Atmanand Prakash Pustak 037 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

[ ૨૩૮ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ તે આ લેકેતિ જે પ્રસિધિમાં આવી છે ગ્રાહ્ય અંશ તથા અગ્રાહ્ય અંશ રહે છે. તે ન આવવી જોઈએ. પરન્તુ કેઈ ને કોઈ મનુષ્યને માટે અને ગ્રાહ્ય છે, બીજું અગ્રાહ્ય પ્રસંગને લઈને જ કહેવામાં આવ્યું છે કે – છે; પશુઓને માટે પાદડાં આદિ ચારાની પંડિત વૈદ્ય મસાલચી, તીનો એક સમાન; વસ્તુ ગ્રાહ્ય છે-આ જ પ્રમાણે દરેક વસ્તુઓકે ચાંદન કરે, આપ અંધેરે જાન,’ એમાં એક એક વ્યક્તિની અપેક્ષાથી ગ્રાહ્યતા
કઈ પણ પ્રકારના લખાણે તથા વક્ત- તથા સત્યતા રહેલી છે. કોઈ પણ લેખ વ્યમાં સત્યાંશ, અસત્યાંશ તથા અગ્રાહ્યતાંશ તથા વક્તવ્ય એકને અરુચિકારક થાય તે તે અવશ્ય રહે જ છે.
સવને અરુચિકર થાય તેમ એકાન્ત નથી, આ સર્વ એક એક વ્યક્તિગત જાણવું. પરતુ એક જ લખાણ તથા એક જ વક્તવ્ય સર્વ વ્યક્તિગત તે અસત્યાંશ તથા અગ્રાહ્ય
એકને અરૂચિકર હોય છે તે બીજાને રુચિતાંશને અસંભવ જ રહે છે, કારણ કે ભિન્ન
કર નીવડે છે. લખાણો તથા વક્તવ્યો ઉપર ભિન્ન વ્યક્તિઓ ભિન્ન ભિન્ન સ્વભાવવાળી જ
રચિ તથા અરુચિ મનુષ્યના આચાર, વિચાર, હોય છે, અને તેથી કરીને સમગ્ર લખાણ
સંસ્કાર અને સંગત ઉપર આધાર રાખે છે. કે ભાષણમાંથી પિતા પોતાના સ્વભાવાનુકૂળને
મનુષ્ય જેવા જેવા આચારવિચારથી સંસ્કારી
થયેલ હોય, તથા જેવી જેવી સંગતથી ગ્રહણ કરે છે, માટે અગ્રાહ્ય તથા અસત્યાંશ રહેતું નથી, અને એક વ્યક્તિની અપેક્ષા
સંગઠિત હોય તે લખાણ તથા વકતવ્યઅનુકૂળ અંશ ગ્રહણ કરતાં અવશિષ્ટ રહેલો
માંથી તદનુકૂળ અંશને ગ્રહણ કરે છે. પ્રતિકૂળ અંશ અગ્રાહ્ય તથા અસત્ય જ થઈ
આપણે પ્રત્યક્ષ જોઈએ છીએ કે હાસ્ય, કરુણ, શકે છે, માટે કોઈ પણ લેખ અથવા ભાષણ
રૌદ્ર, ભયાનક, શાન્ત, વીર, શૃંગાર, બિભએવું હોતું નથી કે જે સવશે એક વ્ય
- ત્સ અને અદભુત–આ નવ રસયુકત નાટકના ક્તિને અનુકૂળ થઈ શકે. એક વ્યક્તિની આ
ખેલ જેવાવાળા પ્રેક્ષકો ભિન્ન ભિન્ન રને અપેક્ષાથી લેખન તથા વક્તવ્યનો સર્વાશ ગ્રહણ કરવાવાળા હોય છે. સર્વ પ્રેક્ષકોસત્ય તથા ગ્રાહ્ય થઈ શકે છે તો તે કેવલ માંથી કોઈને શૃંગારરસ પ્રિય હોય છે, તો લેખક તથા વક્તાના અંગે જ થઈ શકે છે. કોઈને વીરરસ પ્રિય હોય છે, તે લેખક તથા વક્તા પિતાના તરફથી લખેલું કોઈને કરુણરસ ચા હાસ્યરસ પ્રિય હોય તથા બોલેલું સર્વ સત્ય તથા ગ્રાહ્ય સમજે છે. મતલબ કે પૂર્વે કહ્યા પ્રમાણે આચાર, છે, અને એવી સમજણથી જ લખ- વિચાર તથા સંગતથી પડેલા સંસ્કારાનુસાર વામાં તથા બોલવામાં પ્રવૃત્ત થાય છે. ખેલમાંથી ભિન્ન ભિન્ન અંશને ગ્રહણ કરે છે. પૂર્વોક્ત નિયમ કેવલ લખાણ કે ભાષ- લખાણે તથા વક્તવ્યની પણ આવી જ ણને જ લાગુ પડતું નથી, પરંતુ વિશ્વસ્થ સ્થિતિ છે. કેટલાક અસત્યાંશ તથા એગ્રીસઘળી વસ્તુઓ આ નિયમથી બંધ થયેલી હૃતાંશને ગ્રહણ કરે છે. બુદ્ધિદ્વારા સ્પષ્ટ જ્ઞાન છે, જેમકે વનસ્પતિગત જુવાર, બાજરી, કર્યા છતાં પણ માનથી, ઈર્ષ્યાથી તથા શ્રેષથી તુવેર ઈત્યાદિ અને ઉત્પાદક વનસ્પતિઓમાં ઘણાખરા મનુષ્યો અગ્રાહ્યા અંશને જ ગ્રહણ