Atmanand Prakash Pustak 074 Ank 10 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

બર સમજીને આપણે જીવનમાં ઉતારવી જોઈએ. અને પાપકર્મો-અશુભ પ્રવૃત્તિઓથી દૂર રહેવું જોઈએ.
આમ છતાં, કેટલાંક એવાં કર્યો છે કે જે આપણી સામે આવીને ઊભાં રહે છે, જેને આપણે કરવાં જ પડે છે અને જેને કરવા જતાં પાપનું કર્મબંધન ઉત્પન્ન થાય છે. આવા પ્રસંગે આપણે શું કરવું? - દશવૈકાલિક સૂત્રમાં કહ્યું છે કે “ચાલવું, ઊભવું, બેસવું, સૂવું, જમવું, બેલિવું વગેરે ક્રિયાઓ યતના-વિવેક-ઉપગપૂર્વક કરવાથી સાધક પાપકર્મ બાંધતા નથી. પ્રાણી માત્રને આત્મસમાન સમજનારે, સર્વ જી પ્રત્યે સમ્યગ્દષ્ટિએ જોનારો, દેષ સ્થાને બંધ કરી દેનારે અને મન તથા ઇન્દ્રિયનું દમન કરનાર સાધક પાપકર્મ બાંધો નથી, ” વળી એમ પણ કહેવાયું છે કે “જેમ ચીકણે ગુણ ધરાવતું કમલિનીનું પાંદડું, પાણીમાં રહેવા છતાં પાણીથી લેપાતું નથી, તેમ સમિતિ જાતિપૂર્વક પ્રાણીઓની વચ્ચે વિચરનાર સાધક પાપકર્મબંધથી લેવા નથી. ૨
ભગવદ્ ગીતામાં કહ્યું છે કે “જેને કોઈ પણ પ્રકારની તૃષ્ણાઓ નથી, જેના મન અને બુદ્ધિ સંયમમાં છે અને જેણે સર્વ પ્રકારના પરિગ્રહનો ત્યાગ કરેલ છે, તે કેવળ શરીરથી કર્મો (જેવાં કે ચાલવું, ઊભવું ઇત્યાદિ) કરે, તે પણ તેને તે કર્મોનું પાપ લાગતું નથી.૩ વળી “સમત્વવાળે, વિશુદ્ધ મન તથા સંયત ચિત્તવાળે, વશ કરેલી ઈદ્રિવાળે અને સર્વ પ્રાણીઓને આત્મા બનેલા સાધક કર્મો કરવા છતાં તેનાથી લેવાતા નથી. તેને કર્મ બંધ લાગતા નથી.)”૪
આ બાબતમાં એક દષ્ટાંત જોઈએ. એક વખત દુર્વાસા ઋષિ ગોકુળમાં આવી ચડ્યા, અને નિરાંતે સારી રીતે જમ્યા. આ વખતે કેટલીક ગોપીઓને મથુરામાં દહીં–માખણ વેચવા જવું હતું, પણ યમુનામાં પૂર આવવાને લીધે જઈ શકાય તેમ ન હતું. તેમને અષિએ કહ્યું કે “તમે યમુના પાસે જઈને કહો કે, જે દુર્વાસા ઋષિ નિત્ય ઉપવાસી હોય તે તે સમયના પ્રતાપે તમે અમને માર્ગ આપો.” ગોપીઓ હસી પડી. હજી હમણાં જ ષિએ થાળ ભરીને આરોગ્યું હતું; છતાં પોતાને નિત્ય ઉપવાસી કહે છે. કેવી વિચિત્ર વાત ! છતાં તેઓ યમુના કિનારે ગઈ, અને ઋષિને સંદેશે સાંભળતાં જ યમુનાએ માર્ગ આપે. વાતને મર્મ એ છે કે ઋષિ જમતા હતા, પણ તદ્દન નિર્લેપભાવે, જરાયે આસક્તિ વગર ભૂખ- અભૂખથી પર રહીને. જૈન દષ્ટિએ કહીએ તે એષણા સમિતિપૂર્વક. આથી તેમને ભજન કે ઉપવાસનું કર્મબંધન લાગતું નહિ.
આ ઉપરથી એક વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે જે આપણે યતના-વિવેક-ઉપગપૂર્વક, કર્મ અને તેનાં ફળમાં આસક્તિ રાખ્યા વગર, પ્રાણી માત્ર પ્રત્યે આત્મસમભાવ રાખીને, અને મન તથા ઈન્દ્રિયનું દમન કરીને આપણી સામે ઉપસ્થિત થયેલાં કર્મો કરશે, તે કર્મ બંધ લાગશે નહીં-ફળ ભેગવવાને પ્રશ્ન ઊભો થશે નહીં.
૧. દશવૈકાલિકસૂત્ર અધ્યાય ૪, ગાથા ૮-૯, ૨, સમણુસૂતં ગાથા ૩૯૩, ૩ ભગવદ્ ગીતા અધ્યાય ૪, શ્લેક ૨૧. ૪. ભગવદ્ગીતા અધ્યાય ૫, શ્લેક ૭.
આત્માનંદ પ્રકાશ