Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
XIZATHI
પુસ્તક ૯૩
मात्मस. ४० पी२ स. २४६१
३.१-४-०
मास..
नमात्मानसला
भावना
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
KS SO
વિષય-પરિચય.
૧ વીર વંદન
( શાહ હિરલાલ જગજીવનદામ )
888
૨ શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાય વિરચિત વીતરાગ સ્તુતિ. (ૐ. ભગવાનદાસ મનસુખભાઇ.)૫૬
સત્યજ્ઞાનનું રહસ્ય
શ્રી કેસરીયાજી મહારાજ.
શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સાળ સ્વમ. શ્રી ત્રિશલા માતાના ચૌદ સ્વપ્ન. શ્રી ગૌતમસ્વામી.
શ્રી સમ્મેતશિખરજી સિદ્ધક્ષેત્ર.
શ્રી રાજગિરિ પંચપહાડ.
શ્રી પાર્શ્વનાથ પદ્માવતી.
શ્રી ગૌતમ સ્વામી
શ્રી નવપદ મંડળ ભરત ચક્રવાતને વૈરાગ્ય
૩
૪ દાન
૫
પ્રતિિ
( રા. સુશીલ )
૬ ચાર કષાયા ( મહાન્ તસ્કરેા ) (રા. રાજપાળ મગનલાલ વેારા. ) ૭ સેવા ધ
(અનુ-અભ્યાસી )
૮ સ્વીકાર–સમાલાચના.
૯ વર્તમાન સમાચાર
===
૦-૧૨-૦
૦-૮-૦
૦-૮-૦
-2-0
૦-૮-૦
----
૮-૮-૦
૭-૮-૦
-૨-૦
61819
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
0-72
( અનુવાદ )... ( ચેાકસી )...
શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર શ્રી ધટાણુ યંત્ર
...
કલકત્તાવાળાના વિવિધ રંગાના મનેાહર માટી સાઇઝના ફોટા.
જ્ઞાનબાજી
શ્રી નેમનાથસ્વામીના લગ્નને વરધોડા ૦-૧૨-૦ શ્રી મહાવીરસ્વામીનું સમવસરણ તથા શ્રેણિક રાજાની સ્વારી
શ્રી ગિરનારજી.
શ્રી રાજગર. ૭ લેસ્યા.
શ્રી મધુબિંદુ.
For Private And Personal Use Only
...
...
...
...
૫૫
પટે
૬૩
91
€3
હ
७८
૮-૮-૦ 01110
018-0
01170
૨-૮-૦
પાવાપુરીનું જલમંદિર. સમ્મેતશિખર તીથ ચિત્રાવળી સોનેરી માઇન્ડીગ સાથે. જંબુદ્રીપના નકશેા રંગીન. નવતત્વના ૧૧૫ ભેદના નકશે.રગીન -૨-૦ શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર રંગીન બહુજ માટી સાઈઝ
011-0
01-0
-૮-૦
8116
૦-૨-૦
૦-૪-૦
શ્રી “ આત્માન૬ ” શતાબ્દિ મહાત્સવ પ્રસંગે ગુરૂભક્તિ નિમિત્તે અમારા દરેક સભાસદોને ભેટ
શ્રી વિજયાનંદસૂરિ—( શ્રી આત્મારામજી મહારાજ ) નું જીવનચરિત્ર દરેક મેમ્બ રાને ભેટ આપવાનુ હાર્ટ તૈયાર થઇ ગયેલ છે. સ્થાનિક મેમ્બરેાએ સભાએથી અને બહારગામના મેમ્બરાએ પોસ્ટ ખર્ચના રૂા. ૭-૩-૦ ત્રણ આના મેકલી મગાવી લેવા તસ્દી લેવી.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
શ્રી આત્માનન્દ પ્રકાશ.
૩==================+- -> =================
नमो विशुद्धधर्माय, स्वरूपपरिपूर्तये । नमो विकारविस्तार-गोचरातीतमूर्तये ॥ १॥
સંપૂર્ણ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રાદિ વિશુદ્ધ ધર્મવાળા, સ્વસ્વરૂપની પૂર્ણતાને પામેલા અને વિકારોના સમૂહને પાર પામેલા–એવા જે કોઈ મહાત્મા હોય તેને નમસ્કાર છે.”
ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથા.
પુરત ૩ ૩ }
વીર સં. ૨૪ ૬૨. કાશ્વિન ગ્રાઉન નં. ૪૦.
3
ગ્રં
રૂ
નો.
- વીર-વંદન
( રાગ-મારું વતન હાં ) વીર જિર્ણ દિને કેટી નમન હાં. સિદ્ધારથ નૃપ ને ત્રિશલા દેવીના, વિરકુમારને કરૂં વંદન હાં વીર. મેરૂ શેલ કંપે જેના ચરણથી, એવા એ વીરને કરૂં હું વંદન હાં વીર એક વર્ષ સુધી ક્રોડ એક આઠ લાખ, મહારનું દીધું દાન દરેક દીન વીર યૌવન આવતાં સંસાર ત્યાગે, વૈરાગી વીરને કરૂં હું નમન હો વીર જેના ચરણ પર રંધાણ ખીર હાં, ધીર એ વીરને કોટી નમન હાં વીર જેના એ કાનમાં ખીલા ઠેકાણુ, ધીર એ વીરને કરૂં વંદન હાં વીર કર્યું બાર વર્ષનું તપ જલ વિના, તપસ્વી વીરને કોડ નમન હાં વીર. થયા મોક્ષગામી દીવાલી દીને, ભેગવી વર્ષ બહોતેરનું જીવન હો વીર. વીરને સેવતાં હરિ કહે આવે, જન્મ મરણના ફેરાને અંત હાં વીર.
શાહ હરિલાલ જગજીવનદાસ-જુનાગઢ.
છે
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
શ્રી વીતરાગસ્તવ-ભાષાનુવાદ.
-તૃતીય પ્રકાશકકર્મક્ષયજન્ય અતિશય.
શાર્દૂલવિક્રીડિત, શ્રી તીર્થકર નામથી ઉપજતા સર્વાભિમુખે કરી,
તું જે સંમુખ સર્વથા જ જનને આનંદથી દે ભરી; ને જે યોજનના સમોસરણમાં કેટિગમે નાથ હે !
તિર્ય* અમર ના પરિજનો સાથે સમાઈ રહે; ૧-૨ ભાષામાં નિજ નિજ તેહ સહુને હારી મનહારિણી,
વાણુ એકરૂપી છતાં પરિણમે જે ઘમસંબધિની; ઉપૂર્વોત્પન્ન સમસ્ત રોગ-ઘન જે સૌથી વધુ જને,
હારી નાથ ! વિહાર-વાયુલહરીથી વિખરાયે ક્ષણે, ૩-૪ આવિર્ભત ન થાય જે અવનિમાં તીડો પશુઓ મૂષકે
નાશે ઈતિ અનીતિ જેમ પળમાં ભૂપ પ્રભાવે પ્રભો ! જે વૈરાગ્નિ શમી જતો ઉપજતો સ્ત્રી-ક્ષેત્ર આદિકથી,
જાણે ભૂતલ વષતા તુજ કૃપાના પુષ્પરાવર્તથી ? પ-૬
_
*સહજ અતિશયો કહી હવે આ પ્રકાશમાં ધાતિકર્મના ક્ષયથી ઉદ્ભવતાં અતિશયો વર્ણવે છે. જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, મોહનીય અને અંતરાય એ ચાર ઘાતિકર્મ કહેવાય છે, કારણ કે આત્માના મૂળભૂત જ્ઞાનાદિ ગુણનો ઘાત કરે છે, તો આ ઘાતકર્મક્ષયથી સંભવતા ૧૧ અતિશય અત્રે ૧૧ શ્લેકમાં અનુક્રમે વર્ણવ્યા છે. છે, તે પછી ચાર શ્લોક ઉપસંહારરૂપ છે.
૧. સર્વાભિમુખ્ય નામનો અતિશય-જેના વડે કરીને સર્વ દિશાએ પ્રભુ સર્વને સન્મુખ જણાય, અથવા સવ જને પ્રભુને અભિમુખ વૃત્તિવાળા થાય.
૨. પ્રભુની એકરૂપ વાણી પણ મનુષ્ય-તિર્યંચાદિને સર્વને પિતા પોતાની ભાષામાં સમજાય જાય છે.
૩. પૂર્વે ઉપજેલા રેગિરૂપ વાદળા પ્રભુના વિહારવાયુથી વિખરાઈ જાય છે. ૪. પ્રગટ થાય નહિં. ૫. સૂડા. ૬. ઉંદર ૭. અરિષ્ટ, ઉપદ્રવ, + તીડ વગેરેની આફત. છે
ન પ્રભુના સાન્નિધ્યથી પ્રાણુઓનો વૈરાનલ પ્રશાંત થઈ જાય છે. તે માટે કવિ છે. ઉપ્રેક્ષા કરે છે-તે જાણે હારી કૃપારૂપ પુષ્કરાવતે મેઘધારાથી શાંત થયો હોવાની !
છે
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વીતરાગસ્તવ–ભાષાનુવાદ
થાતા ડિડમનાદ ુજ અશિાઅેદી મહિમાતણા,
મારીએ ભુવનારિએ૧° ભુવનમાં જે સંભવે નાથ ! ના; ને જે કેવલ વિશ્વવત્સલ વિભુ! તુ કામવર્ષાં સતે,
લેાકેાને અતિવૃષ્ટિ તાપ ન કરે નિવૃષ્ટિ ના દુઃખ દે. ૭-૮ સર્વે ક્ષુદ્ર ઉપદ્રવેા ઉપજતા ૧૨અન્ય-૧ રાષ્ટ્રાથકી,
નાશે જે જ્યમ સિંહુનાદથી ગો-હ્વારા પ્રભાવે નકી; ને અદ્ભુત પ્રભાવી જંગમ૧૩ તકલ્પ ત્રિલે કીપતિ !
૧૪
તું જ્યારે વિહરે તહીં ક્ષિતિમહીં દુભિક્ષ ૫ પામે ક્ષતિ; ૯-૧૦ ના હૈ। દુષ્કર દેખવુ તુ તનુ' તે માટે ભામંડલ, ૧૮શીષે પશ્ચિમ ભાગ સસ્થિત જ જે જીતે વિમ ડલ;
વીતરાગ જ્ઞાની પુરુષની સમીપમાં પ્રાણીએ પેાતાના જન્મવૈર પણ ભૂલી જાય છે. કહ્યું છે કેઃ
सारकी सिंहशावं स्पृशति सुधिया नन्दिनी व्याघ्रपोतं,
मार्जारी हंसबालं प्रणयपरवशा के किवन्ता भुङ्गगम् । वैराण्या जन्मजातान्यपि गलितमदा जन्तवोऽन्ये त्यजन्ति, श्रित्वा साम्यैकरूढं प्रशमितकलुषं योगिनं क्षीणमोहम् ॥ —શ્રી જ્ઞાના વ.
અર્થાત્ જેના કમલ પ્રશમી ગયેા છે અને જે સામ્ય-વીતરાગભાવમાં આરૂઢ થયા છે એવા ક્ષીણુમેહ યોગિના સનિધાનમાં હરિણી સિંહના બચ્ચાને પુત્રબુદ્ધિથી સ્પર્શે છે; એજ પ્રકારે ગાય વાદ્યના બચ્ચાને, બિલાડી હુંસબાલને અને મયૂર સર્પને સ્નેહપરવશ થઈ સ્પર્શે છે-૫ પાળે છે. એ જ પ્રકારે અન્ય જીવા પણ જન્મવૈર ત્યજી દે છે.
૮. અશિવ અમરેંગલ-અરિષ્ટને ઉચ્છેદનાર, સર્વથા નાશ કરનાર.
૯. મારી નાંખે તે ‘મારી' મરકી ( Plague ) આદિ જીવલેણ (Deadly evils ) અનિ-દુષ્ટ વ્યતરાદિના ઉપદ્રવો.
૧૦ જગના શત્રુ. ૧૧ મનેવાંછિત પૂર્ણ કરનાર.
૧૨. પોતાના અને પરના રાષ્ટ્ર-દેશથી ઉપજતા સર્વે ક્ષુદ્ર-તુષ્ઠ ઉપદ્રવેા હારા પ્રભાવથી પલાયન કરી જાય છે. ૧૩. જગમ-ગતિમાન-હાલતાચાલતા કલ્પવૃક્ષ. ૧૪. પૃથ્વી તલપર. ૧૫. દુષ્કાળ. ૧૬. ક્ષય, નાશ ૧૭. હારા દેદીપ્યમાન દેહ દુરાલેાક ન હેા-તેની સામે જોવુ દુષ્કર ન હા, એટલા માટે સૂર્યના તેજને જીતે એવુ ભામંડલ-તેજઃપુજ હારા મસ્તકના પાછલા ભાગે હાય છે. ૧૮ મસ્તક પર.
For Private And Personal Use Only
૫૭
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
૫૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. એ જે તુજ ગરાજ્ય મહિમા ઉભૂત કર્મ ક્ષયે, વિવે વિદ્યુત૧૯ તેહ મગ્ન ન કરે તેને મહા વિસ્મયે ? ૧૧-૧૨
નારાચ:– પ્રવૃત્ત એમ તું ઉપાયમાં ક્રિયાનુશીલને,
પરા શ્રી પ્રાપ્ત જેથી તું ન ઈચ્છતાં ઉપેયને ! અનંત કાલ સંચિતા અનંત કર્મ કક્ષને, સમૂલ ઉન્મેલે ન અન્ય તું વિના ત્રિભુવને. ૧૩-૧૪
અનુષ્ટ્રપ પવિત્ર પાત્ર મૈત્રીના, મુદિતા-મુદિતાત્મ ને; નમઃ કૃપાળું મધ્યસ્થ, યેગામા ભગવાન્ તને ! ૧૫
I tત તૃતીય: પ્રા:
–ભગવાનદાસ મનસુખલાલ મહેતા
૧૯. ઉપર જે વર્ણવ્યો એવો ત્યારે જગતપ્રસિદ્ધ યોગસામ્રાજયનો મહિમા કે જે દેશ ઘાતિકર્મના સંક્ષયથી ઉપજે છે-તે કેને આશ્ચર્ય માં ગરકાવ ન કરી દે ?
x સ્વસ્વરૂપરમગુરૂપ ક્રિયા-કથાખ્યાત ચારિત્રવડે કરીને તું ઉપાય-સાધનમાં એવો તે પ્રવૃત્ત થઈ ગયે, એવો તો લીન થઈ ગયો કે પરમ પદરૂપ ઉપય–સાધ્યને નહિં ઇરછતાં પણ તું પરમ જ્ઞાનલક્ષ્મીને-તીર્થનાથ સંપદાને પ્રાપ્ત થયો !–અત્રે પ્રભુની નિર્વિકલ્પ સમાધિ કે જે યોગનું અંતિમ અંગ છે- તેનો નિર્દેશ કર્યો છે. જે તેના પ્રભાવે પરમ યોગ (પરમપદ સાથે ગુંજન) સિદ્ધ થાય છે.
* અનંત કાળથી સંચેલા એવા અંનત કર્મ–વનને જગતમાં દ્વારા વિના બીજો કાણુ જડમૂળથી ઉખેડી નાંખે ? અત્રે વિચારવા જેવું એ છે કે–થોડા વર્ષની સ્થિતિવાળા એક ન્હાના સરખા ઝાડને પણ જડમૂળમાંથી ઉખેડવું મુશ્કેલ છે, તો પછી અનંત કાળથી જેણે અતિ અતિ ઉંડા મૂળ નાંખ્યા છે એવા અનંત મહાવૃક્ષ
જ્યાં આવી રહ્યા છે, એવા કર્મરૂપ અરણ્યને જડમૂળથી ઉખેડી નાંખવું તે કેટલું મૂહ વિકટ કાર્ય છે ? તેમાં કેટલા બધા આમપુરુષાર્થની આવશ્યક્તા છે ? પરંતુ એવા હ
કમવનને પણ પરમ ભેગીંદ્ર વીતરાગદેવે પરમાગ સામર્થ્યથી ઉન્મલિત કર્યું.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાવાદ, 1
વાતાવાડા
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
(સૃષ્ટિકતૃત્વવાદ) : - (પ્રકરણ બીજુ) નાના
(પુ. ૩૨ ના પૃષ્ઠ ૨૭૮ થી શરૂ) આત્મા સર્વ સ્થિતિમાં સદાકાળ એક જ સ્થિતિમાં રહે એવી આત્મા વિષયક માન્યતાથી અનેક રીતે જડવાદને પ્રાદુર્ભાવ થયો છે. કેટલાક સામાન્ય વિચાર અને તત્વજ્ઞાનીઓને કારણે આવા જડવાદને એક યા બીજી રીતે ઉત્તેજન મળે છે. ચેતના પરિવર્તનથી પર છે અને ભૌતિક પદાર્થો (કસ્તુરી, મઘ વિગેરે)થી ચેતના ઉપર કશી અસર થતી નથી એવું કેટલાક જડવાદીઓનું મંતવ્ય સર્વથા અસત્ય છે. ચેતના અને ભૌતિક પદાર્થોને પ્રભાવ એકમેક ઉપર પડે છે, એ પ્રભાવથી એકમેકમાં પરિવર્તન શકય છે એ સ્પષ્ટ અને સુવિદિત છે. બન્નેના પરસ્પર પ્રભાવમાં કઈવાર કશીયે ક્ષતિ આવતી નથી. બન્નેને પરસ્પર પ્રભાવ સુનિશ્ચિત છે. કુદરતના અવિચ્છિન્ન નિયમે, અનુસાર બન્નેને પ્રભાવ એકમેક ઉપર પડ્યા કરે છે. આમ છતાં જડવાદીઓ અસત્ય વિકલ્પો કરીને ચેતના અને ભૌતિક પદાર્થોના સંબંધમાં ભ્રમયુક્ત સ્થિતિ ઉત્પન્ન કરે છે. જડવાદીઓ ભૌતિક દ્રવ્યનો સ્વીકાર કરે છે. ભૌતિક પદાર્થોનો ઈન્કાર તેમનાથી શક્ય નથી. કુદરતનાં વિવિધ બળોને કારણે ભૌતિક પદાર્થોમાં અનેક પરિવર્તનો થાય છે છતાંયે તેથી ભૌતિક દ્રવ્યને ઈન્કાર કરવા જડવાદીઓ કઈ કાળે તત્પર થતા નથી. એ જ જડવાદીઓ ચેતનામાં ભૌતિક દ્રવ્યના પ્રભાવથી કંઈક પરિવર્તન થવાને કારણે આત્માનાં અસ્તિત્વનો અસ્વીકાર કરે છે કે-આત્માનાં અસ્તિત્વનો અસ્વીકાર કરવા તેઓ ઉસુક બની જાય છે એ અત્યંત આશ્ચર્યજનક છે. જડ તે જડ અને ચેતન તે ચેતન એ સાદી સીધી વાત પણ જડવાદીઓ સમજતા નથી. જડ અને ચેતન વચ્ચેનું મહાન અંતર તેમનાં લક્ષમાં પણ આવતું નથી. જડ અને ચેતન વચ્ચેનું અંતર કઈ પણ ઉપાયે કમી થાય તેમ નથી, એ સાદું સત્ય પણ જડવાદીઓ સમજતા નથી. જડવાદીઓની કેટલી બધી વિચિત્રતા? પ્રે. બાઉને યથાર્થે જ કહ્યું છે કે –
“મનુષ્યનું ચિત્ત મીણના પટ્ટ જેવું છે. દરેક વસ્તુની તેના ઉપર ઓછીવત્તી અસર જરૂર થાય છે. ચિત્તમાં કઈ ભાવ ઉદ્દીપ્ત થાય તે પહેલાં
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. મસ્તિષ્કમાં અનેક પ્રકારનાં આંદોલનને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. મસ્તિષ્કનાં આદેલો બાહ્ય જગતનાં જ્ઞાનનાં એક અપરિપકવ સાધનરૂપ છે. અવબોધનનું પ્રધાન કાર્ય ચિત્ત દ્વારા આત્માથી થાય છે.”
( Metaphysics. pp 407 ). મહાન તત્ત્વજ્ઞાની અને માનસશાસ્ત્રી પ્રો. વિલીયમ જેઈમ્સ આત્માના જ્ઞાનગુણ, ચેતના આદિ વિષયક મનનીય વિચારો • The Principles of Psychology” (માનસશાસ્ત્રના સિદ્ધાન્ત) નામે પુસ્તકના પ્રથમ ભાગમાં ( પૃષ્ઠ ૪૦૦ ) વ્યક્ત કર્યા છે. એ વિચારે નીચે પ્રમાણે છે –
“આત્માનાં અંતજ્ઞનથી અનેક પ્રકારના વિચારે ઉભવે છે. ચેતનાથી સ્વકીય અસ્તિત્વની ઝાંખી થાય છે. ચેતના પરિવર્તનશીલ છે. આત્મા (“હું') એ જ્ઞાનને વાચક છે.” જ્ઞાન અને પ્રાણ એ બન્ને વચ્ચે ઘનિષ્ટ સંબંધ છે. સ્વામી અભેદાનંદે જ્ઞાન અને પ્રાણના નિકટ સંબંધ વિષે પિતાનાં પુસ્તકમાં સુંદર પ્રકાશ પાડ્યો છે. સ્વામીજીના જ્ઞાન અને પ્રાણુના પરસ્પર સંબંધ વિષે નિમ્ન વિચારો અત્યંત મનનીય છે –
પ્રાણુ કે જીવનબળ જ્ઞાનથી વસ્તુતઃ અભેદ્ય છે. જ્ઞાન અને પ્રાણુ એ આત્માની બે મહાન શક્તિઓ છે. આથી આત્માને આવિષ્કાર જ્ઞાન કે પ્રાણ શક્તિરૂપે સતત થયા કરે છે. ચેતનાથી જ્ઞાનની નિષ્પત્તિ થાય છે. જીવનબળ અર્થાત્ મુખ્ય પ્રાણુ એ ઇંદ્રિરૂપ શક્તિઓથી સ્વતંત્ર છે. જીવનબળને નિબંધ ઇંદ્રિય ઉપર ચાલે છે. ઇન્દ્રિયો આ રીતે સર્વથા પરાધીન છે. જીવન બળ અદશ્ય હોય તો ઇંદ્રિયની પરાધીનતા કમી થાય છે. જીવનબળને વિનાશ થતાં કેઈપણુ ઈંદ્રિય દેખીતી રીતે ક્ષતિરહિત કે પરિપૂર્ણ હોય પણ તેનું કાર્ય અશકય બને છે. ઇન્દ્રિયની કાર્યશક્તિને આ રીતે વિચ્છેદ થાય છે.
મનુષ્યનું મૃત્યુ થતાં તેનું જીવનબળ ચાલ્યું જાય છે. જીવનબળ ચાલ્યું જાય એટલે ચક્ષુનું કાર્ય સદંતર અટકી પડે છે. પ્રત્યક્ષ રીતે પરિપૂર્ણ જણાતી ચક્ષુથી કઈ પણ કાર્ય નથી થઈ શકતું. આજ પ્રમાણે જીવનબળને નાશ થતાં અન્ય ઇંદ્રિયેની કાર્યશક્તિને પણ વિનાશ થાય છે. ઇકિનાં સર્વ કાર્યો વિરામ પામે છે. તાત્પર્ય એ કે પ્રાણ એ સર્વ કાર્યો અને સર્વ પ્રવૃત્તિઓની નિષ્પત્તિરૂપ છે. પ્રાણુથી જ ઇંદ્રિયો સક્રિય રહે છે. પ્રાણનું જ ઈંદ્રિય ઉપર નિયમન ચાલે છે. પ્રાણની સત્તાથી ઇતિ ક્રિયાશીલ બને છે. પ્રાણુના નિબંધથી ઇદ્રિનું કાર્યો નિયમિત રીતે ચાલે છે.”
(Self-Knowledge, PP. 72-7).
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય. ચેતના અને જીવન એ બને બાહ્ય અને આંતર-દષ્ટિએ વિચારતાં એક રૂપ છે એમ થીયેસોફીસ્ટ (બ્રહ્મજ્ઞાનીઓ) માને છે. ચેતના વિના જીવન નથી, જીવન વિના ચેતના નથી. જીવન ચેતનાનું આંતર સ્વરૂપ છે, ચેતના જીવનનું બાહ્યરૂપ છે, એમ બન્નેનાં સ્વરૂપને યથાયોગ્ય વિચાર કરતાં પ્રતીત થાય છે. જીવનનું બાહુલ્ય એટલે ચેતના એમ પણ કહી શકાય. જીવન એટલે ચેતન. ચેતનવંત પ્રાણુને પોતાની પરિસ્થિતિનું ઓછું વડું જ્ઞાન અવશ્ય 914 9." ( A Study in Consciousness; by Annie Besant P. 32 )
ચેતનાના આવિષ્કારમાં ભૌતિક દ્રવ્ય શું કામ કરે છે એ . બીસેન્ટના ઉપરોક્ત વિચારો ઉપરથી નિષ્પન્ન નથી થતું, પણ છે. વીલીયમ જેઈમ્સ ભૌતિક દ્રવ્યનાં આ કાર્ય વિષે સુંદર પ્રકાશ પાડ્યો છે. તેમના ભૌતિક દ્રવ્યથી ચેતનાના આવિષ્કાર વિષયક વિચારે નીચે પ્રમાણે છે –
જે માનસશાસ્ત્રીને આત્માનાં અમરત્વમાં શ્રદ્ધા નથી જાગતી તે વિચાર એ મસ્તિષ્કનું કાર્ય છે એવી ઘેષણ કરે છે. આવી રીતે વિચારમાં તેને ભૌતિક દ્રવ્યનો જ વિચાર આવે છે. વિચારના પારગમ્ય કાર્યને તેને વિચાર જ થતું નથી એ આશ્ચર્ય જેવું છે. આત્માનું જીવનતત્વ મસ્તિષ્કમાં કઈ રીતે પ્રવેશે અને વિચારનું કાર્ય કેવી રીતે થાય છે એ પ્રશ્ન અત્યંત મહત્ત્વના છે. ઘણાએ માનસશાસ્ત્રીઓએ આ પ્રશ્નને ઉકેલ કર્યો જ નથી એ અત્યંત વિચિત્ર કહી શકાય. ” ( Human Immortality, P. 26 ).
- સત્ય વાત એ છે કે, આત્મા અને જીવનનું અસ્તિત્વ સંપૂર્ણ સ્વાયત્ત છે. આત્મા અને જીવનનાં અસ્તિત્વ સ્વયમેવ સ્વાધીન છે. ભૌતિક પદાર્થો કે ભૌતિક પદાર્થોનાં સ્વરૂપ સાથે આત્મા અને જીવનનાં અસ્તિત્વને કશીયે લેવાદેવા નથી. આત્મા અને જીવનને પ્રાદુર્ભાવ ભૌતિક પદાર્થોમાંથી થાય છે એવી જડવાદની માન્યતા સંપૂર્ણ અજ્ઞાનયુક્ત છે. જડવાદની આ માન્યતાથી આત્મા અને જીવનના સ્વાયત્ત પ્રાદુર્ભાવરૂપ મહાન સત્ય ઉપર જડવાદીઓને કુઠારાઘાત થયે છે.
આત્મા અને ભૌતિક દ્રવ્યોના સંબંધમાં દરેક શક્ય રીતે અનાદિ કાળથી અન્વેષણ થતું આવ્યું છે. ચેતન-અચેતન વિશ્વસંબંધી અષણ કાર્ય વર્તમાનકાળમાં જ થાય છે એમ નથી. દરેક યુગમાં સમર્થ તત્વજ્ઞાનીઓ અને વિચારકે થાય છે અને તેઓ આત્મા અને ભૌતિક પદાર્થો સંબંધી
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
યથાશક્ય અન્વેષણ અવશ્ય કરે છે. એ અન્વેષણ કેટલાક તત્ત્વજ્ઞાનીઓને જીવનના મહામાં મહાન્ પ્રશ્ન થઈ પડે છે. આવા કેટલાયે મહાન તત્ત્વજ્ઞાનીઓનુ' આત્મા અને ભૌતિક દ્રવ્ય વિષયક અન્વેષણ કાર્ય અદ્વિતીય નીવડયુ છે. તેમના અપ્રતીમ અન્વેષણ કાર્યથી માનવ જાતિનાં સર્વોચ્ચ શ્રેયમાં અનુપમ લબ્ધિ થઈ છે. તેમની પ્રખર વિવેકબુદ્ધિ અને અનેરા ઉત્સાહથી જગન્ના જ્ઞાનમાં આર વૃદ્ધિ થઇ છે. ભૌતિક પદાર્થોં વિષયક અન્વેષણુના જ વિચાર કરીએ તેા એ અન્વેષણુનુ વિહુ ગાત્રલેાકન પણ અત્યંત આશ્ચર્યકારી થઈ પડે છે. ભૌતિક પદાર્થાનાં અન્વેષણનાં સ્વલ્પ નિરીક્ષણુ કે વિચારમાત્રથી મનુષ્ય મંત્રમુગ્ધ બની જાય છે. પરમાણુના વિચાર કરીએ તે તે સંબંધી એટલું બધું સૂક્ષ્મ રીતે અન્વેષણ કર્યું છે કે પરમાણુ અને તેના કાર્યનું યથાર્થ જ્ઞાન મનુષ્યને આશ્ચર્યમાં ગરકાવ કરે છે. પરમાણુને સૂક્ષ્મ અભ્યાસી માનસિક, બૌદ્ધિક, નિર્વાણિક, પરાનિર્વાણુક અને છેવટે મહાપરાનિર્વાણિક ક્ષેત્રમાં પણ વિચરી શકે છે. પરમાણુ કરતાં માનસિક ક્ષેત્રનુ દ્રવ્ય વિશેષ સૂક્ષ્મ હોય છે. મહાપરાનિર્વાંણિક ક્ષેત્રનું ભૌતિક દ્રવ્ય સભૌતિક દ્રવ્યોથી સૂક્ષ્મ છે. આ સર્વ ક્ષેત્રામાં જીવનનેા આવિર્ભાવ થાય છે. એ સર્વ ક્ષેત્રામાં પરસ્પર અવગાહક હાય એમ માલૂમ પડે છે. કેાઈ પણ ક્ષેત્રનાં ભૌતિક દ્રવ્યમાં ચેતના હાવાના કે.ઇ અન્વેષકે પેાતાના મત અદ્યાપિ વ્યક્ત કર્યાં નથી. તાત્પય એ કે સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ કે સ્થૂલમાં સ્થળ ભૌતિક દ્રવ્યમાં જીવન કે ચેતનની સંભાવના હાઈ શકે નહિ. કોઇ પણ પ્રકારના પરમાણુમાં સ્મૃતિ કે બુદ્ધિશક્તિનું અસ્તિત્વ શકય નથી. અર્વાચીન કોઇ પણ વૈજ્ઞાનિક પરમાણુમાં બુદ્ધિ આદિની સંભાવ્યતાના સ્વીકાર નથી કરતા.
જીવનને પ્રશ્ન આ પ્રમાણે અત્યંત ગૂઢ છે. ચેતનમાં મૂળના વિચાર કરતાં તેનું રહસ્ય વૃદ્ધિંગત થાય છે. ચેતનાના રહસ્યને પાર પામવે એ અત્યંત મુશ્કેલ અને છે. ચેતનાના રહસ્યરૂપ વર્તુલ ક્ષિતિજની જેમ વૃદ્ધિ પામે છે. આ રીતે ચેતનાનાં રહસ્યના ઉકેલ અશકયવત્ બને છે. આત્મા કે જીવનના સ્વાયત્ત અસ્તિત્વરૂપ મહાન સત્યને ઈન્કાર કરતાં આ પ્રમાણે અત્યંત અટપટી સ્થિતિ ઉત્પન્ન થાય છે અને મનુષ્યને અનેક ગાથાં ખાવાં પડે છે. બુદ્ધિ પનાએની વ્યથ પરપરામાં નિમગ્ન મનુષ્ય સક્ષેાભના મહાસાગરમાં નિર'તર ટળવળે છે.
રીતે નાહક
થાય છે; ( ચાલુ )
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬ ૦ ૦ ૦ ૦ :* ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ઝગઝંઝ
જ
દાન
5 * * * આમ કઝ૦ ૦
* ૦ ૬૦ . ૦ ૦૬૦
શ્રાવકના દૈનિક છ કર્મોમાં “દાન” નો નંબર આમ તે છેલ્લે આવે છે છતાં એટલું યાદ રાખવાનું છે કે એ સાથે મહત્વ કંઈ ઓછું નથી જોડાયેલું. ગ્રહસ્થ જીવનમાં દાનધર્મ દ્વારા પ્રગતિ સાધવી જેટલી સુગમ છે તેટલી અન્ય કોઈ માગે નથી, તેથી જ અહંન્ત પ્રભુએ ચતુર્વિધ ધર્મમાં દાનને અગ્રપદ અપેલું છે. “દાન, શિયલ, તપ, ભાવના ધર્મના ચાર પ્રકાર” એ વાકય સૌ કોઈને ખ્યાલમાં છે જ. દાન દેવામાં ત્યાગવૃત્તિની આવશ્યકતા સમાયેલી છે જ. અને જ્યાં ત્યાગ છે ત્યાં વૈરાગ્યને સંભવ માની શકાય એટલે ધમને વાસ હોય એમાં આશ્ચર્ય જેવું કંઈ જ નથી. નીતિકારોને પણ ઉચ્ચારવું પડયું છે કે –
दानं भोगो नाशः तिस्रयो गतयो भवन्ति वित्तस्य ।
यो न ददाति न भुक्ते तस्य तृतीया गतिर्भवति ।। એનો ભાવાર્થ એટલો જ કે –
લમીની ત્રણ અવસ્થા નીતિકારોએ દર્શાવી છે. અને તે—દાન; ભેગ, વા નાશરૂપ છે. લક્ષમી ચંચળ સ્વભાવની મનાતી હોવાથી કાયમને માટે કઈ એક સ્થાને સ્થિર થઈ ટકી રહેતી જ નથી. ક્યાં તો એ દાન દેવામાં વપરાય છે, કિવા એને ઉપયોગ ભેગે પગની વિવિધ સામગ્રીઓમાં થાય છે. એ તે જેવો વ્યય કરનાર એ એનો વ્યય ! ઉદાર વ્યક્તિના હાથે એ સત્ કાર્યોમાં જ ખરચાય જે દાનના નામે ચઢે, રંગીલા કે મેજીલા યાતે વિલાસી માનવીના હાથે ખરચાય તો ખરી પણ એવા સાધનમાં કે જે કેવળ વિલાસ પિષક અથવા તો મેહોન્માદક હોય, એનો સમાવેશ ભેગમાં થાય. તેથી શ્લોકના બીજા ચરણમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે જે નથી તે દાન દેતો કે નથી તે જાતે ભગવતે તેની લક્ષ્મીની ત્રીજી ગતિ યાને ત્રીજી અવસ્થા થાય છે એટલે કે નાશ પામે છે. નાશ કંઈ અમુક જ રસ્તે થાય છે એવું નથી. કંજુસની લક્ષ્મી ધરતીમાં દટાઈને નષ્ટ થાય છે, જ્યારે કેદની આગમાં તે કેઈની ચોરી મારફતે પલાયન થાય છે. ભાવાર્થ એટલો જ કે–ચપળા એવી લક્ષમી એક સ્થાને ભાગ્યે જ સ્થિર રહે છે, તેથી જ મહાત્માઓ એને સારા
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. માગે વ્યય કરવાનો ઉપદેશ કરતા આવ્યા છે, માટે જ દાનધર્મ એ સર્વમાં ધૂરિપદે છે. ભેગમાં ખરચાતું દ્રવ્ય એ ઉખર ભૂમિમાં વાવવામાં આવતાં બીજ જેવું છે. એ ભૂમિને સ્વભાવ જ એ છે કે ત્યાં બીજ અંકુરિત થતું જ નથી ને સરવાળે બીજનો નાશ થાય છે તેવી જ રીતે ભેગમાં ખરચાતી ૨કમ, ઉપર ટપકેને આનંદ આપી નામશેષ થઈ જાય છે. એથી ઉલટું દાનમાં દીધેલી એક પાઈ પણ કંઈને કંઈ પળ દેનારી થાય છે. એની પાછળ જે ભાવનું બળ અમાપ હોય તો પૂળ એટલું ઉત્કૃષ્ટ બેસે છે કે એની વાત ન કરાય. ટૂંકમાં કહેવાનું એટલું જ કે–દાનનો મહિમા જેવો તેવો નથી જ. શકિત અને સંપત્તિના પ્રમાણમાં નાનાથી મોટા સુધીના સૌ કઈ એ દ્વારા પુન્યાર્જન કરી શકે છે. એ કારણથી પટવરામાં પુન્યવરો કરવારૂપ ઉક્તિ પ્રચલિત થઈ છે. દાનના મહામ્યને વર્ણ વનારા સંખ્યાબંધ પુસ્તકો જોવામાં આવે છે. ખુદ તદ્ભવે મોક્ષે જનાર તીર્થકર દે પણ એ ધમનું અવલંબન લે છે અને પ્રતિદિન પ્રાત:કાળથી શરૂ કરી એક પ્રહર સુધી યથેચ્છિત દાન એક વર્ષ સુધી આપે છે અને પછી જ ચારિત્ર ધર્મ સ્વીકારે છે. એ વાર્ષિક દાન તરિકે શાસ્ત્રોમાં સુપ્રસિદ્ધ થયેલ છે. આવા અચિંત્ય માહામ્યવાળા દાનને શ્રાવકના વકર્મમાં જે સ્થાન છે તે ઉચિત અને ગ્ય પણ છે. દેવપૂજાદિ પાંચ કાર્યોમાં મન-વચન અને કાયાને છો, વધારે પરિશ્રય સેવવાને છે. વળી એ પાછળ ભાવનાનું જેટલા પ્રમાણમાં જોર હોય છે. એટલા પ્રમાણમાં લાભનું ત્રાજવું નમતું થાય છે; પણ આ છઠું કાર્ય તે ઉક્ત ત્રણ ત્રણ પ્રકારને આછો પાતળો પાળો પણ નથી માંગતું નામની વૃત્તિ થઈ એટલે જ બસ થાય છે. એની પાછળ ભાવને સહકાર હોય તે સેનું ને સુગંધ મળ્યા જેવું! પણકદાચ ભાવ ન હોય ને નામનાની દૃષ્ટિ હોય તો પણ જેને અપાય છે તેની આંતરડી ઠરે જ છે; જ્યારે દેનારને પણ કંઈ ને કંઈ ફળ તે મળે જ છે. દાન સર્વથા નિષ્ફળ નથી જ જતું. તેના પાંચ પ્રકાર છે.
૧ અભયદાન. ૨ સુપાત્રદાન, ૩ અનુકંપાદાન. ૪ ઉચિતદાન. પ કીર્તિ દાન. પ્રથમના ત્રણને સમાવેશ ધર્મકાર્યમાં થાય છે જ્યારે પાછળના બે પરમાર્થમાં ન આવતાં હોવાથી વ્યવહારપૂરતા જરૂરી છે. લોકોત્તર ધર્મમાં એનું સ્થાન અતિ ગૌણ છે.
આ દાનના વિભાગો ઉપર લાંબા વિવેચનની જરૂરીયાત નથી જણાતી;
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાન.
૬૫ કેમકે ભાગ્યે જ કોઈ જૈનબંધુ એના સ્વરૂપથી અજ્ઞાત હશે. આપણે તે અત્રે એટલું વિચારશું કે ઉક્તદાનને અમલ સેજ કેવા પ્રકારે કરી શકાય.
અભયદાન એટલે સર્વ પ્રકારના જીવોને કોઈપણ પ્રકારને ભય ન રહે એવી સ્થિતિ પેદા કરવી. એમાં પણ મરણુભય અન્ય ભય કરતાં વધુ ભયંકર છે, એટલે એનાથી રક્ષણ કરવું એ તો સર્વોત્તમ કાર્ય છે; પણ જે આ સંબંધમાં ઉંડા ઉતરીશું તો જણાશે કે માનવીની શક્તિ એ જાતના પરમાર્થમાં મર્યાદિત છે. એથી દરેક વ્યક્તિ પિતા તરફથી યથાશય નિર્ભયતા પચંદ્રિયથી લઈ એકેદિય સુધીના જીને આપે એ અર્થ આપણે અહીં ગ્રહણ કરી રહ્યો. એમાં પણ ઇન્દ્રિય, બળ, શ્વાસોશ્વાસ અને આયુ એ જીવના દ્રવ્યપ્રાણ છે જયારે જ્ઞાન, દર્શન ચારિત્ર એ ભાવપ્રાણુ છે. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થઈ જાય છે, કે ગ્રહસ્થ પિતાના આરંભ-સમારંભ વેળા ખાસ ઉપગ રાખી વર્તવું કે જેથી જીવોને તેના તરપૂથી ઉપર વર્ણવેલ ભય ન સંભવે અને એ સાથે જ્ઞાનાદિ ગુણો વિસ્તારી ભાવપ્રાણ જાગ્રત કરવા યત્ન સેવ. આ કાર્ય દરરોજ વધુ નહિ તે થોડા પ્રમાણમાં શક્ય તો છે જ. મનમાં આ જાતની ભાવના પ્રજવલિત હોય તે ઘણુયે જીવોની રક્ષા કરી શકાય. એ સંબંધે એટલે જ ઈશારે કરીએ કે રેજ મોટા જીવ બચાવવા જેટલું આપણું પ્રાબલ્ય ન હોય તે વનસ્પતિ આદિના નાના તરફ તે દૃષ્ટિ રાખીએ; અને જ્યાં એ તરફ વળીશું એટલે બે ઇંદ્રિય આદિ તરફ આપણું વર્તન કેવું હોવું ઘટે તેને સહજ ખ્યાલ આવશે.
સુપાત્રદાનનો ભાવ તો એ છે કે સાધુ-સંત આદિના પાત્રમાં આહારાદિ વસ્તુઓનું કંઈ ને કંઈ દાન દીધા પછી જ જમવું. સુપાત્રમાં સાધુ મહારાજ જેમ અગ્રસ્થાને છે તેમ સ્વધર્મી ભાઈનું પણ નાનેરું સ્થાન તો છે જ. દેશ કાળાનું સાર એ સંબંધી વિવેક કરવો ઘટે. ગ્રહસ્થાન એ ધર્મ છે.
અનુકંપા દાનનો ભાવ તે એ છે કે દુઃખીના દુઃખ જોઈ, કિંવા કરુણ આણી જે કંઈ દાન દેવું તે વિશેષ કરીને પશુ, પ્રાણી આદિ તિર્યકરો તેમજ અપંગ, પાંગળા, દીન, દુઃખીઆઓ ને રોગાન્ત પ્રતિ દયાના પરિણામ ધરાવવા અને દાનદ્વારા યથાશક્ય તે સર્વના કો ફેડવા યત્ન કરો. આ પ્રકારનું કંઈ ને કંઈ કાર્ય પ્રતિદિન શ્રાદ્ધાર્ગે કરવું જોઈએ. ઉચિતદાન ખાસ કરીને પોતાના સગા સંબંધીઓ કે જેમની સ્થિતિ નરમ હોય તેમના કણ કાપવામાં ખરચાતાં ધનનું નામ છે. કીર્તિદાનમાં પોતાની સમાજની કે દેશની આબરૂનું રક્ષણ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાલિti.
[ સુશીલ ]. શ્રી વિધુશેખર ભટ્ટાચાર્ય મહાશય, પિતાના નિબંધના છેલ્લા ભાગમાં લખે છે.
આત્મા વિષે વિચાર કરતાં જૈનએ જોયું કે જે કોઈ આત્મા માને છે તે તેને નિત્ય પણ માને છે. સાચેસાચ એ નિત્ય છે ? નિત્ય તેને કહેવાય કે જે કદિ નાશ ન પામે, એક સમાન રહે, જેમાં જરા જેટલો પણ વ્યત્યય ન હોય. જે એમ જ હોય તે પછી આત્માનાં સુખ-દુ:ખ, બંધ- મોક્ષ કઈ રીતે સંભવે ? કારણ કે આત્મા જ્યારે દુ:ખભંગ કરીને સુખભેગ કરે છે અથવા તે પહેલાં સુખ ભોગવીને પછીથી દુઃખ ભોગવે છે ત્યારે બન્ને વખતે એની એક સ્થિતિ નથી રહેતી. સુખ ભોગવતી વેળા એની જુદી સ્થિતિ હોય છે તે દુઃખ ભોગવતી વખતે પણ જુદી હોય છે. આમ જે સ્વરૂપ પરિવર્તન થયા કરે-બદલાયા કરે તો એને નિત્ય કેમ કહી શકાય ?
વળી એને તદ્દન અનિત્ય પણ ન કહી શકાય, કારણ કે આત્મા એકલે જ સુખ તેમજ દુઃખ એમ બન્ને ભેગવે છે. સુખના નાસની સાથે
થાય એવા કાર્યોમાં પૈસા ખરચવા તેનો સમાવેશ થાય છે. લોકષ્ટિયે આ જાતનું દાન પણ આવશ્યક તે છે જ. જનહિતના કાર્યોમાં જે પૈસા વપરાય છે એથી ખરચનારનું તેમજ એ જે સમાજને હોય છે તે સમાજનું અને જે દેશનો હોય છે એ દેશનું પણ ગૌરવ વધે છે. આમ એકંદરે વિચારતાં પાંચ પ્રકારના દાને ચાર પ્રકારના ધર્મમાં કે શ્રાવકોચિત ષકમમાં અગત્યને ભાગ ભજવે છે. વળી દૈનિકકમમાં એને લગતું કંઈ ને કંઈ કાર્ય કરી શકાય છે. લાંબા સમયથી ચાલતી આ લેખમાળાને એના વર્ણન સાથે છેડે આવે છે. સો કોઈ એ ધર્મનું શક્તિ મુજબ પાલન કરે એ જ અભ્યર્થના !
ચેકસી
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
................
પ્રતિબિંબ. કે દુખના નાશની સાથે આત્માને નાશ નથી થતું. એજ પ્રમાણે બંધ વખતે આત્માનું એક પ્રકારનું અને મોક્ષ વખતનું બીજા પ્રકારનું રૂપ હોય છે. એટલે જે એને છેક એક-રૂપ જ માનીએ તે બંધ અથવા મોક્ષ પૈકીનું એક જ રૂપ માનવું પડે.
એટલા માટે કહેવું જોઈએ કે આત્મા અનેક રૂપ છે. સંસારનું કોઈ દ્રવ્ય , એક તરફ એની ઉત્પત્તિ અને વિનાશ છે, તે બીજી તરફ એનું ધૃવત્વ તથા નિત્યત્વ પણ છે.
સેનાના એક ટુકડામાંથી કંકણુ બને છે અને કંકણને ભાંગી ગાળી એમાંથી માળા પણ બનાવાય છે. કંકણ બન્યું એટલે સોનાના કટકાને નાશ થો અને માળા બની ત્યારે પેલા કંકણને નાશ થયે, છતાં તેનું તો હરકેઈ આકારમાં ત્યાંનું ત્યાં જ છે. વિભિન્ન આકારમાં એના વણે યા ઉજવલતા, વધતાપણું કે એ છાપણું ભલે આવે પરન્ત પદાર્થ તે એક જ રહે છે. એટલે કે વસ્તુ માત્રમાં એક તરપ ઉત્પત્તિ અને વિનાશ છે તે બીજી તરફ સ્થિરતા પણ છે. આત્માના સંબંધમાં પણ એ જ કથન લાગુ પડે. એની ઉત્પત્તિ અને વિનાશ તેમ તે નિત્ય પણ છે. એકાંતપણે એને નિત્ય ન કહી શકાય, એકાંતપણે અનિત્ય પણ ન કહી શકાય. એ નિત્ય અને અનિત્ય પણ છે
આત્માના સંબંધમાં જૈનેએ એક બીજી વાત પણ કહી. બહારના કોઈ પદાર્થના સંસર્ગથી આત્મા બંધાય છે એ વાત પહેલાં કેઈએ હતી કહી. વસ્ત્ર વિગેરેને જેમ જૂદા જૂદા પ્રદેશ અથવા અંશ હોય છે તેમ આત્માને વિષે પણ પ્રદેશ તથા અંશ હોય છે એમ પણ એમણે કહ્યું. શરીર ઉપર તેલ ચળ્યું હોય અને પછી ઉડતી માટી યા તે રજ અંગને ચાટે અને દેહને મલિન બનાવે તેમ રાગ-દ્વેષ આદિના ઉકથી, શરીર-મન અને વચનની ક્રિયાઓ વડે આત્માના પેલા ન્હાના ન્હાના અંશમાં કમ ગ્ય પરમાણુ પંજ વળગે છે. દૂધ અને પાણી જેમ પરસ્પરમાં મળી જાય, લો અને અગ્નિ જેમ એક બીજામાં સમાઈ જાય તેમ કર્મ અને આત્મા મળી જાય છે. આ આત્માને બંધ બને છે એને ક્ષય એ મુક્તિ.
દાર્શનિક વિચારધારાના આ મૂળ પ્રવાહમાં બૌદ્ધોએ વિષમ પરિવર્તન આપ્યું. બૌદ્ધોએ ઉધી જ દિશા પકડી, પરંતુ મેં જે ઉપર એમ કહ્યું છે કે આ બૌદ્ધ વિચારધારા પણ એક જ સ્થાને પહોંચી તે હવે અહીં બતાવીશ.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આપણે જોયું કે દાર્શનિક વિચારની પ્રથમ ભૂમિકા આત્માને અનુલક્ષી તૈયાર થઈ. બૌદ્ધોએ પ્રશ્ન કર્યો: “વસ્તુતઃ આત્મા જેવી કોઈ વસ્તુ સંભવે છે ખરી ?”
ચક્ર આદિ વિવિધ અંગના યોગથી એક ગાડી તૈયાર થાય છે. આપણે એને ગાડી કહીએ છીએ. ખરું જોતાં ગાડી જેવી કઈ જુદી ચીજ નથી. વિવિધ અંગ એમાંથી કાઢી લે એટલે તમને ખાત્રી થશે કે ત્યાં બીજી કોઈ સ્વતંત્ર વતુ ન હતી. બધા અંગ-ઉપાંગ જોડાઈ ગયા એટલે લોકોએ એને ગાડીના નામથી વહેવાર શરૂ કર્યો. તત્ત્વદ્રષ્ટિએ ગાડી કેઈ સ્વતંત્ર વસ્તુ નથી. ગાડી તે એક સંકેત માત્ર થશે. શરીરના સંબંધમાં પણ બૌદ્ધોને એમ જ લાગ્યું. જૂદા જૂદાં અંગ-ઉપાંગ બાદ કરો એટલે તમે જેને આત્મા કહે છે તેવી કઈ પૃથક્ વસ્તુ નહીં લાધે. ગાડીની જેમ આત્મા પણ શબ્દ માત્ર છે, નામમાત્ર છે, સંકેત માત્ર છે, વ્યવહાર માત્ર છે.
શરીરનું પૃથક્કરણ કરી જુઓ. તેમાં તમને મુખ્યત્વે બે વસ્તુ મળશે. એક તે, ટાઢ તેમજ તાપથી વિકાર પામનારી વસ્તુ-જેને રૂપ કહીએ છીએ તે. એટલે કે માંસ–ચામડી ઈત્યાદિ. સગવડની ખાતર લેકે એને શારીરિક એવું નામ આપે છે. અને બીજી કઈક વસ્તુ એવી છે કે જેને આપણે મન અથવા માનસિક એવું નામ આપીએ છીએ તે. આમ પૃથકકરણથી રૂપ અને નામ બે મળશે.
અહીં પ્રસંગોપાત એટલું કહી લઉં કે મનનું જેમ જેમ સૂમ સ્પષ્ટીકરણ થતું ગયું તેમ તેમ માનસશાસ્ત્ર રચાતું ચાલ્યું.
- ઉપરોક્ત બે પદાર્થ ગણાવ્યા તે કરતાં સ્વતંત્ર-જૂદ એવો કોઈ પદાર્થ નથી–બોદ્ધ માન્યતા પ્રમાણે જેને આત્મા કહી શકાય એવી સ્વતંત્ર કોઈ વસ્તુ નથી.
જેઓ આત્મા છે એમ કહ્યા કરે છે તેઓ તેને નિત્ય માને છે; પણ ઉપર જે બે પદાર્થ ગણાવ્યા તેમને એક પણ એવો નથી કે જે નિત્ય હોયજેને નાશ ન થતો હોય. અને જે અનિત્ય હોય તેને આત્મા કેમ કહી શકાય ?
અનિત્યને તમે સુખ કહેશે કે દુઃખ કહેશો? સૌ કોઈ એને દુઃખરૂપ જ કહેશે. હવે જે દુઃખરૂપ છે તેને “ હું તે જ છું” “તે મારું પિતાનું
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રતિબિંબ. છે.” એમ કોણ કહેશે ? દુઃખ શી રીતે આત્મા પિોતે યા આત્માને અંશ હોઈ શકે ?
આ બધી જંજાળથી મુંઝાઈ બૌદ્ધોએ નિર્ણય કર્યો. “બધું અનિત્ય છે, બધું દુઃખમય છે, આત્મા જેવું કંઈ નથી.”
બુદ્ધદેવના આ અનાત્મ દર્શનમાં એક વાત જાણવા જેવી છે. એમણે જોયું કે દુઃખનું મૂળ કારણ તૃષ્ણ અથવા આસક્તિ છે. આ તૃષ્ણા, આ આસક્તિ કયાંથી આવી ? મમત્વમાંથી. આ હું છું-આ મારૂં છે-આ મારા આત્મીય છે એ પ્રકારની બુદ્ધિમાંથી તૃષ્ણ તથા આસક્તિ જન્મી. એટલે એમણે નિશ્ચય કર્યો કે જ્યાં સુધી તૃણ નહિં જાય, આસક્તિ નહીં ટળે ત્યાં સુધી દુઃખ દૂર થવાનું નથી, તેથી તેમણે આત્માનો અસ્વીકાર કર્યો. બૌદ્ધોના આ અનાત્મદર્શનને, આત્મદર્શનની પ્રતિક્રિયા ગણી શકાય.
એ અનાત્મવાદ એટલેથી જ ન અટકે. એણે વધુ આગળ ગતિ કરી. અનાત્મવાદ આખરે જતો જ તે શૂન્યવાદમાં પરિણમ્યો.
બોદ્ધોને લાગ્યું કેઃ “ આ એક ફૂલ છે, આ એક ફૂલની માળા છે, આ શરીર છે, આ ઇન્દ્રિય છે એ પ્રકારની, મનુષ્યમાં બુદ્ધિ રહેશે ત્યાં સુધી હુંપણાનું તથા મારાપણાનું ભાન નહીં જાય. ફૂલ, માળા, શરીર, ઇન્દ્રિય, પુત્રકલત્ર ઇત્યાદિ વસ્તુના વિષયમાં બુદ્ધિ જ નહીં થાય તે પછી હુંપણાની તેમજ મારાપણની ભાવના પણ બંધ પડશે. બધું શૂન્યમય હોય તો બુદ્ધિને અવલંબન જ ન મળે. ”
ત્યારે શૂન્ય એટલે શું સમજવું ? શૂન્ય એટલે આકાશની જેમ કેવળ પલાણ એમ સમજવાનું નથી. શૂન્ય એટલે સાવ મીંડુ એ અર્થ અહીં નથી લેવાને. શૂન્ય શબ્દને ખરા અર્થે વસ્તુનું અસલ સ્વરૂપ થાય છે. [ દાર્શનિક ભાષામાં સ્ત્ર રૂ ૫ તા અને પારિભાષિક ભાષામાં ત થ તા, ધ મેં ધા તુ] અને અસલ રૂપ એટલે સ્વભાવ નામક કઈ વસ્તુને અભાવ. સ્વભાવત: કઈ વસ્તુની ઉત્પત્તિ નથી થતી. જે સ્વભાવતઃ ઉત્પત્તિ થતી હોત તે એ ઉત્પત્તિમાં કોઈ કારણ કે નિમિત્ત ભાગ ન ભજવત. દાખલા તરિકે જે અંકુર સ્વાભાવિક રીતે જ ઉગી નીકળતા હોત તે અંકુરના હેતુ, મૂલ કારણ બીજ અને પ્રત્યય અર્થાત્ સહકારી કારણ (અનુકૂળ ઋતુ આદિ) વિગેરેની કંઈ જરૂર ન રહેત. વસ્તુની એ જે નિઃસ્વભાવતા, સ્વભાવતઃ જે અનુ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૭૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
ત્પત્તિ અને હેતુ તથા પ્રત્યયના યાગથી જે પ્રાદુર્ભાવ તેનું જ નામ શૂન્યતા. મતલખ કે જે ચીજ સ્વભાવતઃ ઉત્પન્ન નથી થતી તેનુ અસ્તિત્વ જ નથી. અને જેનું અસ્તિત્વ નથી તેને ધ્વંસ શી રીતે સંભવે ? એ ભાવ પણ નથી અને અભાવ પણ નથી-કેવળ શૂન્ય છે.
મધુ શૂન્ય છે તેા કોઈ વસ્તુના યાગથી રાગ, દ્વેષ તથા મેહની સભાવના પણ નથી રહેતી. રાગદ્વેષાદ્ઘિ મટ્યા એટલે ચિત્ત નિર્મલ થાય, નિર્મલ ચિત્ત નિરૂદ્ધ રહે છે. ચિત્તના નિરાધથી નિર્વાણુના સાક્ષાત્કાર થાય છે. નિર્વાગુના સાક્ષાત્કારી સમસ્ત દુઃખા નાશ પામે છે.
શૂન્યવાદની સહાયથી જૂદી જ રીતે-જૂદે જ માગે. ઔદ્ધો પણ સયમ અને નિર્વાણુના સાધ્ય તરફ વળે છે એવા સમન્વય શ્રી શાસ્ત્રીજી ઉપજાવે છે અને એની અસર ભારતના મીજા દર્શાના ઉપર કેવી પડી તે સંક્ષેપમાં સમજાવે છે.
*
જૈનો અને મોદ્ધોની આ વિચારધારાએ, દર્શનશાસ્ત્રીઓને નવેસરથી પેાતાની વ્યાખ્યાઓ ઘડવાની ફરજ પાડી. ગૌડપાદની વિવેચનામાં એ હકીકત બરાબર દેખાઇ આવે છે. ગૌડપાદનાં પગલે ચાલી શકરાચાર્યે અદ્વૈતવાદની નીક બાંધી. યાગદર્શને પણ કૈવલ્યની વાત ઉચ્ચારી એ જ દિશામાં પેાતાની વિચારધારા વહાવી સાંખ્ય દશને પણ કેવળજ્ઞાનની વાત કહી તે તર♥ પ્રવાસ શરૂ કર્યાં. ભક્તિપંથીયા પણ એવા જ કેઇ એક જૂદે માગે તે તર ઢળ્યા.
*
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
×
શ્રી વિધુશેખર શાસ્ત્રીજીના લેખનું અહીં જરા વિસ્તારથી અવતરણુ ઉતાયુ છે, જે કાઈ શાંતિપૂર્વક એ આખું અવતરણ વાંચશે તેને ખાત્રી થયા વિના નહીં રહે કે દાર્શનિક ચિંતાના સુંદર સાવરમાં જૈનએ જે પ્રથમ અને મહત્વના હિસ્સા અર્ધ્યા તે એ વિચારધારાની પ્રાચીનતા અને મૌલિકતા પૂરવાર કરે છે. ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિથી જૈન ધર્મના પ્રભાવ તથા પુરાતનતા સંબંધે ઘણા ઉહાપ।હ થયા છે-થાય છે. પરંતુ શુદ્ધ દાર્શનિક દ્રષ્ટિએ જૈન દર્શનની ખારીક છણાવટ કરવાનું કામ એટલું સરળ નથી. શ્રી વિધુશેખર શાસ્ત્રી જેવા સમર્થ અને ઉદાર દશનશાસ્ત્રીએ જ તેને ચેાગ્ય ઈન્સાપૂ આપી શકે. જૈન સમાજ, એમની આ પ્રકારની સેવા માટે ખરેખર શાસ્ત્રી મહાદયનેા આભાર માનશે.
×
×
For Private And Personal Use Only
X
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
મહાન તસ્કરો. ગતાંક પૃષ્ઠ ૪૯ થી શરૂ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માન
ભગવાને વિનયને ધર્મોનું મૂળ કહેલું છે. વિનય વિના વિદ્યાની પ્રાપ્તિ પણ થઇ શક્તી નથી. વળી વિનય હોય તે જ રૂપ, ગુણુ પણ શે।ભે છે. એવા મહાન વિનય ગુણના નાશ માન નામના કષાયથી થાય છે. પ્રાણીમાં જ્યારે માન ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે તેના હૃદયમાં અહુકાર પેદા થાય છે કે-અહે। મારા સમાન રૂપવાન, ધનવાન, કુળવાન, જ્ઞાનવાન અન્ય છે જ કાણુ ? આવા પ્રકારના અહુ ભાવથી તે મનુષ્યમાં સારાસારની વિવેકશક્તિ નષ્ટ થાય છે; અને તે કારણથી પૂજ્યજનેના વિનય તેનાથી સચવાતા નથી; કેમકે તેને પેાતાનામાં સર્વ કાંઇ છે એવા ભ્રમ ઉત્પન્ન થયેા છે. તે ભ્રમવડૅ માની મનુષ્ય સુકા કાષ્ટની સમાન અક્કડ અની જાય છે, કે જેથી ચેાગ્ય જનેને વિનય તેનાથી જળવાતા નથી. વળી જ્યારે માન ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે તેનાથી સજ્ઞાન પણ દૂર નાસે છે. તેનું પ્રસિદ્ધ દષ્ટાંત શ્રી બાહુબલીજી છે. બાહુબલીજી વડિલ બન્ધુ શ્રી ભરત મહારાજ સાથે યુદ્ધ કરવા પણ માનથી જ પ્રેરાય છે અર્થાત્−હું શા માટે તેને નમું ? આવા
પ્રકારના માનથી અને ભ્રાતાઓ વચ્ચે લડાઇ થાય છે. છેવટે દેવજ્રનાની વિજ્ઞપ્તિથી બન્ને બધુએ યુિદ્ધ, વાયુદ્ધ વિગેરે કરે છે, જેમાં ભરત મહારાજા હારે છે. છેવટે મુખ્રીયુદ્ધ વખતે બાહુબલીજી ભરતને મારવા માટે મુટ્ટી સાચા દર્શનશાસ્ત્રી કેટલી ઉદાર દ્રષ્ટિ ધરાવતા હાય છે અને સમન્વય ઉપજાવવામાં પણ કેવા કૂશળ હોય તે આ અવતરણ ઉપરથી જણાશે. જૈન દર્શનની પ્રાચીન-મુખ્ય ધારાને સ્વીકાર કરતાં એમને જરા ય સંકોચ નથી થતુ. એમને પેાતાના મત કે સપ્રદાય આડે નથી આવતા. તેએ તે વિવિધ વિચારધારાઓને કલકલ નાદ કરતી અને આગળ વધતી નીહાળે છે અને તટસ્થ દ્રષ્ટાની જેમ એ દૃશ્ય નીહાળી પેાતાનું સ્વતંત્ર અવલાકન સુવર્ગ સન્મુખ ધરે છે.
જીજ્ઞા
સરસ
ૌદ્ધ ધર્મની બહુ ગવાયેલી શૂન્યતાની સાથે પણ તેઓ કેવા સમન્વય બેસારે છે ? જૈન દર્શનની ઉત્પાદ, વ્યય, ધૈન્યની ત્રિપદિનું મહત્ત્વ પણ તેએ કેવા સરળભાવે વર્ણવે છે ? એવી પ્રતિપાદન શૈલી અને તુલનાત્મક ચિંતનની આજે જૈન સમાજને કેટલી જરૂર છે ? જૈન સ'ઘમાં જે આવા ઘેાડા પણ વિદ્વાનેા હાય તે તે જૈન શાસનની કેટલી સરસ સેવા બજાવે
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७२
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ઉપાડે છે ત્યારે વિચારણા કરે છે કે આ એક જ મુખીપ્રહારથી વડિલ બ્રાતા મરણને શરણ થશે, માટે તેમ કરવું તે તે યોગ્ય નથી જ. ત્યારે મુઠી ઉપાડેલી પાછી પણ ન કરવી જોઈએ આમ વિચારી સંસારથી નિર્વેદ પામી તેઓ તે જ મુઠ્ઠીવતી સ્વમસ્તક પરના વાળનું લંચન કરી ઉગ્ર તપસ્યામાં કાર્યોત્સર્ગ ધ્યાને ખડા રહે છે. બીજી તરફ તેમના અઠ્ઠાણું લઘુ બધુઓએ ભગવાન શ્રી રૂષભદેવ પ્રભુ પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરેલ છે. અહીં કાર્યોત્સર્ગથાને રહેલા શ્રીમાન બાહુબલીને વિચાર થાય છે કે પિતાની પર્ષદામાં અત્યારે જવું એગ્ય નથી, કેમકે મારાથી નાના એવા ૯૮ ભાઈઓ કે જેઓને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું છે તેમને મારે વંદન કરવું પડશે. માટે હું અહીં જ કેવળશ્રીને પ્રગટાવીને પછી જ ત્યાં જઈશ. જેથી બંધુવંદનથી મૂકત થઈ શકાય. આવા વિચારથી તેઓ ત્યાં એક વર્ષ પયત ઉગ્રધ્યાનમાં રહ્યા અને તેમના શરીરની આસપાસ રાફડાઓ બંધાયા અને પક્ષીઓએ માળા બાંધ્યા. એટલી ઉગ્ર અને અડોલ તપસ્યા છ ાં તે મહર્ષિને એક માત્ર માનના કારણે કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત ન જ થયું. પ્રાંતે કાળની પરિપકવતા થયેલી જોઈને તેમ જ નિમિનની આવશ્યક્તા છે તેમ જાણીને શ્રી રૂષભદેવ ભગવાન બ્રાહ્મી સુંદરીને તેમને પ્રતિબોધવા મોકલે છે. “ માનહસ્તિ પર બેઠે થકે કેવળ પ્રાપ્ત ન થાય તેવા તેમના વચનો સાંભળી નિર્માની થઈ પ્રભુના સમવસરણમાં જવા માટે જ્યાં પગ ઉપાડે છે તે જ ક્ષણે તેમના ચાર ઘાતી કર્મોનો ક્ષય થાય છે. અને ઉજવળ એવું લેાકાલેક પ્રકાશક કેવળજ્ઞાન અને કેવળદશન તેમને પ્રગટે છે. આ પ્રમાણે માન એ આત્માના ગુણેને રોકનાર શત્રુ છે. આત્માની પ્રગતિને રાધ થાય છે, વિનય, વિવેક તેથી નષ્ટ થાય છે. વળી તે થિી સ્વ અવગુણ જોઈ શકાતા નથી. એવા અનેક પ્રકારના અનિષ્ટકારક એવા માનને શ્રીમાન ઉદયરત્નજી મહારાજના શબ્દોમાં કહીએ તે–
સૂકા લાકડા સારીખ, દુ:ખદાયી એ ભૂડે રે; ઉદયરતન કહે માનને, દેજે દેશવટો રે
રે જવ ! માન ન કીજીયે.
માયા વ્યવહારમાં માયા એ દ્રવ્યના અર્થમાં ગણાય છે, પરંતુ અત્રે દર્શાવેલ માયા તે કપટના અર્થમાં કહેલ છે. જ્યાં મૈત્રી હોય ત્યાં માયાકપટ યાને ભિન્નતા રાખવી તે એગ્ય નથી. તેમ કરવાથી મૈત્રિભાવ જળવાતો નથી તેમ જ માયા સેવનારને આત્મિક હાનિ થાય છે તે તો અલગ. માયાને માટે શ્રી મલ્લીનાથ ભગવાનનું દ્રષ્ટાંત સુપ્રસિદ્ધ જ છે. પૂર્વભવમાં મિત્રોની સાથે કોઈ સાંસારિક કાર્યને અંગે નહીં પણ આમિક સુખને અથે થતી તપસ્યામાં શ્રી મલ્લીનાથજીના જીવે મિત્ર કરતાં આગામી ભવમાં કંઈક વિશેષ પ્રાપ્ત કરવાની ભાવનાથી માયાવીપણે-ગુપ્તપણે વિશેષ તપસ્યા કરેલી. પરિણામે
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સવા ધર્મ.
& Ex. અન–અભ્યાસી.
કે સેવા એ પરમ ધર્મ સમજીને યથાયોગ્ય તન, મન, ધનથી સર્વની સેવા કરવી, પરંતુ મનમાં કદિ પણ એવું અભિમાન ન ઉત્પન્ન થવા દેવું કે મેં અમુક માણસની સેવા કરી કે તેમના ઉપર ઉપકાર કર્યો. તેને જે કાંઈ મળ્યું છે તે તેના ભાગ્યબળે તેના કર્મફળના રૂપમાં મળ્યું છે. તમે તે માત્ર નિમિત્ત જ બન્યા છે. બીજાને સુખ આપવામાં નિમિત્ત બની જવાય તે તે ઈશ્વરની કૃપા સમજવી અને જેણે તમારી સેવા સ્વીકારી હોય તેના પ્રત્યે મનમાં કૃતજ્ઞ થવું.
સેવા કરીને અહેસાન કરવું, સેવાના બદલામાં સેવા ઈચ્છવી, બીજી કોઈ પણ ફળકામનાની પૂર્તિ ચાહવી તે તો પ્રત્યક્ષ સેવાધર્મથી શ્રુત થવાનું મનની અંદર એવી ઈચ્છા ન આવવા દેવી કે મેં કરેલી સેવાનું ચિહ્ન રહેવું જોઈએ. સેવાના બદલામાં માન ઈચ્છવું કે મેટાઈ અથવા પ્રતિષ્ઠાની ઈરછા કરવી એ તે ઘણી જ મોટી વાત છે, ત્યાં જ મનુષ્ય ઘણે ભાગે ભૂલ કરી બેસે છે. જ્યારે વ્યક્તિ કે સમષ્ટિની કઈ સેવા કરે છે ત્યારે તે તે સેવાભાવથી જ કરે છે, પરંતુ પાછળથી તે સેવાના બદલામાં તેને કાંઈ પણ નથી મળતું અથવા જેની સેવા કરી હોય તેની મારફત કેઈ બીજાને સન્માન મળે તીર્થંકર પદવી મળી. પરંતુ માયાના સેવનથી તેઓ સ્ત્રી-તીર્થકરપણે ઉત્પન્ન થયા કે જે આશ્ચર્યજનક છે. માયાને માટે કહ્યું છે કે --
દુર્બલ દેહને માસ ઉપવાસી જો છે માયારંગ;
તે પણ ગર્ભ અનંતા લેશે બોલે બીજું અંગ વળી વ્યવહારમાં પણ જે મનુષ્ય માયાવી-કપટી-દગાખેર-અસત્યભાષી હોય છે તેનો ફરીવાર કોઈ વિશ્વાસ કરતું નથી. તે સત્ય કહેતે હોય તે પણ તેના કહેવા પર વિશ્વાસ બંધાવો મુશ્કેલ છે. તેની પ્રતિષ્ઠા કોડીનીએ હોતી નથી તેથી વિરૂદ્ધને માણસ સરળ અને સત્ય વ્યવહારવાળે હોય તે તેના ૨ સૈ વિશ્વાસ ધરાવે છે. સ્ત્રી-અવતારની પ્રાપ્તિ પણ પ્રાયઃ માયાને આભારી છે. માયા એ નાગિણું કહેવાય છે, તે યુક્ત જ છે કે જેના વિષથી ભવાંતરમાં પણ દુર્ગતિ થવાને સંભવ છે. આમ સમજી માયાને ત્યાગ કરવા પ્રયત્ન કરવો ઉચિત છે. ચાલુ.
રાજપાળ મગનલાલ હેરા
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છે તે તેને દુઃખ થાય છે, એ એટલા માટે જ કે તેણે પોતાના મનની અંદર તેની દ્વારા સન્માનિત થવાને પિતાને હક્ક માની લીધો હતો. બીજાના સન્માનમાં પિતાને હક્ક છીનવાઈ જતો તેને લાગે છે, એટલા માટે કદિ પણ ન ઈચ્છવું કે મને કઈ પુરસ્કાર કે સન્માન મળે તે ઠીક, તેમજ કે બીજાને માન મળે છે તે જોઈને બળવું નહિ. આપણે તો આપણે અધિકાર કેવળ સેવા કરવાને જ સમજો.
કર્મ અથવા તેના ફળમાં આસક્ત ન બનવું, મમતા ન કરવી અને વિફળવામાં વિષાદ ન કરે. આપણે કેઈની સેવા કરી અને તે આપણે ઉપકાર ન માને તે તેની પ્રત્યે નારાજ ન થવું, ઉલટું આપણી સેવાને ભૂલી જવી. યાદ રહી જાય તે એમ માનવું કે આપણી સેવામાં કંઈક દેષ રહ્યો હશે, સેવા કરીને આપણે કહી બતાવી હશે, તેની ઉપર અહેસાન કર્યો હશે, કેઈ બદલાની અપેક્ષા રાખી હશે. જે વ્યક્તિ અથવા દેશની ઉન્નતિની સેવા કરતા હોઈએ તેની ઉપર આપણે કશે અધિકાર ન સમજો. એ સ્થિતિમાં આપણે આપણી જાતને ભાગ્યશાળી ગણવી જોઈએ કે આપણી સેવાને બદલે બીજાને મળી જાય તે આપણે તેમાં મદદ કરવી જોઈએ.
સેવા કે સત્કાર્યના બદલામાં મૃત્યુ પછી પણ કીર્તિ કે નામનાની ઈચ્છા ન રાખવી. લોકો આપણને ભૂલી જાય એમાં જ આપણું કલ્યાણ સમજવું. સારાં કામે આપણે કરવા, તેને જશ બીજાને લેવા દે. ખરાબ કામે ભૂલેચૂકે પણ ન કરવા, પરંતુ આપણી ઉપર તેને આરેપ ચડાવીને બીજે મુક્ત થઈ જાય તો તે પણ માથે ચડાવી લેવું. આપણું કશું નહિ બગડે, તે આપણું સુખદાયી મનચાહું અપમાન આપણા માટે મુક્તિનો અથવા આત્યંતિક સુખને દરવાજો ખોલી દેશે.
સેવા કરીને નેતા, ગુરૂ, સભાપતિ, સંચાલક, માગ પ્રદર્શક, રાજ, શાસક કે સન્માન્ય બનવાની ભાવના કદિ પણ મનમાં ન આવવા દેવી. જે પહેલેથી જ સન્માન કે ઉંચું પદ પ્રાપ્ત કરવા માટે જ કેઈની સેવા કરવા ઈરછે છે તે યથાર્થ સેવા નથી કરી શકતા. તેઓને પોતાના સાથીઓની સાથે પ્રતિદ્ધિતા થઈ જાય છે અને પછી સેવા કરવાની શક્તિ પ્રતિદ્ધિને પરાસ્ત કરવામાં ખર્ચાવા લાગે છે. રાગદ્વેષ તે વધે જ છે. સેવા કર્યા પછી મનધારી વસ્તુ નથી મળતી તે દુઃખ થાય છે, એ સિવાય એક વાત એ છે કે જે ઉંચા બનવાના હેતુથી જ નીચા બનીને કાર્ય કરે છે તે ખરી રીતે નીચા બન
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૫
સેવાધર્મ, વાનું, આજ્ઞા માનવાનું કે સેવા કરવાનું બહાનું જ બતાવે છે. તે તે ખરી રીતે બીજાને નીચા, આજ્ઞાકારી અને સેવક બનાવવાની ભાવના રાખે છે. જેની ભાવના એવી હોય છે તે સેવા શું કરી શકે? એટલા માટે સૌના સેવક બનવાની જ અભિલાષા રાખવી, સ્વામી બનવાની નહિ. કેઈ ઉંચા બનાવે છે તે ન સ્વીકારવું. ધ્યાનમાં રાખવું કે ઘણીવાર ઉંચા સમાનને અસ્વીકાર પણ મેટાઈની ખાતર કરવામાં આવે છે. મોટાઈના મેહમાં પણ ન સાવું. માન કે મેટાઈને ત્યાગ કરે અને તે ત્યાગની સમૃતિને પણ ત્યાગ કરે.
આપણાથી કેઈનું કશું ભલું થઈ જાય તે એવું ન માનવું કે એ ભલું મેં કર્યું છે, તેનું ભલું તેના પુણ્ય કર્યું હોય છે, અને તેમાં તેના પિતાના પૂર્વકૃત કર્મ કારણરૂપ હોય છે. આપણી દૃષ્ટિ બહુ દૂર નથી જઈ શકતી તેથી સંભવ છે કે આપણે જેમાં કોઈનું ભલું સમજતા હોઈએ તેનાથી પરિણામે તેનું અહિત થઈ જાય. આપણી બુદ્ધિ પરિમિત છે, આપણે વિચાર સર્વથા નિશ્ચંન્ત નથી હોતા. સવિચાર માટે પરમાત્માની પ્રાર્થના કરે અને પરમાત્માની સત્તા, સ્મૃતિ તેમજ પ્રેરણા સમજીને કેઈના ઉપકારનું કામ કરવું. યાદ રાખવું કે આપણી બાહ્ય ચેષ્ટાઓની અપેક્ષાએ ઈશ્વર-પ્રાર્થનાથી વધારે નિશ્ચિત ફળ મળવાનું, કેમકે આપણી ચેષ્ટાઓ તે આપણું અદૂર દર્શિતાને લઈને વિપરીત ફળ પણ ઉત્પન્ન કરી શકે છે, પરંતુ ઈશ્વર પ્રાર્થનાથી તે વિપરીત ફળ આવતું જ નથી.
સેવા કરવાના ગુમાનમાં ઈશ્વરની ભૂલ સુધારવાને દંભ ન કર. અનેક લેકે ઈશ્વરી વિધાનને બદલવાના વ્યર્થ યત્ન કરીને ઈશ્વરને દયાહીન, અશક્ત અથવા અસત્ સિદ્ધ કરવા ઈચ્છે છે અને પોતાના બળની સ્થાપના કરવા ચાહે છે તે મોટી ભૂલ છે. ઈશ્વરી વિધાન માત્રને ન્યાય અને દયાયુક્ત માનવાં જ જોઈએ. ઈશ્વર કેઈને પણ દુઃખ નથી આપતે. પોતાના કર્મના ફળરૂપે જ જીવને સુખ-દુઃખ ભોગવવા પડે છે, એમાં પણ તેની દયા રહે છે. તેના વિધાન સુધારવાના કે બદલવાના યત્ન ન કરવા પણ દુઃખમાં પડેલા પ્રાણીનું દુઃખ દૂર કરવા પ્રયત્ન જરૂર કરે. એમ કરવાથી ઈશ્વરી પ્રસાદને પાત્ર થઈ શકાશે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
નથી ? આનો સીમલી
man
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧ વિધયુક્ત પાષધ વિધિ:—પ્રકાશક શ્રી પુષ્પામૃત જૈન ગ્રંથમાળા-ખંભાત. આ ગ્રંથના પ્રથમ વિભાગમાં પાષધ કરનાર માટે તે સંબધી આવશ્યક સૂચના, સમજ, ધર્માંતુ ટુંક સ્વરૂપ, તેના પ્રકાશ વગેરે તેમ જ ખીજા ભાગમાં ક્રિયા લેવા, પારવાની વિધિ વગેરે વિસ્તારથી બહુ જ સરળ રીતે આપેલ છે, જે એક ઉપયોગી વસ્તુ બની છે. પૈાધના ખપી મનુષ્યેા ચિત્તશુદ્ધિ સાથે મનન કરવાથી ફળ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. સાથે ગુરૂભક્તિ પણ દર્શાવી છે. કિંમત છ આના.
૨ જગત્ અને જૈન-દ્રુન—વિદ્રાન આચાય શ્રી વિજ્યેન્દ્રસૂરિના વિદ્રત્તા ભરેલા ત્રણ વ્યાખ્યાને–નિબંધોના આ લધુ પુસ્તકમાં સમાવેશ કર્યાં છે. જૈનેતર સંપ્રદાયના ઉત્સવમાં એક જૈનાચાર્યની પ્રમુખ તરિકેની વરણીના પ્રસ ંગે આયત્વની વ્યાખ્યા, જૈન– દષ્ટિએ આર્યાંના પ્રકારનું સુંદર વર્ણન કરી આચાર્ય મહારાજે એકલા જૈનદર્શનની નહિ પણ દેશની પણ સેવા કરી છે, એમ તેએાશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં રખાયેલ ઉદાર દૃષ્ટિબિંદુને લઇને અમે। માનીએ છીએ. બીજા વ્યાખ્યાનમાં કંઇક ઇતિહાસ, કઇક તત્ત્વજ્ઞાન, ઈશ્વર અને સ્યાદ્વાદ વગેરે વિષયોનું ટુંકામાં સુંદર સ્વરૂપ જણાવેલું છે. આ નિબંધરૂપ મુક હાવા છતાં ખાસ વાંચવા યોગ્ય છે. ઇતિહાસ, સાહિત્ય અને તત્ત્વજ્ઞાનના વિષયે સંબંધી આવા અનેક લેખા અથવા ગ્રંથે! લખી આચાય મહારાજ પેાતાની વિદ્વત્તાના જનતાને લાભ આપ્યા કરે એમ નમ્ર વિનંતિ કરીએ છીએ.
૩. પ્રાકૃત માર્ગાપદેશિકા:—સોંપાદક પંડિત બેચરદાસ જીવરાજ દોશી. દીધું કાલીન અને સતત પ્રાકૃત ભાષાના અભ્યાસ, વાંચન, અને ચિંતનના ફળરૂપે પ્રાકૃત ભાષાના પ્રથમ અભ્યાસીએ માટે એક ભેામીયા-ગાઇડરૂપે પદ્ધતિસર ગ્રંથ તૈયાર કરવામાં આવ્યા છે. આપણી જૈન–શાળાઓમાં પણ પ્રાકૃત ભાષાને આપણી માતૃભાષા હેાવાથી તેનુ શિક્ષણ લેનાર વિદ્યાર્થીઓ માટે આ બુક પાઠ્યક્રમમાં દાખલ કરવા યેાગ્ય છે. પ્રકાશક શ્રી ગૂજરગ્રંથરત્ન કાર્યાલય–અમદાવાદ તરફથી આવા ભાષા સાહિત્યના ઉચ્ચ ગ્રંથ પ્રકટ કરવા માટે તેના સંથાલક ભાઇ : શંભુલાલને ધન્યવાદ આપીયે છીએ તેટલું જ નહિ પણ તેના આવા આવા પ્રકાશને ઉત્તેજનને પાત્ર છે એમ માનીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વીકાર–સમાલોચના
'ce
૪ ઉન્નતિનું સ્વરૂપ–લેખક ઠાકોરલાલ પિતાંબરદાસ મહેતા ગેરખપુરથી પ્રગટ થતાં ૮ કલ્યાણ ' ના તંત્રી શ્રી હનુમાનપ્રસાદ દામોદરના “નૈવેદ નામના હિંદિ પુસ્તક માંહેના ઉન્નતિનું સ્વરૂપ નામના લેખનો આ ગુજરાતી અનુવાદ છે. હાલ માની લીધેલ ઉન્નતિનું સ્વરૂપ શું છે અને યથાર્થ ઉન્નતિ કોને કહેવી અને તેમાં રહેલ યથાર્થ સુખનું રહસ્ય શું છે તે સુંદર રીતે આ લધુ બુકમાં બતાવેલ છે. આવા લધુ લેખ પણ મનનપૂર્વક વાચકને સાચી દિશા તરફ લઈ જાય છે જેથી તેનો યોગ્ય ઉપયોગ કરવા સૂચના છે.
૫ રામ-પ્રસાદી–બંગાલના યોગી સ્વામી રામતીર્થ એમ. એ. ના વચનામૃતો તેના જીવન ચરિત્ર સાથે આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. સ્વામી રામતીર્થ પ્રસિદ્ધ વેદાંત દર્શનકાર સ્વામીવિવેકાનંદના શિષ્ય છે અને યુરોપ, અમેરિકામાં પણ જઈ ત્યાં પણ પોતાની વિદ્રત્તાને ભાણદ્વારા લાભ આપી ત્યાંની પ્રજાને પણ મુગ્ધ બનાવી છે. આ ગ્રંથમાં આપેલ તેમના વચનામૃતો ૧૦૮ મણકામાં આપેલ છે, જેના વાંચન, મનનથી સામાજિક રીતે સુખને પ્રાપ્ત કરવાના ઉપાય-સાધનો મનુષ્યોને મળી શકશે. તેમનો વિશ્વપ્રેમ તેમના આ વચનામૃતમાંથી નીકળે છે તેટલું જ નહિં પણ જગતના નાટકો પ્રત્યે કેટલી ઉદાસીનતા છે તે શાંત ચિત્તે વાંચનારને જણાય છે. આ બુક મનનપૂર્વક વાંચવા દરેકને અમો ભલામણ કરીએ છીએ. સંગ્રાહક અને પ્રકાશક ઠકરલાલ પિતાંબરદાસ મહેતા, પાલનપુર.
૬ શ્રીમની જીવનયાત્રા –સંગ્રાહક ગોપાળદાસ જીવાભાઈ પટેલ. શ્રી પૂંજાભાઈ ગ્રંથમાળાનો આ આઠમો ગ્રંથ છે. પ્રકાશક જૈન સાહિત્ય પ્રકાશન સમિતિ-અમદાવાદ, મૂલ્ય આઠ આના. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના જીવનપ્રસંગોનું વર્ણન આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલું છે. તેમાં રજુ કરવામાં આવેલ જીવનપ્રસંગો જેન ધર્મ પ્રત્યે આત્મશ્રદ્ધાનો
ખ્યાલ આપે છે કે જે તેના જીજ્ઞાસુઓ માટે પ્રેરણાત્મક બને છે. લેખકે સરલ અને સાદી ભાષામાં વાચકને જીજ્ઞાસા ઉત્પન્ન કરે તેવી રીતે લખ્યું છે.
૭ મહારી ગ્રીસમેતશિખરજીની યાત્રા—લખનાર મગનલાલ કસ્તુરચંદ શાહ વઢવાણવાળા. શ્રી સમેતશિખરજી યાત્રાનું સવિસ્તર વર્ણન આ બુકમાં આપવામાં આવ્યું છે. યાત્રા કરવા જનારને તે ભોમીયા સમાન છે. જુદી જુદી દષ્ટિથી યાત્રાના આવા વર્ણને ઉપયોગી થઈ પડે છે.
રિપોર્ટો, ૮ મુનિ હીરસાગરજી જૈન લાઇબ્રેરી રાંદેર–પ્રથમ વાર્ષિક રિપોર્ટ પ્રકાશક મેનેજીંગ કમીટી. ટુંક સમયમાં સ્થાપિત થયેલ આ વાંચનાલય-લાઈબ્રેરીની પ્રગતિ રિપોટ જોતાં ઠીક થયેલી જણાય છે. તેની આગળ વધતા ગતિ આપવા જરૂર છે. અમો તેની ભવિષ્યમાં ઉન્નતિ ઇરછીયે છીયે.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર,
આચાર્ય શ્રીમદ વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજની જયંતી. ગત આસો સુદ ૧૦ સોમવારના રોજ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજને સ્વર્ગવાસ તીથી હોવાથી ગુરૂભક્તિનિમિત્તે શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી સવારના નવ વાગે મોટા જિનાલયમાં શ્રી પંચતીર્થની પૂજા ભણવવામાં આવી હતી તથા આંગી રચાવી હતી. બપોરના બાર વાગે સભા તરફથી સ્વામીવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું.
( ૯ શ્રી વિજયધર્મસૂરિ જૈન ગ્રંથમાળાનો – સં. ૧૯૮૯થી સં. ૧૯૯૦ બે સાલનો રિપોર્ટ. પ્રકાશક વ્યવસ્થાપક કમીટીની સમ્મતિથી દીપચંદજી બાંઠીયા-ઉજેન બે વર્ષના ગાળામાં ચોવીશ ગ્રંથે આ સંસ્થા પ્રકટ કરી શકી છે અને જેને મળતી આર્થિક સહાયથી તેની વ્યવસ્થાપક કમીટીને પ્રયત્ન તેમજ કાર્યવાહી વ્યવસ્થિત છે એમ જણાય છે: આવક–જાવકનો હિસાબ પણ રિપોર્ટ જોતાં બરાબર છે. ભવિષ્યમાં વધારે સંખ્યામાં સાહિત્ય પ્રકટ કરે તેમ ઈરછીએ છીએ.
૧૦ ગીતા–માસિક–પ્રકાશક શિવપ્રસાદ પી. મહેતા. અમદાવાદ–પતાસાની પળ. વાર્ષિક લવાજમ બે રૂપીયા. સ્વામીજી શ્રી વિદ્યાનંદજી મહારાજના અનુભવજ્ઞાનને પ્રચાર કરવા આ માસિક પ્રગટ થયેલ છે. હિંદના દરેક ધર્મના આચાર્યો, વિદ્વાનો પિતાના જ્ઞાનને અનુભવ પોતાના ધર્મીઓને ગ્રંથ, ન્યૂસપેપર, ભાષણોદ્વારા આપે એ હાલને વર્તમાન યુગ છે તે પ્રમાણે આ માસિક પ્રગટ કરવાનો પ્રકાશનનો હેતુ છે તે યોગ્ય છે.
( ૧૧ શ્રી બ્રહ્મદેશ જીવદયા મંડળને અગીયારમાં બારમા વર્ષને રિપોર્ટ-પ્રકાશક શાંતિશંકર વેણુશંકર મહેતા, પ્રમુખ ઉપદેશ, જાહેર વ્યાખ્યાનો, સાહિત્ય પ્રચારધારા હિંસા અટકાવવાનું જીવદયાનું કાર્ય આ સંસ્થા સારું કરે છે. આટલા દુર દેશમાં પણ આપણું ગુજરાત, કાઠિયાવાડના ભાઈઓ પોતાના ધંધા સાથે જીવદયાનું કાર્ય સારૂં કરે છે જેથી અહિંસાપ્રેમી દરેક ભાઈઓ એ મંડળને આર્થિક સહાય આપી વધારે બળ અપ જીવદયાનું પુણ્ય ઉપાર્જન કરશે એવી સૂચના કરીએ છીએ. વ્યવસ્થા અને હિસાબ રિપોર્ટ વાંચતાં યેગ્ય છે એમ જણાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘણી થાડી નકલે છે. જલદી મંગાવો...
| શ્રી કમગ્રંથ. (૪) મૂળ. છેલ્લામાં છેલ્લી ઢબે તૈયાર કરેલ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત સ્વપજ્ઞ ટીકા યુકત ચારકમગ્રંથ કે જે આગળ બહાર પાડેલ આવૃત્તિઓમાં રહેલ અશુદ્ધિઓનું તેમજ આખા ગ્રંથનું (અગાઉ છપાયેલ કાઈ આવૃત્તિઓને નહિ, પરંતુ બે તાડપત્રીય પ્રાચીન પ્રતા અને ત્રણ પ્રાચીન કાગળની પ્રતાનો ઉપયોગ કરી એનું સંશોધન ઘણીજ પ્રમાણિક રીતે કર્યું છે. કાળજીપૂર્વક સંશાધન મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે તેમજ તેમના વિદ્વાન શિષ્ય સાક્ષરોત્તમ મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે આ ગ્રંથને સુધારવા તથા સંપાદનને લગતાં કાર્યમાં કિંમતી હિસ્સો આપવાથી જ આ શુદ્ધ અને સુંદર કર્મગ્રંથના અભ્યાસીઓ માટે અતિ ઉપયોગી અને ઉપકારક આ ગ્રંથ અમે પ્રગટ કરી શકયા છીએ.
સ્થળે સ્થળે પેરેગ્રાફ પાડીને વિષયને છુટા પાડેલા છે અને દરેક સ્થળે પ્રમાણુ તરીકે અનેક શાસ્ત્રીય પાઠો, તે કયા ગ્રંથો માંહેના છે તેના પણ નામ, તેના ટીપ્પણા આપેલા છે. છેવટે છ પરિશિષ્ટોમાં પ્રથમ ટીકાકારે પ્રમાણ તરીકે ઉદ્ધરેલ શાસ્ત્રીય પાઠ, ગાથાઓ અને શ્લોક વગેરે અકારાદિક્રમ પ્રમાણે આપેલ છે. બીજા અને ત્રીજામાં ટીકામાં આવતા ગ્રંથો અને ગ્રંથકારોના નામોનો ક્રમ ચેથા કર્મગ્રંથમાં અને ટીકામાં આવતા પારિભાષિક શબ્દનો કાર્ડ, પાંચમાં ટીકામાં આવતાં પિંડ પ્રકૃતિસૂચક શબ્દોનો કાષ અને છેલ્લામાં વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ થતાં શ્વેતામ્બર–દિગમ્બર સંપ્રદાયના કર્મવિષયિક સમગ્ર સાહિત્યની નોંધ આપવામાં આવી છે.
| ઉંચા એન્ટ્રીક કાગળ ઉપર નિર્ણય સાગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રીય ટાઈપથી છપાવી સુંદર બાઈડીંગથી અલ કૃત કરવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથને અંગે મળેલ આર્થિક
સ્ફાય થયેલ ખર્ચમાંથી બાદ કરી માત્ર રૂા. ૨-૦ ૦ બે રૂપીયા (પાસ્ટેજ જુદુ) કિંમત રાખવામાં આવેલ છે.
OSCO
શ્રી ભબાહુસ્વામીવિરચિત -
श्री बहत् कल्पसूत्रम्( મૂન, ભાષ્ય, ટીકા સહિત પુસ્તક ૧ લુ પીઠિકા.) અતિમાન્ય આ છેદસૂત્રના પ્રથમ ભાગ પ્રાચીન ભ'ડારાની અનેક લિખિત પ્રતા સાથે રાખી અથાગ પરિશ્રમ લઈ મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ અને મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંશોધન કરી તૈયાર કરેલ છે. - નિરંતર ઉપયોગી ધાર્મિક રીતરિવાજોની પરિપાટી અને પરંપરા વિસરાતી જાય છે તેવા કાળમાં આ પ્રકાશન કેવુ આવકારદાયક થઈ પડે છે તે તેનાં વાચકો સમજી શકે તેવું છે. આ સૂત્રના પ્રકાશનના પ્રારંભમાં તેની ઉપયોગિતા શું છે ? છેદસૂત્ર ભાટે જૈન સમાજની શું માન્યતા છે ? તે માટે મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે પ્રાસંગિક નિવેદન સર્વ કેાઈ સમજી શકે તે માટે ગુજરાતી ભાષામાં વિદ્વત્તાપૂર્ણ આપેલ છે. પ્રસ્તાવના વિગેરે સવા કોઇ સમજી શકે માટે ગુજરાતીમાં આપેલ છે. કિમત રૂા. ૪-૦-૦ પટેજ બાર આના.
લખો:-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B. 431. આ મારું પ્રકાશન ખાતું. છપાયેલા ગ્રંથા. 1 શ્રી વસુદેવહુડિ પ્રથમ ભાગ. રૂા. 3-8-7 2 શ્રી વસુદેવહિંડિ પ્રથમ ભાગ દ્વિતિય અંશ. રૂ. 3-8- 0 3 શ્રી બહુતકલ્પસૂત્ર પ્રથમ ભાગ. રૂા. 4-0-0 4 શ્રી ટ્રેવેન્દ્રસૂરિચિત ટીકા ચાર કર્મગ્રંથ (શુદ્ધ ) રૂ!, 2-0-0 છપાતાં થા. 5 શ્રી વસુદેવ હિંડિ ત્રીજો ભાગ. - 6 શ્રી બૃહત્ક૯પસૂત્ર બીજો ભાગ. 7 પાંચમા છઠ્ઠો કેમ થી 8 શ્રી ગુણચંદ્રસૂરિ કૃત શ્રી મહાવીર ચરિત્ર, ભાષાંતર life ગુજરાતી ગ્રંથા. 1 શ્રી શત્રુંજય તીર્થના પંદરમે ઉદ્ધાર, (તયાર છે.) રૂા. ૦-ર- 2 શ્રી સામાયક સૂત્ર. મૂળ ભાવાર્થ વિધાથ સહ૮, રૂા. 0-2-6. 3 શ્રી દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણ }, ,, રૂા. 0010-0 શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણ સુત્ર , (શ્રી જેન એજ્યુકેશન ડે જૈન પાઠશાળાઓ માટે મંજુર કરેલ). રૂા. 1-4-0 શ્રી જૈન આમાનદ શતારિખદ સિરિઝ ( 2 થમાળા) તરફથી પ્રકાશિત થયેલા અને થતાં પુસ્તકે 1 શ્રી વીતરાગ મહાદેવ સ્તોત્ર મૂળ ૦-ર-૦ 2 પ્રાકૃત વ્યાકરણ (અષ્ટમ ાધ્યાય સૂત્રપાઠ ) 0-4-3 3 શ્રી વીતરાગ-મહાદેવ સ્તોત્ર મૂળ સાથે ભાષાંતર 6. શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી (શ્રી આત્મારામજી | મહારાજ ) નું જીવનચરિત્ર 0-8-1 છપાતાં ગ્રંથા. 1 શ્વારિત્રપૂજા, પંરાતીથી પૂજા, શ્રી પંચપરમેષ્ઠી પૂજા ( ગુજરાતી અક્ષરમાં ) ર શ્રી નવરસ્મરણાદિ તૈત્ર સદેહું, 3 શ્રી ત્રિષષ્ઠિલાકા પુરૂષ ચરિત્ર ( મૂળ દશા પવ) પ્રત તથા બુકાકારે. ( નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં ) 4 ધાતુ પારાયણ 5 શ્રી વૈરાગ્ય ક૯પલતા (શ્રી યશોવિજયજીકૃત ) 0 -4= આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું - ભાવનગર. For Private And Personal Use Only