________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
*
લિખિત લેખ લખ્યા હતેા તે “ જૈન ધર્મ પ્રકાશ (પુ. ૭૯, અ. ૨)માં છપાયા છેઃ—
“જિન પ્રતિમાદિની પ્રાચીન પૂજનવિધિ”.
www.kobatirth.org
દ્રૌપદીએ કરેલું પૂજન---નાયાધમ્મ કહા (જ્ઞાતા ધર્મ કથા)ના પ્રથમ શ્રુત સ્કન્ધમાંના સાળના અધ્યયન માં જિનમંદિરમાં ગયા બાદ દ્રૌપદીએ શું શું કર્યું. તે દર્શાવાયું છે. એમાંની કેટલીક વિગતા માટે સૂર્યા - દેવની પૂજનવિધિની ભલામણ કરાઈ છે.
23
નર્નિંગ વિષે વિશેષ માહિતી મને મળી શકી નથી. “ મહાવીર-વૃદ્ધ-કલશ” અંગે વિશેષ કહુ તે પૂર્વે
એ નેાંધીશ કે પાટણના ભંડારેાને લગતા સૂચી પત્ર (પૃ. ૧૮૪--૧૮૫)માં જન્માભિષેક નામના અને વીર સબંધી એક અપભ્રંશ કૃતિ વિષે લ્લેખ છે.
આકૃતિ વિક્રમની તેરમી સદી જેટલી પ્રાચીન હાઇએ સમીક્ષાત્મક સ્વરૂપ ગુજરાતી અનુવાદ સહિત સત્વર પ્રકાશિત થવી ઘટે, પ્રસ્તુત કૃતિની આઠ નામની એકેક કૃતિ રચી છે. વિશેષમાં શ્રી (જય)મંગલકિતની ગુજરાતી છાયા આપણા કવિએ (પૃ. ૧૦૭)
મહાવીર કળશ (?) કળશ (૧–૭)—તનિંગે અપભ્રંશમાં અને કેઇએ (?) સંસ્કૃતમાં મહાવીર કલશ’
માં અપાઈ છે.
સૂરિએ મહાવીર વૃદ્ધ કલશ રચ્યા છે. એ ચારેની હાથપેાથીએના પરિચય મે` D. C G C. M. (Vol XV11 p 1. 2)માં આપ્યા છે અને એ ભાગમાં મેં એકેક અજ્ઞાતક ક અને એક પદ્ય પૂરતી અભિષેક નામની કૃતિની પણ તેાંધ લીધી છે.
C
(૪) મહાવીર-વૃદ્ધ-કલા આ કૃતિની મહાવીર જન્માભિષેક, ૧૮ ટુક, તેના કર્તા આદિ દેવસૂરિના શિષ્ય રાયચંદ(દ્ર)સૂરિશિષ્ય જયમંગલમૂરિ ઉલ્લેખ પૂર્વક જૈન ગૂર્જર કવિએ (ભા. ૧, પૃ. ૭૫)માં નોંધ કરાઇ છે. સાથે સાથે આ કૃતિનાં પદ્યો ૧૧. ૧૨, ૧૭ અને ૧૮ એમાં ઉધૃત કરાયાં છે. મારા સૂચીપત્રમાં તેા આ કૃતિના ૧૬ પદ્યો હોવાના ઉલ્લેખ છે. અને
૧૬૮
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એમાં પદ્ય ૧, ૨ તેમજ ૧૩-૧૬ અપાયા છે. વિ. પૂ. સં. (૨)માં “ધ્યેય; પલ્લવસતુ'થી શરૂ થતાં ખે સંસ્કૃત પદ્યો, ત્રણ પતિ પૂરતું સ ંસ્કૃત ગદ્યાત્મક લખાણ અને ત્યાર પછી અપભ્રંશમાં ૧૫ પદ્યો છે. ‘છવ્વીસે છંદ' એવા ઉલ્લેખ પૂર્વક ત્રણ પદ્યો, પછી અન્ય ત્રણ પદ્યો, વસ્તુ છ’ શીર્ષકવાળું એક પદ્ય, બત્તીસા છંદ રૂપ મથાળાવાળા ચાર પદ્મો છે. આમ કુલ્લે ૧૭ પદ્મો અપાયાં છે.
પૂજાની વિધિ-આ પૂર્વે મેં આ વિષે ઉલ્લેખ કર્યા છે. આથી અહીં તેા સમભાવભાવી હરિભદ્રસૂરિએ પચાસગ (પ’ચારાક)માં પૂજાની વિધિ’ નામનું ત્રીજું પંચાસગ રચ્યું છે અને સમગ્ર કૃતિ ઉપર અભયદેવસૂરિએ વૃત્તિ રચી છે એ બાબતે હું દર્શાવુ છું. સાથે સાથે વિ. સં. ૧૩૨૭માં રચાયેલ “ સપ્તક્ષેત્રિરાસુ પૂજા સમાર’ભ વગેરેની માહિતી પૂરી પાડે છે એ વાત એ વાત હું ઉમેરું છું.
27
(ર) સ્નાત્રપૂજાએ (૧-૪) અને કળળ (૫-૭)
(૧) સ્નાત્ર પૂત—આ ભોજક દેપાલની રચના છે. એને પ્રારંભ એ પ્રાકૃત ગાથાઆથી કરાયા છે પછી મુખ્યતયા ગુજરાતીમાં પદ્યાત્મક લખાણ છે પેની શરૂઆત પવિત્ર ઉર્દૂક લઈ અંગ અનાલી'થ કરાઇ છે. જ્યારે અંત ‘વસ્તુ' છંદમાં રચાયેલા અને ભવિયહ પૂર આસ' એવા અત્ય. શબ્દોથી કરાયે છે. એમાં એક દર પાંચ કુસુમાંજલિ ચડાવવાના ઉલ્લેખ
૨. આ સ ́પૂર્ણ કૃતિ શ્રી જાવ તલાલ ગીરધરલાલ શાહે વિ. સં. ૨૪૨૬માં પ્રકાશિત વિવિધ પૂન્ન સંગ્રહ (પૃ. ૪૦-૪૩)માં છપાયું છે. પરંતુ અશુદ્ધિ રહેવા પામી છે. આ હિતના હવે પછી ઉલ્લેખ “વિ. પૂ. સ. (૨)” તરીકે કરાશે.
૩. અહીં આ કૃતિનું નામ “શ્રી વર્ધમાન સ્વામી જન્માભિષેક કલશ'' અપાયુ છે અને ગદ્યાત્મક લખાણના અંતમાં “શ્રીમહાવીર--જન્માભિષેક કલશમ્ છે.
For Private And Personal Use Only
આત્માનંદ. પ્રકાશ
