________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવન અને મૃત્યુ
લેખકઃ ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ શાહ ખાસ કરીને આ વિલાસપ્રિય જમાનામાં પ્રવૃત્તિ- પ્રકટપણે આ પૃથ્વી ઉપર બે દશ્યો છે. એક તે એની એટલી બધી પરંપરાઓ વધી પડી છે કે સૂતિકાગ્રહ અને બીજું સ્મશાન. જો કે કુદરતની જયાં આદર્શ ભવન કેવું હોવું જોઈએ, તત્સંબંધી લીલાઓમાં હિમાલયાદિ પર્વત, ગંગા વગેરે નદીવિચાર કરવાનો પણ અવકાશ રહેતું નથી. આપણે એનું સમદ્ર સાથે સંગમસ્થાન, આંબા વગેરે વૃક્ષની પોતે જ એ વિચારના પ્રતિબંધક સંયોગો ઊભા મંજરીએ, તેમજ પુષ્પલતાઓ ગણતરી વગરની છે કરેલા છે. અને એ સંગોને આપણી નિર્બળ માન તેમજ મનુષ્યના બનાવેલા હેરત ભરેલા કૃત્રિમ સિક સ્થિતિ આધીન થતાં સત્ય સ્વરૂપ તપાસવાની નમૂનાઓ જેમકે વિમાન, તાજમહેલે, કિલ્લાઓ, દરકાર નહીં હોવાથી જીવનનું અમૂલ્ય રહસ્ય પામવાનું મોટરકારો, તાયંત્રો વગેરે પણ દર્શનીય સ્થાન છે. સહભાગ્ય પ્રાપ્ત થતું નથી. જીવનનું રહસ્ય વિચાર- પરંતુ આ દશ્યો સર્વ સ્થાનોનું કેંદ્ર છે. પાણીમાં વાને માટે આપણે આત્માને તેની નિર્બળતા અને જેમ પરપોટાઓ ઉત્પન્ન થાય છે, અને તે ઘડી પછી ઉપાધિઓથી થોડો વખત મુક્ત કરી એને અનેક તેમાં જ સમાઈ જાય છે, તેમ આ પૃથ્વીના વિશાળ દષ્ટિબિંદુએથી તપાસવો જોઈએ. આ ક્રિયા વડે માનવ ક્ષેત્રમાં સૂતિકા અને સ્મશાનરૂપ-સ્થાનમાં દર પળે જન્મનું અમૂલ્ય તત્ત્વ પ્રકટ થતાં આત્મામાં એવી અને દર મુર્તે કેટલા પ્રાણીઓને ઉદય અને અનિવાર્ય જાગૃતિ પ્રકટ થાય છે કે જે મારા તે અસ્ત થયા કરે છે? જે પૂર્વે હતું, તે ચાલ્યું જાય નિરંતર ઉચ્ચ-ઉચ્ચતર દષ્ટિબિંદુઓનું લક્ષ્ય કરી છે અને જેની ગણના સ્વપ્નમાં પણ ન હોય, તે પ્રગતિ કરતો જાય છે અને સ્વહિત અને પરહિતનું આપણી સમક્ષ આવી આપણા હૃદય ઉપર સ્થાન લે છે. પારમાર્થિક તત્ત્વ સમજતાં તે કૃતકૃત્ય થાય છે.
જન્મ-મૃત્યુ-ઉત્પત્તિ-લયનો આ પ્રકારે ગતિ આજે જે વિષય સંબંધી અત્ર વિચારણા ઈષ્ટ આગતિથી સંકળાયેલો વિષ્ય આપણને બે ગંભીર ગથી છે તે એ સબળ વિષય છે કે જેમાં ભૂત,
પ્રશ્નો ઉભાવે છે; એક તો એ કે જેઓ આ ભવિષ્ય અને વર્તમાનની સર્વે ભાવનાઓનું સંપૂર્ણ
જગતમાં અસ્તિત્વમાં આવ્યા અને જેમણે અને રીતે સંક્રમણ થઈ શકે તેમ છે. શ્રીમદ્દ વીરપરમા- પ્રાણીઓના સમાગમમાં આવી પૃથ્વી ઉપર પિતાનું ભાએ ગણુધિપ ગૌતમને જોવા-famતેરવા- જીવન ચિરકાળ પર્યત અંકિત કર્યું, તેઓમાં ખરું ધુણવા એ ત્રણ શબ્દોથી જગતના વાસ્તવિક સ્વરૂપને જીવન કેવું હતું અને બીજું મૃત્યુ પછીની તેમની બધ આ તે શી રીતે? તેમાં જગતનું સર્વ સ્થિતિ કેવી હોઈ શકે? આ બે પ્રશ્નોમાં જીવન સ્વરૂપ સમાઈ જાય છે. જીવવું અને વિનાશ પામ અને મૃત્યુના વિષય પરત્વેની આપણી ભાવના એ પ્રત્યેક પ્રાણું-પદાર્થના માટે નિર્મિત છે. અન્ય સંકલિત થયેલી છે. સ્થળે જડ વસ્તુઓના પ્રસંગમાં ઉત્પત્તિ અને લય જનસમાજમાં સાક્ષર તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલા એ શબ્દ વપરાય છે. વસ્તુતઃ જીવન એ ઉત્પત્તિ છે. પ્રોફેસર મણિલાલ નભુભાઈ કહે છે કે પુરુષાર્થહીને અને મૃત્યુ એ વિનાશ છે. વસ્તુસ્થિતિ આમ હેઈ જીવન મૃત્યુ કરતાં પણ અધિક દુઃખતર છે.” આ આ વિષય પરત્વે યથાશક્તિ કાંઈક વિચારીએ અને ઉપરથી એમ ફલિત થાય છે કે એક મનુષ્ય એ હારા આત્મજાગૃતિનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય તો જીંદગીને અંતે તેને મળેલી પંચંદ્રિયની સંપૂર્ણતાથીજ એના જેવું જગતમાં બીજું કયું સુભાગ્ય છે? એ મનુષ્ય તરીકે ગણવા લાયક નથી, પરંતુ બુદ્ધિના
૩૦
આમાનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
