________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કમ્મપડિ અને (બંધ)સયગ:
અનાગમિક સાહિત્યનાં બે અમૂલ્ય રત્ન
લેખક– હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા એમ. એ. જૈન સાહિત્યને અનેક રીતે વિચાર થઈ શકે આ પ્રસ્તાવના(પૃ. ૫)માં નીચે મુજબ છે. એને ઈતિહાસ પણ સંપ્રદાય, ભાષા અને વિષય ઉલેખ છે – એમ વિવિધ દૃષ્ટિબિન્દુ અનુસાર આલેખી શકાય છે. “દેવગિણી મહારાજ પછીથી છેક ધનેશ્વરમેં આ સાહિત્યના ઇતિહાસને બે વિભાગમાં વિભકત સરિ શત્રુંજય મહાપ્પના કર્તા થયા છે. તેમની ર્યો છે અને એથી આ સાહિત્યના આગમિક અને વચ્ચેના ૪૦૦ વર્ષોમાં તે સમયના કર્તાને કરેલા અનામિક એવા બે વર્ગ પાડ્યા છે. આમિક
1 . આમ એક પણ ગ્રંથ મળી આવ્યા નથી.” આ વિધાન સાહિત્યમાં આગમને અને એના ઉપરના વિવિધ કેટલે અંશે સાચી છે એ વાત બાજુએ રાખીએ રે ભાષામાં રચાયેલા વિવરણને સમાવેશ થાય છે. આ પણ અનામિક સાહિત્યના પ્રણયનકાળ ઉપર આ આગમિક સાહિત્ય ચૌદ-પંદર લાખ શ્લોક જેટલું કંઈક પ્રકાશ પાડે છે એમ તે માનવું જ પડશે. હેવાનું અને એની એક શુદ્ધ નકલ ઉતરાવવાને
અનાગમિક સાહિત્યના વિષયદીઠ વિભાગો જેને ખર્ચ સાડી બાવીસ હજાર રૂપિયા થાય એમ વિ.
ગ્રન્થાવલીમાં પડાયા છે. તેમાં પ્રથમ “ન્યાયને સં. ૧૯૬૫ માં જૈન ગ્રન્થાવલી(પૃ. ૭૩)માં
ઉલ્લેખ કરી “ફિલોસેફિને નિર્દેશ છે. આ સૂચવાયું હતું
“ફિલેકિ ”માં સૌથી પ્રથમ હરિભદ્રસુરિ અને જન ગ્રન્થાવલીની પ્રસ્તાવના(પૃ. ૯)માં યશેવિજયણિના ગ્રંથો ગણાવી અધ્યાત્મના ગ્રંથોની ઉલેખ છે કે “ફત સંસ્કૃત તથા માગધીમાં
સૂચી અપાઈ છે અને ત્યાર બાદ “પ્રક્રિયા ”. રચાએલું જૈન સાહિત્ય અમારી અટકળ મુજબ પૂર્વક “વર્ગ ૧'માં કર્મગ્રંથની નેધ લેવાઈ છે; લગભગ સાઠ લાખ લેક જેટલું થાય છે. જો કે
આમાં કમ્મપયડિ અને સયગ વિષે ઉલ્લેખ અત્યારે વિદ્યમાન છે, તે પણ સઘળું આ લીસ્ટમાં છે
છે. આમ આ બે પંથે એ અનામિક સાહિત્યના દાખલ થઈ શક્યું નથી.”
તત્વજ્ઞાનરૂપ વિભાગના એક મુખ્ય અંગનાં અવયવ છે. આ ઉપરથી અનાગમિક સાહિત્ય આગમિક જૈન દર્શનમાં કર્મના સર્વાગીણ સ્વરૂપનું સાહિત્ય કરતાં ઘણું મોટા પ્રમાણમાં છે એ વાત નિરૂપણ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે એટલે દાર્શનિક તરી આવે છે. વળી એમાં ગુજરાતી, કાનડી, તામિલ
* સાહિત્યમાં તો એને લગતા ગ્રંથો હોય એ સ્વાભાઇત્યાદિ ભાષામાં રચાયેલા સાહિત્યને પણ સ્થાન છે વિક છે. કર્મના શુભ અને અશુભ વિપાક દર્શાવવા અને આજે પણ અનામિક સાહિત્ય બહાળા માટે કથાસાહિત્ય અને ખાસ કરીને ઓપદેશિક પ્રમાણમાં રચાય છે.
તેમજ રૂપાત્મક સાહિત્ય યોજાયેલ છે એ વાત લક્ષ્યમાં જેન સ્થાવલીની પ્રસ્તાવના(પૃ. ૪)માં લેતાં કર્મનો સિદ્ધાન્તના વિષયની વ્યાપકતા જૈન કહ્યું છે કે “હાલમાં જે સાહિત્ય મળ્યું છે અને સાહિત્યમાં કેટલી બધી છે એ જણાઈ આવે છે. મળે છે તેમાં આગમ સિવાયના બીજા ઘણા ગ્રંથે વળી કર્મને આવવાના અને એને રોકવાના માર્ગો સંવત આઠસે પછીની સાલમાં લખાએલા મળે છે. તેમજ એને ક્રમશઃ અને આત્યંતિક ના એ બાબતે
For Private And Personal Use Only
