Haim Prakash Maha Vyakaranam Purvarddham

Author(s): Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai

Page 519

४३२ महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघु
अर्हतस्तोन्त् च ॥ ९४ ॥ [ सि० ७१।६१ ] असात् व्यण, तस्य न्तादेशः । आर्हन्त्यं २ । “सहायादा” (७४।६२) । व्यण् । साहाययम् ॥ ९४॥
"अहं." । अरिहननात् रजोहननात् रहस्याभावाच अर्हन पृषोदरादित्वात् ; यद्वा चतुस्त्रिंशतमति५शयान सुरेन्द्रादिकृतां पूजां चाहतीत्यर्हन् । आर्हन्यमाईन्ती अर्हत्त्वमहत्ता । "ट्यण् कर्बनटौ क्वचित्" इति लिङ्गानुशासनवचनात् ट्यणप्रत्ययान्तं नाम लक्ष्यानुसारेण स्त्रील्लीबलिङ्गम् *औचित्यं औचिती, याथाकाम्यं याथाकामी, वैदग्ध्यं वैदग्धी, मैत्र्यं मैत्री, आनुपूर्य आनुपूर्वी, चातुर्य चातुरी, सामग्र्यं सामग्री । टित्त्वात् डीः, "व्यञ्जनात्तद्धितस्य” (२।४।८८) इति यलुक् । “सहा." ॥ ९४ ॥ वा
वचनात् पक्षे सूत्रमाह। १० योपान्त्याद्गुरूपोत्तमादसुप्रख्यादकञ् ॥ ९५॥ [ सि० ७।१।७२.]
ध्यादीनामन्त्यमुत्तमं तत्समीपमुपोत्तमं तद्गुरुर्यस्य तमाद्योपान्त्यात्सुप्रख्यवर्जादकञ् स्यात् । साहायकं २ । रामणीयकं २ । “चौरादेः” (७१।७३)। अकञ् । चौरिका चौरकं चौर्यम् । "सखिवणिग्दूतायः” (७११६३) सख्यं २ । वणिज्या वाणिज्यम् २ । दृत्यं दौत्यं २ । स्तेनान्न लुक च” (७।१।६४)। स्तेनाद्यो वा न लुक् ये । स्तेयं स्तैन्यं २ । “कपिज्ञातेरेयण" १५ (७।१।६५) कापेयम् । “प्राणिजातिवयोर्थादम्” (७।१।६६)। आश्वं २ । कौमारं २ ॥
"युवादेरण्” (७।१।६७)। यौवनं २ । स्थाविरं २ । “पुरुषहृदयादसमासे” (७।११७७) अण् । पौरुषम् २ ॥ ९५ ॥
“योपा.” तद्गुरुर्यस्येति गुरुग्रहणादनेकव्यञ्जनव्यवधानेऽपि भवति । आचार्यकम् । गुरुग्रहणं हि दीर्घपरिग्रहार्थं संयोगपरिग्रहार्थ च । रामणीयकमिति–एवं दार्शनीयकम् २ । पानीयकं २ । औपा२०ध्यायकं । अत्र सर्वत्र द्विकेनाङ्केन त्वतलूरूपे अनुवर्तनीये । सुप्रख्यवर्जनात् सौप्रख्यम् २, गुणाङ्गत्वात् ट्यण । सूत्रम् "चौरा०" । एभ्यो भावे कर्मणि चाऽकञ् स्यात् । चौरस्य भावः कर्म वा चौरिका चौरकम् २ । धौर्तिका धौर्त्तकम् । मानोज्ञकम् । प्रैयरूपकम् । चौर, धूर्त, युवन् , ग्राम, पुत्र, (ग्रामपुत्र ) ग्रामसाण्ड, ग्रामसण्ड, ग्रामकुमार, ग्रामकुल, ग्रामकुलाल, १० आमुष्यपुत्र, अमुप्यकुल, शरपत्र, शारपत्र, मनोज्ञ, प्रियरूप, अदोरूप, अभिरूप, बहुल, मेधाविन् , २० कल्याण, २५ आढ्य, सुकुमार, छान्दस, छात्र, श्रोत्रिय, विश्वदेव, ग्रामिक, कुलपुत्र, सारपुत्र, ३० वृद्ध, अवश्यम्, ३२ इति चौरादयो द्वात्रिंशत् । अत्र मनोज्ञादीनामकसन्तानां नपुंसकत्वमेव । पूर्वेषां तु "चौराद्यमनोज्ञाद्यकमिति' स्त्रीनपुंसकते । चौर्यं धौ] ग्रामिक्यमिति राजादित्वात् ट्यणपि ॥ "द्वन्द्रालित" (७।१।७४) द्वन्द्वसमासान्तस्य भावे कर्मणि चाकञ् स्यात् ( स च लित्, त्वतलौ च ) लित्करणं स्त्रीत्वार्थम् । गोपालपशुपालानां भावः कर्म वा गौपालपशुपालिका, शैष्योपाध्या३० यिका, कौत्सकुशिकिका, विश्व पक्षी, ना च नरः, वित्रो वः कर्म वा वैत्रिका, अत्र "वर्णाल्ल
ध्वादेः” (७।१।६९) इत्यणि प्राप्ते परत्वादकञ् । एवं भारतबाहुबलिका, गोपालपशुपालत्वं गोपालप३२शुपालता । "गोत्रचरणात् श्लाघात्याकारप्रात्यवगमे” (७१।७५) आभ्यां श्लाघादिषु