Atmanand Prakash Pustak 046 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

આરામની આવશ્યક્તા.
સદુપયોગ કરવો તે ભાવ આરામ કહેવાય છે કાયાને દુરુપયોગ થાય છે. અને ભાવ આરામઅને તે તાત્વિક હોવાથી શાંતિ પણ તાવિક (નિવૃત્તિ)માં તેને સદુપયોગ થાય છે કે જેને મળે છે. દ્રવ્ય શ્રમ જડાસક્તિને લઈને પૌ- સુપ્રણિધાન કહેવામાં આવે છે. તાવિક શાંતિનું ગલિક સુખ માટે કરવામાં આવે છે. તેને મુખ્ય કારણ હોવાથી સમ્યગ પ્રવૃત્તિ જ નિવૃત્તિ હોઈ શકે હેતુ તો જીવવાના સાધનો મેળવવાને હોય છે છે છતાં દ્રવ્ય આરામ કે જેમાં અસમ્યક્ પ્રવૃઅને તે ઉપરાંત મિથ્યાજ્ઞાનની પ્રબળતાથી ત્તિનો આદર હોય છે તેને પણ નિવૃત્તિ કહેવામાં વૈષયિક સુખને સાધને મેળવવાને માટે પણ આવે છે, કારણ કે તેમાં પરિણામે અશાંતિ કરાય છે. ત્યારે ભાવ શ્રમ વૈષર્થિક વાસના અને અસુખ હોવા છતાં પણ અતાવિક સુખપષવાને માટે કરાય છે. દ્રવ્ય શ્રમ તથા ભાવ શાંતિનો અજ્ઞાની અને અનુભવ થાય છે. શ્રમ બંનેમાં રાગ-દ્વેષને અવકાશ હોવાથી મન- તેમજ અનુકૂળ પૌગલિક વસ્તુઓનો સંસર્ગ વચન-કાયાનો દુરુપયોગ જ થાય છે. કષાય અને ભાગ્ય વસ્તુ મેળવવાના શ્રમને ત્યાગ વિષયગર્ભિત મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિને હોય છે. ભાગ્ય વસ્તુ મેળવવાને વ્યાપાર તે દ્રવ્ય દુપ્રણિધાન કહેવામાં આવે છે. દ્રવ્ય શ્રમથી શ્રમ અને ભાગ્ય વસ્તુ ભોગવવાનો વ્યાપાર તે પૌગલિક સુખના સાધન મેળવાય છે અને દ્રવ્ય આરામ કહેવાય છે. તાત્વિક દષ્ટિથી વિચાર ભાવ શ્રમથી ગવાય છે માટે જ તે તાવિક કરીએ તો ભેગ હોય ત્યાં આરામ હોઈ શકે આરામ કે શાંતિ કહી શકાય નહિ કારણ કે પરિ. નહિં, પણ ત્યાગ હોય ત્યાં આરામ હોય છે ણામે તેમાં અશાંતિ તથા દુઃખ-દુર્ગતિ રહેલાં અને તેથી તેને સાચી નિવૃત્તિ કહેવામાં આવે છે. તાત્ત્વિક આરામ તથા શાંતિ ભેગના છે કે જે અંતમાં શાશ્વત સુખના રૂપમાં પરિ. ત્યાગથી મળે છે, કારણ કે ત્યાગમાં કષાય ણમે છે. બાકી દ્રવ્ય આરામ નામની જ નિવૃત્તિ તથા વિષયને અવકાશ મળી શકતો નથી અને છે, કારણ કે તેમાં નિવૃત્તિસાધક ત્યાગને અંશ તેથી અશાંતિ તથા દુખ-દુર્ગતિને સ્થાન ન માત્ર પણ અવકાશ હેતો નથી અને ભેગ મળવાથી ભાવ આરામ મેળવી શકાય છે. ભાવ સંપૂર્ણ પણે ભળેલો હોય છે, માત્ર 5 વસ્તુ આરામમાં ત્યાગની પ્રધાનતા છે અને દ્રવ્ય મેળવવાના શ્રમના ત્યાગને આશ્રયીને નિવૃત્તિ આરામમાં ભેગની પ્રધાનતા છે. જ્યાં ભેગ કહેવાય છે. ત્યારે ભાવ આરામમાં તો ભાગ્ય હોય છે ત્યાં જ જડાસક્તિ હોવાથી જડાત્મક વસ્તુનો પણ ત્યાગ હેવાથી તારિક આરામની વસ્તુઓની આવશ્યકતા રહે છે, કારણ કે તે દષ્ટિએ નિવૃત્તિ કહેવાય છે. આત્મિક દ્રષ્ટિથી સિવાય તો આસક્તિનો આદર થાય નહિ અને ભેગ્ય વસ્તુને ત્યાગ તે નિવૃત્તિ-આરામ અને માનેલાં આનંદ તથા શાંતિ ભેગાવી શકાય નહિ. આત્મવિકાસનો વ્યાપાર તે પ્રવૃત્તિ અર્થાત્
દ્રવ્ય તથા ભાવ-બંને પ્રકારના શ્રમ તથા જડાત્મક વસ્તુ મેળવવાના અને ભેળવવાના આરામમાં પ્રવૃત્તિ તે હોય જ છે, છતાં શ્રમના શ્રમથી વિરામ પામવું તેને નિવૃત્તિ-પ્રવૃત્તિ વ્યાપારને પ્રવૃત્તિ અને આરામના વ્યાપારને
થાપણ કહેવામાં આવે છે, પણ એમ તે બંને નિવૃત્તિનિવૃત્તિ માનવામાં આવે છે, માટે નિવૃત્તિ પણ સ્વરૂપ છે, કારણ કે ભાગ્ય વસ્તુથી વિમુખતા એક પ્રકારની પ્રવૃત્તિ જ છે. દ્રવ્ય શ્રમ, દ્રવ્ય
અને આત્મસન્મુખતા બંનેમાં શબ્દભેદ છે, આરામ અને ભાવ શ્રમ આ ત્રણના વ્યાપારમાં અર્થભેદ નથી. (પ્રવૃત્તિમાં) દુપ્રણિધાન હોવાથી મન-વચન- ભેગની ભાવનાથી પર-પૌગલિક વસ્તુ