________________
બુદ્ધિપ્રભા.
જગતમાંના મહાન કવિઓમાંને એક મહાન કવિ હાઈઝ કે જેનું ચરિત્ર જાણવા ત્ર અને મનન કરવા યોગ્ય છે. તે મહાન કવિ દાનમાં આવેલા શરાઝ શહેરમાં જન્મે હતે. મુસલમાન પંથના સુકી ભતને માનનાર હતું. તેની કવિતાઓ ફારસી ભાષામાં શ્રેષ્ટ પદને પામેલી છે. તે ઈરાનમાં ને બીજે સ્થળે આનંદથી ગવાય છે. તેની કવિતાઓમાંની કેટલીક ગુજરાતીમાં ભાષાંતર બાલાશંકર ઉલ્લાસરામ કંથારીમાકરે બહુજ ઉત્તમ રીતથી ઉચ્ચ રેલીમાં કરેલું છે, ને જીવનચરિત્ર પણ હૈમનેજ ફારસી ઉપરથી લખેલું છે. કવિ મુસલમાન ધર્મ માનનાર હતું છતાં તcવજ્ઞાની હતા. પાછળના સંસ્કારે પ્રમાણે શમ, દમ, ઉપરથી વૈરાગ્ય, ઈત્યાદિનાં બોધમય કાવ્યોથી ને પિતાના ધર્મના ધરી ભક્તિમય, અલંકારીક શબ્દોથી, ભક્તિથી ઉછળતા હૃદયના શબ્દો વચારથી, વિચારથી અને નિખાલસ પ્યારથી બનાવેલા કાવ્યોથી પૂજ્ય હતો ને એવા મહાન કવિ માટે આપણે કાંઈક જાણીએ તે તે અમે નહિ કહેવાય. આપણે ફક્ત ગુણગ્રાહીજ થઈશું.
સુષ્ટિ સન્દર્યથી સુશોભિત અને વખણાયેલા સિનના શીરઝ શહેરમાં મહાન કવિ હાફીઝ ઈ. સ. ૧૩૦૧ માં જ હતો. તેનું નામ મહમદ શમસુદીન શીરઝી હતું. તે સુફી મતને માનનારે હતિ. શરીરે ખુબસુરત હતી તેથી તેનામાં શ્વરદત્ત સારસ્વત સન્દર્ય વિશેષ હતું, કવિતાને અંશ એનામાં ન્હાનપણથી જ હતે. એ લેકમાં કુરાન જેને મુખપ્રહ હાય તે હાફીઝ કહેવાય છે. પીરસની ચમત્કારીક જગ્યાની મુલાકાતના ચાળીસ દિવસમાં એણે આખું કુરાન મુખાગ્રહ કર્યું અને જે આપણું કવિએ કવિતાના છેડે પિતાનું નામ રાખે છે તેમ આને પણ પિતાનું ટુંકું નામ હાફીઝ જોડવા માંડયું. ઈરાનને તે વખતને છેલો કવિ શેખાદી જે હિંદુસ્તાનમાં પણ જાણીતું છે તેના મૃત્યુ પછી દશ વર્ષે આ મહાન કવિ હાફીઝ સીરાઝી જ .
યુવાવસ્થામાં તે ઘણો જ ઉન્મત, મજશેખમાં મશુલ, ઉડાઉ, મજાજી, સ્વતંત્ર વિચારને, તુરગી અને દુનિયાની રીતિ નીતિથી બેદરકાર હતા. એજ યુવાવસ્થામાં તે શીરાઝમાંના એક અમીર કુટુમ્બમાં જન્મેલી શેખે નિબાત (રોરડીના રસવાળી–રસીક) નામની સિન્દર્યવતી કન્યા ઉપર મોહિત થયો હતે કે જેના ઉપર તે વખતના ઇરાનના મુઝાકર વંશનો રાજયકુમાર પણ મેહ્યા હતા. બને જબરા હરીફ હતા. અને આશા વચ્ચે ઘણીજ સ્પર્ધા ચાલતી હતી. ફતેહ છેવટ કવિને જ મળી હતી.
હાફીઝના સાંભળવામાં આવ્યું કે શીરાઝથી થોડે દુર “પીર સક ના ચમકારીક જગ્યા છે, ત્યાં ચાળીસ દિવસ રાત્રે નિદ્રા ર્યા સિવાય રાત્ર-દિવસ કુરાનનું પરાયણ જરા પણું બંધ કર્યા સિવાય કરે તે તેની ધારેલા કામના પૂર્ણ થાય. યુવાવસ્થાના, ઉન્મત કવિ તરીકેના મગજના, અને પ્રેમથી ઘવાયેલા અંતઃકરણના ધર્મ પ્રમાણે હાફીઝને શાનિબાતના પ્રેમ અને પ્રાપ્તિ સિવાય શી ઇચ્છા હોય? પ્રેમઘેલા કવિને અનુકશાન માંડતાં વાર શી? બગલમાં કુરાન લઈ “પીર સમ્ર” જઈ બેઠા, ને પીર સઝ સમક્ષ બરબર ચાળી દિવસ કુરાન પરાયણ કર્યું. બરાબર ચાળીસમે દિવસે હવામાં ફરસ્તા (દેવદુત) ખીજ. એક અમૃતને વાલો લઈ વૃદ્ધ વેશે આવી ઉભ, હાફીઝને તે પા, અને કવિતાને ૨
