________________
(૫) A 'નવકારશીનું પચ્ચક્ખાણ
ઉગ્ગએ સૂરે, નમુક્કારસહિઅં મુટ્ટિસહિઅં પચ્ચક્ખાઈ, ચઉવિહંપિ આહાર, ૪અસણં, પપાણં, ખાઈમં, સાઈમ, અન્નત્થણાભોગેણં, ૯સહસાગારેણં, ૧૦મહત્તરાગારેણં ૧૧સવ્વસમાહિવત્તિયાગારેણં ૧૨વોસિરઈ ।।ઈતિ અર્થ - સૂર્યોદય થયે છતે (સૂર્યોદયથી) (બે ઘડી થયા પછી) નમસ્કાર સહિત પચ્ચક્ખાણ-કાળના પરિમાણવાળું પચ્ચક્ખાણ તે અદ્ધાપચ્ચક્ખાણ, તે નમુક્કારસી આદિ દશ ભેદે છે, જે આ પુસ્તકમાં સવિસ્તર કહેવાશે. આ પચ્ચક્ખાણના ૧૪૭ભાંગા છે, તે સામાયિક વ્રતના ૪૯ ભાંગા અગાઉ કહી ગયા છીએ, તે પ્રકારના ૪૯ ભાંગાને અતીત, અનાગત અને વર્તમાનકાળના ભેદે ત્રણ ગુણા કરવાથી થાય છે. પૂર્વોક્ત સાંકેતિક નામનું નવમું પચ્ચાક્ખાણ આઠ ભેદે છે, તે આ પ્રમાણે અંગુટ્ઠસહિઅ (મૂઠીમાં અંગુઠો રાખું ત્યાં સુધી), ૨. મુટ્ઠિસહિઅ- (મૂઠી વાળી રાખું ત્યાં સુધી), ૩. ગંઠસહિઅ-ગાંઠ બાંધી રાખું ત્યાં સુધી, ૪. ઘરસહિઅ-ઘરે જાઉં ત્યાં સુધી, ૫. પ્રસ્વેદસહિઅ-શરીરે પરસેવાના બિંદુ નીકળે ત્યાં સુધી, ૬. ઉસ્સાસહિઅ-શ્વાસોશ્વાસ લઉં અથવા જીવું ત્યાં સુધી, ૭. થિબુકસહિઅ-વાસણે ચોટેલા પાણીના બિંદુ સૂકાય ત્યાં સુધી અને ૮. જોઈફ્સસહિઅ-દીવા પ્રમુખની જ્યોતિ રહે ત્યાં સુધી, આ પચ્ચક્ખાણ પોરિસી આદિના પચ્ચક્ખાણની સાથે કરાય છે. પચ્ચક્ખાણ પૂરું થયું હોય અને ભોજન સામગ્રી તૈયાર ન હોય અથવા કાર્ય પ્રસંગે જમવાને ઢીલ હોય ત્યારે આવા પચ્ચક્ખાણો માંહેનું કોઈ પણ કરી શકાય છે અને પોરિસી આદિ પચ્ચક્ખાણ ન હોય તો પણ થાય છે. સાધુને માંડલીએ ગુરુ વગેરે ન આવ્યા હોય અથવા સાગરિકાદિનું કારણ હોય ત્યારે અભિગ્રહરૂપ સંકેત પચ્ચક્ખાણ થાય છે.
૧.
૧. રાઈપ્રતિક્રમણ કરતાં તપચિંતવણીના કાઉસ્સગ્ગ વખતે અમુક પચ્ચક્ખાણ કરીશ, એમ ધા૨ી લેવું અને પછી ગુરુમુખે અગર સ્થાપનાચાર્ય-સન્મુખ પચ્ચક્ખાણ કરી લેવું અને દેરાસરમાં દેવ-સન્મુખ પણ પચ્ચક્ખાણ લેવું. જો પ્રભાતનું પ્રતિક્રમણ ગુરુ સાથે ઉપાશ્રયે ન કર્યું હોય તો ગુરુ મહારાજને વંદન કરીને પચ્ચક્ખાણ લેવું. આ પચ્ચક્ખાણ લેવા આશ્રયી ચતુર્થંગી આ પ્રમાણે જાણવી. ૧. ગુરુ પચ્ચક્ખાણના જાણ (જાણકા૨) અને શ્રાવક પણ જાણ, ૨. ગુરુ જાણ અને શ્રાવક અજાણ, ૩. ગુરુ અજાણ અને શ્રાવક જાણ (એ ત્રણ ભંગ શુદ્ધ જાણવા) તથા ૪ ગુરુ અને શ્રાવક બંને અજાણ (આ ચોથા ભાંગે પચ્ચક્ખાણ અશુદ્ધ જાણવું). આ પચ્ચક્ખાણનો કાળ સૂર્યોદય થયો ત્યારથી બે ઘડી સુધીનો છે, માટે સૂર્યોદય થયા પહેલાં લેવું અને બે ઘડી દિવસ થયે નવકાર ગણીને પારવું, અન્યથા પચ્ચક્ખાણ ભંગ થાય. આ નવકારશી કર્યા પછી પોરિસિ આદિ પચ્ચક્ખાણ થાય પણ તે વિના થાય નહિ અને જો કરે તો તે પોરિસિ આદિક કાળ સંકેતરૂપ જાણવો. નવકારસીનો બે ઘડીનો કાળ છે, તે રાત્રિભોજનનો દોષ નિવારવા તીરણરૂપ જાણવો. નમુક્કારસહિયના પચ્ચક્ખાણમાં મહત્તરાગારેણં અને સવ્વસમાહિવત્તિયાગારેણું એ બે આગાર લેવા નહિ. એકલી નવકારશીનું પચ્ચક્ખાણ લેવાથી બે ઘડી પછી પચ્ચક્ખાણ પારતાં વાર લાગે તેટલો કાળ ફોગટ અવિરતિપણે જાય, માટે સાથે મુટ્ઠિસહિઅ પચ્ચક્ખાણ પણ લેવામાં આવે છે અને તેથી તે પચ્ચક્ખાણમાં આગાર ચાર કહેવામાં આવે છે.
૨. ગુરુ આદિ પચ્ચક્ખાણ આપતા હોય ત્યારે તેઓ અહીં પચ્ચક્ખાઈ પદ કહે અને લેનારે વખતે પચ્ચક્ખામિ કહેવું.
૩. ભૂખ શમાવવાને સમર્થ એવું કોઈ એક દ્રવ્ય હોય તે આહાર અથવા લવણાદિકની પેઠે મિશ્રણ થવાથી સુસ્વાદ આપે. જેથી કાદવ જેવી અસાર વસ્તુને પણ ક્ષુધાતુર છતો ખાઈ જાય તે આહાર જાણવો.
૪. શીઘ્ર ભૂખ શમાવે તે અશન-મગ, ભાત, સાથુઓ, રોટલી, રોટલા, પુડલા, પ્રમુખ, દૂધ, દહીં, માખણ, ઘી, પ્રમુખ, ખાજાં, દહીંથરા પ્રમુખ પક્વાન્ન, સૂરણ પ્રમુખ, કંદ, ફળ, ફૂલ, શાક વગેરે ZAVAZZURRUNERERERERURUTER
વ્ય પ્રતિવ્રુક્ષાને ભાવ પ્રતિક્રમણ કેવી રીતે બનાવશો ?
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
૨૧૦
www.jainelibrary.org
