Atmanand Prakash Pustak 032 Ank 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

-
, ,
૧૨૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગમતવાદીઓ માને છે. સ્વામી વિવેકાનંદે આકાશની કાર્યશક્તિ વિષે સુંદર પ્રકાશ પાડે છે. સ્વામીજી આકાશના કાર્ય પ્રદેશના સંબંધમાં વિવેચન કરતાં જણાવે છે કે –
સૃષ્ટિના પ્રારંભમાં આકાશ સિવાય બીજું કશું હોતું નથી. આકાશમાંથી વાયુ, વાયુમાંથી પ્રવાહી પદાર્થો અને પ્રવાહી પદાર્થોમાંથી ઘન દ્રવ્યો બને છે. વળી આકાશ એ સૂર્ય, પૃથ્વી, ચંદ્ર, તારાઓ અને ધૂમકેતુઓનું પણ ઉત્પત્તિસ્થાન છે. આકાશમાંથી જ શરીર, વનસ્પતિ આદિ દરેક વરતુ ઉત્પન્ન થાય છે. કાળચક પૂરું થતાં સર્વ વસ્તુઓ પાછી આકાશરૂપ બની જાય છે. નૂતન સૃષ્ટિને આવિષ્કાર પણ આકાશમાંથી જ થાય છે. ”
પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ અને વાયુના અણુઓ દ્રશ્યમાન જગતનું પ્રધાન કારણ છે, એ ન્યાયપંથનો મત છે. વૈશેષિક મતાનુયાયીઓ સૃષ્ટિની રચનામાં પરમાણુઓને પ્રાધાન્ય આપે છે. વૈશેષિક મતના સ્થાપક કણદે પરમાણુઓનું સ્વરૂપ નીચે પ્રમાણે આપ્યું છે –
“સૂર્યનાં કિરણમાં જે કણ દેખાય છે તે સૌથી નાનામાં નાની વસ્તુ છે. કણુ એ એક પદાર્થ હોવાથી તે તેનાથી નાની વસ્તુઓથી બનેલ હોવું જોઈએ. આ પ્રમાણે આગળ ચાલતાં વસ્તુને અવિભાજ્ય અંશ પ્રાપ્ત થાય છે, જેને પરમાણુ કહે છે. નાની–મોટી દરેક વસ્તુના પરમાણુ સરખા છે. દરેક વસ્તુમાં અનેક પરમાણુઓ હોય છે. લઘુતા (સ્વલ્પતા) ની દ્રષ્ટિએ પર્વત કે રાઈનાં પરમાણુઓ સરખાં સમજી લેવાં.”
ઉત્પાદનની વિલક્ષણ ઇચ્છારૂપ કઈ અદ્રશ્ય પ્રબળ કારણ કે કોઈ એવાં ખાસ કારણને લઈને, પરમાણુઓના સંયોગથી સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ થાય છે, એમ વૈશેષિક મતવાદીઓ માને છે.
પ્રત્યક્ષમતવાદી પૂર્વકાલીન હિન્દુ મહર્ષિઓના સુષ્ટિકતૃત્વવાદના સંબંધમાં આ પ્રમાણે ભિન્નભિન્ન મત છે. શૂન્યમાંથી રષ્ટિ ઉત્પત્તિ થયાનું પ્રત્યક્ષમતવાદીઓ માનતા જ નથી. કેઈ ને કંઈ સૂમ વસ્તુમાંથી સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ થઈ એમ પ્રત્યક્ષમતવાદીઓ માને છે. સૃષ્ટિને પ્રાદુર્ભાવ અમુક નિશ્ચિત નિયમોને આધીન રહીને જ થયાનું પ્રત્યક્ષમતવાદીઓનું સ્પષ્ટ મંતવ્ય છે. ભૌતિક પદાર્થો અને ચેતન દ્રવ્ય (આત્મતત્ત્વ) એ બનેની વિશ્વનાં પ્રધાન અંશરૂપે પુરાતન કાળથી ગણના થતી આવી છે.