________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંસારમાં સ્વાર્થ સિવાય કોઈ વસ્તુ છે જ નહિં. ૨૪૧
જ્યાં સુધી મડકમજન્ય ઉપાધિ હોય છે ત્યાં સુધી સ્વાર્થ હોય છે, અને જ્યાં સુધી સ્વાર્થ હોય છે ત્યાં સુધી જ સ્નેહભાવ હોય છે. પરમાર્થરૂપ સ્વાર્થ સંપૂર્ણ કર્મક્ષય થતાં સુધી રહે છે, ત્યારે મિથ્યા-સ્વાર્થ, જ્યાં સુધી મેહકમ હોય છે ત્યાં સુધી જ રહે છે. મેહ-કર્મના પ્રભાવથી જ અજ્ઞાનતાને લઈને અનુકૂળ-પ્રતિકૂળની ભાવનાઓવાળા હોય છે. અને અનુકૂળને પ્રતિકૂળ સમજે છે, તે પ્રતિકૂળને અનુકૂળ સમજે છે જેથી તેમને રાગ-દ્વેષના આધીન થવું પડે છે. સાચી અનુકૂળતા તથા સાચી પ્રતિકૂળતા સમજ્યા પછી રાગ-દ્વેષ છે થતું જાય છે, અને સ્વાર્થ પરમાર્થના રૂપમાં બદલાઈ જાય છે. સર્વથા રાગદ્વેષ નાશ પામી ગયા પછી પરમાર્થ સિદ્ધ થઈ જાય છે, ને પરમાર્થ સિદ્ધ થયા પછી જીવ પોતે કૃતકૃત્ય થઈ જાય છે.
જ્યાં સુધી જીવને સાચી અનુકૂળતા સમજાતી નથી, ત્યાં સુધી ક્ષણિક સુખ તથા ક્ષણિક આનંદ આપનાર વસ્તુઓને જ અનુકૂળ માને છે. જેમકે-જે માણસથી પોતાને ક્ષણિક સુખની સાધક ધન, ખાન. પાન, વસ્ત્ર, ઘરેણું, મકાન આદિ વસ્તુઓ પ્રાપ્ત થતી હોય, અથવા પોતાની વિષયતૃપ્તિમાં ઉપયોગી થઈ પડતું હોય તેવું માણસ પોતાને અનુકૂળ લાગવાથી તેના ઉપર સ્નેહ રાખે છે. જેનાથી પોતાને કાંઈ પણ ક્ષણિક આનંદની કે સુખની સામગ્રી ન મળતી હોય, ઉલટું તે મનુષ્ય પિતાના ક્ષણિક આનંદમાં વિન્ન કરતા હોય તો તે માણસ તેને પ્રતિકૂળ લાગે છે. તેવી જ રીતે જે જડ વસ્તુ ક્ષણિક આનંદ આપનારી હેઈ તેને અનુકૂળ ગણીને તેના ઉપર રાગ રાખે છે.
આવા પ્રકારની અનુકુળતા તથા પ્રતિકૂળતા રાગ-દ્વેષની ઉત્પાદક હોય છે, અને તે આત્માનું અશ્રેય કરનારી હોય છે. આવી અનુકૂળતાને લઈને થયેલો રાગનેહ તે સ્વાર્થથી જ થયેલું હોય છે, માટે જ સ્નેહ એટલે–સ્વાર્થ, સ્વાર્થ ન હોય તે સ્નેહ જેવી કઈ વસ્તુ જ નથી. અને એટલા માટે જ આવા નેહમાં પરિવર્તન થયા કરે છે. સનેહ અનેહ થઈ જાય છે અને અસ્નેહ, સ્નેહ થઈ જાય છે. જ્યાં સુધી જેનાથી સ્વાર્થ સધાતો હોય ત્યાં સુધી સ્નેહ હોય છે. ને સ્વાર્થ પૂરો થયો એટલે અસ્નેહ થઈ જાય છે. વળી પાછો સ્વાર્થ ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે જે વસ્તુ ઉપર અસ્નેહ હતો તે જ વસ્તુ ઉપર પાછો નેહ થાય છે. સંસારમાં જ્યાં જુઓ ત્યાં સ્વાર્થ જ સ્વાર્થ છે. નિઃસ્વાર્થ પણ એક પ્રકારને સ્વાર્થ જ છે. પણ તેને સ્વાર્થમાં ગયે નથી. સંસાર સ્વાથી છે, એવું કથન મહાપુરુષોનું છે તે સર્વથા સત્ય છે. તેઓએ જડાસકત સંસારને અંગે જ આવા પ્રકારના ઉદ્દગારો કાઢ્યા છે. નહિ તો સંસારમાં આભાસક્ત પરમાર્થ સાધક ઉત્તમ પુરુષો પણ હોય છે, પણ તે ઘણું જ શેડા હોવાથી તે તરફ ધ્યાન આપ્યું નથી.
For Private And Personal Use Only
