Atmanand Prakash Pustak 052 Ank 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 4

“શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યનું વિદ્વાન્ શિષ્યવૃન્દ'
સંપાદકઃ મુનિરાજ શ્રીદર્શનવિજયજી મહારાજ ( ત્રિપુટી) કલકાલસર્વજ્ઞ આચાર્ય મહારાજ શ્રી હેમચંદ્રા- ની એક આંખ સિદ્ધરાજની નજર લાગવાથી ફૂટી ચાર્યજી જે સાહિત્ય નમંડળમાં સૂર્ય સમાન ગઈ હતી. એને પ્રસંગ આ પ્રમાણે છે. છે. તેમના શિષ્ય નક્ષત સમાન છે. તેમનું સહસ્ત્રલિંગ સરોવરની પ્રશસ્તિ તૈયાર થઈ ગઈ સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપ આપણે તપાસીએ.
હતી, એની રચના કવિરત્ન શ્રીપાલકવિએ કરેલી હતી. સુરિજી મહારાજના શિષ્ય ઘણું હશે પરંતુ સિદ્ધરાજ જયસિંહ અને એમની રાજસભાના પંડિત આપણી સમક્ષ તે એમને બહુ જ પ્રસિદ્ધિ-પ્રાપ્ત આ પ્રશસ્તિ વાંચી પ્રસન્નતા જાહેર કરી રહ્યા હતા, થોડા જ શિષ્યને પરિચય ઉપલબ્ધ છે. આ શિષ્ય- કવિવરની પ્રાસાદિક વાણીની પ્રશંસા ચાલી રહી હતી, વૃન્દમાં સહુથી મોખરે આચાર્ય શ્રી રામચંદ્રસૂરિ પરંતુ કવિ રામચંદ્રસૂરિજી મૌન હતા. સિદ્ધરાજે છન ન મ આવે છે. તેઓ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજીના તેમને પૂછયું કે: આમાં કયાંય દેષ તે નથી ને? રામજમણુ હાથ હતા. તેમજ બાયોવેસ્થામાં જ દીક્ષિત ચંદ્રને તેમના ગુરુદેવશ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજીએ અહીં થઈ. ગુરુચરણે બેસી સુંદર જ્ઞાનામૃતનું પાન કરી મેકલ્યા ત્યારે બધાની સાથે સમ્મત થવાની સૂચના અનેક ગ્રંથરતાનું સર્જન કરી ગયા છે.
આપી હતી એટલે પહેલાં તે કાંઈ ન બોલયા પરંતુ તેમને જમ, સંવત કે સ્થાન વગેરે ઉપલબ્ધ રાજાએ પૂછ્યું એટલે એક લેકમાં તેમણે નથી કનું અનુમાન નીચે પ્રમાણે કાલનિર્ણય વ્યાકરણની બે ભૂલે બતાવી. ભૂલે તો સાચી થાય છે. તેઓ બારમી સદીના મધ્ય યુગમાં થયા છે. જ હતી પરંતુ કોઈ જે ભૂલ, જે ક્ષતિ ન જોઈ લગભગ ૧૧૪૫-૪૬માં જન્મ, ૧૧૫૦-૫૧માં દીક્ષા, શકું, ન બતાવી શકું તે ભૂલ અને ક્ષતિ તેમણે ૧૬૬ માં સૂરિપદ અને ૧૨૩૦માં સ્વર્ગગમન. બતાવી. આ જોઈ રાજાએ તેમની આંખની પ્રશંસા - રામ દ્વરજીને ‘પ્રબન્ધશતકકતું ' એવું કરી. પછી ત્યાંથી ઉપાશ્રયમાં જતાં રસ્તામાં જ વિશેષ મળેલું છે. આ ઉપરથી સમજાય છે કે એ ક આંખ દુઃખવા આવી અને આખરે તે આંખ ગઈ, તેમણે સૌ પ્રધેની રચના કરી હશે. કૌમુદીમિત્રા- પ્રભાવક ચરિત્રકાર લખે છે કે-રાજાએ એમને સુદ અને નિયભીમાગમાં પોતે જ પ્રધ- જ્યારે જૈનધર્મમાં એક દૃષ્ટવાળા થવાનું જણાવ્યું શત - પ્રબંધે-પુતક લખ્યાનું શુખ્યુિં છે. ત્યારે જ એક આંખ ગઈ હતી, એટલે તેઓ એક
આજે એમના બધા ગ્રંથે નથી મલતા; ખાક દષ્ટિવાળા હતા એમ સમજાય છે જ્યારે બીજા કરીને કચેના ગ્રંથો મલે છે. તેઓ શશાસ્ત્ર, કેટલાંક વાકો તેમની એક દષ્ટ બાલ્યાવસ્થાથી ન્યાયશારામ અને કાવ્યશાસ્ત્રના જાણકાર-વૈવિઘ ગયેલી હોય એવું સૂચવનારાં પણ મલે છે. વેદી હતા. તેમજ ગુર્જરેશ્વર મહારાજા સિદ્ધરાજ તેમનાં ગ્રંથો જયસિંહે તેમને “કવિકટારમલ”નું બિરુદ આપ્યું કે વિલાસ, યદુવિલાસનલવિલાસ, રાઘવાક્યુદય, હતું. એમના જીવનચરિત્રને અનેક રસપ્રદ વિગતો
યાદવાળ્યુદય નિયમિળ્યાગ, સત્ય હરિશ્ચન્દ્ર, પ્રબન્ધચિંત મણ-ચતુર્વિશત પ્રબંધ પ્રભાવક- મલ્લિકા મકરન્દપ્રકરણ, રેહણિ મૃગાંક બકરણ, ચરિત્રમાં મળે છે તેમજ તેમના પ્રબંધામાંથી પડ્યું. વનમાલા નાટક, કૌમુદી મિત્રાણુંદ અગયાર નાટક, તેમના રસિક અનુભવોનું ઘણું તારણ મલે છે.
સુધાકલશ નામે સુભાષિતોષ, તેમજ કુમારવિહારએક દષ્ટિ–
શતક, અને યુગાદિદેવ ધાત્રિાશકા, કાપે, અને પ્રબોમાં ઉલ્લેખ મળે છે કે રામ
પિતાના લઘુ ગુરુબધુ ગુણચંદ્રની સાથે રહી નાય( ૧૬૬ )કું