________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
................
પ્રતિબિંબ. કે દુખના નાશની સાથે આત્માને નાશ નથી થતું. એજ પ્રમાણે બંધ વખતે આત્માનું એક પ્રકારનું અને મોક્ષ વખતનું બીજા પ્રકારનું રૂપ હોય છે. એટલે જે એને છેક એક-રૂપ જ માનીએ તે બંધ અથવા મોક્ષ પૈકીનું એક જ રૂપ માનવું પડે.
એટલા માટે કહેવું જોઈએ કે આત્મા અનેક રૂપ છે. સંસારનું કોઈ દ્રવ્ય , એક તરફ એની ઉત્પત્તિ અને વિનાશ છે, તે બીજી તરફ એનું ધૃવત્વ તથા નિત્યત્વ પણ છે.
સેનાના એક ટુકડામાંથી કંકણુ બને છે અને કંકણને ભાંગી ગાળી એમાંથી માળા પણ બનાવાય છે. કંકણ બન્યું એટલે સોનાના કટકાને નાશ થો અને માળા બની ત્યારે પેલા કંકણને નાશ થયે, છતાં તેનું તો હરકેઈ આકારમાં ત્યાંનું ત્યાં જ છે. વિભિન્ન આકારમાં એના વણે યા ઉજવલતા, વધતાપણું કે એ છાપણું ભલે આવે પરન્ત પદાર્થ તે એક જ રહે છે. એટલે કે વસ્તુ માત્રમાં એક તરપ ઉત્પત્તિ અને વિનાશ છે તે બીજી તરફ સ્થિરતા પણ છે. આત્માના સંબંધમાં પણ એ જ કથન લાગુ પડે. એની ઉત્પત્તિ અને વિનાશ તેમ તે નિત્ય પણ છે. એકાંતપણે એને નિત્ય ન કહી શકાય, એકાંતપણે અનિત્ય પણ ન કહી શકાય. એ નિત્ય અને અનિત્ય પણ છે
આત્માના સંબંધમાં જૈનેએ એક બીજી વાત પણ કહી. બહારના કોઈ પદાર્થના સંસર્ગથી આત્મા બંધાય છે એ વાત પહેલાં કેઈએ હતી કહી. વસ્ત્ર વિગેરેને જેમ જૂદા જૂદા પ્રદેશ અથવા અંશ હોય છે તેમ આત્માને વિષે પણ પ્રદેશ તથા અંશ હોય છે એમ પણ એમણે કહ્યું. શરીર ઉપર તેલ ચળ્યું હોય અને પછી ઉડતી માટી યા તે રજ અંગને ચાટે અને દેહને મલિન બનાવે તેમ રાગ-દ્વેષ આદિના ઉકથી, શરીર-મન અને વચનની ક્રિયાઓ વડે આત્માના પેલા ન્હાના ન્હાના અંશમાં કમ ગ્ય પરમાણુ પંજ વળગે છે. દૂધ અને પાણી જેમ પરસ્પરમાં મળી જાય, લો અને અગ્નિ જેમ એક બીજામાં સમાઈ જાય તેમ કર્મ અને આત્મા મળી જાય છે. આ આત્માને બંધ બને છે એને ક્ષય એ મુક્તિ.
દાર્શનિક વિચારધારાના આ મૂળ પ્રવાહમાં બૌદ્ધોએ વિષમ પરિવર્તન આપ્યું. બૌદ્ધોએ ઉધી જ દિશા પકડી, પરંતુ મેં જે ઉપર એમ કહ્યું છે કે આ બૌદ્ધ વિચારધારા પણ એક જ સ્થાને પહોંચી તે હવે અહીં બતાવીશ.
For Private And Personal Use Only
