Atmanand Prakash Pustak 084 Ank 09 10

Author(s): Kantilal J Doshi
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

આ છે ધર્મનું સ્વરૂપ અને માહાસ્ય ! પાશેર વજનનું તુંબડું ત્રણ મણનાં શરીરને નફ્ટ પાર કરાવી શકે છે, એવી જ રીતે અઢી અક્ષરનો આ નાનકડો ધર્મ શબ્દ આત્માને ડૂબત. બચાવી શકે છે.
ધર્મનું લક્ષણ પ્રશ્ન એ થાય છે કે ભારતની એકેએક વ્યક્તિમાં તાણાવાણાની માફક ગૂંથાયે આ ધર્મ ખરેખર છે શું ? ભારતીય સમાજજીવનમાં ભેજનથી માંડીને જન્મ-મરણ અને હરવાફરવાની બધી જ ક્રિયાઓ સાથે અનુસ્મૃત એ આ ધર્મ કઈ બાબત છે? જે મનુષ્ય ધર્મનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ સમજી લે તો પછી એને જીવનભર છેડી શકતો નથી. આથી મહાન જૈનાચાર્યોએ ધર્મનું આવું લક્ષણ આપ્યું છે:
_ 'दुर्गतौ प्रपतञ्जन्तन यस्माद धारयते ततः ।
धत्ते चैव शुभे स्थाने तस्माद धर्म इति स्मृतिः ॥' જે દુર્ગતિ ( પતનના ખાડા ) માં પડતા પ્રાણીઓના આત્માઓને બચાવે અને એમને સદ્ગતિએ (ઉન્નતિના સ્થાને ) પહોંચાડે એ ધર્મ '
વૈદિક ધર્મમાં પણ ધર્મની આવી જ વ્યાખ્યા આપવામાં આવી છે. જે સમાજને ઉત્થાન અને કલ્યાણના માર્ગમાં ધારણ કરે તે ધર્મ. જે સમાજનું પિષણ, રક્ષણ અને સવશુદ્ધિ કરે તે ધમ. સામાજિક જીવનમાં સદ્દવિચાર અને સદાચારની મશાલ સતત જલતી રાખે તે ધર્મ, જે વિચાર અને આચાર આત્માની પવિત્ર શક્તિને વિકસિત કરે તે ધર્મ.
ધર્મ અને અધર્મની ઓળખ ધમ માનવહૃદયમાં પેસી ગયેલી દાનવી વૃત્તિઓ તેમજ સ્વાર્થ અને લિપ્સાને દૂર કરે છે અને એને સ્થાને માનવતાની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા કરે છે, જ્યારે અધર્મ માનવીના હૃદયમાં સ્વાર્થવૃત્તિ, રાક્ષસી પ્રવૃત્તિ, સંગ્રહખેરી અને પારકાને પીડા પહોંચાડવાની દાનવી વૃત્તિને જ ગાડ છે
જ્યાં ધમનું વાતાવરણ હશે ત્યાં માનવીના જીવનમાં કે સમાજમાં સુખ, શાંતિ, સંતેષ, અને આનંદનું ઝરણું વહેતું હશે, જયાં વસ્તુનો અભાવ કે પ્રિય વસ્તુનો વિયોગ દુઃખદ નહિ બનતે હેય, બલકે પોતાની વસ્તુઓને ભાગ કરીને અને બીજાને આપીને અન્યને સુખી જેવામાં આનંદ વસતે હશે ભગવાન રામના ઘરમાં ધમકલા જીવિત હતી, આથી તે એમને ત્યાં લેવાની નહિ પણ આપવાની, બીજા માટે ત્યાગ કરવાની હેડ ચાલતી હતી. રામનું જીવન ધર્મમય હોવાથી ભયંકર જ ગહ પણ એમને માટે મંગલમય બન્યું હતું. બીહડ જંગલમાં પણ એમને શાંતિ અને સ તેષ હતા.
રામ કહેતા હતા. “અમે ધ્યાની ગાદી પર હું નહિ બેસું.” ભરત કહેતો હતો, “હું પણ નહિ બેસુ.”
આમ જ્યાં બીજાને આપવાની. ત્યાગ કરવાની, તપ કરવાની અથવા તે બલિદાનની હોડ ચાલતી હોય, ત્યાં સમજવું કે સાક્ષાત્ ધર્મ વસે છે. જ્યાં બીજાની પાસેથી છીનવી લેવાની, બીજાના અધિકારો પડાવી લેવાની અથવા તો બીજાને દુ:ખી કરવાની ભાવના હોય, ત્યાં
૧૩૨]
[આત્માનંદ પ્રકાશ