Atmanand Prakash Pustak 063 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

અહિંસા
લેખક :–શાહ ચતુર્ભુજ જેથદ જૈન ધર્મમાં આચાર પ્રધાન મનાતા પાંચ ત્રમાં હિંસાપ્રેરક કથાઓ વિગેરે કારણે કોઈ જીવની હિંસા અહિંસા, સત્ય અને બ્રહ્મચર્યનું વિશેષ મહત્વ છે. થાય તેને હિંસા કહી છે. જીવના પાંચે ઇન્દ્રિ, મનબીજા બે વ્રત અચૌર્ય અને પરિગ્રહત્યાગનું મહત્વ વચનકાયા બળ, શ્વાસે શ્વાસ અને આયુષ્ય એ છે. પણ તે સ્થૂલ પદાર્થ વિષયક વ્રત છે અને તેનું જીવન ધારણ માટે દશ પ્રાશે પૈકી કોઈ એકને નાશ પાલન સહેલું છે. જ્યારે અહિંસા સત્ય અને બ્રહ્મચર્ય કરવામાં આવે તેને પણ હિંસા કહી છે. જવના બત સ્થલ તેમજ સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિએ વિશેષ મુકેલ છે આયુષ્યનો પાત વધ ઉપરાંત ઉપરના બીજા પ્રાણોના અને તેનું પાલન આત્મહિત દ્રષ્ટિએ વિશેષ વિચારણા નાશની હિંસા વધારે સુક્ષ્મ વ્યાપક છે. દરેક જીવાત્માને માગે તેવી છે. તેથી આ લેખમાં પ્રથમ અહિંસા ઉપર શરીર હોય છે જ અને તેની ગતિ જાતિ અનુસાર વિચાર કરશું.
ઈન્દ્રિયાદિક હોય છે. તે કોઈને પણ નાશ કરવામાં અહિંસા, સત્ય, બ્રહ્મચર્ય જુદા જુદા વ્રત હવા આવે તે પ્રાણુનાશને એક ભાગ છે. કેઈ જીવને છતાં પરસ્પર ગાઢ સંબંધ ધરાવે છે. તેમાં કોઈ પણ સર્વથા વધ કરવામાં આવે તે મરણ જેવું કંઈ દુઃખ એક વ્રતનું સંપૂર્ણ પાલન બીજા વ્રતના પાલન સિવાય નથી, તેમ તેને અપંગ, આંધળો, બહેરો, મુંગો કે શકય નથી. અહિંસાનું પાલન કરનાર બીજા કોઈનું ચિત્તભ્રમિત કરવામાં આવે, તેને જીવનભર અશકત અહિત કરે તેવું વચન બોલે નહિ કે બ્રહ્મચર્યના કરવામાં આવે તે દુ:ખ વેદના જીવનભર ચાલે છે. ખંડનરૂપ મૈથુન સેવન કરે નહિ. તેવીજ રીતે સત્ય તેથી ઘણીવાર તેને જીવનવિકાસ આત્મવિકાસ અટકી અને બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરનારે અહિંસાનું પાલન જાય છે એટલું જ નહિ પણું જીવનભરની વેદના કરવું જ જોઈએ. સત્યનું પાલન કરનાર ધર્મના નામે સ્મરણથી બંધાતા કપાયોથી છવ ઘણી અધોગતિને પણ કેઇપણ જીવની હિંસા થાય તેવું કૃત્ય કરે નહિ, પામે છે. સંપૂર્ણ પ્રાણવધથી થતી મરણદના ધણી કેની પણ હિંસા કે અહિત થાય તેવું વચન બોલે કારમી છતાં થોડો વખત દુઃખ આપે છે, જ્યારે નહિ. કે ધર્મના નામે પણ જાઠી કપિત માન્યતાનો ઈજિદિક પ્રાણનાશની વેદના જીવનભર રીબાવે પ્રચાર કરે નહિ. સંપૂર્ણ બ્રહ્મચર્યનું પાલન સિવાય છે. તેવું જૈન ધર્મની અહિંસાનું વિશિષ્ટ સૂક્ષ્મ સત્ય અને અહિંસાનું પાલન શક્ય નથી. મિથુન સેવન વ્યાપક સ્વરૂપ છે. એ પ્રગટ દેય છે કે તેના સેવનથી બીજા સઘળા પ્રમાદના કારણથી થતી હિંસાને હિંસા કહી છે. વ્રતને ભંગ થાય છે. સ્ત્રી-પુરૂષના એક વખતના
સાવધાની જાગૃતિપૂર્વક હિંસા થાય નહિ તેમ ગમનાદિ મિથુન સાગથી લાખે એકેન્દ્રિય બેઈન્દ્રિય ની
પ્રવૃત્તિ કરવા છતાં કઈ જીવની અજાણતા કે અકસ્માત હિંસા થાય છે તે શાસ્ત્રસિદ્ધ તેમજ વિજ્ઞાન સિદ્ધ
હિંસા થઈ જાય તેને શાસ્ત્રમાં હિંસા કહેલ નથી. છે. હવે પ્રથમ અહિંસા ઉપર વિચાર કરીએ.
તેમ કરવામાં આવે નહિ તે જીવનની કઈ પ્રવૃત્તિ તત્વાર્થસૂત્રમાં હિંસાની વ્યાખ્યા પ્રમત્તાવાર ધર્મવ્યવહાર ટકી શકે નહિ. તેમાં પણ ગૃહસ્થો પૂલ arati fiણા કરવામાં આવી છે. તેને અર્થ અથવા અમુક અંશે જ અહિંસાનું પાલન કરી શકે પ્રમાદના વેગથી થતે જે પ્રવિધ તે હિંસા થાય છે. જ્યારે સંયમધારી સાધુઓ અહિંસાનું ભૂલથી છે. ક્રોધાદિક કમાય ઈદ્રિના વિષપભાગ, બેદરકારી, સર્વથા પાલન કરી શકે છે. અને આત્મદ્રષ્ટિ જેટલી
અહિંસા
૧૬૩