________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
કામધેનુ અને એના પર્યાયે ; XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
(છે. હીરાલાલ કાપડિયા એમ એ.) જગત ચમત્કારોથી પરિપૂર્ણ છે. પ્રકૃતિને ગાય” એ અર્થમાં ગુજરાતીમાં કામગવી, કામદા, અભ્યાસ નવનવી ચમત્કૃતિઓને જન્મ આપે કામદુધા-કામદુર્ગા, કામધુક અને કામધેનુ તેમજ છે અને કેટલીક ગુઢા ગણાતી બાબતેને ઉકેલ સુરભિ શબ્દ છે. એવી રીતે પાઈયમાં કામદુહા કરી આપે છે. અલૌકિકતાની કલ્પના જ રમ્ય અને કામધેણુ શબ્દ છે. છે એટલે ચમત્કારી ઔષધિઓ, અદ્દભુત પશુ- “ચન્દ્રગછ યાને રાજગ૭ના રત્નપ્રભસૂરિ પંખીઓ અને વિદ્યાસિદ્ધ ગીઓની વાત ના શિષ્ય અને ત્રિપુરાગમમાંથી ઉદ્દત કરી અવારનવાર સંભળાયા કરે અને લોકસાહિત્ય સત્રબદ્ધ થસ્થ અને એની પજ્ઞ વૃત્તિ રચવગેરેમાં એ સ્થાન પામે તેમાં શી નવાઈ ? નારા માનતંગસૂરિએ વિ. સં. ૧૩૩૨ માં
જે નજરે જણાતું ન હોય તેને વિષે સંસ્કૃતમાં તેર સર્ગમાં શ્રેયાંસનાથ ચરિત જાતજાતના તર્ક-વિતર્ક કરાય એ સ્વાભાવિક રચ્યું છે. આના સ. ૨, લો. ૨ માં “કામદુહ” છે. માનવ-દેહે સ્વર્ગનું દર્શન હરકોઈને અશ- શબ્દ વપરાય છે, એમ નીચે મુજબની પંક્તિ કય નહિ તે દુર્લભ તે છે જ, આથી સ્વગીય- ઉપરથી જોઈ શકાય છે – દિવ્ય પદાર્થોની-જીવંત દ્રવ્યની વાતમાં અનેરો “ જ વામપુ-કાહાત્મ-રિસામણમ:” રસ જામે છે. ગંગાને સુર-નદી, ધનવંતરિને આ કાવ્યના સ. ૧, લે. ૨૦૭ માં “સુરદેન વૈદ્ય, અશ્વિનીકુમારને દેવાના છે વૈદ્યો દેન’ શબ્દ છે, એનો અર્થ કામધેનુ થાય છે. એમ વિવિધ વાણી-વિલાસ અનુભવાય છે.
રનમંડનગણિએ સુકૃતસાગર (ત. ૩, કાવ્યોના નિર્માણમાં જૈન કવિઓએ લૈકિક- . ૧૦૪) માં દુર્લભ વસ્તુઓ ગણાવતાં અને કલ્પનાઓને પણ અપનાવી છે. આમ “કામ” ધેનુને ઉલેખ કર્યો છે. હોવાથી કેટલીક અજેન બાબતોને નિર્દેશ કાલસરિની જઈશુ મરહદીમાં રચાયેલી જૈન કૃતિઓમાં પણ જોવાય છે.
કથામાં “કામધેણુ” શબ્દ છે. કામધેનુ' એટલે “ઈચ્છા પૂર્ણ કરનારી રત્નશેખરસૂરિએ વંદિતસુત્ત (ગા. ૧૬) ગાય” અભિલાષાને તૃપ્ત કરનાર પદાર્થો તરીકે ની વૃત્તિ નામે અર્થદીપિકા જે વિ. સં. ૧૪કલપવૃક્ષ, કામઘટ, ચિન્તામણિ (રત્ન) ઈત્યાદિ ૯૬ માં રચી છે એમાં શીલવતી-કથાના લે. સુપ્રસિદ્ધ છે. આ પદાર્થોની પેઠે કામધેનુને ૧૦૨ માં (પત્ર ૮અ માં) “કામદુહા’ શબ્દ પ્રભાવ પણ અલૌકિક ગણાય છે.
વાપર્યો છે. પ્રસ્તુત પંક્તિ નીચે મુજબ છે – કામધેનુ” એ અર્થમાં સંસ્કૃતમાં કામદા, ૧. આ કઈ કૃતિ છે તે જાણવું બાકી રહે છે. કામદુધા, કામદુ, અને સુરભિ શબ્દ વપરાય ૨. દેવભદ્રસૂરિકતસિજજ સાહચરિય (માંસછે. “મનની કામના પૂરી કરનારી એક કરિપત નાથ ચરિત)ને આધારે આની રચના કરાઇ છે.
For Private And Personal Use Only
