________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
અને શરીર છે. ક્રૂર ફ્કત ગતિ જાતિ ફેરના કારણે ઓછા વધતા વિકાસને છે. કાઇ પણ જીવ પાતાનું ભરણુ ઇચ્છતા નથી, ઉલટું મરણુ નીપજે તેવી સ્થિતિથી દૂર ભાગવા નાસવા મથે છે. અન્ય એછી સત્તાવાળા જીવા કરતાં મનુષ્યને પોતાના જીવન મરણનુ વિશેષ ભાન છે. દરેક મનુષ્ય પેાતાના આ દેહનું મૃત્યુ મરણ એક વખત અનિવા` આવવાનુ માને છે. તે મરણાંતિક દુઃખ વેદના કેવા છે તે સહેજે સમજે છે. પણુ પોતાને તેવુ કાંઇ થાય નહિ તેમ તે છે છે. પોતે હિંસાદિક પ્રવૃત્તિથી ખીજાને જાણે અજાણે મરણાંતિક દુ:ખ આપે અને પોતાને તેવું કાઈ દુઃખ ભાગવવું પડે નહિં તે ક્રમ બને ? છતાં તે એજ છે છે. એવી ઇચ્છા છતાં મરણુાંતિક દુઃખવેદના ભાગવવાના જ છે, તેમ તે જાણે છે. પણ તે મૃત્યુ તેના કાળક્રમે સ્વાભાવિક કારણોથી થતુ હાય ! મનુષ્ય તેની બહુ ચિંતા કરતા નથી, પોતાનું મૃત્યુ અકાળે અથવા બીજા કાઇના હાથે નિમિત્તે થાય નહિ તેમ દચ્છે છે. છતાં તેવુ કાઇ મૃત્યુ અથવા મૃત્યુભય આવી પડે ત્યારે તે કારની વેદના દુ;ખ અનુભવે છે. તે વિચારીએ ત્યારે મનુષ્યને મૃત્યુ અનિવાય માનવા છતાં જીવન કેટલું વહાલું છે તે સમજાશે. સ’સારી દરેક જીવને મૃત્યુ અત્યંત દુ:ખદાયક છે. એ દુ:ખની પરિસિમા જ્યારે જીવનતા બીજાના હાથે ધાત નાશ થાય ત્યારે અનેક ગણી વધી જાય છે. પોતાના કે ખીજાના નિમિત્તો પ્રયાજને કાઇ જીવના ધાતુ નાશ થાય નહિ તેનું નામ અહિંસા. જીવને મૃત્યુ જેવા ક્રાઇ મહાભય નથી અને અહિંસા જેવું કાઇ અભયદાન નથી. ઉપર પ્રમાણે વિચાર કરનાર કાણુ સમજી મનુષ્ય અન્ય જવા પ્રાણુનાશ હિ ંસા થાય તેવુ કાઈ કૃત્ય કરવાનું અે નિહ. પોતાનાજ જેવા બીજા જીવને પણ આત્મા છે, પેાતાને મરણ સમયની જે વેદના દુ:ખ થાય તેમ બીજાને પશુ થાય છે, પોતાની માકજ બીજા દરેકને જીવનનું સુખ જોઇએ છે, ભરતું દુ:ખ કાને પણુ જોઇતું નથી, એટલું સમજનાર આત્મવત્ સર્વમૂતેષુ રેષામ્ ચ: સમા
અહિંસા
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરંતુ એ સૂત્રની ભાવના અનુસાર 'શે, તે કદાચ અન્ય જીવાને સુખ આપી શકે નહિ તે પશુ પોતાના કારણે અન્ય કેઇને દુઃખ થાય નહિ અથવા જેમ બને તેમ ઓછી હિંસા દુઃખ થાય તેમ વશે. અહિંસાની ભાવના એક રીતે નિષેધાત્મક છે પણુ તેનું મહત્વ ઘણુ જ છે. હિંસા-અહિંસાનું સ્વરૂપ સમજ્યા વગર જીવયાનું સ્વરૂપ સમજાય નહિ. અનાદિ કાળના આ સંસારના મહા કારમા દુઃખના મૂળિયાં રાગદ્વેષજનિત હિંસાદિક પ્રવૃત્તિ છે. હિંસા સૌને માટે સ્વપર દુઃખદાયક અધાતિાયક છે. એટલું સમજાય તે હિંસાત્મક પ્રવૃત્તિ બંધ કરી અહિંસા, જીવ માત્ર પ્રત્યે પ્રેમ યા ભાવ વિગેરે ઉંચી ભાવના દ્વારા આધ્યાત્મિક વિકાસ સાધી શકાય,
અહિંસાના બે પાસા છે. એક કાઈપણ જીવને દુઃખ થાય નહિ તેમ હિંસાના ત્યાગરૂપ નિષેધાત્મક પાસુ છે. ખીજુ જીવ માત્ર પ્રત્યે આત્મવત્ પ્રેમ દયા કરૂણા મૈત્રીભાવપૂર્વક સુખ આપનાર કલ્યાણુ સાધક વિધેયાત્મક પાસુ છે. પણુ પ્રથમ જીવ હિંસાના ત્યામ અથવા અહિંસાના પાયા ઉપરજ છાયાની ઇમારત ચણી શકાય. જેને સર્વ જીવા પ્રત્યે ધ્યા ભાવ છે અને તેમનું સુખ કલ્યાણુ સાધવુ છે તે જેટલી હિંસા ઓછી કરે તેટલીજ જીવદયા સાધી શકે. અહિંસાની ઉપેક્ષા કરીને વાસ્તવિક જીવયા સાધી શકાય નહિ. અન્ય વાતે સુખી કરવા જીવયાનુ સક્રિય પાલન હંમેશાં મૌદ્દિત રહેવાનું. જ્યારે હિંસાત્મક પ્રવૃત્તિના ત્યાગરૂપ અહિંસાનું પાલન સર્વ જીવેા પ્રત્યે આચારી શકાય તેવુ અમર્યાદિત છે. અન્ય જીવાનો હિ ંસા થાય નહિ અથવા જેમ બને તેમ ઓછી થાય તે રીતે જીવન જીવવુ' એ દરેકને માટે સ્વાધીન શય છે. જ્યારે અન્ય સ થવા પ્રત્યે ક્યા બતાવવી, તેમના દુઃખદર્દો દૂર કરવા, તેમના શરીર અને આત્માનું કલ્યાણ થાય તેમ ઉષાયા યાજવા તે ગમે તેવા સમ શક્તશાળી ચક્રવર્તી તીર્થંકર જેવાતે માટે પણ દુ:સાધ્ય છે. કારણ સુખદુઃખ એ દરેક જીવને પાતાની ગતિ જાતિ અનુસાર પ્રાયઃ પાતપેાતાના
For Private And Personal Use Only
૧૬૫
