________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ર૭૨ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગ્રંથોનું નિર્માણ કરીને જેનદર્શનરૂપ દુર્ગને એ અને ૧૯ ના હિસાબે કુલ ૧૬ ૬ ગાથાઓ છે. પ્રથમ અજેય બનાવ્યો છે કે તેને અન્ય દાર્શનિકરૂપ પ્રબલ કાંડમાં નય, બંજપર્યાય, અર્થપર્યાય, નયનું આક્રાંતાઓદ્વારા ભીષણ આક્રમણ અને પ્રચંડ પ્રહાર સમ્યફવ અને મિથ્યાત્વ જીવ અને પુલના કર્થકરવાથી પણ આ જૈન દર્શનરૂપી દુર્ગને જરા પણ ચિત ભેદભેદ, નભેદોની ભિન્નતા અભિશતા આદિ હાનિ નથી પહોંચી શકી.
' વિષય પર વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. બીજા કાંડમાં આચાર્ય સિદ્ધસેન દિવાકરે પ્રમાણુવાદના પ્રફુટન દર્શન અને જ્ઞાન ઉપર ઉહાપોહ કરવામાં આવ્યો છે, માટે “ન્યાયાવતારની અને અનેકાંતવાદ એર્વનયવાદના તેમાં આગમત ક્રમવાદ, સહવાદ અને અભેદવાદની વિશદીકરણ માટે “સમ્મતિ તક' ની રચના કરી. ગંભીર એવં યુક્તિયુક્ત મિમાંસા છે. અંતમાં ન્યાયવતારમાં કેવળ ૩૨ શ્લોક છે; જે “અનુષ્યપુ' પ્રબલ પ્રમાણેના આધારે કેવળજ્ઞાન અને કેવલદર્શના છંદમાં સુગંફિત છે. આ વેતાંબર જૈન ન્યાયનો એક જ ઉપયોગરૂપ છે 'આ અભેદવાદને જ તક આદિ ગ્રંથ માનવામાં આવે છે. તેમાં પ્રમાણ, પ્રમેય, સંગત અને પ્રામાણિક સિદ્ધ કર્યો છે. ત્રીજા કાંડમાં પ્રમાતા, પ્રમિતિ, પ્રત્યક્ષ, પક્ષ, અનુમાન, શબ્દ, સામાન્ય, વિશેષ, વ્ય, ગુણ, એક જ વસ્તુમાં પક્ષ, હેતુ, દષ્ટાંત, દૂષણ આદિ એવં તે સંબંધી અસ્તિતવ આદિની સિદ્ધિ, અનેકાંતની પાપકતા, તદાભાસ, તથા નય અને સ્વાદનો સંબંધ આદિ ઉત્પત્તિ, નાશ, સ્થિતિ ચચો, આત્માના વિષયમાં વિષયો પર જૈન મતાનુકૂલ પદ્ધતિએ, દાર્શનિક, નારિતવ આદિ ૬ નું મિથ્યાત્વ અને અસ્તિત્વ સંઘર્ષનું ધ્યાન રાખીને જે વિવેચના કરવામાં આવી આદિ ૬ પક્ષનું સમ્યક્ત્વ, પ્રમેયમાં અનેકાંતદષ્ટિ છે, અને જેને ન્યાયરૂપ ગંભીર સમુદ્રની જે મર્યાદા આદ આદિ ગૂઢ દાર્શનિક વાતો પર સુંદર પ્રશસ્તા અને પરિધિ રથાપિત કરવામાં આવી છે, તેનું અને સ્વતંત્ર વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. ઉ૯લંધન કરવાને આજદિન સુધી કોઈ૫ણ જૈન અન્ય ગ્રંથનિયાયિક સાહસ નથી કરી શક્યા. યદ્યપિ પાછળના કહેવામાં આવે કે તેમણે બત્રીશ કાત્રિશિકાઓની વિધાન કેન નિયાયિકોએ પિતાના અમર ગ્રંથમાં
પણ રચના કરી હતી. કિંતુ વર્તમાનમાં કેવળ ૨૨ ઇતર દર્શનના સિદ્ધાંતનું ન્યાય શૈલીએ વિશ્લેષણ કાત્રિશિકા ( બત્રીશી)જ મળી આવે છે, જેની પદ્ધકરીને સુંદર અને સ્તુત્ય બૌધિક-વ્યાયામનું પ્રદર્શન છે
દીન સંખ્યા ૭૦ને બદલે ૬૯૫ જ છે. આ બત્રીશી કર્યું છે; કિંતુ એ સર્વ આચાર્ય મિસેન દિવાકર પર દ્રષ્ટિપાત કરવાથી જણાઈ આવે છે કે સિદ્ધસેનદ્વારા બતાવેલ માર્ગનું અવલંબન કરીને જ કરવામાં
યુગ એક વાદવિવાદમય સંઘર્ષયુગ હતો. પ્રત્યેક આવ્યું છે.
સંપ્રદાયના વિદ્વાન પિત પિતાના મતની પુષ્ટિ માટે સમ્મતિ તક' તેમની પ્રાકૃત-કૃતિ છે. એ ન્યાય-શેલીનું જ અનુકરણ કર્યા કરતા હતા. સિદ્ધ પણ પદ્ય ગ્રંથ છે. તેને પ્રત્યેક છંદ (ગાથા) આર્યા સેન-યુગ સુધી ભારતીય બધા દર્શનના ન્યાયગ્રંથનું છે, અને તે ત્રણ કાર્ડમાં વિભાજિત છે. પ્રાચીન નિર્માણ થઈ ચૂકયું હતું. બૌદ્ધ ન્યાય-સાહિત્ય અને કાલથી અઢારમી શતાબ્દિ સુધી ઉપલબ્ધ બધા વૈદિક ન્યાય-સાહિત્ય બરાબર વિકાસને પ્રાપ્ત થઈ પદ્યમય પ્રાકૃત ગ્રંથ પ્રાયઃ આ “ આર્યા' છંદમાં ચૂકયું હતું. રચેલા જોવામાં આવે છે. યદ્યપિ કોઈ ગ્રંથ અનુષ્યમ્ તત્કાલીન પરિસ્થિતિ બતાવે છે કે તે સમયમાં અને ઉપજાતિ છંદમાં પણ મળે છે, કિંતુ પ્રાકૃત ન્યાય, પ્રમાણુ, ચર્ચા અને મુખ્યતઃ પરાથનુમાન ચર્ચા પદ્ય-સાહિત્યને અધિકાંશ ભાગ ' આય ' માં જ ઉપર વિશેષ વાદવિવાદ થતા હતાસંસ્કૃત ભાષામાં, ઉપલબ્ધ છે.
ગવ તથા પદ્યમાં સ્વપક્ષમંડન અને પરપક્ષખંડસમ્મતિ- તર્કને ત્રણે કડેમાં ક્રમશઃ ૫૪, ૪૩ નની રચનાઓ જ તે સમયની વિદ્વત્તાનું પ્રદર્શન હતું.
For Private And Personal Use Only
