________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાંચ જ્ઞાનનું સ્વરૂપ,
ર૪૯
છોડતાં શંખલાબદ્ધ દીપકની પેરે સાથે ન આવી શકે. ક્ષેત્રપ્રત્યયી ક્ષપશમને લીધે. ૩ વર્ધમાન-ઘણું કાષ્ટના ફેંકવાથી જેમ અગ્નિ વૃદ્ધિ પામે તેમ પ્રશસ્ત અને પ્રશસ્તતર અધ્યવસાયથકી સમયે સમયે અવધિજ્ઞાન વધે. પ્રથમ ઉપજતાં અંગુલને અસંખ્યાતે ભાગે ક્ષેત્ર જાણે દેખે, પછી વધતું વધતું યાવત્ અલેકને વિષે લેક જેવડાં અસંખ્યાતાં ખડક દેખે તે. ૪ હીયમાન–પૂર્વે શુભ પરિણામવશે ઘણું ઉપજે પણ પછી તથવિધ સામગ્રીના અભાવે પડતે પરિણામે કરીને ઘટતું જાય છે. ૫ પ્રતિપાતી–જે સંખ્યાનાં અસંખ્યાતાં જન ઉત્કૃષ્ટ પણે યાવત્ સમગ્ર લોક દેખીને પણ પડે અર્થાત આવ્યું જાતું રહે છે. ૬ અપ્રતિપાતિ-જે સમગ્ર લેકને દેખીને અલકનો એક પ્રદેશ દેખે અર્થાત આવ્યું ન જાય તે. હીયમાન તે હળવે હળવે ઘટતું જાય જ્યારે પ્રતિપાતિ સમકાળે સામટું જાય. અવધિજ્ઞાની દ્રવ્યથી જઘન્યપણે અનંતારૂપી દ્રવ્ય જાણે દેખે, ઉત્કૃષ્ટપણે સર્વરૂપી દ્રવ્ય જાણે દેખે; ક્ષેત્રથકી જઘન્યથી અંગુલને અસંખ્યાતમે ભાગ જાણે દેખે, ઉત્કૃષ્ટ પણે એલેકને વિષે લેક જેવડાં અસંખ્યાત ખંડુક જાણે દેખે, કાળથકી જઘન્યપણે આવલિકાને અસં. ખ્યાતમે ભાગ જાણે દેખે, ઉત્કૃષ્ટતાયે અસંખ્યાતી ઉત્સર્પિણું અવસર્પિણ લગી અતિત અનાગત કાળ જાણે દેખે, ભાવથકી અવધિજ્ઞાની જઘન્યથી અનંતા ભવ જાણે દેખે, ઉત્કૃષ્ટપણે પણ અનંતા ભવ જાણે દેખે. એટલે સર્વ ભાવને અનંતમે ભાગ જાણે દેખે. વિલાંગજ્ઞાન પણ અવધિજ્ઞાનને જ પ્રકાર છે પણ મિથ્યાત્વીને હોવાથી તેનું નામ વિભાગજ્ઞાન. વળી તે મલીન હોવાથી ભાવથી અવળું સવળું જાણે દેખે. અવધિજ્ઞાન થવાના બે રસ્તા છેઃ દેવ તથા નારીને ભવ પ્રત્યયિકપણુથી અર્થાત્ તે તે ગતિમાં ઉપજવાથી; જ્યારે મનુષ્ય તથા તિર્યંચને ગુણ પ્રત્યયિકપણુથી.
મન પર્યવ જ્ઞાન-અઢીદ્વીપમાં જે સંજ્ઞી પંચેંદ્રિય જીવના મને ગત ભાવ જાણવાનું સાધન છે. તેના બે ભેદ. (૧) જુમતિ–ઓછું યાને અસ્પષ્ટ જાણ વાનું તેમજ પાછા જવાના સ્વભાવ-વાળું જ્ઞાન. (૨) વિપુળમતિ-વિશેષ પ્રકારે શુદ્ધ જાણવાના તેમજ પાછું નહીં જવાના સ્વભાવવાળું જ્ઞાન. ઉદાહરણ
અમુકે ઘડો ચિંતવ્ય છે” એ સામાન્યપણે મનને અધ્યવસાય ગ્રહે તે રાજુમતિ; જ્યારે “ અમુકે ઘડે ચિંતા છે, તે દ્રવ્યથી સુવર્ણને, સુકુમાળ, વળી ક્ષેત્રથી પાટલીપુત્રને ઇત્યાદિ વિશેષ-ગ્રાહી તે વિપુળમતિ. ઋજુમતિ મન:પર્યવજ્ઞાની દ્રવ્યથી અનંતા અનંત પ્રદેશી કંધ જાણે દેખે.-વિપુળમતિ તેહી જ સ્કંધ અધિકેરાને વિશુદ્ધ પણે જાણે દેખે-(૧) ક્ષેત્રથકી જજુમતિ હેડે
For Private And Personal Use Only
