Gyanbindu

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Bhuvanbhanusuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 9

| ગુજરાતી વિવેચન સિવાય આ સંકરણમાં ખાસ નવું કાંઈ નથી તે તો પહેલા જ અમે કહી દીધું છે–વધુ સ્પષ્ટતા એ વાતની કરવી છે કે ભૂતપૂર્વ સમ્પાદકે એ જે ટીપણે સંગૃહીત કરેલા તે અભ્યાસીઓને ઉપયોગી થતાં રહે તે માટે ફક્ત પૃષ્ઠ અને પંક્તિના અંકે બદલીને આ સંસ્કરણમાં એવા ને એવા ઓફસેટ પ્રિન્ટીંગથી દાખલ કરાયા છે. તેમજ ત્રિપુટીએ જે પ્રતેના આધારે ગ્રથ પાઠનું સંપાદન કરેલ તે હ. લિ. પ્રતિઓને પરિચય એ જ સંસ્કરણમાંથી ઉદ્ધત કરીને આ સંસ્કરણમાં પાછલા ભાગમાં દાખલ કર્યો છે. આ સંસ્કરણમાં વધુ એક સંવેગી ઉપાશ્રય (અમદાવાદ) ની હસ્તલિખિત પ્રતને અમે ઉપયોગ કર્યો છે. આ સંસ્કરણમાં દરેક પૃષ્ઠ નીચે જે પાઠાન્તર વગેરેની ટીપ્પણે આપેલી છે તે બધી પૂર્વના સંસ્કરણમાંથી જ ઉદ્ધત કરીને આપી છે–તે છતાં કેટલીક જરૂરી ટીપણે અમે ફુદડીને ચિન્હ સાથે નવી ઉમેરી છે.
જ્ઞાનબિંદુ ગ્રન્થના વિષયને પરિચય ન લખવાની જરૂર ન હોવાથી ત્રિપુટીના સંસ્કરણમાંથી જ ઉદ્ધત કરીને આ સંસ્કરણુંજી પાછલા બાગમાં આપ્યો છે–સુખલાલ વગેરે આધુનિક પંડિતો પોતાના ઉછું ખલ વિચારોથી શ્રી સંઘમાં પ્રસિદ્ધ હોવાથી તેમના લખાણે “શાસ્ત્ર સમજીને નહિ વાંચતા ક્ષીર–નીરન્યાયથી વાંચવાથી જ ઉપયોગી બની રહે છે.
[ગ્રન્થગત કેટલીક ગેય વિશેષતાઓ પૂજ્ય ઉપામહારાજની વિશુદ્ધ પ્રજ્ઞાએ આ ગ્રંથમાં જે સુંદર પ્રસાદી પિરસી છે એમાં કેટલીક ખાસ નોંધપાત્ર છે.
(૧) સંમતિ ગ્રંથના આધારે જ્ઞાન કરતાં દર્શન ભિન્ન નથી એ ચર્ચા વિકસિત કર્યા બાદ તેઓશ્રીએ પરિછેદ ૧૬૦ માં દર્શનની જે વ્યાખ્યા તારવી છે-“વ્યંજનાવગ્રહાવિષયાર્થપ્રત્યક્ષત્વમેવ દર્શનત્વમ્ = વ્યંજનાવગ્રહનો વિષય બન્યા વિના જ અર્થ જ્યારે પ્રત્યક્ષ થાય ત્યારે તેવું પ્રત્યક્ષ દર્શન કહેવાય- આ વ્યાખ્યા ખૂબ જ સુંદર છે. વિદ્વાને જે વિચાર કરશે તે આ વ્યાખ્યા તદ્દન વ્યવહારુ પણ જણાશે.
(૨) આ ગ્રંથમાં પરિચ્છેદ ૩૯-૪૦-૪૧-૪૨ વગેરેમાં શ્રીમદે જે પ્રામાણ્યવાદ આલેખ્યો છે તે પણ ખૂબ સુંદર છે. તેમાં સૈદ્ધાતિકાદિ વિવિધ મતે પ્રામાણ્યની વ્યાખ્યા તથા તે પછી પ્રવૃત્તિઉપયોગી પ્રામાણ્યની વ્યાખ્યા અને તેમાં સ્વતઃ પરત:વાદની સંકલના સરસ છે.
(૩) આઠ થી ૧૩ પરિછેદોમાં જે પ્રાસ ગિક ક્ષે પશમ પ્રક્રિયાનું વર્ણન કર્યું છે તેનાથી “ક્ષપશમ પારિભાષિક શબ્દનો અર્થ પૂબ જ સારી રીતે સ્પષ્ટ થયું છે. | (૪) મતિજ્ઞાનાદિ ચાર જ્ઞાનમાં કેવલજ્ઞાનાવરણની હેતુતાનું શ્રીમદે જે ઉપાદન કર્યું છે તે “આવરણ તે કાંઈ ગુણનો હેતુ બનતું હશે ?' એવી શંકા કરનારાઓ માટે ખાસ મનન કરવા લાયક છે. {પૃષ્ઠ ૫)
(૫) કેવલજ્ઞાન-કેવલદર્શનની ચર્ચામાં ત્રણે વાદીઓની વિપ્રતિપત્તિ દર્શાવ્યા બાદ ૧૦૪ મા પરિછેદમાં પ્રાચીન ટીકાકારના મત પ્રમાણે છદ્મસ્થજ્ઞાનદર્શનકાલભેદક સાધક અનુમાન પ્રયોગ દર્શાવ્યા બાદ તેનાથી જુદી રીતે પરિ. ૧૦૫ માં પોતે જે અનુમાન પ્રયોગ