________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. માગે વ્યય કરવાનો ઉપદેશ કરતા આવ્યા છે, માટે જ દાનધર્મ એ સર્વમાં ધૂરિપદે છે. ભેગમાં ખરચાતું દ્રવ્ય એ ઉખર ભૂમિમાં વાવવામાં આવતાં બીજ જેવું છે. એ ભૂમિને સ્વભાવ જ એ છે કે ત્યાં બીજ અંકુરિત થતું જ નથી ને સરવાળે બીજનો નાશ થાય છે તેવી જ રીતે ભેગમાં ખરચાતી ૨કમ, ઉપર ટપકેને આનંદ આપી નામશેષ થઈ જાય છે. એથી ઉલટું દાનમાં દીધેલી એક પાઈ પણ કંઈને કંઈ પળ દેનારી થાય છે. એની પાછળ જે ભાવનું બળ અમાપ હોય તો પૂળ એટલું ઉત્કૃષ્ટ બેસે છે કે એની વાત ન કરાય. ટૂંકમાં કહેવાનું એટલું જ કે–દાનનો મહિમા જેવો તેવો નથી જ. શકિત અને સંપત્તિના પ્રમાણમાં નાનાથી મોટા સુધીના સૌ કઈ એ દ્વારા પુન્યાર્જન કરી શકે છે. એ કારણથી પટવરામાં પુન્યવરો કરવારૂપ ઉક્તિ પ્રચલિત થઈ છે. દાનના મહામ્યને વર્ણ વનારા સંખ્યાબંધ પુસ્તકો જોવામાં આવે છે. ખુદ તદ્ભવે મોક્ષે જનાર તીર્થકર દે પણ એ ધમનું અવલંબન લે છે અને પ્રતિદિન પ્રાત:કાળથી શરૂ કરી એક પ્રહર સુધી યથેચ્છિત દાન એક વર્ષ સુધી આપે છે અને પછી જ ચારિત્ર ધર્મ સ્વીકારે છે. એ વાર્ષિક દાન તરિકે શાસ્ત્રોમાં સુપ્રસિદ્ધ થયેલ છે. આવા અચિંત્ય માહામ્યવાળા દાનને શ્રાવકના વકર્મમાં જે સ્થાન છે તે ઉચિત અને ગ્ય પણ છે. દેવપૂજાદિ પાંચ કાર્યોમાં મન-વચન અને કાયાને છો, વધારે પરિશ્રય સેવવાને છે. વળી એ પાછળ ભાવનાનું જેટલા પ્રમાણમાં જોર હોય છે. એટલા પ્રમાણમાં લાભનું ત્રાજવું નમતું થાય છે; પણ આ છઠું કાર્ય તે ઉક્ત ત્રણ ત્રણ પ્રકારને આછો પાતળો પાળો પણ નથી માંગતું નામની વૃત્તિ થઈ એટલે જ બસ થાય છે. એની પાછળ ભાવને સહકાર હોય તે સેનું ને સુગંધ મળ્યા જેવું! પણકદાચ ભાવ ન હોય ને નામનાની દૃષ્ટિ હોય તો પણ જેને અપાય છે તેની આંતરડી ઠરે જ છે; જ્યારે દેનારને પણ કંઈ ને કંઈ ફળ તે મળે જ છે. દાન સર્વથા નિષ્ફળ નથી જ જતું. તેના પાંચ પ્રકાર છે.
૧ અભયદાન. ૨ સુપાત્રદાન, ૩ અનુકંપાદાન. ૪ ઉચિતદાન. પ કીર્તિ દાન. પ્રથમના ત્રણને સમાવેશ ધર્મકાર્યમાં થાય છે જ્યારે પાછળના બે પરમાર્થમાં ન આવતાં હોવાથી વ્યવહારપૂરતા જરૂરી છે. લોકોત્તર ધર્મમાં એનું સ્થાન અતિ ગૌણ છે.
આ દાનના વિભાગો ઉપર લાંબા વિવેચનની જરૂરીયાત નથી જણાતી;
For Private And Personal Use Only
