત થાય છે એવા અક્ષરે કયાં છે? અને તે પાણીમાં જ્યાં સુધી વરસ ની ઉત્પત્તિ થઈ ન હોય ત્યાંસુધી ગળ્યા વિના પીવું કપે કે નહીં?
ઉત્તર–ઉષ્ણને પ્રાસુક પાણીનું કાળમાન પ્રવચનસાર દ્વારની વૃત્તિમાં કહેલું છે, અને તેમાં રસ છત્પત્તિ થાઓ કે ન થાઓ પણ ગળીને જ વાપરવું, અણગળ ન વાપરવું એવી પરંપરા દેખાય છે.
પ્રશ્ન—પાંચમનો ક્ષય હોય તો તે તિથિ સંબંધી તપ કઈ તિથિએ કરે, અને પૂર્ણિમાનો ક્ષય હોય તે તે તિથિ સંબંધી તપ કયારે કરે ?
ઉત્તર–પંચમી ગુટિત હોય ત્યારે તેને તપ પાછલી તિથિએ કરે, અને પૂર્ણિમા બુટિત હોય ત્યારે તેરશ ચંદશે તે તપ કરે, પણ જો તેરશ કરે ભૂલી જવાય તે પ્રતિપદાએ પણ કરે, ને પ્રશ્ન–અક્ષમાળાદિકની સ્થાપના નવકારવડે કરાય છે, તેની ઉપર ઉઘાત હોય ત્યારે તો દૃષ્ટિ રાખવી સુકર છે પણ અંધકારમાં કેમ થાય? તેથી દષ્ટિ ન રહે તે પણ તેની સ્થાપના કરવી તો સુઝે કે નહીં?
ઉત્તર–અક્ષમાળા (નવકારવાળી) પુસ્તકાદિક સ્થાપના નવકારવડે સ્થપાય છે, તે સ્થાપના કર્યા પછી ક્રિયા કરાય છે. તેમાં ત્યાંસુધી ત હોય ત્યાંસુધી તે યથાશક્તિ દૃષ્ટિ ને ઉપયોગ રાખવે. અંધકાર થાય ત્યારે દષ્ટિ ને ઉગમાં અંતર પડયે સતે ફરીને સ્થાપના કરીને તેની પાસે ક્રિયા કરવી. કારણકે સ્થાપના બે પ્રકારની છે. ઈશ્વરને યાવસ્કથિકા-તેમાં ઇત્વરા અક્ષમાળાદિકની કે જે નવકારવડે પિતાથીજ સ્થપાય છે. તે દ્રષ્ટિ ને ઉપગ છતાંજ રહે છે. પ્રષ્ટિને ઉપગ ચલિત થાય તે નવકારવડે ફરીને સ્થાપવી પડે છે, અને યાવત્રુથિકા તે અક્ષ (સ્થાપનાચાર્ય) અને પ્રતિમાદિક કે જેની ગુરૂમહારાજ પાસે પ્રતિષ્ઠા કરાવવી પડે છે તેને વારંવાર સ્થાપવી પડતી નથી.
પ્રશ્ન-૬ પધાનમાં માળા પહેર્યા પછી પ્રવેદન (પ ) કરે કે નહીં? ઉત્તર–માળા પહેર્યા પછી પ્રવેદન કરવાનો નિયમ જ નથી. પ્રશ–પંદિ માંડવાના અક્ષરો કયા સિદ્ધાંતમાં વર્તે છે? ઉત્તર—નાદિ માંડવાના અક્ષરો અનુગદ્વારવૃત્તિ, સામાચારી પ્રમુખ ચં. માં વતે છે, તથા પરંપરાથી પણ નંદિ મંડાતી આવે છે.
પ્રશ્ન—વિધમાં સામાયિકના બત્રીશ દવ લાગે કે નહીં?
ઉત્તર–ધિમાં સામાયિકના જનીશ દોષ લાગે એમ જણાય છે પણ તે ઉત્સ ન લગાડવા, અને કારણે જે લાગે તો તેની લોચના પ્રતિકમણ કરવી.

Page #19

પ્રિલમાંથી કેટલાક પ્રશ્નોત્તર,
૩૩૯ પ્રશ્ન–પષધમાં કલાત ( બનાતનું સંથારીયું વાપરવું કશે કે નહીં? તંબોલ ખાવું કપે કે નહીં? અને જમવાનાં ઉપકરણ શી રીતે ગ્રહણ કરી શકાય, અર્થાત્ મોકળા (છુટા) માણસે લાવેલી વસ્તુ કલ્પે કે નહીં?
ઉત્તર–પષધમાં કલાતનુ સંથારીયું વાપરવું કશે. તબલમાં લવંગકાખિકાદિ કારણે ખાવું કલ્પઅને છુટા માણસે લાવેલા ઉપકરણની શુદ્ધમાનતાને માટે નિષેધ જાણ્યું નથી.
પ્રશ્ન–દેવતા જ્યારે પિતાના કે બીજા દેવલોકમાં જાય ત્યારે ત્યાં રહેલા ચેત્યોને વદે કે નહીં?
ઉત્તર-એ સંબંધમાં નિષેધ જ નથી.
પ્રશ્ન–જેમ જબૂદ્વીપના મેરૂની ફરતા ૧૧૨૧ જન મુકીને જતિક ભમે છે, તેમ બીજા દ્વિપમાં મેરૂથી કેટલું છેટું રહીને ભમે છે?
ઉત્તર–બીજા દ્વિીપમાં પણ તેટલું જ છેટે રહીને જતિશ્ચક ભમતું હશે એમ સંભવે છે. તે સંબંધી શાસ્ત્રક્ષર વ્યક્તપણે ટીડા સાંભરતા નથી.
પ્રશ્ન-કાયેત્સર્ગમાં અને વાંદણા દેવાને અવસરે સ્થાપનાચાર્યનું ચાલન સુઝે કે નહીં?
ઉત્તર– સુઝે એમ એકાંત જાણવામાં નથી.
પ્રશ્ન–કોઈ અન્ય મતવાળા ઉપવાસાદિ પ્રત્યાખ્યાન કરે છે તેમાં પણ ના આગાર બલવા આછી શું કરવું? કેમકે તેઓ કલેક્ષકદિ પાણું પીએ તે તે આગાર કેમ પળી શકે?
ઉત્તર-મતાંતરીયને પ્રત્યાખ્યાન આપવામાં પણ પક્ષના આગાર બલવા, તે કદિ કસેલ્ફકાદિ પાણી પીએ તે પણ પ્રત્યાખ્યાનને ભંગ જાણવામાં નથી. કેમકે કસેલ્ફક નાખવાથી પણ પાણી પ્રાસુક થાય છે, પણ આપણામાં તેની આચરણ ન હોવાથી તે લેવાતું નથી.
પ્રશ્ન–હમણું કરાતી સ્નાત્રાદિ વિધિ કેણે કરી છે, અથવા કયા ગ્રંથમાં વર્તે છે?
ઉત્તર–હમણાં કરાતી નાગાદિ વિધિ કેટલીક પરંપરાથી જ થાય છે, અને કેટલીક શ્રાદ્ધવિધિમાં કહેલી છે.
પ્રશ્ન—કેવળી કેવલિ સમુદ્ધાત કરે ત્યારે આત્મ પ્રદેશવડે સનાડી જ રે કે સંપૂર્ણ લેક પૂરે?
ઉત્તર—સંપૂર્ણ લેક પૂરે.

Page #20

૩૪૦
જૈન ધર્મ પ્રદાશ. પ્રશ–વીશ વટ્ટામાં અને પંચતીર્થી પ્રતિમાદિકમાં ભાદિ તીર્થકરે કયા અનુક્રમે ગણવા?
ઉત્તર–અમુક અનુક્રમથી ગણવા એવો એકાંત જાણવામાં નથી. * પ્રશ્ન–સૂત્રધાર (સુતાર કે સલાટ) સંબંધી ગજના પ્રસિદ્ધ માન પ્રમાણે જમીનથી દોઢ હાથ ઉંચું ઘર દેરાસરમાં પ્રભુનું આસન કરવું એમ કહ્યું છે તો ઉત્કૃષ્ટ કાળમાં આમાંગુળની વૃદ્ધિ હાનિ થાય ત્યારે તે કેવી રીતે ઘટે?
ઉત્તરને ગજનું માન પણ આમાંગુળ પ્રમાણે નાનું મોટું સમજવું, જેથી તેમાં અઘટમાનપણું રહેશે નહીં.
પ્રશ્ન--ઉપધાન એકાંતર ઉપવાસ કરીને વહેવામાં આવે છે, તેની વિધેિ કયા શાસ્ત્રમાં છે અને કોણે કહેલી છે?
ઉત્તર–ઉપધાનવિધિ મહાનિશીથસૂત્ર તથા સામાચારી પ્રમુખ ને અનુસાર તેમજ પરંપરાને અનુસાર જાણવી.
પ્રશ્ન—લે પ્રસિદ્ધ કયરીપાક તથા લીલા શાકના અવયવોથી ઉત્પન્ન થયેલા આસો તેના પ્રત્યાખ્યાનવાળાને કપે કે નહીં?
ઉત્તર–કપે એવી પ્રવૃત્તિ દેખાય છે.
પ્રશ્ન–શ્રી પાર્શ્વનાથનું જન્મકલ્યાણક પિષદશમીની રાત્રે છે, તે તે રાત્રિ નવમી દશમીના આંતરાવાળી સમજવી કે દશમી એકાદશીના આંતરાવાળી સમજવી? અને જે દશમી એકાદશીના તરાવાળી હોય તે તેનું સ્નાત્ર દશમીએ ભણાવવું કે એકાદશીએ ભણાવવું?
ઉત્તર–પાર્શ્વનાથનું જન્મકલ્યાણક દશમીની રાત્રે છે, તેથી સ્નાત્ર દશગીના દિવસેજ કરવું.
પ્રશ્ન–પ્રતિકમણમાં દેવસીય લઉં કહ્યા પછી સાધુ વાલમ વંતા મણિ કહે, ત્યાર પછી વિધવાળા ગમનાગમન આવવાને આદેશ મળે છે તે બાબતમાં કેટલાક કહે છે કે આદેશ ન માગવે. કેટલાક કહે છે કે એ હાથથી બહાર જવું પડયું હોય તે ગમનાગમનો આદેશ માગ–આ બાબતમાં જે ઉચિત હોય તે જણાવવા કૃપા કરશે.
ઉત્તર-ગમનાગમનેને આદેશ કરવો એ ચોગ્ય જણાય છે, તથા ડિલાદિ કાર્ય બહાર જઈને આવ્યા પછી તરતજ ગામના ગમન આવવું એ યુત જણાય છે.
પક્ષ—વધ ઉથ પછી કપ રવદા વ્યપાર રહ્યા છે કે જેને માટે સામાયિક ઉચરવું અને પિષધમાં દેશાવકાશિક શામ ટેન ઉરવું ? તેમજ સામાયિક કર્યું હોય તે દેશવકાશિક શામાટે ઉગરવું ? તેના પ્રોજન જણાવશો.

Page #21

હિર પ્રશ્નમાંથી કેટલાક પ્રશ્નોત્તર ઉત્તર–પૈષધ ઉશ્ચર્યા પછી જે સામાયિક ઉચરવું તે સહજે પ્રાપ્ત થયેલા નવમા વ્રતના આરાધના માટે સમજવું, અને પૈષધ કરનારનું જવું આવવું નિરવદ્યપણેજ હોય છે, તેથી તેમાં દેશાવકાશિક ઉચ્ચરવાની જરૂર નથી. સામાયિકમાં દેશાવકાશિક રિચરવાનું કારણ બે ઘડી પ્રમાણ સામાયિક પાર્યા પછી પણ દિશાઓની વિરતિ કરવા માટે સમજવું.
પ્રશ્ન–દ્વિદળને આશ્રીને કેટલાક એમ કહે છે કે દ્વિદળ, તક ને મુખ એ ત્રણના સંગે તેમાં જીવ ઉપજે છે, કેટલાક કહે છે કે દ્વિદળ ને તકના સગેજ જીવ ઉપજે છે, એમાં જે વાત શાસ્ત્રાનુસારી હોય તે જણાવશે.
ઉત્તર–દ્વિદળ અને અપકવ દુધ દહીં તથા છાશન સંગે જી ઉપજે છે એમ જાણવામાં છે. શાસ્ત્રાનુસારે પણ મુખને સંગ થાય ત્યારે તેમાં જીવ ઉપજે છે એમ જાણ્યું નથી.
પ્રશ્નસાધારણ જિનચૈત્યને માટે પ્રતિમા કરાવતાં કે લાવતાં ગામને નામે પ્રતિમા જોઈએ કે સંઘની રાશિને નામે જોઈએ? જે સંઘની રાશિને નામે જોઈએ તે સર્વ ગામને સંઘની તે એક જ રાશિ આવે ત્યારે તે પછી જુદી જુદી પ્રતિમાનો ખપજ ન પડે, માટે એ બાબતમાં જે યુક્ત હોય તે બતાવશે.
ઉત્તર–સાધારણ પ્રાસાદમાં ગામને નામે પ્રતિમા જોઈએ એ વાત યુક્ત જણાય છે.
પ્રશ્ન–છટ્ઠા વ્રતના સંક્ષેપ રૂ૫ દરરોજ દિગમનવિરતિ કરવામાં આવે છે તે તે દેશાવક શિક નામના દશમા વ્રતમાં છે. અને ચાદ નિયમ તે સાતમા વ્રતમાં છે તો દેશાવકાશિકનું પચ્ચખાણું કરવાથી તે કેમ ઉચ્ચારાય ?
ઉત્તર-દેશાવકાશિક બે પ્રકારે છે. એક છઠ્ઠા વ્રતના સંક્ષેપરૂપ પ્રતિદિન કરવાની દિગવિરતિરૂપ છે, અને બીજું સર્વ વ્રતના સંપરૂપકરાય છે, તેથી તેમાં કાંઈ વિપ્રતિપત્તિ નથી.
પ્રશ્ન—ઉપધાનતારાના નમસ્કાર વિના દેવી કે નમસ્કાર પૂર્વક દેવી?
ઉત્તર-ઉપધાનવાચના શ્રી વિજયદારિ નમસ્કાર વિના દેતા હતા અને અમે પણ તેજ પ્રમાણે દઈએ છીએ.
પ્રશ્ન—ઉપધાનવાચના પારણને દિવસે દેવાય કે નહીં ? અને પ્રાતઃકાળેજ દેવાય કે સંધ્યાએ પણ દેવાય?
ઉત્તર---ઉપધાનવાચના તપને દિવસે અને પારણાને દિવસેને દિવસ દે. વાય અને અબેલ એકારાણું કર્યા પછી સાંજે પણ દેવી સુઝે, પણ પ્રતિદિન કરતી સંધ્યા સમયની ક્રિયા ત્યાર પછી કરાય,

Page #22

જેના પ્રકાશ. * પ્રશ્ન--ચોમાસામાં માળા પણ સંબંધી નદિ કયારથી કરાય?
કે.ઉત્તર–માળારોપણ અને ચોથા વ્રત સંબંધી નંદિ તે વિજય દશમી પછી મંડાય અને બાર ત્રત સંબંધી નદિ તો ત્યારે અગાઉ પણ મઢતી જણાય છે.
પ્રશ્ન-ઉપધાનમાં લીલું શાક ખવાય કે નહીં? અને વિલેપન તથા માથામાં તેલ નાખવું વિગેરે કપે કે નહીં ?
ઉત્તર–સાંપ્રત લીલું શાક ખાવાની રીતિ નથી; અને વિલેપન તથા માથામાં તેલ નાખવું વિગેરે મુનિની જેમ પિતે ન વછે, બીજું કોઈ ભક્તિ કરે તે તેને નિષેધ નથી.
श्रीपाळ राजाना रास उपरथी नीकलतो सार.
અિનુસંધાન પેટ ૨૯૮ થી મયણાસુંદરીની પ્રેરણાથી શ્રીપાળ રાજાએ નવ પદનું આરાધન વિસ્તારપૂર્વક કરવા માંડયું. તેમાં પ્રથમ અરિહંતપદની ભક્તિ નિમિત્ત નવ દેરાસર નવા બાવન જિનાલયવાળાં કરાવ્યાં, નવ જિનપ્રતિમા ભરાવી, નવ જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા અને નાના પ્રકારે જિનેશ્વરની પૂજા ભક્તિ કરી. - સિદ્ધપદના આરાધનમાં સિદ્ધની પ્રતિમાની ત્રણ ફાળ પૂજાપ્રણામદિવડે ભક્તિ કરી અને તાય ધ્યાનવડે તેનું આરાધન કર્યું.
આચાર્યપદના આરાઘનમાં આચાર્યને આદર, તેમને ભક્તિ રાગ પૂર્વક દ્વાદશાવર્નાદિ વંદન, વૈયાવચ્ચ, સુશ્રષા, પર્ય પાસના સેવના, અશનાદિ આહાર વસ પાન તથા વસ્તી વિગેરે આપવું--ઈત્યાદિવડે આરાધન કર્યું.
ઉપાધ્યાયપદના આ રાધનમાં અધ્યાપકને તેમજ ભણનારને યથાયોગ્ય અને શનાદિ આપવું, વસ્ત્રાદિ આપવું, આસન આપવું, સ્થાનકની જોગવાઈ કરી આપવી–ઈત્યાદિવડે બાહ્ય ઉપચારથી (દ્રવ્યથી) તેમજ ભાવ તે મનની એકાગ્રતાથી ક્તિ કરી.
મુનિપદના આરાધનમાં મુનિરાજને નમન વંદન કરવું, અભિગમને તે સામા જવું, વસ્તી આપવી, અશનાદિ આપવું, અને વૈયાવચ્ચ કરવી–ઈત્યાદિવડે તે પ દનું આરાધન કર્યું.
દર્શનપદના આરાધનામાં અનેક તીથની ભક્તિ યુક્ત ચિસ યાત્રા કરવી, ત્યાં નાપૂજા મહોત્સવાદ કરવા. સંઘપૂજા સ્વામીવાત્સલ્યાદિ કરવું, અને પ્રભુના કાણકાતિ દિવસેએ મેટા આડંબરથી રથયાત્રા કરવી તેમજ દઢ ચિત્તથી

Page #23

Achana
શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર
૩૪૩ જે જે પ્રકારે શાસનની ઉન્નતિ થાય તેવાં કાર્ય કરવા–ઈત્યાદ્ધિવડે એ પદનું આરાધન કર્યું.
જ્ઞાનપદના આરાધનમાં સિદ્ધાંતાદિ લખાવવા, લખાવીને તેની ફળાદિવડે પૂજા કરવી, જ્ઞાનનાં ઉપગરણો વસાવવાં, જ્ઞાનનો અભ્યાસ કરે ને કરાવવો તેમજ સઝાય ધ્યાન કરવું-ઇત્યાદિવડે તે પદ આરાયું.
ચારિત્રપદના આરાધનમાં વ્રતનિયદિ ને લીધેલા હોય તે દઢપણે પાળવા, બીજા યથાશક્તિ બાર ગ્રતાદિ ગ્રહણ કરવાં, નિરંતર મુનિ ધર્મની ઇચ્છા કર્યા કરવી, વિરતિવંત શ્રાવક, શ્રાવિકાદિની ભક્તિ કરવી, મુનિ મહારાજની પણ દ્રવ્યથી ને ભાવથી ભક્તિ કરવી,એકાંતે યતિધર્મના રાગી થવું-ઈત્યાદિવટે તે પદનું આરાધન કર્યું.
તપપદને આરાધનમાં આલેક તથા પરક સંબંધી કોઈ પણ પ્રકારના સુખની ઈચ્છા વિતા, સર્વ પ્રકારે અપ્રતિબદ્ધપણે, છ બાહ્ય ને છ અભ્યતર–એમ બાર પ્રકારનો તપ આચરી એ પદને આરાધ્યું.
આ પ્રમાણે નવે પદની દ્રવ્યભાવથી બહુ રૂપે પ્રકારે શ્રીપાળ રાજાએ ભકિત કરી. અનુકમે વૃદ્ધિ પામતા ભાવનડે સિદ્ધચક મહારાજનું આરાધન કરતાં સાડા ચાર વર્ષ વ્યતીત થયાં; એટલે તપ પૂરે થવાથી અત્યંત હર્ષવડે તેનું ઉજમણું કરવાનો નિર્ધાર કર્યો.
દિન પર દિન હર્ષની વૃદ્ધિ થવાથી તે હર્ષને સફળ કરવા માટે અને તપના ફળમાં વૃદ્ધિ થવા માટે તેમણે તે અપ્રતિમ ઉજમણું કર્યું કે જેનું વર્ણન પણ કરી શકાય નહીં, પરંતુ તેનું કાંઈક દિગ્દર્શન કરાવવા માટે પ્રથમ ઉજમણું નિમિતે શાં શાં કાર્ય કરવાં ને શી શી વસ્તુઓ એકત્ર કરવી, તે આ નીચે બતાવવામાં આવ્યું છે–
નવ દેરાસર નવાં કરાવવાં, નવ જીર્ણ પ્રાસાદના ઉદ્ધાર કરાવવા અને નવ નવાં જિનબિંબ ભરાવવાં.
૯ સિંહાસન, ૮ બાજોઠના ત્રિક, ૯ કળશ, થાળ, ૮ કેબી, ૯ વાટકા, ૯ વાટકી, ત્રાંબાકુડી, હાંડા, ૯ કળશા, ૯ ટબુડી, ૯ આચમન, ૯ અષ્ટમંગળિક, ૯ આરતિ, ૯ મંગળદીવા, ૯ ધૂપધાણું, ૯રશીઆ, ૯ સુખડના કકડા, ૯ કેશરના પડીકા, ૯ ધૂપના પડીકા, ૯ વાળાકુચી, ૯ અંગલુણા, ૯ ધોતીયાં, ૯ મુખકોશ, ૯ નવકારવાળી, ૯ સ્થાપના, ૯ ચંદુઆ, ૯ પુંઠીઆ, ૯ તારણું, વાસકુંપી, ૯ કેશરના ડાબલા, ૯ કાંબળી, ૯ પછેડી, છત્ર, ૯ ચામર, ૯ દર્પણ, ૯ મોરપીંછી, ૯ પુંજણી, ૯દીવ, ૯ વજા, ૯ ઘંટ, ૯ ઝાલર, ૯ ડંડાસણ, ૯ સ્થાપનાનાં ઉપગરણ ઈત્યાદિ દર્શનનાં ઉપગરણ

Page #24

૩૪૪
જૈન ધર્મ પ્રકાશ
૯ પુસ્તક, ૯ ઠવણી. ૯ પાઠાં, ૯ પાટલી, ૯ કવળી, ૯ નવકારવાળી, હું સ પડા, ૯ સાપડી, ૯ લેખણ, ૯ ચાકુ, હું કાતર, ૯ ડાખલા, ૯ ડાખલી, ૯ ખડીઓ ૯ હીંગળાના હામ, ૯ એળીઆ, ૯ પાટી, ૯ ડાખલા પુસ્તક ભરવાના, ૯ દેરા, ચાખખી, હું વતરણા, ૯ કાંખી, ૯ કાગળ, ૯ વાસના વાટવા ઇત્યાદિ જ્ઞાનનાં ઉ ગરણા~~~
૯ પાત્રા, ૯ ઝોળી, ૯ પડેલા, હું ચાળપટ્ટા, ૯ કપડાં, ૯ કાંબળી, ૯ ડાંડ હું એધા, ૯ મુહપત્તિ, ૯ તરગણી ઇત્યાદિ ચારિત્રનાં ઉપગરણે,
ઉપર પ્રમાણેનાં ઉપગરણા ઉજમણા નિમિત્ત એકત્ર કરવાં, પછી સુશે હિં મંડપ રચી તેના મધ્યમાં નવપદનુ મળ પ્રવુ' તે આ પ્રમાણે
મધ્યમાં એક આઠ ખુણાવાળું નવ પાંખડીનુ` કમળ રચવું. તેના મધ્ય શ્વેત ધાન્ય (અક્ષત)મયી અરિહંત પદ્મ સ્થાપવુ, પૂર્વ દિશાએ રક્ત ધાન્ય ( ધુમ)મયી સિદ્ધપદ સ્થાપવુ, દક્ષિણે પીત ધાન્ય (ચણા)મયી આચાય પદ સ પવું, પશ્ચિમે નીલ ધાન્ય (મગ)મયી ઉપાધ્યાયપદ સ્થાપવુ, ઉત્તરે કૃષ્ણ ધા (અડદ )મયી સાધુપદ સ્થાપવું, ચાર વિદિશાએ શ્વેત ધાન્ય (અક્ષત )મયી દ જ્ઞાન, ચારિત્ર ને તપ એ ચાર પડ સ્થાપવાં. તેમાં સિદ્ધ ને આચાર્યની વચ્ચે નિપદ, આચાય તે ઉપાધ્યાય વચ્ચે જ્ઞાનપદ, ઉપાધ્યાય ને સાધુ વચ્ચે ચારિત્ર અને સાધુ તથા સિદ્ધ વચ્ચે તપપદ સ્થાપવુ.
પછી આ કમળની કુરતી પુણ્યરૂપી ત્રણ વેદિકા કરવી. તેમાં પહેલી ર ચક રક્ત ધાન્યમયી, બીજી સુવર્ણસૂચક પોત ધાન્યમયી અને ત્રીજી રાખસ શ્વેત ધાન્યમયી કરવી. તેમાં પહેલી વેદિકાને મણિશ્રેણિસૂચક પચવ ધા કાંગરા, ખીજી વેદિકાને રત્નસૂચક રક્તવર્ણ ધાન્યના કાંગરા અને ત્રીજી વેદિકાને વર્ણસૂચક પીતવર્ણ ધાન્યના કાંગરા કરવો,
ત્યાર બાદ આ મંડળને તેમજ મંડપને અનેક પ્રકારે સુશોભિત કરવા, પતાકાઢિવડે શણગારવા અને જોનારાના ચિત્તને આહ્વાદ ઉત્પન્ન કરે તેવું અના શ્રીપાળ રાજાએ પાંચ પ્રકારના વર્ણવાળા ઉત્તમ ધાન્ય મગાવી તેને મ પવિત્ર કરાવી ઉપર પ્રમાણે મંડળ ભરીને પછી તેની ઉપર દરેક પદના ગુણ પ્ર ગાળા વિગેરે મુક્યુ' તે આ પ્રમાણે
પ્રથમ અહ્િ તપદના ખાર ણુ છે, તેથી ખાર શ્રીફળના ગે!ળ! અદર માન્ય રીતે ધૃત ને ખાંડ ભરી શ્વેત ચંદનવડે રંગીને મુક્યા, આઠ મહા પ્રા સૂચક આડ કતનરત્ન મુકયા અને ચેત્રીશ અતિશયસૂચક ચૈત્રીશ હીરા સું

Page #25

શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતા સાર
૩૪૫
ખીજા સિદ્ધપદ્મના ૩૧ ગુણ છે, તેથી ૩૧ ગાળા રાતા ખાવનાચંદને વિલેપિ ત કરીને મુકયા. તેમજ ૩૧ પ્રવાળા મુકયા, અને તેના આઠ મુખ્ય ગુણ હાવાથી આઠે માણુિકય મુકયા. એ પ્રમાણે સ્થાપનાના રાગી શ્રીપાળ રાજાએ સિદ્ધપદની ભક્તિ કરી.
ત્રીજા આચાર્ય પદ્મના ૩૬ ગુણ છે, તેથી ૩૬ ગાળા ધૃત ખાંડે ભરેલા અને પીળે ર'ગે ર'ગેલા મુકયા. તેમજ ૩૬ ગોમૈક રત્ન મુકયા, અને આચાર્ય પાંચ આચારવડે યુક્ત હોય છે, તેથી પાંચ પીળા મણિરત્ન મુકયા. એ પ્રકારે માચાય પદ્મની ભક્તિ કરી.
ચોથા ઉપાધ્યાયપદના ૨૫ ગુણ છે, તેથી ઘૃતખાંડપુરિત ૨૫ ગળા નીલ. વણું રળેલા મુકયા અને રપ લીલા રત્ન (નીલમ) મુકયા, એ પ્રકારે ઉપાધ્યાયપદ્મની ભક્તિ કરી.
પાંચમા સાધુપદના ૨૭ ગુણ છે, તેથી ધૃત ખાંડથી ભરેલા ૨૭ ગાળા શ્યામ રંગે ર’ગીને મુકયા, અને ર૭ અરિષ્ટ રત્ન મુકયા. તેમજ તે પાંચ મઙાવ્રતના ધણી હાવાથી પાંચ રાજપટ્ટ રત્ન મુકયા. એ પ્રમાણે સાધુપદની ભક્તિ કરી.
છઠ્ઠા દર્શનપદના ૬૭ ભેદ છે, તેથી શ્વેત ચ`દને રંગેલા ૬૭ ગળા અને ૬૭ ઉજ્જ્વળ મુક્તાફળ ( મેાતી ) મુકયાં, સાતમા જ્ઞાનપદના મુખ્ય પાંચ ભેદ હાવાથી પાંચ ગોળા મુક્યા અને ઉત્તર ભેદ ૫૧ હાવાથી ૫૧ મુક્તાફળ મુકયાં, આડમા ચારિત્રપદ્યના મુખ્ય પાંચ ભેદ હેાવાથી પાંચ ગેળા મુકયા અને તેના ખીજી રીતે ૭૦ ભેદ હોવાથી ૭૦ મુક્તાફળ મુકયાં, નવમા તપપદના મુખ્ય ખાર ભેદ હાવાથી ખાર ગાળા મુકયા અને બીજી રીતે ૫૦ ભેદ હાવાથી ૫૦ મુક્તાફળ મુકયાં. એ પ્રમાણે ( દનાદિ ) ચાર પદની ભક્તિ કરી,
પછી નવે પદ્મના વર્ણને અનુસારે વસ્ત્ર, પુષ્પ, ફળાદિ મુકયાં, તે ઉપરાંત બીજોરાં, ખારેક, કેળાં, નારંગી, પુગીફળ, દાડીમ વિગેરે અનેક જાતિનાં દેના નવ નવ ઢગલા કર્યો. નવ સુવર્ણના કળશ મુકયા અને નવ રત્નાના ઢગલા કર્યાં.
ત્યાર પછી નવ ગ્રહ, દશ દિગ્પાળાદિની તેની સમીપે સ્થાપના કરી. તેમાં પણુ તેના વર્ણોનુસાર ફળ, પુલ, વસ્ર વિગેરે મુકયાં.
આ પ્રમાણે મેટા ઉત્સાહથી અપ્રતિમ ઉજમણુ' કર્યું. ઉત્સવને અંતે પ્રભુના બિંબને ન્હવણુ કરી 'દન, પુષ્પ, ધૂપ, દીપ, અક્ષત, ફળ, નૈવેદ્યાદ્દિવડે અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરી, આરિત ઉતારી, મગળદીપક કર્યાં; પછી મગળના અવસર થયા એટલે સર્વ સુ"ધે મળીને ઇંદ્રમાળ પહેરાવવા માટે કકુનું તિલક કરી, ઉપર અક્ષત

Page #26

જૈન ધર્મ પ્રકાશ. ચડી, ઘણુ આનંદપૂર્વક ઇંદ્રમાળ પહેરાવી. આ કીસ ઘ કરેલું મંગળિક મેણાફળનું દેવાવાળું છે. કારણ કે શ્રી સંઘ તીર્થકરને પણ માન્ય છે.
પછી શ્રીપાળ રાજાએ ભાવભક્તિ નિમિત્તે શ્રી સિદ્ધચક રસ્તુતિ કરી તે આ પ્રમાણે
જે ધુર સિરિ અરિહંત, મુળ દઢ પીઠ પટ્ટા સિદ્ધ મુરિ ઉવઝાય, સહ ચિહેં પાસે ગરિડા. દંસણ નાણુ ચરિત્ત, તર્વ પડિસાહ સુંદર, તત્તખર સલૂમ્સ, લદિ ગુરૂપ દળ તુંબરૂ. દિસિપાળ જખ જખણું પમુહ સુર અસુર કુસુમેહિં અલંક સિદ્ધચક્ક ગુરૂ કમ્પતરૂ, અસહ મનનંદિત દિયે. ૩
સિદ્ધચક્રનું ચિત્યવંદન કરતાં શ્રીપાળરાજ તેને કલ્પવૃક્ષની ઉપમા આપે છે, તે આ પ્રમાણે કે—ધુર કે મધ્યમાં શ્રી અરિહંતની સ્થાપના છે તે વૃક્ષના મૂળને દઢ કરનાર પીઠિકાના પ્રતિષ્ઠાનરૂપ છે; અને સિદ્ધ, સૂરિ, ઉપાધ્યાય અને સાધુ એ ચારે પાસે ચાર ગરિષ્ટ કે હેટી શાખારૂપ છે. વળી દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રને તપ એ ચાર પદરૂપ ચાર સુંદર પ્રતિશાખા છે. માટી શાખામાંથી જે નીકળે તે પ્રતિશાખા-લઘુશાખા કહેવાય છે. વળી તત્વાક્ષર અઢાર અારરૂપ, સવગ તે સ્વર અક્ષરનો વર્ગ–સમૂહ અકારાદિક, તથા લદ્ધિ તે અવિશ લબ્ધિ, ને ગુરૂપય તે ગુરૂની પાદુકા તે રૂપ પત્રને સમૂહ છે; અને દશ દિગપાળ, ૨૪ ટ યક્ષણ તથા પ્રમુખ શબ્દ લેકપાળ, વિગેશ્વર દેવતા, ચક્રેશ્વરી દેવી, નવ ગ્રહ ઈત્યાદિ સુર - સુરપ પુખે કરી અલંકૃત છે. એ સિદ્ધચકરૂપ ગુરૂ કે મોટા કલ્પવૃક્ષ તે અમારાં મનવાંચ્છિત પ્રત્યે આપે. અહીં વાંચ્છા મેક્ષસુખનીજ છે, તેથી તેની પ્રા. થના છે અને સિદ્ધચકરૂપ કપવૃક્ષ તે વાંછા પૂરવા સમર્થ છે. એ પ્રમાણે અર્થઘટના સમજી લેવી.”
આ પ્રમાણે વંદન કરી શકસ્તવ કહીને નવપદનું સ્વર પદ તથા વર્ણ દિકથી વિશાળ સ્તવન કહ્યું. ઈત્યાદિ ભાવભક્તિ કરી રહ્યા પછી અનેક પ્રકારનાં વાજીત્રા વાગતે, પ્રધાન પર નાચતે, બંદિજને બિરૂદાવી બેલત અને સર્વત્ર જય જય શબ્દ થએ શ્રીપાળ રાજા પિતાના મહેલમાં આવ્યા. પછી સંઘપૂજા, સ્વામી વાત્સલ્યાદિ બહુ રૂ? પ્રકારે કર્યું.
આ પ્રમાણે પિતાની પટ્ટદેવી મયણાસુંદરી, બીજી ૮ રાણીઓ અને અન્ય પરિવાર સાથે અવિહડ રાગથી સિદ્ધચકની આરાધના કરતાં તેમણે વસમુદ્રનો તાગ લાવી દીધે, અર્થાત્ તેને પરિમિત સ્થિતિમાં લાવી મુકો.

Page #27

શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપસ્થી નીકળતો સાર.. શ્રીપાળરાજાને મયણાસુંદરી વિગેરે નવ રાણી સાથે સાંસારિક સુખ બેગવતાં ત્રિભુવનપાળાદિ નવ પુત્રે નિરૂપમ ગુણના નિધાન જેવા થયા. તેમજ નવહજાર હાથી, નવ હજાર રથ, નવ લાખ ૉડા અને નવી કેડ પાયદળની સંપત્તિ પ્રાપ્ત થઈ.
એ પ્રમાણે ઉત્તમ રાજનીતિ પર્વક રાજ્ય પાળતાં નવ વર્ષ વ્યતીત થયાં પછી પિતાને સ્થાને ત્રિભુવનપાળને સ્થાપીને શ્રીપાળ રાજા નવપદની ભકિતમાં લયલીન થઈ રહ્યા,
અહીં આ પ્રકરણ સમાપ્ત થાય છે. હવે શ્રીપાળ રાજા નવપદનું સમરણ -તેના ગુણગ્રામ કેવી રીતે કરે છે, તે દરેક પદના પૃથફ પૃથફ વર્ણન સાથે કહેવામાં આવશે. આ પ્રકરણ એકાંત સાર રૂપજ છે, તેથી તેમાં વિશેષ સાર શોધ પડે તેમ નથી, પણ તેમાંથી જરૂરની બે ચાર વાતે વાચકવર્ગના હદયમાં ખાસ કરી રાખવા ગ્ય છે તે ટૂંકામાં બતાવવામાં આવે છે.
પ્રથમ શ્રીપાળ રાજાએ નવપદનું જે જે રીતે આરાધન કર્યું તે સંક્ષેપમાં બતાવવામાં આવ્યું છે. અરિહંતપદની ભક્તિ ૩ ભેદે, ૫ ભેદે, ૮ ભેદે, ૧૭ ભેદ, ૨૧ ભેદે, ૧૦૮ ભેદે–એમ અનેક પ્રકારે કરી છે. જિનરાજની ભક્તિ પ્રાણીને જિ. જપા પ્રાપ્ત કરાવે છે અને તિર્થંકરપદની પ્રાપ્તિ પણ કરી આપે છે. સિદ્ધપદની ભક્તિ સિદ્ધાવસ્થાને પમાડે છે. આચાર્ય, ઉપાધ્યાય ને સાધુપદની ભક્તિ મુનિ ણાની પ્રાપ્તિ કરી આપે છે. દર્શનપદની ભકિતથી સમકિત નિર્મળ થાય છે. જ્ઞાન - દની ભક્તિથી અજ્ઞાન દૂર થઈ જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. ચારિત્રપદની ભકિત ચારિત્ર ધ
માં સ્થિર કરે છે, અને તપષદની ભકિતથી તય સંબંધી અંતરાય દૂર થઈ તપ કરવાની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે, જેથી સર્વ કર્મને ક્ષય થઈ નિરાવરણ દશા પામી - કાય છે. દરેક પદની ભકિતના ફળનું વર્ણન શાસ્ત્રમાં અનેક પ્રકારે બતાવ્યું છે, તે ધ્યાનમાં લઈ યથાશકિત દરેક પદની ભકિત કરવી; પરંતુ ભક્તિ કરતાં પિતાની શક્તિ કિંચિત પણ ગેપવવી નહીં. એટલું ખાસ ધ્યાનમાં રાખવું.
શ્રીપાળ રાજાએ પિતાની શકિત અનુસાર પ્રથમ નવે પદનું આરાધન કર્યું, અને પછી તેનું ઉજમણું કર્યું, તેમાં એકત્ર કરવાનાં ઉપગરણ સંબંધી તથા તેનું મં. ડળ પુરવા સંબંધી હકીકત ખાસ ધ્યાન આપવા લાયક છે.
ઉજમણથી તપના ફળની વૃદ્ધિ થાય છે એ રોકકસ છે, પરંતુ તેમાં છેલ્લાસની ખાસ આવશ્યકતા છે; વીદ્યાસ વિનાની કરણી તથાવિધ ફળ આપનારી થતી નથી. આ જીવે પણ પૂર્વે તપ તે અનંતવા૨ કયા હશે, પરંતુ વિલાસ પ્રાપ્ત ન થવાથી તેનું ફળ જેવું જોઈએ તેવું બેડું નથી, માટે ઉજમણુદિ કરણી અપૂર્વ વીલ્લાસ પૂર્વક કરવી.

Page #28

જાજમ પ્રકાશ વળી સર્વ ક્રિયાઓ હળુકમ જીવોને જ સંપૂર્ણ ફળ આપે છે, ગુરૂમહારાજને ઉપદેશ પણ તેવા જીના સંબંધમાંજ ફળદાયી થાય છે કારણકે પાણીની એર હોય ત્યાં કુ દવાથી પાણી નીકળે છે, તે સિવાય કરેલા પ્રયાસ નિષ્ફ ધી જાય છે.
શ્રીપાળ રાજાની સર્વ કરણી સંપૂર્ણ ફળદાતા થઈ, તેનું મૂળ કારણ તેમાં દ્રવ્ય ભાવ બંને પ્રકારની શુદ્ધતા હતી તે છે. માટે ભવ્ય પ્રાણીઓએ એક તરફ ઢળી ન જતાં બંને પ્રકારની શુદ્ધતા કરવા તત્પર થવું. કા મત અંગીકાર કરી રચવું નહીં. કેમકે જ્યાં વ્યવહાર ને નિશ્ચય બંને નય શુદ્ધ છે ત્યાંજ ખરેખરૂં સત્ય છે, અને તેની જ સર્વ કરણી પણ ફળદાયી થાય છે.
શ્રીપાળ રાજાએ સિદ્ધચકની સ્તુતિ કરતાં તેને કલ્પવૃક્ષની ઉપમા આપી છે તે ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા એગ્ય છે. ખરું કવૃક્ષ જ છે અને તેની નિરિછક ભાવે કરેલી ભકિત સર્વ પ્રકારનાં વાંચ્છિત પુરવાને સમર્થ છે એ નિઃસંદેહ વાત છે.
પ્રાંતે શ્રીપાળ રાજાએ સંઘના સ્વામીવાત્સલયાદિ કર્યું છે તે પણ ધ્યાનમાં રાખવા ગ્ય છે. એ કરણી નિધિવા ગ્ય નથી પણ કરવા લાગ્યા છે. તે કાયંમાં કરેલ દ્રવ્યને વ્યય નિરર્થક નથી પણ સાર્થક છે. ફક્ત તેને પ્રકાર સમયાનફળ વિચારવા ગ્ય છે. બાકી કઈ પણ રીતે એ કરણી ત્યાજ્ય નથી.
શ્રીપાળ રાજાના ચરીત્રની ઘણે ભાગે અહીં સમાપ્તિ થાય છે, તેથી તેના પુત્ર પિરિવારની તેમજ તેને પ્રાપ્ત થયેલી સંપત્તિની હકીકત પણ છેવટે બતાવી દેવામાં આવી છે. તે સાથે રાજ્યપુરને ધારણ કરવાને સમર્થ પુત્ર થયા પછી પિતે તે ભાર ન ઉપાડતાં પુત્રના ઉપર તેનું આરોપણ કરી તે આત્મસાધન કરવામાંજ એકત તત્પર થયા, એ હકીકત અન્ય ગ્રાદિકને પણ તે પ્રમાણેનું વર્તન કરવાનું રત્ન ચવે છે. જીંદગી પર્યત પોતેજ સંસારને ભાર ઉપાડ્યા કરે, સમર્થ પુત્ર થયા છતાં પણ છેડે નહીં તે સુજ્ઞનું લક્ષણ નથી; કારણ કે તેમ કરનાર મનુષ્ય આત્મસાધન કરી શકતા નથી. માટે આ બાબત ઉપર વાચકવર્ગનું ખાસ લક્ષ - વામાં આવે છે.
હવે શ્રીપાળ રાજાએ કરેલું નવપદનું મરણ–તેના ગુણગાન જે શ્રીપાળ રાજાના રસના ચોથા ખંડની અગ્યારમી ઢાળમાં દરેક પદ માટે પાંચ પાંચ ગાથા વડે વર્ણવવામાં આવેલ છે તે અર્થથી દર્શાવવામાં આવશે, ભવ્ય તેમજ આમાથી કિટ ભવી જીવેને તે પરમ ઉપકારક થશે. એમ સૂચવી આ પ્રકરણ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે, અને સર્વ ઉત્તમ સાધને માં મુખ્ય એવા સિદ્ધચકના આરાધનમાં દ્રભાવથી તત્પર થવા સુજ્ઞજનબંધુઓને પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે. કારણ કે તેમાંજ વપરનું કલ્યાણ સમાયેલું છે.

Page #29

શાનું આણુંદ પુરૂમનું પચવ અને શુભ ક.
૩૪
ક
શાહુ આણંદજી પુરષોત્તમનું પંચત્વ અને તેમની
પાછળ થયેલ શુભ વ્યય. ભાવનગરનિવાસી ઉપર જણાવેલા નામવાળા ગૃહસ્થ પિતાની ૭૮ વર્ષની વચ્ચે માત્ર બે દિવસના વ્યાધિથી પિષ વદિ ૯ની રાત્રિએ પંચત્વપણને પામ્યા છે. એમનું ચરિત્ર આધુનિક નવી રોશનીવાળ બંધુઓને ખાસ ધડે લેવા લાયક છે. એમણે બાલ્યાવસ્થા બહુ મંદ સ્થિતિમાં વ્યતીત કરી હતી. મધ્યમાવસ્થામાં દ્રપાર્જન સારી રીતે કરી તેને વ્યય પણ શુભ નિમિત્તમાં સારે કર્યો હતો, અને વૃદ્ધાવસ્થામાં વ્યવહારિક કાર્યથી બહોળે ભાગે વિમુક્ત થઈ શારીરિક અનુકૂળતાનુસાર ધર્મકાર્ય, દેવપૂજા, વ્યાખ્યાનશ્રવણ, પ્રતિકમણાદિ કરતા હતા. સુલેહશાંતિના તે તેઓ ખરે ખરા ચહાનારા હતા. ભાવનગરના શ્રી સંઘમાં એકસંપ રખાવવાને તેઓ અહર્નિશ ઉક્ત હતા. પોતાની ગ્રહણ કરેલી તમામ વાત છેડી દેવી પડે તે છેડી દઈને પણ તેઓ સંઘની ઐયતા જાળવી રાખનારા હતા. સંવછરીનું પારાગું એકસંપથી અવશ્ય જમે તેને માટે તેમને અતિ તીવ્ર લાગણી હતી. તેમનું ચરિત્ર તેમના પુત્ર તરફથી પ્રગટ થવા સંભવ છે, તે વાંચવા ઉપરથી તેમના અનુકરણનીય ગુણો ઉપર વધારે પ્રકાશ પડવાનો સંભવ હોવાથી તેનો વિસ્તાર અલ્હીં કરવામાં આવતું નથી. તેમણે પિતાની જીંદગીમાં પાર્જિત દ્રવ્યમાંથી સદ્વ્યય પણ બહુ સારી રકમને કલે છે તેનું લીસ્ટ તેમના ચરિત્રમાં આવનારું હોવાથી તે સંબંધી અને વિસ્તૃત લખવામાં આવતું નથી, તે પણ ટુંકામાં તેમણે શ્રી સિદ્ધાચળજીને છરી પાળતા સંઘ, જીર્ણોદ્ધાર, બિંબપ્રતિષ્ઠા, ઉઘાપન મહત્સવ, જૈનશાળાઓને સહાય, પુસ્ત કેનું લેખન પ્રટન, વામીવાત્સલ્ય અને અનેક શુભ પ્રસંગેના ખરડાઓમાં આ પેલી સારી રકમો તેમજ પ્રાતે શ્રાવિકાશાળા માટે કાઢેલી વીશ હજારની રકમ-ઈત્યાદિ તેમનાં સુકૃમાં મુખ્ય છે. - અંત સમયે તેમની પ્રથમની ધારણ અનુસાર તેમને કહેલી રકમની તેમના સુપુએ જે ગુણ નિમિત્તમાં વ્યવસ્થા કરી છે તેનું લીસ્ટ આ નીચે આપવામાં આવ્યું છે. ૩૦૦૦) તેમને મૃયુતિ િપ વદ ૯ એ દર વર્ષે શ્રી સિદ્ધાચળજીની તળટીમાં
વ્યાજમાંથી ભતુ આપવામાં રસ્ટી શેઠ રતન વોરજી. ગાંધી નીલાલ ગગલ.

Page #30

રંપ
૧૦૦૦) મરણતિથિએ દર વર્ષે ભાવનગરમાં ચતુર્થવતધારીને જમાડવામાં.
ટ્રસ્ટી શા. ઝવેરભાઈ ભાયચંદ. સાત જગજીવન પુલચંદ. ૫૦૦) કાઠીયાવાડના ગરીબ શ્રાવકોને ઉગે ચડાવવામાં
ટ્રસ્ટ સંઘવી દામોદરદાસનેમચંદ. વેરા ગીરધર ગેરધન. ૧૦૦) જીવદયામાં જળ છેડાવવી તથા વાડા તેડાવવા. ૫૦) શ્રી વૃદ્ધિચંદજી વિદ્યાશાળામાં સંગીતના ઉત્તેજનાથે. ર૫) શ્રી જેન કન્યાશાળામાં ઈનામ વહેચવા. ૧૦૦ શ્રી સિદ્ધક્ષેત્ર બાળાશ્રમના છોકરાઓ પૈકી શેઠ અમરચંદ તલચંદની ઘા
મિક પરીક્ષામાં પહેલે તથા બીજે નંબરે આવનારને ચાર વર્ષ સુધી સ્કે
લરશીપ આપવામાં. ૫૦) શ્રાવક ભાઈઓને દેવકા દેવમાંથી મુક્ત કરવામાં ૧૦૦) સાધુસાધવીની વિયાવાદિક કરવામાં ટ્રસ્ટી વેરા ગેરધન હરખચંદ.
૨૫ પુજની તિથિએ અગી કરવામાં ૧૨૫) દર વર્ષે મૃત્યુ તિથિએ વ્યાજમાં આંગી કરવામાં. ૨૫) રસાત ક્ષેત્રમાં ૨૫) ભાવનગર દેરાસરના ભંડારમાં. ૨૫) સાધારણ ખાતામાં. ૫૦) જિન બોર્ડીગમાં બુકો લેવા માટે. પ૦) શામળા શેડના ખાતામાં પારેવા માટે જુવાર વિગેરેમાં ૨૫) ડીજીને દેરે ઉના પાણીની બાબતમાં. ૨૫) દેરાસરજીના ગેડી વિગેરેને. ૩૦૦) તેમની મૃત્યુતિથિએ પાંજરાપોળમાં કપાસીઆ, ખડ,ખેળ, પારેવાની જુવાર,
ગરીબને અનાજ વિગેરેમાં. ર૦૦) પુજમાં મુકેલ સામાનના ખર્ચને.
૭પ) મુંબઈમાં મુકેલ પુજા અર્ચના. ૧રપ) અત્રેના કાપડ મહાજન મારફત ગરીબને દેવામાં. toes)
તેમની પત્ની બાઈ માણેક તરફથી ૫૦૦) એક ઉત્તમ ગ્રંથનું ભાષાંતર કરાવી તેમની સાથે તેમનું નામ જોડવામાં. પ૦૦ જ્ઞાન અને કેળવણીની બાબતમાં વાપરવામાં

Page #31

કાં ટૂંકા વાકયો.
૩પ૧ ઉપર પ્રમાણે રૂપીઆ સાત હજાર તેજ વખતે રોકડા આપી દેવામાં આવ્યા છે.
ઉપર જણાવ્યા ઉપરાંત પણ કેટલેક શુભ નિમિત્તમાં વ્યય કરવામાં આવ્યું છે અને હવે પછી પણ કેટલેક શુભ કાર્ય વ્યય થવા સંભવ છે તે સંબંધી હકીકત હવે પછી પ્રસંગે પાત પ્રગટ કરશું.
તેઓ પોતાની પાછળ ૪ પુત્ર (ગીરધરભાઈ, કુંવરજી, ગુલાબચંદ ને ચુનીલાલ), ૩ પુત્રી, પિત્ર (મોતીચંદ વિગેરે), ત્રણ પિત્રી ને ચાર પ્રપત્રો મુકી ગયેલા હોવાથી તેમજ તેમની એક પુત્રીએ ચારિત્ર ગ્રહણ કરેલું હોવાથી તેઓ વ્યવહારિક રીતે ભાગ્યશાળીની પંક્તિમાં મુકાયા છે, પરંતુ ભાવનગરના શ્રી સંઘને તેમની ન પુરાય તેવી ખામી પડી છે. આશા છે કે તે ખામી ન દેખાય તે શુભ પ્રયત્ન તેમની પાછળ જેમની ફરજ છે તેઓ કરશે કે જેથી શ્રી સંઘની ઉન્નત દશા. વૃદ્ધિ પામે.
એ ગૃહસ્થના પુત્ર પાત્ર તે આ સભાના અંગી ત હોવાથી સભા તરફ પ્રેમ ભરેલી લાગણી ધરાવે તેમાં આશ્ચર્ય જેવું નથી, પરંતુ તેઓ પોતે પણ સભા તરફ સારે પ્રેમ ધરાવતા હતા અને સભાને દરેક પ્રકારની સહાય આપવાને ઉસુક હતા, જેથી એમનો અભાવ સભાને પણ ખેદ ઉત્પન્ન કરે છે. વળી એમના પુત્રાદિની દિલ ગીરીમાં ભાગ લેવા યા એગ્ય દિલાસો આપવો એ પણ સભાની ફરજ છે. માતાપિતા અમૃતના વૃક્ષ તુલ્ય કહેવાય છે એ હકીકત અનુભવથી સત્ય જણાય તેવી છે, જેથી એમના વિરહે એમની સંતતિને થતા ખેદમાં અમે ભાગ લઈએ છીએ, અને જેમ બને તેમ ધર્મકાર્યની પ્રવૃત્તિમાં વિશેષ પ્રયત્ન કરી તેમની ઉજવળ કીર્તિમાં વધારે કરવાનું સૂચવીએ છીએ.
મંત્રી,
टुको टुंकां वाक्यो. (લેખક–પં. આણંદસાગરજી.)
(અનુસંધાન પણ ર૨૪ થી. કોઈ પણ વસ્તુમાં અત્યંત રાગ કર અપ્રીતિવાળા ઉપર પણ શેષ કરે નહીં. નહીં.
કલેશને જેમ બને તેમ નાશ કર. બાળકનું પણ હિતકારી વચન ગ્રહણ અનીતિથી જલદી પાછા હઠવું. કરવું.
પૈસા છતાં પણ મદ કર નન્હીં. દરિદ્રતા છતાં પણ વિખવાદ કરે નહીં. સમભાવ રાખીને હિતમાં જ પ્રવર્તવું. ચાકરના ગુણ પરોક્ષ ન કહેવા. પુત્રના ગુણ પ્રત્યક્ષ ન કહેવા. સ્ત્રીના પાછળ તથા પ્રત્યક્ષ પણ ગુણો પ્રિય વચન બેલિવું. ન કહેવા.
મોટાને વિનય કર. ૧ તેમનું નામ હાલ સારી કંચનબી છે.

Page #32
ઉપર ન ઘર્ષ કાશ. ધન દેવામાં કંજુસતા કરવી નહુ. પરના ગુણગ્રહણમાં તીવ્ર ઉદ્યમ કરે. વખત દેખીને પ્રસ્તાવિકજ બેલિવું ઘણું માણસમાં ખળને પણ સત્કાર પિતા અને પરના ભેદને બરોબર જા- કરે. ગુપ્ત વાત કરનાર પાસે જવું નહીં. એકલા બીજને ઘરે જવું નહીં. અંગીકાર કરેલું બાબર પાળવું. પ્રીતિવાળાની સાથે ખાવા ખવરાવવા, કોઈનું અપમાન કરવું નહીં. પુછવા કહેવા, દવા લેવાને ઉચિત ઈ- પિતાના ગુણોથી અહંકારવાળા થવું નહીં. રછાથી પ્રીતિ બની રહે છે. હીપણાનું કામ કરવું નહીં. પછીથી મોટું અને એવું પહેલું નાનું અહંકાર કરે નહીં. કામ આરંભવું. પરમાત્માનું દરરોજ સેવન,પૂજન અને બીજાને પોતાની સરખો ગણવે. ધ્યાન કરવું. તીવ્ર રાગદ્વેષને પરિણામ થાય તેવું કા- નીતિથી આવેલ પૈસો સુખ દે છે. મ કરવું નહીં. સારા પુરૂની પ્રશંસાથી ગુણો આવે છે, વિવાહ સરખા કુળશીળવાળા સાથે પાપથી ડરતા રહેવું. કરો. દેશાચારને પણ માન આપવું. કેઈની નિંદા કરવી નહીં. સારા પાડેશમાં રહેવું. સદાચારવાળાનેજ સંગ કરે. માતપિતાને રાજ નમસ્કાર કરે. ઉપદવવાળા સ્થાનમાં રહેવું નહીં. પ્રાણને પણ નિવ કાર્ય કર્યું નહીં. આવક પ્રમાણે ખર્ચ કરે. | ગમાણેજ રાખવો. બુદ્ધિના આઠ ગુણે હમેશાં ધારણ કરવા. ધર્મનાં વ્યાખ્યાને હમેશાં સાંભળવાં. અ હેય તે જોજન કરવું નહીં. પ્રકૃતિ પ્રમાણે વખતસરજ ખાવું. ધર્મ અર્થ અને કામ એ ત્રણને અવિ- અતિથિ, સાધુ અને ગરીબની દરરોજ રાધિપ સાધવાં. ભક્તિ કરવી. કઈ દિન કદાગ્રહ કરે નડી. ગુણને પક્ષ રાહુણ કરે. દેશ અને કાળને વિરૂદ્ધ આચરણ કર- બળ આગળની પરીક્ષા કરવી. વતવાળા, વૃધ્ધો અને જ્ઞાનીની પૂજા નોવકવર્ગને ખાનપાનથી સંતે. કરવી. કોઈ દષ્ટિથી કામ કરવાં. દરેક કાર્યને તાવત વિચાર. છીજાએ કરેલા ગુણ લેવો નહીં. લકને અળખામણા થવું નહીં. લજાનું બરાબર રક્ષણ કરવું. દયાએ ધર્મનું મૂળ અને સુખનું નિસમતાવાળી પ્રકૃતિ અત્યંત હિત કર- દાન છે. નોર છે. પરોપકારનાં નિપુણતા જ સજજનતા. કામ, ક્રોધ, લોભ, મદ, હર્ષ અને - ઇંદ્ધિને વશ રાખનાર ધર્મને લાયક સર એ ખરા શત્રુઓ છે. બને છે. For Private And Personal Use Only