________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તત્ત્વાવબોધ. આ
(ગતાંક ૫૪ ૪૬ થી શરૂ)
લેખક–આચાર્ય શ્રી વિજયકરતૂરસૂરિજી મહારાજ. જડ ચૈતન્યના ભેદજ્ઞાનશૂન્ય જગત, વાથી તે સ્પષ્ટ ભાસ થાય છે કે સંસારની માનવ દેહ આદિ સઘળીયે સ્વસંપત્તિ ખેાઈ સઘળી વસ્તુઓથી પોતે ભિન્ન છે, અને તે નાખીને દુઃખના દરિયામાં ડૂબી રહ્યું છે. મારા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે છતાં અનાદિ કાળના જડના પણાની બુદ્ધિથી પિતાની વસ્તુ મેળવવા અનેક સહવાસને લઈને દેહથી પિતાને ભિન્ન જાણું ભવોથી પ્રયત્ન કરવા છતાં પણ અત્યારસુધી શકતો નથી તેમજ માની શકતો પણ નથી, અંશ માત્ર પણ મેળવી શકાયું નથી, તો પણ કર્મ સ્વરૂપ જડની સાથે અનાદિ કાળથી નિરાશ ન થતાં આશાવાદી બનીને મેળવવાના હીરનીરની જેમ ઓતપ્રોત થયેલો હોવાથી પ્રયત્નોથી વિરામ પામતું નથી પરંતુ પિતાને કર્મના કાર્યસ્વરૂપ વિચિત્ર પ્રકારના જડ તથા સાચી રીતે ઓળખ્યા સિવાય પિતાની સાચી જડના વિકારના સંયોગ વિયેગમાં હર્ષ, શોક, વસ્તુ મેળવી શકાતી નથી. આ સિદ્ધાંત ન આનંદ સુખ અનુભવતા રાગ દ્વેષની પ્રેરણાથી જાણવાથી પ્રયત્ન કરવા છતાં કોઈપણ કાળે જડ જગતના દાસપણામાંથી છૂટી શકતા નથી. પિતાની વસ્તુ મેળવી શકવાને નથી.
માનવી વિભાવ પર્યાયને પ્રાપ્ત થયેલો સ્વસ્વરૂપથી અણજાણ જીવ જ્યારે સ્વપરના માનવસ્વરૂપ જીવ કર્મ સ્વરૂપ જડાશ્રિત હોવાથી ભેદની વિચારણા કરે છે ત્યારે દેહને તથા નિરંતર તેની પ્રેરણા પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ કરે છે, દેહાશ્રિત ઈતર વસ્તુને પોતાની માનીને અને પુન્ય કર્મથી જડના વિકારરૂપ બાહા તેનાથી ભિન્ન જડ હોય કે ચેતન, સર્વને પર સંપત્તિ જેમ જેમ મેળવતો જાય છે તેમ માને છે. તેમજ ગાઢતમ મિથ્યાત્વના અંધકારમાં તેમ તેની પરાધીનતા પણ વધતી જાય છે, જ્ઞાનચક્ષુવિહીન થઈને પરવસ્તુ પિતાની બની છતાં મેં બહુ સારું મેળવ્યું છે, હું સંપત્તિ શકે છે એવી ભ્રમણાથી તેને મેળવવા નિરંતર વાળો છું એવા મિથ્યાભિમાનથી પિતાને સુખી પ્રયાસ કર્યા કરે છે. અને દેહમાં વપણાનું માને છે. જો કે પરાધીનતામાં લેશમાત્ર પણ અભિમાન હોવાથી પોતાને ઓળખવાને વિચાર સુખ હેતું નથી, કારણ કે સ્વશક્તિહીન સરખે ય કરતો નથી. જ્ઞાન, જીવન, સુખ તથા થવાથી જ પરાધીન બનીને પરાધીનતા પ્રાપ્ત આનંદસ્વરૂપ હું છું એ આભાસ દેહા કરાય છે અને પરાધીનપણમાં સ્વેચ્છા પ્રમાણે ધ્યાસીને થતો નથી. પણ જડ વસ્તુને મેળવી વતી શકાતું નથી, પરવસ્તુ પોતાના સ્વભાવ તેના ઉપગથી આનંદ તથા સુખાદિ પ્રાપ્ત પ્રમાણે ઈચ્છાઓ પૂર્ણ કરવામાં સહાય થાય થાય છે એવી અજ્ઞાનતાથી નિરંતર જડ વસ્તુને છે. કર્મની પ્રેરણાથી થયેલી ઈરછાઓ વસ્તુ આધીન રહીને તેની ઉપાસના કરે છે. મારું સ્થિતિ વિચારતાં તાત્વિક સાચી વસ્તુ હતી શરીર, મારું ઘર, મારું ધન આ પ્રમાણે બેલ નથી, અને પ્રાયે પરાધીનતાને દઢ કરનારી
For Private And Personal Use Only
