Atmanand Prakash Pustak 061 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

આત્મદર્શન વિચાર (૪) રુપાતીત ધ્યાન
(હિંદીમાં) લેખક: માસ્ટર મેવારામ જૈન
(ગતાંક પૃ૪ ૧૩૭ થી ચાલુ) નિર્જરા થાય છે. આ પ્રકારનાં ધ્યાનમાં સિહોના ગુણો વિચાર – પ્રાણાયામની વિધિ – કરતાં કરતાં પિતાની જાતને જ સિદ્ધ માનવી. પહેલાં
પ્રાણાયામ શરીરની શુદ્ધિ માટે અને મનને સિદ્ધનાં સ્વરૂપને વિચાર કરો કે સિદ્ધ ભગવંત એકધ્યાન કરવા માટે સહાયભૂત થાય છે. પરંતુ, તે અમૂર્તિ, ચતન્ય, પુરુષાકાર, પરમ કૃતકૃત્ય, પરમ એટલું બધું જરૂરી નથી કે જેના વિના આત્મધ્યાન શાંત, નિષ્કલ, પરમ શુદ્ધ આઠ કર્મ રહિત, પરમ થઇ જ ન શકે–તેટલા માટે, જેઓ કઈ પ્રાણાયામનાં વીતરાગ, ચિદાનન્દરૂ૫, સમ્યક્ત વિ. આઠ ગુણોવાળાં,
જાણકાર વિદ્વાન પાસેથી પ્રાણાયામ શીખ્યા ન હોય, પરમ નિલેંપ, પરમ સંતોષી, સ્વરૂ૫ મગ્ન, સ્ફોટક- તેઓ પણ જ્ઞાન અને આત્મબળથી આમધ્યાન જરૂર મણીની જેમ નિર્મળ, નિરંજન, નિર્વિકાર અને
કરી શકે છે. તેમનું મન પિતાની મેળે જ કે અન્ય લોકાગ્ર વિરાજમાન છે. પછી વિચારતાં વિચારતાં
પ્રયત્નો વગર જ રોકાઈ જાય છે. પિતાના આત્માને જ સિદ્ધ સ્વરૂપ માનીને ધ્યાન કરવું કે હું પોતે જ પરમાત્મા છું, સર્વજ્ઞ છું,
પ્રાણાયામનાં ત્રણ પ્રકાર છે – (૧) પૂરક સિદ્ધ છું, કૃતકૃત્ય છું, વિશ્વકી છે, નિરંજન . (૨) કુંભક અને (૩) રેચક. સ્વભાવસ્થિર છું, પરમાનન્દગી , કર્મરહિત છું, (૧) તાળવાનાં છેદ પાસેથી અને બાર આંગળી પરમવીતરાગ છું, પરમશિવ છું તથા પરમબુહ છું સુધી પવન ખેંચી લઈને પિતાનાં શરીરમાં ભારતે –આવી રીતે પિતાના સ્વરૂપમાં ધ્યાનમગ્ન થઈ જઊં. પૂરક કહેવાય છે.
(૨) તે ખેંચેલા પવનને નાભિ આગળ રોક્યો, સિહ પરમાત્માનું ધ્યાન કરતાં કરતાં જ્યારે
નાભિ આગળથી બીજે કયાં ય જવા ન દે. જેમ અદ્વૈતભાવમાં પહોંચાય, ત્યારે પિતાને જ સિહની જેમ
ઘડો ભરીએ તેવી રીતે ત્યાં પવન ભરતે કુંભક શહ સમ માનીને તેમાં જ એકદમ તમ્ય થઈ જઊં–
કહેવાય છે. તે રૂપાતીત ધ્યાન કહેવાય છે. આ પ્રકારે જે ધ્યાનને અભ્યાસ કરવાની ઈચ્છા
(૩) તે જ પવનને ધીમે ધીમે બહાર નીકળવા થાય, તેને ચોક્કસ આસનમાં બેસીને પિસ્વ. પદસ્થ. દેવા-તે રેચક કહેવાય છે. રૂપસ્થ અને રૂપાતીત–આમાંથી જે ધ્યાન કરવું હોય શીખવા માંગનારે પવનને અંદર લઈને રોકવાને તેને બરાબર અભ્યાસ કરશે. પરંતુ, એક પ્રકારનાં અને પછી ધીમે ધીમે તાળવા દ્વારા જ બહાર ધ્યાનનો અભ્યાસ જ્યારે બરાબર પુરો થઈ જાય, કાઢવાની ટેવ પાડવી જોઈએ, જેમ વધુ વાર ત્યારે જ બીજા પ્રકારના ધ્યાનનો અભ્યાસ કરવો. પવનને રોકી શકશે, તેમ તે મનને પણ વધુ ધ્યાનને હેતુ આત્મસ્થ થવાનો જ છે. જે રીતે સમય રોકી શકશે. નાકથી પવન લેવા-કાઢવાને આ હેતુ સિદ્ધ થઈ શકે, તે રીતથી ધ્યાન કરનારે બદલે તાળવાથી જ પવન ખેંચો અને તાળવાથી તેને અભ્યાસ અને અમલ કરવો જોઈએ. ધ્યાન જ બહાર કાઢવા જોઇએ. તેની પ્રેકટીશ ખટલી વી જ પરમાનન્દના લાભ મળે છે અને કર્મોની સ્વચ્છ હવામાં કરવી જ યોગ્ય છે. તેનાથી શરીરને