________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ઃ
ગ્રંથની મહત્તા. ગ્રંથમાં દષ્ટિપાત કરતાં જ અતિવિસ્તૃત સૂક્ષમ અને અનેક દ્રષ્ટિએ મહત્વની અનેકાનેક ચર્ચા-વિચારણાઓ તેમાં જોવામાં આવે છે. ગ્રંથકારની વિશિષ્ટ ખૂબી એ છે કે-દરેક દર્શનના અતિ મહત્વ વિનાના સિદ્ધાંતોની ચર્ચા ન કરતાં તે તે દશનનાં જે પ્રાણભૂત મંતવ્યો હોય તેની જ તેઓ ચર્ચા કરે છે. અને જે ચર્ચાઓ કરે છે તે એટલી બધી સૂક્ષ્મ અને અતિ વિસ્તૃત હોય છે કે આજે તે તે દર્શનના આકરભૂત ગણાતા ગ્રંથોમાં પણ આટલો વિસ્તાર અને આટલી સૂક્ષમતા જોવામાં આવતાં નથી. પાઠક આમાં અત્યુકિત ન માને. તે તે અનેક દાર્શનિક ગ્રંથની તુલનાને અંતે જે મારો અભિપ્રાય બંધાયેલ છે તે જ મેં ઉપર જણાવ્યું છે, તે તે વિષય ઉપરની આટલી બધી વ્યાપક સૂક્ષમ અને વિસ્તૃત ચર્ચા હજુ સુધી કયાંય મારી જોવામાં આવી નથી. “નિહોત્ર કુહુ વાત જવામ:” આ વાકાને અર્થ શે હોઈ શકે ? એની ચર્ચામાં પ્રસ્તુત નયચક્ર ગ્રંથમાં ૧૦૦૦ કલેકથી પણ અધિક ભાગ રોકવામાં આવ્યા છે. ખુદ મીમાંસાદર્શનના આકરભૂત ગણાતા ગ્રંથોમાં પણ આના દશમાં ભાગની ચર્ચા જોવામાં આવતી નથી. આ જાણીને મારા પરિચિત ખુદ મીમાંસક પંડિત પણ ચકિત થઈ ગયા છે. આ તે માત્ર ઉદાહરણ છે. દરેક વિષયની ચર્ચા આમાં એટલી જ વિસ્તૃત છે. ધર્મકીર્તિ તથા કુમારિલ આદિના પૂર્વકાળની સાંખ્ય-મીમાંસા-વેદાંત-ન્યાયવૈશેષિક-બૌદ્ધ-શાબ્દિકાદિની અનેક વિચારધારાઓ વિપુલતાથી આ ગ્રંથમાં જોવા મળે છે. વિશિષ્ટતા તે એ છે કે તે તે વિષય ઉપર ઊહાપોહ કરતાં આચાર્ય મલવાદી આદિથી લઈ પિતાના સમય સુધીના તે તે દર્શનના પ્રસિદ્ધ ગ્રંથકારોએ જે કહ્યું હોય તે દરેકની સંપૂર્ણપણે સમાલોચના કરે છે એટલે ઐતિહાસિક દષ્ટિએ સંશોધન કરનાર જૈન જેનેતર તમામ સંશોધકોને માટે આમાં વિપુલ સામગ્રી મળી આવે તેમ છે. ટીકાનું પ્રમાણ ૧૮૦૦૦ લેક પરિમાણ છે. અને મૂલનું ૩૦૦૦ થી ૫૦૦૦ શ્લોકપ્રમાણુ હશે એમ જણાય છે. ટીકા અને મૂલના પ્રમાણને સંચલિત કરીને વિચારતાં એમ જણાય છે કે શ્રી વિક્રમને આઠમી સદી સુધીના દાર્શનિક 2 માં સૌથી મોટામાં મોટે ગ્રંથ આ હશે.
આ ગ્રંથની વિશિષ્ટતા તે ગ્રંથનું પ્રકાશન થયા પછી જ વિદ્વાનોના પ્રત્યક્ષ અનુભવમાં આવશે, પરંતુ તે પહેલાં તેમાં આવતા વિશિષ્ટ ગ્રંથકાર અને ગ્રંથના ઉલ્લેખ અહીં સંક્ષેપથી આપવામાં આવે તો તે અસ્થાને નહિ ગણાય.
( ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
