Atmanand Prakash Pustak 047 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 4

॥ श्रीसिद्धचक्राय नमः ॥
છે દેવગિરિ.
દેવગિરિ કે જે આજકાલ દોલતાબાદના નામથી જ ઓળખાય છે તે દૂરથી દેવોના ક્રીડાંગણ સમાન લાગતા, એકંદરે ૬૦૦ ફુટ ઊંચા અને અનેક કિલ્લેબંધીઓ અને કુદરતી સંરક્ષણનાં સાધનથી સુરક્ષિત એક નાના પર્વત( ગઢ) અને તેની સાથે જ નીચે વસેલા નગરનું નામ છે, અને તે ઈલોરાની ગુફાઓથી દક્ષિણે ૯ માઈલ દૂર અને ઔરંગાબાદથી વાયવ્ય કેણમાં ૯ માઈલ દૂર ૧૯° પ૭° ઉત્તર અક્ષાંશ અને ૭૫° ૧૫' પૂર્વ રેખાંશ ઉપર આવેલું છે. અને તે મનમાડથી ઔરંગાબાદ જતી નિજામસ્ટેટ રેલવે ઉપર આવેલું સ્ટેશન પણ છે.
ભારતવર્ષના અન્ય નગરોની જેમ દેવગિરિને પણ પિતાનો ભવ્ય ઈતિહાસ છે. એક સમય એવો હતો કે દેવગિરિ સમૃદ્ધિ અને વૈભવની એ પહેચેલું એક મહાન રાજ્યનું પાટનગર હતું. અને તેને કિટલે અજેય મનાતો હતો. અત્યારે જો કે આ પ્રાચીન નગર ખંડિયેર અવસ્થામાં જ છે, છતાં તેની તૂટેલી મહેલાત, પ્રાચીન કિલ્લેબંધી અને બીજા અવશેષે તાર સ્વરે પોતાને ભૂતકાલીન ભવ્ય ઇતિહાસ જણાવી રહ્યા છે.
દેવગિરિના યાદવવંશીય છેટલા હિંદુરાજા રામદેવે (રાજ્યકાળ સં. ૧૩૨૮ થી ૧૩૬૬) જ્યારે ઓચિંતા ચડી આવેલા અલાઉદીન ખીલજી પાસે સં. ૧૩૫૧ માં હાર ખાધી ત્યારે દંડરૂપે તેણે અલ્લાઉદીનને ૬૦૦ મણ મોતી, ૨ મણ રત્ન, ૧૦૦૦ મણે રૂપું અને ૪૦૦૦ રેશમી કાપડના તાકાઓ તથા બીજે કેટલેક માલ અને પ્રદેશ આપ્યાં હતાં. તેમજ મુસ્લિમોના હાથમાં ગયા પછી સમ્રાટ મહંમદ તઘલકે (કે જેના ઉપર ખરતરગચ્છીય આચાર્ય શ્રી જિનપ્રભસૂરિજીનો ઘણો પ્રભાવ પડેલો હતો) સં. ૧૩૯૦ આસપાસ આની અજેય કિલ્લેબંધીથી અને સંપત્તિથી આકર્ષાઈને દિલ્લીથી રાજધાની ઉઠાવીને દેવગિરિમાં સ્થાપી હતી તથા સંપત્તિથી આબાદ હોવાથી દૌલતાબાદ(દોલતથી આબાદ) એવું નામ પાડયું હતું. આટલી હકીકતથી પણ આનો ભૂતકાલીન વૈભવ સહજ ખ્યાલમાં આવશે. આગળ આવતા જેન સાહિત્યમાંના ઉલ્લેખથી પણ આ વાત પુષ્ટ થશે.
૧. આ સંબંધમાં ઘણું વિસ્તારથી જાણવા માટે પં. લાલચંદ્રભાઈ ભગવાનદાસ ગાંધીએ લખેલું શ્રી જિનપ્રભસૂરિ અને સુલતાન મહમ્મદ નામનું પુસ્તક જુઓ. (જિનહરિસાગરસૂરિ નાનભાર, લહાવટ-મારવાડથી પ્રકાશિત)