Atmanand Prakash Pustak 035 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

સમ્યગ્ જ્ઞાનની કુંચી.
૧૦૯
આશ્રિત થઈને રહે છે. આત્માની સુખ-સગવડ વિગેરે જાળવવાનું કામ પણ બુદ્ધિ જ કરે છે.
આદમ ઉપર આજ્ઞાભંગના દોષનું આરેાપણુ થતાં આક્રમે પેાતાની પત્નીને વાંક કાઢ્યો. ઇવે દોષ વગેરેનું મૂળ સર્પ હાવાનું જણાવી પેાતે સર્વથ નિર્દોષ હોવાના એકરાર કર્યાં. આથી પ્રભુને કેપ સૌથી પ્રથમ સ ઉપર ઊતયે. પ્રભુએ સપને અભિશાપ પણ આપ્યા. પેટે ચાલવુ' અને સદા ધૂળનું ભક્ષણ કરવુ એ એક જ કાર્ય પ્રભુએ પેાતાના અભિશાપથી સને સોંપ્યું. સર્પને ધૂળનાં ભક્ષણ સિવાય ખીજી કેાઈ વસ્તુ ભક્ષણ માટે ન રહી. સર્વ વસ્તુએ સપ માટે અભક્ષ્ય બની. પેટે ચાલવું એટલે ધૂળમાં જ વાસ કરવા. સર્પ એટલે ચિત્ત એવા અર્થ કરતાં, ધૂળમાં નિવાસ કરવા એટલે ભૌતિક અંધનેામાં ઝકડાવું. ધૂળમાં જ વાસ કરવા એટલે ભૌતિક વાસનામાં જ નિમગ્ન રહેવું. ઇન્દ્રિયથી પ્રાપ્ત થતાં વિવિધ આંદેલના એ ચિત્તના આહાર છે. એ આંદોલને વસ્તુતઃ સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ ભૌતિક પદાર્થ એટલે ધૂળ છે. ધૂળ આ રીતે ચિત્તના આહારરૂપ છે. સ્ત્રી અને સપ વચ્ચેના ઈર્ષ્યા-ભાવ બુદ્ધિ અને ચિત્તના સંબંધનુ યથાર્થ રીતે નિદર્શન કરે છે. ચિત્ત એક સ્થાનથી ખીજે સ્થાને ભ્રમણ કર્યાં કરે છે. ભ્રમણ કરવામાં ચિત્તને આનંદ થાય છે. ઉચ્ચ વિચારા આતિની પરિણિત થઇ શકે તે માટે બુદ્ધિ ચિત્તને સયત બનાવવા મથે છે. ચિત્તને આ જરાયે રુચતું ન હેાવાથી અન્ને વચ્ચે દ્વં યુદ્ધ ચાલે છે.
બુદ્ધિ ઉચ્ચ પ્રતિની હાય તે તેમાંથી પ્રજ્ઞાના પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. પ્રજ્ઞા આથી બુદ્ધિની પુત્રીરૂપ છે. પ્રજ્ઞા આત્મસાક્ષાત્કાર માટે પ્રયત્ન કરવા માટે ચિત્તથી મુક્ત થવા ઘણુંાયે પ્રયત્ન કરે છે. ચિત્ત ઇંદ્રિય-લાલુપતામાં પ્રજ્ઞાને દોરવા મથે છે. નાગરાજ કલીયના શિરચ્છેદ શ્રીકૃષ્ણે કર્યાં એવું જે રૂપક છે તેના અર્થ એ છે કે, કૃષ્ણે ચિત્તના અનિષ્ટ પ્રધાન ભાગના ઉચ્છેદ કર્યાં. આ ઉપરથી સમજવાનું એ છે કે, નિર્વાણુના વાંચ્છુઓએ ઈચ્છા-મન સયમ મેળવવેા એ ખાસ આવશ્યક છે.
ઉપર
ઇવને પ્રભુએ આપેલા અભિશાપથી સ્ત્રીનાં વાસ્તવિક સ્વરૂપનું નિર્દેશન થઇ શકે છે. સંકલ્પ–કાય અને શાક એ માનસિક દૃષ્ટિએ વિચારતા બુદ્ધિ
* મન એટલે નરપશું એવું ગ્રીક પુરાણુ શાસ્ત્રોનું મતવ્ય છે. ચિત્તના નરતત્ત્વમાં સુદ્ધિ અને વિચારણા હેાય છે અને પશુતત્ત્વમાં અનિય`ત્રિત વિષય-લાલસાનું પ્રાધાન્ય હોય છે. એમ મજકુર પુરાણુ શાસ્ત્રોમાં જણાવવામાં આવ્યુ છે. Minotaur એટલે નર્૫શુ,