Atmanand Prakash Pustak 032 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય
૧૭૫ શકતો નથી એ મી. હડસનને સ્પષ્ટ મત છે. વિશ્વ કે જનતાને વિકાસ આકસ્મિક ઘટનાઓથી અશકય જ હોય એની આ ઉપરથી પ્રતીતિ થઈ શકે છે. વિશ્વ અને જનતાના વિકાસ માટે કેઈ નિયમ ખાસ આવશ્યક છે. કેઈ અવ્યાબાધ નિયમ વિના વિશ્વમાં વ્યવસ્થા આદિ પ્રવર્તી શકે નહિ. કુદરતનું કાર્ય નિયમીત રીતે ચાલે તદર્થે કોઈ અવિચલ નિયમનું અસ્તિત્વ સ્વીકારણીય બને છે.
પરમાણુઓ કે તનાં આકસ્મિક મિલન અને મિશ્રણથી સૃષ્ટિનું કાર્ય નિયમિત રીતે ચાલે છે એમ માની લેવામાં આવે તે એ આકસ્મિક મિલન અને આકસ્મિક મિશ્રણ કેમ થાય છે એ પ્રશ્ન ખાસ વિચારણીય થઈ પડે છે. આ પ્રશ્નના સમાધાન માટે આપણે સૂક્ષ્મ રીતે વિચાર કરીશું તે વસ્તુએનાં સાહજિક અને અવિચળ સ્વરૂપની ઝાંખી થઈ શકે છે. વસ્તુઓ પિતાના સ્વભાવ અનુસાર પોતાનું કાર્ય કર્યું જાય છે એમ સ્પષ્ટ રીતે જાણ શકાય છે. વસ્તુઓનાં સંબંધમાં આ મંતવ્યથી આગળ જવું એ અશકય છે. એ મંતવ્યની પહેલી મેર જતાં બુદ્ધિ કુઠિત ( કુંઠિત ) થઈ જાય છે. વસ્તુઓનાં કાર્ય અને સ્વરૂપ વિષે કંઈ પણ વિશેષ વિવાદ નિરર્થક થઈ પડે છે, વસ્તુઓનાં સાહજિક સ્વરૂપનું યથાર્થ જ્ઞાન થતાં એ વિષે વિશેષ વિચારણ તદન અયુક્તિક જણાય છે.
સર્વ વસ્તુઓની પ્રાગટય (આવિષ્કાર) માટે તીવ્ર ઈરછા અર્થાતુ કુદરતની મહેચ્છાએથી કુદરતમાં નિયમિતતા અને વ્યવસ્થા પ્રવર્તે છે એમ કોઈ પણ પ્રકારની આશંકા વિના કહી શકાય. કુદરતની પ્રધાન ઇચ્છાને કારણે વસ્તુઓનું કાર્ય નિદર્શન નિયમતિ રીતે થાય છે. પ્રકૃતિના મહાન સંકલ્પવશાત્ કુદરતનું કાર્ય નિયામત અને વ્યવસ્થિત રીતે ચાલે છે. આ
[ ચાલુ ] * ઇશ્વરની આજ્ઞાથી કુદરતની નિયમિતતાનું પાલન થાય છે એમ સુષ્ટિ–કતૃત્વવાદીઓ માને છે. ઈશ્વરની આજ્ઞા વિના કશું બનતું નથી એવો ઈશ્વરને જગતના કર્તા તરીકે માનનારાઓનો દ્રઢ અભિપ્રાય છે, પણ વસ્તુઓના સ્વભાવમાં ભિન્નતા શાથી પ્રવર્તે છે એ પ્રશ્નનો જવાબ ઇશ્વરને સૃષ્ટિનો કર્તા માનનારાઓથી આપી શકાતું નથી. જે જગત ઇવરની આજ્ઞાથી જ ચાલતું હોય તો વસ્તુઓના સ્વભાવમાં ભિન્નતા ન સંભવે. વસ્તુઓનો સ્વભાવ ભિન્નભિન્ન હોવાથી દરેક વસ્તુનું કાર્ય ભિન્નભિન્ન છે એ આપણે સ્પષ્ટ રીતે જોઈએ છીએ. એક વસ્તુથી બીજી વસ્તુનું કાર્ય થઈ શકતું નથી. ૫ ણીથી અગ્નિનું અગ્નિથી હવાનું અને હવાથી બુદ્ધિનું કાર્ય થઈ શકતું નથી. દરેક વસ્તુનાં કાર્ય આ પ્રમાણે પરસ્પર ભિન્નભિન્ન છે. પાણીથી અગ્નિનું કાર્ય થઈ શકે કે અગ્નિથી