Atmanand Prakash Pustak 045 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

૧૬૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મારી પાસેની પ્રતિમાં અંતિમ બે ત્રણ પુત્રો ખૂટતાં હોવાથી તેને લેખનકાલ જાણી શકાતા નથી, પણ વિજાપુરની પ્રતિ સં. ૧૭૨૪માં લખાયેલી છે.
વાચકવર શ્રી યશોવિજયજી માટે સહજ ભાવે જ આપણું મુખમાંથી “ધન્યવાદ” ને ધ્વનિ સરી પડે છે, કે જેમના રસ્તુત્ય પ્રયાસથી નયચક્ર ગ્રંથ અત્યારે સચવાઈ રહેલે મળી આવે છે. નહિતર નયચક્ર અત્યારે ઉપલભ્યમાન હોત કે કેમ? એ વિષે શંકા છે. ઉપાધ્યાયજીએ જેના ઉપરથી પ્રતિલિપિ કરી હશે તે પ્રતિ હજુ સુધી મળી આવી નથી, એટલું જ નહિ પણ તેમણે તૈયાર કરેલી પ્રતિલિપિ પણ હજુ સુધી અમારા જેવામાં આવી નથી.
ગ્રંથને વિષય. સામાન્ય રીતે ગ્રંથનો વિષય જૈન દર્શનસંમત અનેકાન્તવાદનું પ્રતિપાદન અને એકાન્તવાદી દર્શનેનું નિરાકરણ છે. ગ્રંથના નામ ઉપરથી જ સહેજે જાણી શકાય છે કે તેમાં જૈન દર્શનના એક વિશિષ્ટ અંગભૂત નયવાદનું નિરૂપણ હશે. તેમ છતાં આની વિશિષ્ટતા એ છે કે બીજા નવિષયક સાહિત્યમાં જે ૧ નિગમ, ૨ સંગ્રહ, ૩ વ્યવહાર, ૪ રજુસૂત્ર, ૫ શબ્દ, ૬ સમભિરૂઢ ૭ અને એવંભૂત-આ સાત નાનું જ નિરૂપણ આવે છે તેના બદલે આમાં જુદા જ પ્રકારના ૨ વિધિ. ૨ વિધિવિધ રૂ વિધિવિધિ-નિયમ વિધિनियमः ५ विधि-नियमम् ६ विधि-नियमयोविधिः ७ विधि-नियमयोविधिः-नियमौ ८ विधिनियमयोनियमः ९ नियमः १९ नियमविधिः ११ नियमस्य विधिनियमौ १२ नियमस्य નિયમ–આવા જુદા જ નામના બાર નાનું વર્ણન આવે છે. આ બધા નાના નામે અર્થ તથા તે તે અર્થને અનુસરતા દાર્શનિક વિચારોને ગ્રંથકારે તે તે નનિરૂપણમાં ખૂબ વિસ્તારથી વર્ણવ્યા છે.
નયચક્ર નામની યથાર્થતા, ગ્રંથકારે ગ્રંથનું “નયચક નામ બરાબર અન્વર્થ રાખ્યું છે. ચક્રમાં જેમ આરાઓ હોય છે તેમ આમાં પણ ઉપર જણાવેલ વિધિ ૨ વિધિવિધિ આદિ બાર ન રૂપી બાર આરાઓ છે. એક એક આરામાં અનુક્રમે એક એક નયનું નિરૂપણ છે. વળી આ આરાઓ વચ્ચે જેમ પિલા ભાગરૂપી અંતર હોય છે તેમ આમાં પણ દરેક અર વચ્ચે અંતર છે. એક આરો સ્વમતનું સ્થાપન કરી રહે ત્યાર પછી બીજો અર તેનું ખંડન શરૂ કરે છે અને તે ખંડન કર્યા પછી જ સ્વમતની સ્થાપના કરે છે. આમાં જે ખંડનાત્મક ભાગ છે તે પ્રત્યેક અર વચ્ચેનું અંતર છે. વળી જેમ ચક્રમાં આરાઓને રહેવા માટે મધ્યમાં નાભિ હોય છે તેમ આમાં પણ અંતે “સ્યાદ્વાદનાભિ” છે. તેમાં એમ પ્રતિપાદન કર્યું છે કે આ બધા નયરૂપી આરાઓ સ્યાદ્વાદરૂપી નાભિમાં પ્રતિષ્ઠિત થઈને રહે તે જ નિરાબાધ છે, નહિતર જેમ ચક્રમાં નાભિ વિના આરાઓ ટકી શકતા નથી તેમ નો પણ બાધિત થવાથી ટકી શકતા નથી. વળી જેમ ચક્રમાં સૌથી ઉપર અનેક સાંધાઓની બનેલી ગોળ ફરતી “નેમિ હોય છે તેમ આમાં પણ ત્રણ સંધીઓની બનેલી નેમિ છે. પહેલા નેમિના ખંડમાં ૨ વિધિ-આદિ ઉપર જણાવેલ ચાર આવે છે. બીજા ખંડમાં વિધિ