Atmanand Prakash Pustak 069 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

ધર્માધર્મમીમાંસા
લેખક :- ૩, આચાર્યશ્રી વિજય કસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ આપણે ધર્મ આપણી પાસે જ છે, તે બીજા જુદો ત્રીજે જ કોઈ સ્વાદ આવે છે, તેવી જ રીતે કેઈની પણ પાસેથી મળી શકતું નથી; બીજા તે કરિયાતું પણ કડવું તથા મીઠું લાગતું નથી–ભિન્ન નિમિત્ત માત્ર હોય છે; જેનારી તે આ જ સ્વાદવાળું લાગે છે. આને વિકાર કહેવામાં આવે છે. હોય છે, જેવાની શક્તિ આંખોમાં છે, પણ તેમાં વર્ણ, ગંધ અને રસ બદલાવાથી આપણે કહીએ કસર થવાથી, જેવાની શક્તિને રોકનાર કઈ બીજી છીએ કે આ વસ્તુ બગડી ગઈ છે, તે વસ્તુના વસ્તુ આડી આવી જવાથી દવાની જરૂરત પડે છે; સ્વભાવસ્વરૂપ વર્ણ, ગંધ અને રસમાં ઈતર વસ્તુને તે દવા જોવામાં નિમિત્ત માત્ર છે તેથી તે જોવાની સંયોગ થવાથી પરિવર્તન થાય છે ત્યારે તેને શક્તિ નથી આપતી પણ જવાની શક્તિને રોકનાર બગડેલી કહેવામાં આવે છે. બગાડ, વિકાર અને વસ્તુને દૂર કરે છે; એટલે આંખે જોવાની શક્તિ વિભાવ આ ત્રણે શબ્દને એક જ અર્થ થાય છે, પ્રગટ થવાથી સારી રીતે જોઈ શકે છે. તેવી જ અર્થાત્ આ શબ્દોમાં નામને ફરક છે પણ રીતે જીવન, સુખ, આનંદ તથા જ્ઞાનાદિ આત્માની અથને નથી. શક્તિને રોકનાર જડ વસ્તુઓ આડી આવવાથી બે ભેગી ભળેલી વસ્તુઓમાં વિકૃતિ જણાય છે આત્માને પુસ્તક, પ્રભુપ્રતિમા, પ્રભુઉપદેશ તથા છતાં બંને વસ્તુઓની પ્રકૃતિમાં તે જરાય પરિવર્તન વિકાસી પુરુષો વિગેરે જડ તથા ચેતન નિમિત્તેની થતું નથી. ભેગી ભળેલી સાકરના કણોમાં તે જરૂર પડે છે. આવા નિમિત્તેથી આત્માની શક્તિને મીઠાશ જ રહેવાની અને કરિયાતાના કણીઓમાં રોકનાર જડ નષ્ટ થવાથી આત્મશક્તિ પ્રગટ થાય કડવાશ જ રહેવાની. વ્યવહારથી જ વિકૃતિ કહેવાય છે. શક્તિનો વિકાસ થાય છે તેને ધર્મ કહેવામાં છે અને તે સંગને કહેવામાં આવે છે. અર્થાત આવે છે. નિમિત્તો કાંઈ આત્માને નવી શક્તિ ભિન્ન સ્વભાવનો સંગ તે વિકૃતિ અને તેને આપતા નથી પણ તેનું કામ તો આત્મશક્તિબાધક વિગ તે પ્રકૃતિ, માટે જ સંસારમાં વિકૃતિ જેવી જડને નષ્ટ કરવાનું હોય છે, બાકી શક્તિ તે કઈ શાશ્વતી તાત્વિક વસ્તુ નથી પણ પ્રકૃતિ તે આત્મામાં સ્વરૂપસંબંધથી હતી તે પ્રગટ થાય છે. તાત્વિક અને નિત્ય વસ્તુ છે અને તે સ્વભાવ
ભિન્ન ભિન્ન સ્વભાવવાળી વસ્તુઓનો સંગ અથવા તે ધર્મના નામથી ઓળખાય છે. એટલા જ થવાથી એક બીજીના સ્વભાવને નાશ નથી કરી
માટે સંસારમાં જેને અધર્મ કહેવામાં આવે છે તે શકતી પણ વિકાર (વિભાવ) ઉત્પન્ન કરી શકે છે.
વિકૃતિને લઈને જ છે; બાકી ધર્મના અભાવસ્વરૂપ આ વિભાવ બંને વસ્તુઓમાં થાય છે, પણ
અધર્મ જેવી કઈ વસ્તુ જ સંસારમાં નથી, ધર્મ એકમાં થાય અને બીજીમાં ન થાય એ નિયમ
શાશ્વત–નિત્ય છે ત્યારે અધર્મ અશાશ્વતેનથી; કારણ કે સંગ સંગી ઉભય વસ્તુમાં અનિત્ય છે. રહેલ છે. સાકર અને કરિયાતું બે ભેગાં ભળે તે આવી જ રીતે આત્મા તથા જડને સંયોગ સાકરમાં વિકાર થાય છે તેમ કરિયાતામાં પણ થાય થવાથી સંગસ્વરૂપ વિકૃતિ ઉત્પન્ન થાય છે. આ છે, કારણ કે જેમ સાકરનો સંગ કરિયાતા સાથે સંગમાં આત્મા તથા જડ પોતપોતાની પ્રકૃતિ હોય છે તેમ કરિયાતાનો સંયોગ સાકર સાથે છેડતાં નથી પણ બંને ભિન્ન સ્વભાવે એકત્રિત હોય છે. એટલે સાકરમાં મીઠાશ તથા કડવાશથી થવાથી વ્યવહારમાં કાંઈક વિચિત્રતા જણાય છે કે
ધમધમમીમાંસા
૧૫૭