________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૪
શ્રી રામાનંદ પ્રકાશ. જૂના કાળમાં શિક્ષણનું કાર્ય મુખ્યત્વે બે જણ કરતા હતાઃ એક ત્યાગીઓ અને બીજા રાજાઓ.
ગુરૂ-શિષ્યને સંબંધ. ત્યાગીઓમાં વૈદિક, જૈન અને બૌદ્ધોના અષિઓ, નિ , ભિક્ષુઓ અને બ્રાહ્મણોને સમાવેશ થાય છે. આ વર્ગ દેશકાળને લક્ષમાં લઈને શિક્ષણને કમ ગઢવી, શિક્ષણ આપતે જેથી પ્રા પિતાપિતાના ગુણકર્માનુસારે કર્તવ્ય, જ્ઞાન અને સ્વતંત્રતા મેળવી મહાન વિજયી અને વિશ્રત થતી. બહુ જૂના સમયમાં જાતિભેદનું જોર ન હતું. દરેક જાતિના સભ્યો ભેગા કરી આ ત્યાગીઓ વિદ્યાથીઓને અનેક વિષયનું ઊંડું અને દીપનું જ્ઞાન આપતા. વિદ્યાર્થીઓ પણ હૃદયના ઉંડાણથી ઉપન્ન થએલી જિજ્ઞાસા અને સેવાવૃત્તિથી ગુરુઓ પાસે જ્ઞાન મેળવી મનન અને નિદિધ્યાસન કરી તેને આચરણમાં મૂકવા તરફ વધારે ચીવટ રાખતાં. ગુરૂ-શિષ્ય બન્ને પિતપતાની ફરજ ઉત્સાહપૂર્વક અદા કરતા. તે બન્ને વચ્ચે મીઠે સંબંધ જોડાતો.
વિદ્યાપીઠેને કાળ બહુ જૂના કાળ પછી એટલે કે ભગવાન મહાવીર અને બુદ્ધિના પછીનો ઈતિહાસ વિદ્યાપીઠના ઈતિહાસથી ભરેલો છે. આ જમાનામાં સાધારણ નાનામોટા આશ્રમે ઉપરાન્ત વ્યવસ્થિત અને મોટા પાયા ઉપર જાઓલાં મહાન વિશ્વવિદ્યાલય હતાં. તેની યોજના ઘડનાર બહુશ્રત અને વિચારક પુરુષ હતા. તેમાં એક એક વિદ્યાપીઠમાં દશ-દશ હજાર સુધી છાત્ર અને પંદર સો સુધી અધ્યાપકે સરસ્વતી દેવીની પવિત્ર ઉપાસના કરતા. હિન્દના દૂર દૂર પ્રાંતના જ નહિ, પણ ચીન, જાપાન, જાવા, અફઘાનીસ્તાન અને કાબુલ જેવા દેશથી પણ અનેક વિદ્યાર્થીઓ ભારતના આ વિદ્યાપીઠમાં અધ્યયન કરવા આવતા, અને તેમાં ભણીને ગયા પછી પિતાનું મેટું ગીરવ માનતા. ચીની ય ગ્રી હુએનસંગ અને ઇલંગ જેવા પણ આપણા આ વિદ્યાપીઠમાં ભણવા રહ્યા હતા. આ વિદ્યાલયની યોજના, તેની પદ્ધતિ, તેનો પાકમ, તેના વિષે અને ફળો, ઓકસફર્ડ કે કેમ્બ્રીજ યુનિવર્સિટી કરતાં વધારે ઉન્નત અને સુંદર હતાં એમ કહેવામાં હું અશિક્તિ જરા પણ કરતો નથી. તેવા મહાન વિદ્યાપીઠમાં નાલંદા, તક્ષશિલા, વિક્રમશિલા, ઘનકટક, મથુરા, ઉજજૈન, કાશી, જગદ્દલ મહાવિહાર, ઉદંતપુરી અને નવદ્વિપના વિદ્યાપીઠે ખાસ ઉલ્લેખનીય છે, જે જુદા જુદા પ્રાંતોમાં હતાં. આ આશ્રમે અને વિદ્યાલયનો ખર્ચ ઘણોખરો ભાર
For Private And Personal Use Only
