________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ ન્યાયરત્નાવલ. આ
(ગતાંક પૃ. ૯૮ થી શરૂ)
લેખક–મુનિ મહારાજ શ્રી દુરરવિજયજી. એ મg વિજેત, મિ ત તા બીજી રીતે ડાહ્યો માણસ એક કાર્ય માટે
થાઈરસ્ટ સંહિૌ વિજ્ઞાન વનમાજેન્દ્ર છે ત્યાં સુધી યત્ન કરશે કે જ્યાં સુધી એ કાર્ય * અક્કને અર્થ ઘરને પણ થાય છે. જે સિદ્ધ નહિ થાય. કાર્યસિદ્ધિ થયા બાદ તે યત્નઘરના ખુણામાં જ મધ મળતું હોય તો શા માટે ને એ વળગી નહિં રહે. જડ આત્મા જે કાંઈ પર્વત ઉપર જવું? અભીષ્ટ-ઈચ્છિત વસ્તુની પ્રવૃત્તિ કે પ્રયત્ન કરતો હશે તેને એ તો સિદ્ધિ થયા પછી કેણ બુદ્ધિમાન પ્રવૃત્તિ કરે? વળગી રહેશે કે તેથી કાર્ય થાય છે કે નહિંઆ ન્યાયને અર્થ છે.
કાર્ય થયું છે કે નહિં તેની કોઈ પણ વિચારણું આ ન્યાય બે વસ્તુ સમજાવે છે. એક તો તે નહિ કરે. એ ઘાંચીના બળદ જેવું છે. કઈ પણ કાર્ય અ૯૫ આયાસથી સિદ્ધ થતું આ ન્યાય તાકિક ગ્રંથમાં એ રીતે વા૫. હોય તેને માટે લાંબો પ્રયત્ન કરે વ્યર્થ છે. રવામાં આવે છે કે કઈ પણ વિષયની સાબીતી અને બીજું વિદ્વત્તા અને મૂતાનો આથી સહેલાઈથી થઈ જતી હોય એક પ્રબળ યુકિતથી વિવેક જણાય છે. વિદ્વાન માણસ એક વાત પદાર્થ સિદ્ધ થતો હોય તે તેને માટે લાંબી પતી ગયા પછી તેને ચોળ ચાળ નહિ કરે લાંબી યુક્તિની પરમ્પરા કરવી ઉચિત નથી. જ્યારે મૂર્ખ માણસ એકની એક હકીક્તને ઘરમાં મધુ છે કે નહિં તેની તપાસ કરે, એટલી મમળાવશે કે જેથી સારી હકીકત પણ જે ઘરમાંથી મધુ મળી રહેતું હોય તો પર્વત છેવટે કંટાળાભરી લાગશે.
સુધી જવાની ઈચ્છા ન કરો અને દીર્ઘતાને આમાં પ્રથમ હકીકત પ્રમાણે ધાર્મિક ત્યાગ કરે. એ આ ન્યાયથી સમજણ લેવાની વિષયમાં જોઈએ તે સમજી વગ આન્યાયને સારી છે. વેદાન્ત સૂત્ર ઉપરના શાંકર ભાગમાં આ રીતે અનુસરે છે. જ્યાં સુધી સ્વદર્શનમાં પોતાને ન્યાયને ઉપયોગ કરતાં શંકરાચાર્ય લખે છે કે – અભિમત વિષયના ખુલાસા મળી જતા હોય એવા જે શાનાત જુવાર્થસિદ્ધ યાત ત્યાં સુધી પરદર્શનમાં તેના ખુલાસા માટે સમજી મિર્થનને શાકાર-સમરિવતન મન તે માણસ નહિ જાય. તેથી વિપરીત મૂર્ખ માણસ પુર્ણ: અ રેમવું વિજેત, વિમર્થ પર્વત સ્વધામ ના મધ જેવા મીઠા ને હિતકર અનુષ્ઠાને વિતિ થાય અને વચને છેડી પરધર્મરૂપી પર્વત તરફ જે કેવળ જ્ઞાનથી પુરુષાર્થની સિદ્ધિ થાય દેડી જાય છે. પર્વતમાં મધ મેળવવું જેટલું છે તે શા માટે અનેક કષ્ટ યુક્ત કર્મો તેઓ મુશ્કેલ છે તેટલું કે તે કરતાં અધિક મુશ્કેલ કરે? “આકડા ઉપર મધ મળી જાય તે શામાટે પરદર્શનમાંથી હિત સાધવું એ છે.
પર્વત ઉપર જાય' એ ન્યાયે.
For Private And Personal Use Only
