________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાન.
૬૫ કેમકે ભાગ્યે જ કોઈ જૈનબંધુ એના સ્વરૂપથી અજ્ઞાત હશે. આપણે તે અત્રે એટલું વિચારશું કે ઉક્તદાનને અમલ સેજ કેવા પ્રકારે કરી શકાય.
અભયદાન એટલે સર્વ પ્રકારના જીવોને કોઈપણ પ્રકારને ભય ન રહે એવી સ્થિતિ પેદા કરવી. એમાં પણ મરણુભય અન્ય ભય કરતાં વધુ ભયંકર છે, એટલે એનાથી રક્ષણ કરવું એ તો સર્વોત્તમ કાર્ય છે; પણ જે આ સંબંધમાં ઉંડા ઉતરીશું તો જણાશે કે માનવીની શક્તિ એ જાતના પરમાર્થમાં મર્યાદિત છે. એથી દરેક વ્યક્તિ પિતા તરફથી યથાશય નિર્ભયતા પચંદ્રિયથી લઈ એકેદિય સુધીના જીને આપે એ અર્થ આપણે અહીં ગ્રહણ કરી રહ્યો. એમાં પણ ઇન્દ્રિય, બળ, શ્વાસોશ્વાસ અને આયુ એ જીવના દ્રવ્યપ્રાણ છે જયારે જ્ઞાન, દર્શન ચારિત્ર એ ભાવપ્રાણુ છે. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થઈ જાય છે, કે ગ્રહસ્થ પિતાના આરંભ-સમારંભ વેળા ખાસ ઉપગ રાખી વર્તવું કે જેથી જીવોને તેના તરપૂથી ઉપર વર્ણવેલ ભય ન સંભવે અને એ સાથે જ્ઞાનાદિ ગુણો વિસ્તારી ભાવપ્રાણ જાગ્રત કરવા યત્ન સેવ. આ કાર્ય દરરોજ વધુ નહિ તે થોડા પ્રમાણમાં શક્ય તો છે જ. મનમાં આ જાતની ભાવના પ્રજવલિત હોય તે ઘણુયે જીવોની રક્ષા કરી શકાય. એ સંબંધે એટલે જ ઈશારે કરીએ કે રેજ મોટા જીવ બચાવવા જેટલું આપણું પ્રાબલ્ય ન હોય તે વનસ્પતિ આદિના નાના તરફ તે દૃષ્ટિ રાખીએ; અને જ્યાં એ તરફ વળીશું એટલે બે ઇંદ્રિય આદિ તરફ આપણું વર્તન કેવું હોવું ઘટે તેને સહજ ખ્યાલ આવશે.
સુપાત્રદાનનો ભાવ તો એ છે કે સાધુ-સંત આદિના પાત્રમાં આહારાદિ વસ્તુઓનું કંઈ ને કંઈ દાન દીધા પછી જ જમવું. સુપાત્રમાં સાધુ મહારાજ જેમ અગ્રસ્થાને છે તેમ સ્વધર્મી ભાઈનું પણ નાનેરું સ્થાન તો છે જ. દેશ કાળાનું સાર એ સંબંધી વિવેક કરવો ઘટે. ગ્રહસ્થાન એ ધર્મ છે.
અનુકંપા દાનનો ભાવ તે એ છે કે દુઃખીના દુઃખ જોઈ, કિંવા કરુણ આણી જે કંઈ દાન દેવું તે વિશેષ કરીને પશુ, પ્રાણી આદિ તિર્યકરો તેમજ અપંગ, પાંગળા, દીન, દુઃખીઆઓ ને રોગાન્ત પ્રતિ દયાના પરિણામ ધરાવવા અને દાનદ્વારા યથાશક્ય તે સર્વના કો ફેડવા યત્ન કરો. આ પ્રકારનું કંઈ ને કંઈ કાર્ય પ્રતિદિન શ્રાદ્ધાર્ગે કરવું જોઈએ. ઉચિતદાન ખાસ કરીને પોતાના સગા સંબંધીઓ કે જેમની સ્થિતિ નરમ હોય તેમના કણ કાપવામાં ખરચાતાં ધનનું નામ છે. કીર્તિદાનમાં પોતાની સમાજની કે દેશની આબરૂનું રક્ષણ
For Private And Personal Use Only
