Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| પ્રકરણ :
પેષ
અંક ૬
111 ૧
|
|
|
|
|
જ ક ય કત છે કે છે કે કali
કામ સ
GG
(કકર
*િl*
કરાર
ACERUG
CT|TET|
p[0]
On Wr દીપાનંદ જ જા
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિષય-પરિચય. ૧ હૃદયેગાર, ... ... ( વેલચંદ ધનજી ) ... •. ૧૨૩ ૨ પ્રમાદ પરિહાર. .. ( ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા ) ... ૧૨૪ ૩ સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય. | ... ( અનુવાદ ) ... ... ૧૨૬ ૪ હિંદુસ્તાનમાં જૈનાની વસ્તી વિષયક દશા. (નરોતમદાસ. બી શાહ. ) ૧૨૯ પ આજનું સ્ત્રી શિક્ષણ. ... ( મુનિ શ્રી હિમાંશુવિજયજી મહા૦) ... ૧૨ ૬ અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા. ( મુનિરાજ શ્રી દર્શન વિ. મહારાજ ) ... ૧૪૦ ૭ વર્તમાન સમાચાર. (અમદાવાદથી છરી પાળતા નીકળેલા સંધ )
૧૪૩ ૮ સ્વીકાર અને સમાલોચના. ... ... .....
૧૪૫ ઘણી થોડીજ નકલે છે... જલદી મંગાવે.. જલદી મંગાવે......
શ્રી કર્મગ્રંથ. (૪) છેલ્લામાં છેલ્લી બે તૈયાર કરેલ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત સ્વપજ્ઞ ટીકાયુક્ત ચાર કર્મગ્રંથ કે જે રમાગળ બહાર પાડેલ અ વૃત્તિઓમાં રહેલ અશુદ્ધિઓનું તેમજ આખા ગ્રંથનું કાળજીપૂર્વક તાડપત્રીય અને બીજી અનેક પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રતોનો ઉપયોગ કરી પ્રમાણિકપણે સંશાધન મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે તેમજ તેમના વિદ્વાન શિષ્ય સાક્ષરાત્રત્તમ મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે આ ગ્રંથને સુધારવા તથા સંપાદનને લગતા કાર્યમાં કિંમતી હિરસે આપવાથી જ આવો શુદ્ધ અને સુંદર કર્મગ્રંથના અભ્યાસીઓ માટે અતિ ઉપયોગી અને ઉપકારક આ ગ્રંથ અને પ્રગટ કરી શક્યા છીયે.
સ્થળે સ્થળે : પેરેગ્રાફ પાડી વિષયોને છુટા પાડવા સાથે, દરેક સ્થળે પ્રમાણુ તરીકે અનેક શાસ્ત્રીય પાઠે, તે કયા ગ્રંથોમાં ડેના છે તેના પણ નામ અને તેના ટીપણા અ પેલાં છે. છેવટે છ પરિશિષ્ટોમાં, પ્રથમ ટીકાકારે પ્રમાણ તરીકે ઉ કરેલ' શાસ્ત્રીય પાઠા, ગાથાઓ અને લેકે વગેરે અકારાદિક્રમ પ્રમાણે આપેલ છે. બીજા અને ત્રીજામાં ટીકામાં આવતા ગ્રંથો અને ગ્રંથકારોના નામોને ક્રમ, ચેથામાં કર્મચંય અને ટીકામાં આવતા પારિભાષિક શબ્દ કોષ, પાંચમામાં ટીકામાં આવતા પિંડ પ્રકૃતિ સૂચક શબ્દોના કેષ અને લામાં વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ થતા વેત૨-દિગમ્બર સપ્રદાયના કર્મવિષયિક સમગ્ર સ હિત્યની નોંધ આપવામાં આવી છે. પ્રસ્તાવના ગુજરાતીમાં એટલા માટે આપેલી છે કે સર્વ કેઈ આ કર્મગ્રંથનું સ્વરૂપ, મહત્ત્વતા, ગ્રંથ પચિય, ક મ વિષય સાહિત્યની ઓળખ, ગ્રંથકારને પરિચય, પરિવાર, ગ્રંથરચના, પ્રતિએ નો પરિચય વગેરે જાણી શકે, જેથી ગુજરાતી ભાષાના જાંગુ અને આ કર્મ[ 1ષયી ગ્રંથનું મહત્તવ જાણવાની જિજ્ઞાસુઓ માટે સંપાદક મહાપુરૂષોએ અતિ ઉપકાર કર્યો છે. | ઉંચા એન્ટ્રીક કાગળ ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં સુદર શાસ્ત્રીય ટાઈપથી છપાવી સુંદર બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવા માં આવેલ છે. આ ગ્રંથને અંગે મળેલ આર્થિક સહાય થયેલ ખર્ચમાંથી બાદ કરી માત્ર રૂા. ૨-૦-૦ બે રૂપીયા (પટેજ જુદુ ) કિંમત રાખવામાં આવેલ છે.
| –ક્ષાઃશ્રી જૈન આત્માનંદ સભા- ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
શ્રી આત્માનન્દ પ્રકાશ.
S 8============= = - -> ============%29
अन्तरङ्गं महासैन्यं समस्तजनतापकम् । दलितं लीलया येन केनचित्तं नमाम्यहम् ॥ १ ॥
આત્માનું અંતરંગ મહાસૈન્ય ( કામ-જોધાદિ ) કે જે વિશ્વના પ્રાણીઓને સંતાપ કરનારું છે તેનો જેમણે લીલા માત્રથી વિનાશ કર્યો છે તેમને હું નમસ્કાર કરું છું. -
ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા.
પુરત ૩ ર } વીર સં. ૨૪ ૬૦. વો૫. ઝારમ સં. ૨૨. { ગ્રંદ દ છે. == ==૮ :-=-
=-< == ===? હૃદયોગાર. (ગઝલ. )
( ૧ ) શ્રીમાને ને ધીમાનોમાં, મહા મતભેદ ચાલે છે; તીરથના યાત્રિ વિવિધે, મનવાંછિત માગે છે.
ની તેથી યોગી, બાલ ચિત્તભાવ ત્યાગે છે; ઈછાપર દાબ રાખીને, નેકી પર પૂર્ણ રાચે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પરમપદ-પ્રાપ્તિના માટે, રમણ સાવિક ચાહે છે; મનહર માર્ગની શેધ, સુધારસ સર્વ ચાખે છે.
ખરેખર દેહ માનવ નો, મને અતિ પુણ્યના ગે; લોકિક રસ ના હવે લે, એહિજ ભવ સાર્થ સદ્દભેગે.
મહાપદ-બોક્ષ મેળવવા, નોખા નહીં પંથથી પડવું ભાખે પ્રભુ પ્રેમથી પોતે, વધુ કહી ને જ શું કરવું ?
( વેલચંદ ધનજી. )
૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪)
પ્રમાદ રિહાર, -~-~~-~~~-~~-~-~~-~~-~~~-~~~She [lD-MITI TIP-iTIl-dIl-18 તાલીમ. lil t[{[lli-elly-ull HD M[ lucolm a
પરમોત્તમ માનવત્વમાં, અતિ આ દુર્લભ જીવિતવ્યમાં ક્ષણ કેવલ એક માનવી! તુજને એગ્ય નથી ગુમાવવી. પળ ઉપર જાય છે પળે, દિવસો ઉપર જાય દિવસે; વરો પર વર્ષ જાય છે, નિજ આયુષ્ય વ્યતીત થાય છે. ૨ ક્ષણ રે ! ક્ષણ એમ વીતતાં, ભવ નિરંત વૃથા વહી જતા, કંઈ શ્રેય થયું ન તાહરૂ, વિસ આત્મ સ્વરૂપ તું ખરૂં. ૩ ઘટિયંત્ર ઘડી ઘડી કહે – “કર કલ્યાણ મનુષ્ય ભવ્ય હે! ગત આ પળ આવશે નહિં, તજી દે તુજ પ્રમાદને અહિં. ” ૪ ધન કે જન કાળને કથે, પણ તે તે ધનથી અતિ ચઢે;
ક્ષણ કારણ ના પુન: મળે, ધનકોટિ પણ આપતાં ખરે ! ૫ IntelliM[ TI[ MITTI[ mi[Ti[ a[HI MI[H[Im[ t[[Im]]નાItalim l[]W
MITED
[l-nl]IDilJI-II-Ci[I
Ill-fWlly-fill-fl[ID- l -l||Di[l[ID-alim
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫
પ્રમાદ પરિહાર.
----- ---- UPIcelle-llm-tl e-lllie-lIel li llli-ill Illcollell]IDictill ali-silly-lllan
વરતે દિનમાંહિ લક્ષ લે ! વિપળે સેળ સહસ્ત્ર લક્ષ બે; કયમ તેહ કરે પસાર તું? કદ તેને કરતો હિસાબ તું ? “ ગલતું જ્યમ અંજલિ જલ, કુશઅગે ચલ જેમ ઝાકળ; જલબિન્દુય અશ્વિની દલે ત્યમ આયુષ્ય નિરંતરે ગળે ૭ કરતાં અહિં “કાલ કાલ રે, ભરો કાળ કરાલ ફાળ રે,
મનની મનમાં રહી જશે,' પડ મા લેશ પ્રમાદના વશે. ૮ ભજશે તુજ કેશ ક્ષેતના, તજશે ઈદ્રિયવંદ સ્વસ્થતા; તક સાધ સ્વ શ્રેય સાંધી લે, પૂર પૂર્વે દઢ પાળ બાંધી લે. ૯ તજ ભાવસુષુપ્ત ગાઢ તું, ઉઠ આત્મન ! ઉઠ જાગ જાગ તું; પુરૂષાર્થ સદા ફુરાવને, ભજ નિત્યે અપ્રમાદ ભાવને. ૧૦ દૂર મોહનિશા પછી થશે, ચિત્ર આકાશપ્રકાશ પામશે, મનનંદન ધામમાં જશે, સુખ શાંતિ પદમાં વિરામશે. ૧૧
ત્રાટક. યમ વ્યાધ ૩ ઉભે અપ્રમત્ત પણે, મૃગ શા જીવને ક્ષણમાં જ હશે કયમ તેહ ધાપિ પ્રમાદ ધરે ? અભયસ્થળ આશ્રય કાં ન કરે? ૧૨
ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા.
GlDetel Decltimel|D-Milletflipc[lD-[ ll
D-GITA-flu-GI:[m-ti> ti[lti-t[lD-[Ice fl
Time is money. “ વખત એ પૈસે છે–' એ સૂત્ર. આખા દિવસમાં ૨૧૬ - ૦૦ વિપળ-સેકંડ છે.
૨ ભાવ નિદ્રા. ૩. શિકારી. பேயாட்டி பாலாயா மரனா பானா கானாப் பானைய மான AINTHINAI SIR INI SI: II) ஆறு காட்சி
etW TIPel|I-ull as
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
""
"""
""""":"1
3
""""""
મમમc S
છે
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
|
( જીવનનું પરમધ્યેય. )
[ ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૦૩ થી શરૂ. ] અજન્મ આત્મા (પરમાત્મા)એ એક સ્વરૂપી અજાત પ્રકૃતિને આશ્રય લઈને પિતાના આનંદને ખાતર અનેકવિધ જીરૂપ સંતતિનો પ્રાદુર્ભાવ કર્યો ”—તાશ્વતર ઉપનિષદ. ૪૦પ
જનતામાં બુદ્ધિયુકત વિચારશીલતાનો આવિષ્કાર થયે તે કાળથી મનુ ષ્યજાતિ વિશ્વરચના અને ભૌતિક પદાર્થોની વિચારણામાં સામાન્ય રીતે તલ્લીન થતી આવેલ છે. વળી મનુષ્યજાતિ યથાયોગ્ય વિચારવંત બની ત્યારથી તેને સ્વકીય વિચારણું વિશિષ્ટપણે થવા માંડી હોય એમ પણ સ્પષ્ટ રીતે લાગે છે. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિનો પ્રશ્ન અનાદિ કાળથી મહાન સમથે વિચારકોને પણ અત્યંત સંભ્રમમાં નાખી રહેલ છે, એ પ્રશ્ન હેકલ જેવા એક સમયે તત્ત્વજ્ઞાનીને મહામાં મહાન અને વિકટમાં વિકટ લાગે છે.
સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં વિચારકોએ અનેકવિધ ભિન્નભિન્ન અભિપ્રાએ આપ્યા છે. સૃષ્ટિ કત્વવાદના સંબંધમાં કેટલાક વિચારકેના અભિપ્રાય એકસરખા અભિન્ન પણ પડ્યા છે. ઈશ્વરે સર્વ વસ્તુઓ તેમજ આત્માઓની ઉત્પત્તિ કરી એવું વેદાંતનું કથન છે. ઈશ્વરે કુન ( કુન એટલે ભલે થાય ) શબ્દનું ઉચ્ચારણ કરી સૃષ્ટિને પ્રાદુર્ભાવ કર્યો એ મુસ્લીમેનો મત છે. પ્રભુએ શૂન્યમાંથી રષ્ટિથી ઉત્પત્તિ કરી એવી મુસ્લીમે તેમજ ઈસાઈઓની માન્યતા હોવાથી શૂન્યમાંથી સૃષ્ટિ–કતું – સંબંધી બન્નેનું મંતવ્ય એક જ છે. જુનાં ખ્રિસ્તી ધર્મશાસ્ત્રનાં પ્રથમ પુસ્તક “ genesis ” માં શૂન્યમાંથી સુપિની ઉત્પનિ યાને સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે.
સૃષ્ટિ–કતૃત્વના સંબંધમાં હિન્દુ, મુસ્લીમ અને ખ્રિસ્તી ધર્મશાસ્ત્રોના અભિપ્રાય આધુનિક વિજ્ઞાનને સ્કુલ માન્ય નથી. આધુનિક વિજ્ઞાન ઈશ્વરને સ્વીકાર પણ કરતું નથી. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ કુદરતી કારણોથી કુદરતના શાશ્વત્
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
૧૭. નિયમો થી થઈ હોવાને વિજ્ઞાનને શુદ્ધ મત છે. હિન્દુઓમાં સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં પ્રત્યક્ષમતવાદ અને માયાવાદ એમ બે મત છે. કપિલ મુનિ જેઓ સાંખ્ય મતના સ્થાપક હતાતે પ્રત્યક્ષમતવાદી હતા.
પ્રત્યક્ષમતવાદના ૪ બુદ્ધિયુક્ત અને વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધાન્ત નીચે પ્રમાણે છે – ૧ શૂન્યમાંથી કોઈ પણ વસ્તુની ઉત્પત્તિ શક્ય નથી.
૨ કારણ અનુસાર પરિણામ નિષ્પન્ન થાય છે અર્થાત્ કારણની શકિત આદિ ઉપર પરિણામની શકિત આદિ નિર્ભર રહે છે.
૩ પારિણામિક સ્થિતિનું વિદારણ થવાથી મૂળ કારણરૂપ સ્થિતિ પુનઃ ઉત્પન્નથાય છે.
૪ કુદરતના કાયદાઓ સર્વત્ર સમાન છે.
સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં સાંખ્યમત એવો છે કે શાશ્વત ભૌતિક દ્રવ્ય પ્રકૃતિમાંથી વિશ્વની ઉત્પત્તિ અને રચના થાય છે. પ્રકૃતિમાંથી વિશ્વ દ્રશ્યમાન સ્વરૂપે પરિણમે છે. જગવિખ્યાત વૈજ્ઞાનિક સર પ્રyલ્લચંદ્ર રોયે વિજ્ઞાન સંબંધી એક પુસ્તક લખ્યું છે તેમાં પણ સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં આવોજ અભિપ્રાય વ્યકત કરવામાં આવ્યું છે. સર પી. સી. રોય સુષ્ટિની ઉત્પત્તિ સંબંધી લખતાં પોતાના ગ્રંથમાં જણાવે છે કે –
અરૂપી અને અભિન્ન પ્રકૃતિમાંથી આ દ્રશ્યમાન રષ્ટિ ઉત્પન્ન થયેલી છે. પ્રકૃતિ અવિનાશી અને અનાદ્યન્ત છે. પ્રકૃતિના અનંત ગુણ છે. સત્વગુણ, રજોગુણ અને તમોગુણ; એ પ્રકૃતિના પ્રધાન સ્વરૂપ છે. સત્વગુણથી બુદ્ધિયુકત વિચારણ, રજોગુણથી કાર્ય કે નિરોધશકિત અને તમોગુણથી વિચારણા અને કાર્યને અભાવ પરિણમે છે. ”
આ દુનીયામાં જે જે વરત જેવામાં આવે છે તે તે દરેક વસ્તુ એક પ્રકારની રચના કે મિશ્રણનાં પરિણામરૂપ છે. ભિન્નભિન્ન વસ્તુઓની રચના આદિથી પ્રકૃતિનું કાર્ય અને વિકાસ અવિરતપણે થયાં કરે છે. પ્રકૃતિમાંથી આ પ્રમાણે અનેક સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ થાય છે અને એ સૃષ્ટિને આખરે વિનાશ પણ થાય છે. કુદરતનું કાર્ય આ રીતે નિરંતર ચાલ્યા કરે છે.
સુષ્ટિની ઉત્પત્તિના સંબંધમાં ગમતનો અભિપ્રાય સાંખ્યમતના અભિપ્રાયને અનુરૂપ છે. આકાશ અને પ્રાણ (ચેતના)માંથી સૃષ્ટિને પ્રાદુર્ભાવ થયાનું
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
, ,
૧૨૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગમતવાદીઓ માને છે. સ્વામી વિવેકાનંદે આકાશની કાર્યશક્તિ વિષે સુંદર પ્રકાશ પાડે છે. સ્વામીજી આકાશના કાર્ય પ્રદેશના સંબંધમાં વિવેચન કરતાં જણાવે છે કે –
સૃષ્ટિના પ્રારંભમાં આકાશ સિવાય બીજું કશું હોતું નથી. આકાશમાંથી વાયુ, વાયુમાંથી પ્રવાહી પદાર્થો અને પ્રવાહી પદાર્થોમાંથી ઘન દ્રવ્યો બને છે. વળી આકાશ એ સૂર્ય, પૃથ્વી, ચંદ્ર, તારાઓ અને ધૂમકેતુઓનું પણ ઉત્પત્તિસ્થાન છે. આકાશમાંથી જ શરીર, વનસ્પતિ આદિ દરેક વરતુ ઉત્પન્ન થાય છે. કાળચક પૂરું થતાં સર્વ વસ્તુઓ પાછી આકાશરૂપ બની જાય છે. નૂતન સૃષ્ટિને આવિષ્કાર પણ આકાશમાંથી જ થાય છે. ”
પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ અને વાયુના અણુઓ દ્રશ્યમાન જગતનું પ્રધાન કારણ છે, એ ન્યાયપંથનો મત છે. વૈશેષિક મતાનુયાયીઓ સૃષ્ટિની રચનામાં પરમાણુઓને પ્રાધાન્ય આપે છે. વૈશેષિક મતના સ્થાપક કણદે પરમાણુઓનું સ્વરૂપ નીચે પ્રમાણે આપ્યું છે –
“સૂર્યનાં કિરણમાં જે કણ દેખાય છે તે સૌથી નાનામાં નાની વસ્તુ છે. કણુ એ એક પદાર્થ હોવાથી તે તેનાથી નાની વસ્તુઓથી બનેલ હોવું જોઈએ. આ પ્રમાણે આગળ ચાલતાં વસ્તુને અવિભાજ્ય અંશ પ્રાપ્ત થાય છે, જેને પરમાણુ કહે છે. નાની–મોટી દરેક વસ્તુના પરમાણુ સરખા છે. દરેક વસ્તુમાં અનેક પરમાણુઓ હોય છે. લઘુતા (સ્વલ્પતા) ની દ્રષ્ટિએ પર્વત કે રાઈનાં પરમાણુઓ સરખાં સમજી લેવાં.”
ઉત્પાદનની વિલક્ષણ ઇચ્છારૂપ કઈ અદ્રશ્ય પ્રબળ કારણ કે કોઈ એવાં ખાસ કારણને લઈને, પરમાણુઓના સંયોગથી સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ થાય છે, એમ વૈશેષિક મતવાદીઓ માને છે.
પ્રત્યક્ષમતવાદી પૂર્વકાલીન હિન્દુ મહર્ષિઓના સુષ્ટિકતૃત્વવાદના સંબંધમાં આ પ્રમાણે ભિન્નભિન્ન મત છે. શૂન્યમાંથી રષ્ટિ ઉત્પત્તિ થયાનું પ્રત્યક્ષમતવાદીઓ માનતા જ નથી. કેઈ ને કંઈ સૂમ વસ્તુમાંથી સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ થઈ એમ પ્રત્યક્ષમતવાદીઓ માને છે. સૃષ્ટિને પ્રાદુર્ભાવ અમુક નિશ્ચિત નિયમોને આધીન રહીને જ થયાનું પ્રત્યક્ષમતવાદીઓનું સ્પષ્ટ મંતવ્ય છે. ભૌતિક પદાર્થો અને ચેતન દ્રવ્ય (આત્મતત્ત્વ) એ બનેની વિશ્વનાં પ્રધાન અંશરૂપે પુરાતન કાળથી ગણના થતી આવી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે. હિંદુસ્તાનમાં જૈનાની વસ્તી વિષયક દશા! હિ
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૨ થી શરૂ )
છેવટનું નિવેદન. જૈન કેમની અસલની જાહોજલાલી અને દાન પ્રવૃતિ ને લગતો ઇતિહાસ તેમજ જૈન શ્રીમંત અને ધાર્મિક પુરૂષે કે, જેઓ હજી પણ કોઈ કઈ શહેરો અને ગામડાઓમાં “મહાજન” અને “નગરશેઠ ના ઉપનામથી ઓળખાય છે તેને લગતા ખ્યાનોનો ઉલ્લેખ કરી ભૂતકાળને ઈતિહાસ રજુ કરવાની, આ જમાનામાં જરૂરીઆત નથી; પરંતુ વર્તમાન સ્થિતિનું નિરક્ષણ કરી આપણે ભવિષ્યમાં કયા સ્થાન પર ઉભા રહી શકીએ તેને લગતું જ
સુષ્ટિ–કતૃત્વના સંબંધમાં આધુનિક વિજ્ઞાન શું કહે છે તે આપણે હવે જોઈએ. કુદરતમાં ભૌતિક પદાર્થ અને શકિતરૂપી બે પ્રધાન અંશે છે એવું વિજ્ઞાનનું સદ્યમંતવ્ય છે. ભૌતિક પદાર્થોમાં અબ્રરૂપ, વાયુરૂપ, પ્રવાહી અને ઘન એમ સર્વ પદાર્થોને સમાવેશ થઈ જાય છે. શકિતમાં પ્રકાશ, ઉષ્ણુતા, વિધુત , આકર્ષણ શકિત, રસાયણિક કાર્ય આદિ શકિતઓ અંતર્ભત બને છે. ભૌતિક દ્રવ્ય અને શક્તિના યથાયોગ્ય વિકાસથી સર્વ વસ્તુઓ તેમજ જીવનને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે એવા મતને વિજ્ઞાને સ્વીકાર કરવા માંડ્યો છે. શકિત તેમજ ભૌતિક દ્રવ્ય એ બને અવિનાશી છે. વળી એ બન્નેમાં વૃદ્ધિ કે ક્ષય અસંભવ્ય છે. જગમાં પ્રવર્તમાન શકિતથી પરમાણુઓમાંથી અણુ અને અણુઓમાંથી વિવિધ વસ્તુઓ ઉત્પન્ન થાય છે,
શકિતનું સ્વરૂપ શું છે એ વિજ્ઞાનની દષ્ટિએ ખાસ સમજવા જેવું છે. શકિતનાં સ્વરૂપના સંબંધમાં વિદ્વાને વચ્ચે તીવ્ર મતભેદ પ્રવર્તે છે. કેટલાક વિદ્વાનો શકિતને ભૌતિક પદાર્થનું સ્વરૂપ માને છે જયારે ઘણાને એ મત માન્ય નથી. ગમે તેમ હોય પણ શકિત કઈ પદાર્થમાં તો હોવી જ જોઈએ એમ માનવું જ પડશે. આ રીતે વિચારતાં શકિત એ પદાર્થની કાર્યશકિત કે સ્વરૂપ છે એમ કહી શકાય. શરીર રહિત [અમૂર્ત] અસ્તિત્વવાળી કઈ વસ્તુ હોય એ સંભવ્ય નથી. પશ્ચિમ વિદ્વાન મી. હેકલે, શકિતના સંબંધમાં મનનીય અભિપ્રાય વ્યકત કર્યો છે તે નીચે પ્રમાણે છે:
( ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
અવલેાકન કરવાનું છે. જૈન કેમની આર્થિક સ્થિતિ છેલ્લા દશ વર્ષામાં ઘણી જ નબળી પડી ગએલ છે; એટલુ જ નહિ પર ંતુ સામાન્ય રીતે આપણે કેટલાક એવા પણ દાખલા જોઇ શકયા છીએ કે જેએના જીવન પર્યંત જેને આપણે શ્રીમંત અને સુખી તેમ જ દાનેશ્વરી તરીકે જીવન ગુજારનાર તરીકે જોઈ શક્યા હાઈએ છતાં તેમની હૈયાતી બાદ તેએએ જીવન કેટલી બધી મુશ્કેલીઓ વચ્ચે પસાર કરેલુ હાવું જોઈએ તેને લગતી હકીકતા આપણા અનુભવથી જોવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત કેટલેક ઠેકાણે તે પેાતાની ગમે તેવી સ્થિતિ હોવા છતા દાંલનુ સેવન કરનારાએ પણ આપણી કામમાં ષ્ટિગોચર થાય છે. આ અને ખીજા અનેક કારણે આપણી થતી જતી આર્થિક સ્થિતિના નબળઇના દષ્ટાંતરૂપે છે. જૈન કામનેા મોટો ભાગ ગિરબાઇને લીધે પોતાનું જીવન ટૂંકું કરી રહ્યા છે; એટલુંજ નહિ પર ંતુ પેાતાનુ ટકાવી રાખવા સારૂ ટૂંકી પુંજીથી સામાન્ય ધંધા કરી ગુજારા કરનારાની પરિસ્થિતિને વિચાર કરીએ તે વેપારધધાની હમેશા થતી ઉથલપાથલા લીધે પોતાના ધંધારેાજગારમાં પણ નિરાશા અનુભવી રહ્યા છે.
જીવન
જૈનેાની દાનપ્રવૃતિ.
જૈન કેામમાં થતી દાનની પ્રવૃત્તિમાં ફેરફાર થવાની જરૂર છે. આપણી સખાવતની જુદા જુદા ક્ષેત્રમાં એવી રીતે વહેંચણી કરવામાં આવે છે કે તેનુ જોઇએ તેવું ફળ આપણે જોઇ શકતા નથી એટલાજ માટે આપણી સખાવતે એવી રીતે સન્માર્ગે થવી ઘટે છે કે તેવુ કાંઇ પણ કાર્યસાધક પરિણામ જોઇ શકીએ, કે જે હાલની અને ભવિષ્યની પ્રજા માટે તે ફળદાયી નીવડી શકે અને સેન્ટીમેન્ટલ દાનપ્રવૃતિમાં આપણા લાખા રૂપીઆના ક્ડા ખરબાદ થવા પામે નહિ. કાઇ કાઇ ઠેકાણે એવી પણ દાનપ્રવૃતિ જોવામાં આવે છે કે માટી માટી રકમ ધર્માદાને નામે ખાતા પાડી ચાપડામાં જમે કરી ગયા પછી તેનુ વ્યાજ વધારતાં રહીને વરસો સુધી આવી દાનની રકમાના મોટા આંકડા બતાવવાના ઈરાદે રાખવામાં આવે છે, પણ તેથી કરીને જૈન કામની હાલની પ્રજાની સ’ગીન સેવા બજાવવાના સતેષ આપણે કદી મેળવી શકીશુ' નહિ, તેટલા જ માટે દાનપ્રવૃતિમાં પણ સુધારા કરવાને ખાસ અવકાશ અને આવશ્યકતા છે.
નોની કેળવણી.
કેળવણીને અંગે ઘણે ઠેકાણે નવી ઉભી થએલ સંસ્થાઓ, બેડી ગે
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
+ + જ
જwwww
હિંદુસ્તાનમાં કોની વસ્તીવિષયક દશા
૧૩૧ અને વિદ્યાલયે છેલ્લા દશ વર્ષમાં હસ્તીમાં આવવા છતાં છેલ્લા વીસ વર્ષમાં જૈન કેમની કેળવણી પ્રત્યે થએલ પ્રગતિને લગતા આકાઓ તરફ અવલોકન કરતાં આપણને ખેદ સાથે જણાવવું પડે છે કે આપણે કેળવણીના ક્ષેત્રમાં કાંઈ પણ વિશેષ પ્રગતિ કરી શકયા નથી. કેળવણીને અંગે જે કોમના નેતાઓ અને કો-ફરન્સ તથા એજયુકેશન બોર્ડના કાર્યવાહકોને જણાવવું જોઈએ કે કેન્ફરન્સની ઓફિસમાં બેસી સૂચનાઓ અને હુકમ મેકલ્યાથી હવે ચાલી શકશે નહિ. સુકૃતભંડાર ફંડની યોજનાને અમલમાં મૂકી, ગામડાઓમાં ફી, સાચા સ્વરૂપે નિરીક્ષણ કરી ન કેમનું ગાડું સાચે રસ્તે હકારાય એવી ચિંતા કોન્ફરન્સના કાર્ય વાડકો કરશે તો જ કેળવણીમાં આગળ વધી શકીએ એમ મારું માનવું છે, કારણ કે જેને કોમની છાસઠ ટકા જેટલી વસ્તી તે ગ્રામ્યજીવન ગુજારે છે અને તદ્દન અજ્ઞાનતા અને ગરીબાઈથી પિતાનું જીવન ગાળે છે. તેઓ પાસે કેળવણીમાં આગળ વધવાના સાધનો નથી તેમને કેળવણીનો ઉપદેશ આપનારાઓની પણ ખામી છે; એટલું જ નહિ પણ તેથી ઉલટુ જેવી સેબત તેવી અસર એ કહેવત પ્રમાણે સંસર્ગ પણ કેળવણીથી અજ્ઞાન એવા માણસોને હેય છે કે જેઓને પિતાના ગ્રામ્યજીવન બહાર જાણે કે દુનીયામાં કઈ જાતની પ્રવૃતિ ચાલી રહેલ છે તે પણ જાણવાની અને તપાસવાની ભાગ્યેજ તક મળે છે; તેટલા જ માટે સુકૃતભંડાર પુડની યોજનાની આવશ્યકતા સ્વીકારનારા, જો, સેક્રેટરીઓ અને પ્રાંતિક કોન્ફરન્સના કાર્ય કરનારા, શા માટે સુકૃતભંડાર ફંડની યોજનાને મોટા ભાગને સહકાર થતો નથી તેના મૂળ કારણ શોધી કાઢી તેને સદુપયોગ જેને સમાજની આર્થિક અને સામાજિક તેમજ ધાર્મિક પ્રવૃતિ વધારે દઢ થાય તેવા ઉપાય શોધવામાં કરશે અને તેવી જાતની ભાવના ઉત્પન્ન થાય તેવી પ્રેરણા કરી, કેળવણી વિના જીવનનું ચારિત્રશીલ ઘડતર થવું મુશ્કેલ છે, એ જાતના આંદોલનો ફેરવવા માટે યેજના ઘડશે તે જ તેઓની પ્રવૃતિ ફતેહમંદ થએલી ગણાશે. અત્યાર સુધી આપણે કેળવણીમાં કેટલા બધા આગળ વધ્યા છીએ તે છેલ્લા વીસ વર્ષના સરકારી વસ્તીપત્રકના આંકડાઓ સાબિતી આપતાં હોવાથી જાહેર જૈન પ્રજાનું લક્ષ ખેંચવા માટે વિશેષ લખવાની જરૂરીઆત નથી. હરિફાઈની બીજી કોમેની સરખામણીમાં આપણે ઉભા રહેવું હોય તો કેળવણી લીધા વિના છૂટકો નથી. કેળવણીથી જ મનુષ્યને આધ્યાત્મિક, માનસિક અને શારીરિક સ્થિતિ સુધારવા માટે એક સાધન રૂપ છે; છતાં કેટલેક ઠેકાણે જોઈએ છીએ કે મનુષ્ય કેળવાએલ હોવા છતાં
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આજ નું સ્ત્રી શિક્ષણ.
મુનિશ્રી હિમાંશુવિજયજી ( ન્યાય કાવ્યતીર્થ )
મનુષ્ય જમે છે ત્યારે તેને ઘણી બાબતોનું અજ્ઞાન હોય છે. તેની ઘણીખરી શક્તિઓ અવિકસિત દશામાં હોય છે. બ્રાહ્મણ કે ક્ષત્રિય, ભારતીય કે ઇતર દેશીય, જેન કે જૈનેતર તમામ સામાન્ય પ્રાણીઓ જન્મ વખતે એક જ સરખા પ્રાય: હોય છે, પણ જેને ઉંચું શિક્ષણ મળે છે તે કમે કમે પ્રગતિ કરતો જાય છે. જો કે અક્ષરજ્ઞાન મેળવવું એટલું જ શિક્ષણ નથી, તેના અનેક પ્રકારો અને વિધવિધ ઉપાય છે, પણ અહીં માત્ર અક્ષરજ્ઞાન શિક્ષણની વાત કરીશું.
શિક્ષણથી ઘણી બાબતોનું અજ્ઞાન ટળે છે, આત્મમાં છુપાઈ રહેલી શક્તિઓ વિકસે છે, આલોક અને પરલોકને વિકાસ સધાય છે, યાવતું ઈશ્વર સ્વરૂપી પણ શિક્ષણથી જ થવાય છે. પિતાની સ્વાર્થરૂપી વાસનાઓ, તૃપ્ત કરવા જે અમૃત હતું તેને વિષની જગ્યાએ ઉપયોગમાં લીધું અને પરિણામે રોજ રોજ નવી પ્રાકૃતિક શોધે નીકળવા છતાં ઉપરના દેખાવની ઉન્નતિ જોવા છતાં જનતા અસંતોષી અને દુઃખી દેખાય છે અને આવી રીતે આત્માની અસંતોષકારક વૃતિ હોવાનું મુખ્ય કારણ એ છે કે જે ઉમરમાં ત્રણેની ખીલવટ થવી જોઈએ તે દરમીયાન જીવનનિર્વાહની ચિંતામાં પડતા શ્રેષ્ઠ અને સદાચારી જીવન ઘડવા માટે જે વખતે તૈયાર થવાની જરૂરીઆત છે તેમાં જ આપણાથી પછાત રહી જવાય છે એટલે જ કેળવાએલ વ કે તૈયાર થાય છે પણ ઉત્તમ આદર્શ વાળા મનુષ્યો પેદા થઈ શકતા નથી. વ્યકિતએ નિબંલ છે, કુટુંબમાં સુખ હતું નથી અને સંસાર ધગધગતા જ્વાળામૂખી જેવો બન્યા છે તે બધું અધુરી અને અર્ધદગ્ધ કેળવણીના પ્રભાવને આભારી છે. જેના કલોજ અને જૈન યુનીવર્સીટીની જરૂરીઆત સંબંધી વાત કરવા પહેલા માધ્યમિક શિક્ષણ પણ પૂરતા પ્રમાણમાં જૈનો લઈ શકતા નથી અને પ્રાથમિક શિક્ષણ લીધા પછી નેવું ટકા જેટલી મોટી સંખ્યાના જૈન વિદ્યાર્થીઓ શિક્ષણ લેતા અટકી જાય છે તે તરફ, ખાસ લક્ષ દેવાની જરૂરીઆત કેળવણીના કાર્યમાં રસ લેનારાઓ અને શ્રીમંતોએ સ્વીકારવાની જરૂરીઆત છે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૩
આજનું સ્ત્રી શિક્ષણ, શિક્ષણનુ ફળ ઘણું વિશાળ અને રમણીય છે, તેના પ્રકારો અનેક છે, તેના સ્વરૂપને ઉકેલ આણુવા ઘણા અઘરા છે.
શિક્ષણનુ લક્ષ્ણુ,
મ્હારી નાનકડી મતિ પ્રમાણે તે શિક્ષણનું લક્ષણ ‘ કર્તવ્યનું જ્ઞાન અને પરત'ત્રતાથી મુક્ત થવું તે છે. ' હું ધારૂ' છું કે આ લક્ષણુમાં કાઇ વાંધા લઇ શકે તેમ નથી. પરતંત્રતાના ભેદો જુદી જુદી દૃષ્ટિએ અનેક પ્રકારના હાઇ શકે, તેમ તેના અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ કારણા પણ અનેકવિધ હાય; પરંતુ શિક્ષણથી બંધનમુક્ત થવાની લાયકાત તે આવવી જ જોઈએ, પછી ભલે કેાઈ જાણી જોઇને પરત વ્રતાથી મુક્ત ન થાય, તે માટે ઉપાયા ન કરે, તે વાત જૂદી છે. જે શિક્ષણથી કવ્ય જ્ઞાન અને ધનથી છૂટવાની લાયકાત નથી આવતી તે શિક્ષણ શિક્ષણ નથી, તે જ્ઞાન જ્ઞાન નથી, તે તે ફકત શરીર, મન અને સમયને બરબાદ કરનારા, ધનને નાશ કરનારે એક ભમગ્રડ જ કહેવા જોઇએ. સૂર્ય ઉગ્યા પછી પણ અધારૂ' ન મટે, અગ્નિથી ટાઢ ન ઓછી થાય અને શીતલ નીરથી શાંતિ ન મળે તેા પછી ગજબ જ કહેવાયને !
પ્રાચીનકાળનુ શિક્ષણ,
શિક્ષણ સંબંધી ઉહાપાહ કરતાં આપણે પ્રાચીનકાળના શિક્ષણ તરફ દૃષ્ટિ તા જરૂર કરવી જોઇએ. દરેક વસ્તુમાં પૂર્વના કાળની ઘેાડીઘણી ચેાગ્ય મદદ જરૂર લેવી પડે છે, અથવા લેવી જોઇએ. જૂના અને નવા અને કાળના ગુણ-દોષોના વિચાર કર્યાં પછી જે યેાજના ઘડાય છે તેમાં સંગીનતા અને સુદરતા વધુ હોય છે એમ મ્હારૂ માનવુ છે.
જેટલે જૂને સૃષ્ટિના ઇતિહાસ છે તેટલે જ જૂના લગભગ શિક્ષણના પણ છે. દરેક દેશ કે કાળમાં ઘેાડાઘણા અંશે શિક્ષણની જરૂરત અવશ્ય પડે છે. ભારતમાં શિક્ષણની ઉત્પત્તિ અને પૂર્ણ વૃદ્ધિ ઘણા લાંખા કાળથી થએલી. હવે માહેાંડેરા અને હરપ્પાની શેાધખોળેથી ઇતિહાસ પ્રમાણને જ સાચું માનનારા લાકે પણ્ છ હજાર વર્ષના જૂના કાળને ઇતિહાસકાળ માનવા લાગ્યા છે, કારણ કે તે અને શહેરોને અસ્તિત્વકાળ છ હજાર વર્ષ પહેલાના છે. તે અન્ને શહેરામાં અનેક મુદ્રા, સિક્કા અને ખીજી અનેક એવી વસ્તુએ મળી આવી છે કે જેથી ૬૦૦૦ વર્ષ પહેલાનુ હિંă શિક્ષણ અને કળામાં બીજા દેશો કરતાં મેખરે હતું એમ સિદ્ધ થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૪
શ્રી રામાનંદ પ્રકાશ. જૂના કાળમાં શિક્ષણનું કાર્ય મુખ્યત્વે બે જણ કરતા હતાઃ એક ત્યાગીઓ અને બીજા રાજાઓ.
ગુરૂ-શિષ્યને સંબંધ. ત્યાગીઓમાં વૈદિક, જૈન અને બૌદ્ધોના અષિઓ, નિ , ભિક્ષુઓ અને બ્રાહ્મણોને સમાવેશ થાય છે. આ વર્ગ દેશકાળને લક્ષમાં લઈને શિક્ષણને કમ ગઢવી, શિક્ષણ આપતે જેથી પ્રા પિતાપિતાના ગુણકર્માનુસારે કર્તવ્ય, જ્ઞાન અને સ્વતંત્રતા મેળવી મહાન વિજયી અને વિશ્રત થતી. બહુ જૂના સમયમાં જાતિભેદનું જોર ન હતું. દરેક જાતિના સભ્યો ભેગા કરી આ ત્યાગીઓ વિદ્યાથીઓને અનેક વિષયનું ઊંડું અને દીપનું જ્ઞાન આપતા. વિદ્યાર્થીઓ પણ હૃદયના ઉંડાણથી ઉપન્ન થએલી જિજ્ઞાસા અને સેવાવૃત્તિથી ગુરુઓ પાસે જ્ઞાન મેળવી મનન અને નિદિધ્યાસન કરી તેને આચરણમાં મૂકવા તરફ વધારે ચીવટ રાખતાં. ગુરૂ-શિષ્ય બન્ને પિતપતાની ફરજ ઉત્સાહપૂર્વક અદા કરતા. તે બન્ને વચ્ચે મીઠે સંબંધ જોડાતો.
વિદ્યાપીઠેને કાળ બહુ જૂના કાળ પછી એટલે કે ભગવાન મહાવીર અને બુદ્ધિના પછીનો ઈતિહાસ વિદ્યાપીઠના ઈતિહાસથી ભરેલો છે. આ જમાનામાં સાધારણ નાનામોટા આશ્રમે ઉપરાન્ત વ્યવસ્થિત અને મોટા પાયા ઉપર જાઓલાં મહાન વિશ્વવિદ્યાલય હતાં. તેની યોજના ઘડનાર બહુશ્રત અને વિચારક પુરુષ હતા. તેમાં એક એક વિદ્યાપીઠમાં દશ-દશ હજાર સુધી છાત્ર અને પંદર સો સુધી અધ્યાપકે સરસ્વતી દેવીની પવિત્ર ઉપાસના કરતા. હિન્દના દૂર દૂર પ્રાંતના જ નહિ, પણ ચીન, જાપાન, જાવા, અફઘાનીસ્તાન અને કાબુલ જેવા દેશથી પણ અનેક વિદ્યાર્થીઓ ભારતના આ વિદ્યાપીઠમાં અધ્યયન કરવા આવતા, અને તેમાં ભણીને ગયા પછી પિતાનું મેટું ગીરવ માનતા. ચીની ય ગ્રી હુએનસંગ અને ઇલંગ જેવા પણ આપણા આ વિદ્યાપીઠમાં ભણવા રહ્યા હતા. આ વિદ્યાલયની યોજના, તેની પદ્ધતિ, તેનો પાકમ, તેના વિષે અને ફળો, ઓકસફર્ડ કે કેમ્બ્રીજ યુનિવર્સિટી કરતાં વધારે ઉન્નત અને સુંદર હતાં એમ કહેવામાં હું અશિક્તિ જરા પણ કરતો નથી. તેવા મહાન વિદ્યાપીઠમાં નાલંદા, તક્ષશિલા, વિક્રમશિલા, ઘનકટક, મથુરા, ઉજજૈન, કાશી, જગદ્દલ મહાવિહાર, ઉદંતપુરી અને નવદ્વિપના વિદ્યાપીઠે ખાસ ઉલ્લેખનીય છે, જે જુદા જુદા પ્રાંતોમાં હતાં. આ આશ્રમે અને વિદ્યાલયનો ખર્ચ ઘણોખરો ભાર
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આજનું સ્ત્રી શિક્ષણ.
૧૩૫ રાજાઓ અને બૌદ્ધ, જૈન અને વૈદિક ધનિક ગૃહસ્થ ઉપાડતા. શ્રીમાન ગૌરીશંકર ઓઝાએ એક વ્યાખ્યાનમાં કહ્યું છે કેઃ “નાલંદા વિશ્વવિદ્યાલયના અધિકાર બસેથી વધારે ગામે હતા, જે અનેક રાજાઓએ દાનમાં આપ્યા હતાં ” ચીની યાત્રીઓના ઉલ્લેખથી જણાય છે કે સાતમી સદીમાં પાંચ હજાર મઠો પણ ભારતમાં હતાં, જેમાં ૨૧૨૧૩૦ વિદ્યાર્થીઓ અધ્યયન કરતા હતા. સતરમી સદી સુધી, એકલા બંગાલમાં એંસી હજાર નાનીમેટી પાઠશાળાઓ હતી; પણ અંગ્રેજોએ ગ્રામ પંચાયત યોજના તેડી પાડ્યા પછી તેમાં ઘટાડો અને વિકાર થતો ગયે અને હજીય થતો જાય છે-જશે.
આ રીતે હિતૈષી વિચારક બહાર ત્યાગીઓના હાથમાં જે વખતે શિક્ષયુનું કાર્ય હતું, રાજા અને ધનાઢની જ્યારે દરેક રીતની જોઈતી સહાયતા હતી ત્યારે ભારત દેશ સાચા શિક્ષિત હતે, સુખી હતા અને બીજા દેશોમાં પંકાતે હતા. ત્યારે જ આપણે ત્યાં ઋષભ, રામ, કૃષ્ણ, મહાવીર, બુદ્ધ જેવા ધર્ણોદ્ધારકે અવતરતા; ભીમ, અર્જુન, પ્રતાપ, શિવાજી, તેજપાલ જેવા વીરા પાકતા; ગીતમ, કણાદ, સિદ્ધસેન, મલ્લવાદિ, હરિભદ્ર, વિદ્યાનંદિ, વાદિ દેવસૂરિ, ગંગેશપાધ્યાય, રઘુનાથશિરોમણિ, પક્ષધર અને યશોવિજયજી જેવા ન્યાયના પારગામીઓ જન્મતા; કાલિદાસ, ભવભૂતિ, હેમચંદ્ર, શ્રીહર્ષ જેવા કવિઓ; ભરત અને રામચંદ્ર જેવા નાટ્ય તથા ચાણક્ય જેવા રાજનીતિ અસ્તિત્વમાં આવતા. જુદી જુદી વિદ્યા અને કળાઓના આવિષ્કારો થતા, રાજા અને પ્રજા તરફથી તેવા વિદ્વાનોને મોટી સહાયતા મળતી, પ્રેત્સાહન મળતું, તેમની કીર્તિગાથાઓ ગવાતી, તેનું નિયમન કે વિદન નહોતું થતું, તેમની બુદ્ધિ કે શક્તિ કુંડિત નહોતી કરાતી, તેમનાં ઓઝારે અને હસ્તાદિ અવયવોને નિર્દયતાપૂર્વક નાશ નહોતો કરાતો. જે દેશમાં તમે ગુણવાળા સ્વાર્થી અને વ્યાપારી રાજા હોય છે તે દેશને ઉદ્ધાર કદી થાયજ નહિં. તે દેશમાં વિદ્યા કળા અને હુન્નર ઉદ્યોગની પ્રગતિ થઈ શકે જ નહિ, એ લખી રાખવું જોઈએ.
સ્ત્રી શિક્ષણ. પ્રાચીનકાળની.શિક્ષા સંબંધી સર્વ સાધારણ ઘણું લખ્યા છતાં સ્ત્રીશિક્ષણ સંબંધી કંઈક જુદું લખવું પણ જરૂરનું છે.
પૂર્વકાલમાં શિક્ષિત સ્ત્રીઓ. જો કે વેદના મોમાં સ્ત્રી અને શુદ્રોને ભણાવવાનો નિષેધ કરવામાં આવ્યો
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૬
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
છે, પરન્તુ વેટ્ઠોના કેટલાક મંત્રાથી પણ જણાય છે કે વેદકાળમાં પણ કેટલીક શ્રી વિદુષી હતી. વૈદિકા સિવાય જૈના અને બદ્દો હમેશાં સ્રી શિક્ષણના તરફેણમાં રહ્યા છે. બહુ જૂના કાળમાં પણ બ્રાહ્મી. સુદરી જેવી અનેક સ્ત્રીએ અઠંગ વિદુષીઓ હતી તેવા ઉલ્લેખ જૈન શાસ્ત્રોમાં મળે છે. શકુંતલા, સીતાદિને હિન્દુ નાટકો પણ શિકિતા જણાવે છે.
વેઢકાળ પછી એટલે કે અઢી હજાર વર્ષના વચલા ગાળાની અંદર વૈદિક, જૈન અને બોદ્ધોમાં અનેક સ્ત્રીએ જુદા જુતા વિષયની પારંગત હતી તે વાતને કાળિદાસ, ભવભૂતિ અને માણુ વિગેરે કવિએ ઉલ્લેખે છે. તિલકમંજરી, પાઇઅલચ્છીનામમાળા, પરિશિષ્ટ પ, અંજણાસુંદરી ચરિય' જેવા અનેક પુસ્તકાથી પણ તે વાત પૂરવાર થાય છે. છેલ્લા અઢી હજાર વર્ષના ઇતિહાસકાળમાં થએલી વિદુષીએ પૈકી કેટલીક આ છે:
વિદુષી સ્ત્રીએ.
વિજ્રકા, સુભદ્રા, સુલસા, વિકટનિતંબ, યક્ષા, યાકિનીમહત્તરા, ગુણુમહત્તરા, અવન્તિસુંદરી, તિલકમંજરી. સુંદરી, રાજિમતિ, મંડનમિશ્રની સ્ત્રી, લીલાવતી, ઈન્સુલેખા, મદાલસા, માલા, મેરિકા, શીલા, અનૂપા વિગેરે.
પહેલાં સ્ત્રીએમાં સ્ત્રીઓને યાગ્ય શિક્ષણ અપાતુ. કાવ્ય, સંગીત, શીલ, આરેાગ્ય, પતિભક્તિ, વિગેરે ઉપર ખાસ ભાર મૂકાતા જેથી સ્ત્રી દેવીએ થતી. પેાતાનાં સંતાનેાને પણ સાચાં દેવદેવીઓ બનાવી ધર્મ અને દેશની સેવા કરતી.
વર્તમાન શિક્ષા,
વર્તમાન શિક્ષા કેવી છે? તે વિષે વધુ લખવાની જરૂરજ નથી. આપણે બધા વર્તમાન શિક્ષા અને તેનાં ફળે નજરે જોઇએ છીએ. વર્તમાન શિક્ષણની દારી અત્યારે રાજસત્તાનાં હાથમાં છે, રાજસત્તા જ રજો તમેગુણવાળી હાય છે. લગભગ દોઢસો વર્ષમાં આપણે ફક્ત અક્ષર જ્ઞાન મેળવી આપણી બુદ્ધિ અગાડી છે, ધર્મ ને ખાયા છે, નીતિ અને સદાચાર એછાં કર્યાં છે, આરોગ્ય અને ધનમાં મેટી હાની પહેાંચાડી છે એમ મને લાગે છે.
વર્તમાન શિક્ષણનું ફળ.
‘ ગંગા” નામના હિન્દી માસિકમાં “ શિક્ષા ઓર પરીક્ષા
For Private And Personal Use Only
"" નામના
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આજનુ સ્ત્રી શિક્ષણ,
૧૩૭
મ્હારા લેખમાં મેં એક ઠેકાણે લખ્યુ` છે કે “ રાતદિવસ મહેનત અને શરીરને નષ્ટ કરવા છતાં આંખા અને માનસિક શક્તિઓ કુંઠત કરવા છતાં, મેટા ધન વ્યયથવા છતાં વિદ્યાર્થીઓને ( વમાનિક ) શિક્ષણનું પરિણામ દુ:ખ, દરિદ્રતા, રોગ અને અશાંતિમાં મળે છે. '’
અનેક વર્ષોં ભણ્યા પછી અનેક પદવીએ મેળવ્યા પછી પણ આપણને કન્ય જ્ઞાન અને સ્વતંત્રતાની પ્રાપ્તિ થતી નથી એ શિક્ષણ શિક્ષણ કહેવાય ખરૂ?
આવી પરિસ્થિતિમાં એક્કે રાજ્યના જ દોષ છે એમ પણ માનવા હું તૈયાર નથી. થોડાઘણા પ્રશ્નના પણુ દોષ છે કે જે ભાન ભૂલીને વિપરીત શિક્ષા લે છે, વ્યસનાથી કમજોર અને છે, પાપને નેતરે છે.
શ્રીઓની યાગ્યતા.
સાચા શિક્ષણુથી પુરુષ દેવ બને છે તે સ્ત્રી દેવી બને છે. સ્ત્રીઓનું હાઈ કામળ અને પવિત્ર હોવાથી પુરૂષો કરતાં પણ સ્ત્રીએ ઉપર શિક્ષણની અસર ઘણી વધારે પડી શકે છે. સ્રા-નશાનો સાથે દેશ તે તેએમાં સાચુ માતૃત્વ અને ગૃહેણીદ્ધ આવે એ જ હા । જોઇએ, જગના ઉદ્ધારની જવાબદારી સ્ત્રીઓ ઉપર વધુ છે. સ્ત્રીએ સાચી શિક્ષિતા હાય તા જ જગતના ઉદ્ધાર કરી શકે, પુરૂષોને પણ ઠેકાણે લાવી શકે. તેમને કેામળતા, મધુરતા વિગેરે દૈવિક ગુણા કુદરતી બક્ષીસથી મળ્યા છે. તે પતિને પુત્રને, પિતાને કે સસરાને, કરને કે રાજાને, ગુરુને કે અવતારી પુરૂષને પણ પેાતાના ગુણાથી સમજાવી શકે છે, કેમળ બનાવી શકે છે. પુરૂષ કરતાં સ્ત્રીના ઉપદેશની અસર ઘણી વધારે થાય છે. એટલે પુરૂષા કરતાં સ્ત્રીઓને વધારે સાવચેતીથી શિક્ષણ આપવાની જરૂર છે. સ્ત્રી શિક્ષિતા હાય તે આખુ આલમ સહેલાઈથી સાચુ શિક્ષણ મેળવી શકશે; એટલા માટે જ તેા નેપેાલીયન એનાપાટે કહ્યુ છે કેઃ-દેશને આબાદ કરવા સહુ પહેલાં માતાઓને જ્ઞાન આપવું. વર્તમાન સ્ત્રીશિક્ષણ,
ગમે તેવી સારી વસ્તુના ઉલ્ટી રીતે ઉપયાગ પણ ઉલ્ટું જ આવે છે; એ હિસાબે શિક્ષણ ગમે તેવુ' પદ્ધતિએ લેવાથી મહાન ભયંકર થાય છે. ધર્મ, દેશસમાજ અને આત્માની ઉન્નતિને બદલે અવનતિ કરનારૂ થાય છે. વિપરીત શિક્ષણુ લેનાર કરતાં અશિક્ષિત વધારે સારા હોય છે. તે સરલ અને પવિત્ર હાય છે એમ મને
લાગે છે.
For Private And Personal Use Only
કરવાથી તેનું પરિણામ સારૂ છે પણ તે ઉલ્ટી
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૮
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. - વર્તમાનનું લગભગ ઘણું ખરું શિક્ષણ રાજસત્તાના હાથમાં છે. તેની દષ્ટિ હિન્દુસ્તાન માટે જુદા પ્રકારની છે, એટલે તે શિક્ષણ દ્વારા પિતાની દૃષ્ટિએ વર્તમાનની સ્કૂલ અને કોલેજોમાં પિતાના ઉદ્દેશ્યની પૂર્તિ કરે છે એમ વિચારક શિષ્ટ પુરૂષને કેટલાક વર્ષોથી જણાયું છે. સ્ત્રીઓના હદય કોમળ અને કમર હવાથી પુરૂ કરતાં તેઓ ઉપર વર્તમાન ખરાબ શિક્ષણની અસર વધારે ખરાબ પડે છે. તેમના સંસ્કારો જલદી બગડે છે, તે આપણે જોઈ રહ્યા છીએ.
આપણે છાપા દ્વારા કે બીજી રીતે જાણી ખુશી થઈએ છીએ કે “ વર્ત માનમાં સ્ત્રીઓ ઉચું ( હાઇસ્કૂલે અને યુનિવર્સિટિઓનું ) શિક્ષણ લેવા માંડી છે એટલે દેશને ઉદ્ધાર જલદી થશે. ભારતમાં સાચી દેવીએ થશે.પણ મને માફ કરવામાં આવે તો હું કહીશ કે આપણી આ આશા મૃગતૃષ્ણકા જેવી છે. આધુનિક શિક્ષણથી પુરૂષ કરતાં સ્ત્રીઓમાં વધારે અનારોગ્ય, દારિદ્રય, વિલાસીપણું અને અશાન્તિ આવે છે. તેમના જીવન ઉપર જે સદાચાર ને ધાર્મિક ભાવવાની અસર પડવી જોઈએ તેના કરતાં ઉપરી અનિછ અસર પડે છે. તેમનામાં શિક્ષણથી માતૃત્વને વિકાસ, પતિભક્તિ, લજજાણુતા, અને બીજા સારા ગુણેના સંસ્કાર પડવા જોઈએ તે નથી પડતા.
આપણે જોઈએ છીએ કે મુંબઈ, સુરત, વડોદરા, અમદાવાદ જેવા અનેક શહેરોમાં વર્તમાનિક શિક્ષણથી સ્ત્રીઓ ઉપર કેવી અસર પડે છે ? આ શિક્ષણથી ઘણીખરી સ્ત્રીઓ વિલાસી, આળસુ, નિર્લજ અને અસહિણ નથી થતી શું ? તેમનામાં અનિરછનીય સ્વછંદતા નથી આવતી શું ? તેમનો અનાવશ્યકીય ખર્ચને ભાર દેશને માટે ગરીબાઈ વધારનાર નથી થતો શું ? વર્તમાન શિક્ષણથી અમારી બહેન પિતા કે પતિ માટે પણ ભારભૂત નથી થતી શું ?
પદ્ધતિ ફેરવવી જોઈએ. કેલેજે, અને હાઈસ્કૂલમાં એમ. એ. સુધીનો કોર્સ પુરૂષો અને સ્ત્રીએને માટે એક સરખો હોય છે તેમાં પરિવર્તન કરવાની જરૂર છે. અમારી ભારતીય સ્ત્રીઓને માટે ભૂમિતિ, ભૂગોળ, ગણિત અને એવા બીજા નકામા વિષે કરતાં તેઓને માટે સંગીત કળા, સીવવા-ગુંથવા-ભરવાની કળા, સંતતિશાસ્ત્ર, આરોગ્યશાસ્ત્ર, પુત્રપાલન કળા વિગેરે વિષયે ઘણા જરૂરના અને હિતકારી છે. આ વિષયોનું જ્ઞાન સ્ત્રીઓને પહેલાં આપવાની આવશ્યકતા છે. હું પહેલાં લખી ગયે છે તે સ્ત્રી શિક્ષાને મુખ્ય ઉદ્દેશ માતૃત્વ અને ગૃહિણનો વિકાસ હવે
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આજનું સ્ત્રી શિક્ષણ
૧૩૯ જોઈએ. તેમનું મુખ્ય સ્થાન આ જ છે. તેમનામાં ભલે ફ્રાન્સની સ્ત્રીઓ જેવી વિલાસિતા કે સ્વચ્છન્દતા ન આવે, પુરૂષો સાથે ફુટબોલ કે હેકી રમવાની શક્તિ ન આવે; પણ ઉપરના ગુણે આવે તો તેમની શિક્ષા પૂળવતી થાય. જે સ્ત્રી પતિની ભક્તા નથી, પુત્રની પ્રેમપૂર્વક પાલિકા નથી, સદાચારી નથી, વિનમ્રા નથી, ધર્મનિષ્ઠા નથી, તે સાચી શિક્ષિતા કેમ કહેવાય ?
- વર્તમાન શિક્ષા દ્વષિત હોવાથી આપણે કમનસીબે કોશલ્યા, મરૂદેવી, ત્રિશલા, માયાદેવી, લક્ષ્મી અને દુર્ગાદેવી જેવી સાચી સ્ત્રીઓ જોઈ શકતા નથી, છતાં ખુશીની વાત એ છે કે આ દુષિત શિક્ષામાં પણ પિતાની જવાબદારી સમજી કેટલીક સ્ત્રીઓ ધર્મ, દેશ અને સમાજની મહાન્ સેવિકાઓ થઈ છે, પોતાના આચારને વધારે પવિત્ર બનાવનારી વિદુષી અને લેખિકાઓ નીકળી છે, પણ તે અપવાદ સમાન છે; કેમકે તેમની સંખ્યા બહુ જ ઓછી છે.
વર્તમાન શિક્ષાથી ઘણું થવાથી આર્ય સમાજીઓ અને કેટલાક દક્ષિણઓએ સ્ત્રીઓને સાચી શિક્ષા મળે, તેમનામાં પવિત્રતા આવે તે માટે કેટલાક પ્રયત્ન આદર્યા છે. પ્રાચીન અને નવીન સુધારાઓને એક સાથે મેળવી સ્ત્રીઓ માટે આદર્શ ગુરૂકુલે, સફૂલે અને વિદ્યાપીઠની યેજના થઈ છે એ એક સદભાગ્યની નિશાની છે.
સરકારી સ્કૂલો અને યુનિવર્સિટીઓમાં સ્ત્રીઓને માટે તેમને ઉપયોગી અભ્યાયકમ બને, સ્ત્રીઓ માટે સ્વતંત્ર કોલેજે ખુલે અને તેમના સ્વભાવ તથા ભારતીય રિવાજ પ્રમાણે બધે જુદે બંદોબસ્ત થાય એ માટે ભારતની સ્ત્રીઓએ અને નેતાઓએ હિલચાલ જરૂર ચલાવવી જોઈએ.
લાંબાકાળથી આપણે દેશ સ્ત્રી–શિક્ષા તરફ બેદરકાર રહ્યો છે, પણ તે હવે ચાલે તેમ નથી. આપણે સ્ત્રી-શિક્ષા તરફ વધારે લક્ષ આપવું ઘટે. હું તે સ્ત્રી-શિક્ષાને પક્ષપાતી છું. તેમનામાં સાચી શિક્ષાનું સારૂં જ ફળ આવવાનું, માટે આપણે સ્ત્રીઓને સાચી શિક્ષાનાં સાધને ઉભાં કરવાં જ જોઈએ. જે રાજ્ય તેમાં પૂરો સહયોગ આપે તો ભારતદેશ કેટલે આગળ વધે? તે દિવસ જદી આવો કે આપણા દેશના બધાં સ્ત્રી-પુરૂષો શિક્ષિત બને. મનુષ્ય લોક સ્વર્ગલેક બને ! ! !
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOO છે અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા. હું a (ઐતિહાસિક દષ્ટિએ.).
COC ( ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૧૦ થી શરૂ.) OOO દિલહીથી વિહાર કરી મેરઠ થઈ હસ્તિનાપુરજી તીર્થ ગયા.
દિલ્હીથી હસ્તિનાપુર જતાં વચમાં મેરઠ અને મવાના બે જ સ્થાને જેનાં ઘર આવે છે, પરન્તુ હમણાં નવા થયેલા જૈનોવાળા ગામમાં થઈને સાધુઓ વિહાર કરે તો તે રસ્તામાં બધેય જૈન વસ્તી મળે તેમ છે. હસ્તિનાપુર.
બહુ જ પ્રાચીન નગરી છે. ઈતિહાસના આદિયુગમાં આ નગરી પૂર્ણ જાહોજલાલીમાં આપણી સન્મુખ આવે છે. શ્રી આદિનાથ પ્રભુએ વિનીતાના ઉદ્યાનમાં ચાર હજાર રાજાઓ-રાજપુત્ર સહિત દીક્ષા લીધી અને વિહાર કર્યો, પરંતુ સાથેના નૂતન સાધુઓમાંથી કઈ આહારવિધિ નહોતા જાણતા. તે સમયની પ્રજા પણ સાધુને આહારદાન દેવાની વિધિ-પદ્ધતિથી તદ્દન અજાણ હતી. પ્રભુ તે કેવળજ્ઞાન થાય ત્યાં સુધી મૌન જ રહેવાના છે. ભિક્ષાને માટે સ્થાને સ્થાને જાય છે અને ભિક્ષામાં આહારને બદલે હીરા, માણેક, સોનું, રૂપે આદિ મળે છે, પરંતુ નિઃસ્પૃહી પ્રભુ તેમાંનું કાંઈ પણ સ્વીકારતા નથી. એક વર્ષથી ઉપર સમય થઈ ગયો છે. પ્રભુ વિચરતા વિચરતા હસ્તિનાપુર આવે છે. અહીં હસ્તિનાપુરમાં શ્રેયાંસકુમારને, રાજાને અને નગરશેઠને સ્વપ્ન આવે છે. પ્રભુ નગરમાં પધાર્યા. આહાર માટે ફરે છે ત્યાં શ્રેયાંસકુમારે પ્રભુને જોયા-દર્શન કર્યા અને તેમને જાતિસ્મરણજ્ઞાન થયું. પ્રભુને ઓળખી પૂર્વ ભવને સંબંધ જાણી, શુદ્ધ નિર્મલ ઈફ઼રસને આહાર વહેરાવે છે અને ત્યારથી ભરતખંડમાં અક્ષય તૃતીયાનું પર્વ શરૂ થયું છે. એ જ આ નગરી છે કે જ્યાં ઋષભદેવ પ્રભુનું પ્રથમ પારણું થયું હતું.
બાદમાં વર્તમાન ચોવીશીના પાંચમા ચક્રવતી અને ૧૬ મા તીર્થંકર શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન, છઠ્ઠા ચક્રવતી અને ૧૭ મા તીર્થકર શ્રી કુંથુન નાથજી અને સાતમા ચક્રવતી અને અઢારમા તીર્થંકર શ્રી અરનાથજી આ ત્રણ તીર્થકર અને ચક્રવતિનાં ચ્યવન, જન્મ, દીક્ષા અને કેવલજ્ઞાન એમ બાર કલ્યાણક થયાં છે. ચેથા શ્રી સનકુમાર ચકવતી પણ અહીં જ થયા
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા.
૧૪૧ છે. આ સમયે આ નગરીને પ્રતાપે મધ્યાહ્નના સૂર્યની માફક તપી રહ્યો હતો. છ ખંડમાં આ નગરીની યશગાથા ગવાતી હતી. છ ખંડની રાજ્યલક્ષમી અહીં રમતી હતી. ચાર ચાર ચક્રવતીઓની રાજધાનીનું અનુપમ માન મેળવનાર એ ગૌરવશાલી મહાન નગરીનું નામનિશાન પણ કાલના ગર્તમાં સમાઈ ગયું છે. ચેતરફ ગાઢ જંગલ અને વચમાં માત્ર જિનમંદિરે છે, આજ આ નગરી માનવજાતિને સહસ્ત્ર મુખે પિકારી પોકારીને જાણે ઉપદેશ દેતી હોય કે હે માનવ! ચેત ! ચેત!! ચેત!!! મારા પૂર્વનો ભવ્ય ઈતિહાસ, ઉત્થાન અને ઉદય જે અને વર્તમાનને મારા કરૂણ ઈતિહાસ, વિનાશ અને પતન–અસ્ત, તે નિહાળીને કાંઈક શીખી લે. આજ તે માનનાં ટેળાને બદલે વાંદરાનાં ટોળે ટોળાં દોડાદોડ કરે છે–ધમાચકડી મચાવે છે. સિંહ, વાઘ અને શિયાળીયાં ખેલે છે. જંગલી પશુ-પક્ષીઓનું આરામ ધામ છે. કોઈ રડ્યાખડ્યો યાત્રુ અને ગામડીયાઓ ઢોર ચરાવવા આવે છે તેમજ ગામડામાં જતો કઈક ભલે માણસ દ્રષ્ટિગોચર થાય છે.
આ પછી પાંડવ અને કૌરવોના સમયમાં પણ આ નગરીને રસપ્રદ સુંદર જીવંત ઈતિહાસ મળે છે. જન પ્રાચીન ગ્રંથ અને મહાભારતમાં આ નગરનું મનહર વર્ણન મળે છે, પરંતુ જે મહાભારત યુદ્ધ મંડાયું અને માનવ જાતિના સંહારને જે ભીષણ યજ્ઞકાંડ મંડાયો ત્યારથી આ નગરીનું પતન થાય છે. યદ્યપિ આ પછી પણ ઘણા સમય સુધી ભારતની રાજધાનીનું અનુપમ માન પ્રાપ્ત થયું છે. પછી ત્યાંથી દૂર હટતાં હતાં ઈન્દ્રપ્રસ્થ અને દિલ્હી રાજધાની જાય છે. ધીમે ધીમે તેને હાસ થતું જાય છે. છેલ્લે મેગલાઈમાં યુદ્ધભૂમિ બને છે અને હાલમાં માત્ર ભયંકર અરણ્ય-જગતરૂપે નજરે પડે છે.
અત્યારે અહીં બે વિશાલ સુંદર જિનમંદિરો છે. એક તાંબરી અને બીજું દિગંબરી. આ સિવાય ત્રણ નિસિહી અને એક આદિનાથ ટુંક-ટેક છે. આદિનાથ ટંકનું સ્થાન ઇષભદેવ ભગવાનને પ્રથમ પારણાનું સ્થાન કહે વાય છે, ત્યાં સુંદર સ્તૂપ અને પાદુકા છે તેમજ તેની પાસે જ શ્રી શાંતિનાથ, કુંથુનાથ અને શ્રી અરનાથ ભગવાનની પાદુકા છે. આ સ્થાનને કબજે અને વહીવટ વેતાંબર તીર્થરક્ષક કમેટી (પંજાબ) કરે છે. બાકીની ત્રણે નિસિહીઓમાં અને સંપ્રદાયને જેનો બિના ભેદભાવે જાય છે. અહીં પ્રાચીન પાદુકાઓ પણ હતી. વ્યવસ્થા-વહીવટ પણ બન્ને સંપ્રદાયના મળીને કરતા
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પરન્તુ વર્તમાન વ્યવસ્થાપકાએ જીર્ણ પાદુકાઓ ઉખેડી નાંખી માત્ર સ્વસ્તિક જ રાખ્યા છે, તેના ઉપર લાંબા-ચેડા પિતાના લેખે પણ લગાવી દીધા છે. અત્યારના દિગંબર મંદિરમાં પહેલાં તે શ્વેતાંબર સંઘ અને દિગંબર જેને બને વિના ભેદભાવે દર્શન પૂજન કરતા હતા ત્યાં જ ઉતરતા અને રહેતા હતા ( ત્યાંની ધર્મશાળામાં) કિન્તુ વર્તમાન કલહના યુગમાં દિગંબરેએ પરાકમ(!)પૂર્વક વેતાંબર પ્રતિમાજી દૂર હટાવી દીધાં છે-કાઢી નાખ્યા છે.
શ્વેતાંબર મંદિરની ચોતરફ વિશાલ શ્વેતાંબર ધર્મશાળા છે. પહેલાં અહીં એક બ્રહ્મચર્યાશ્રમ ચાલતું હતું પરંતુ આરંભશૂરાનોએ ટૂંક સમય ચલાવ્યા પછી તે સંસ્થા બંધ પડી છે. હવે પુનઃ અનાથાશ્રમની વાત ચાલે છે. આ તીર્થની વ્યવસ્થા શ્વેતાંબર તીર્થરક્ષક કમીટી પંજાબના તાબામાં આવ્યા પછી બહુજ સારી છે–ઉન્નતિ સારી થઈ છે. શ્વેતાંબર શ્રીસંઘ ખુશી થશે, કે કમીટી કેવું સરસ કામ કરે છે. આમાંથી અન્ય તીર્થવાળાઓએ ખાસ શીખવા જેવું છે. કાર્યવાહક સારા વ્યવસ્થાપક અને ભક્તિવાળા છે. યદ્યપિ દિગંબર મંદિર કરતાં શ્વેતાંબર મંદિર પાછળ બન્યું છે, પરંતુ મૂર્તિ પ્રાચીન
શ્વેતાંબર મંદિરમાં છે. જગદ્ગુરૂ આચાર્ય શ્રી હીરવિજય સૂરિજી શિષ્ય મહોપાધ્યાય શ્રી શાંતિચંદ્ર ગણિની પ્રતિષ્ઠિત છે. ૧૯૪૬ માં જેઠ સુદ ૯ મે અકમીપુર ૧ માં પ્રતિષ્ઠા કરાવેલ છે. મૂલનાયકની ડાબી બાજુની પણ વિજયસેનસૂરિજી શિષ્ય ૧૯૮૨ માં પ્રતિષ્ઠિત છે. આવી રીતે પ્રાચીન મૂર્તિઓ છે અને અર્વાચીન ૧૯૮૩ ની આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસુરિજ પ્રતિષ્ઠિત મૂર્તિઓ છે. ધાતુ પ્રતિમાઓ ચૌદસ અને પંદરસેંહની સાલની છે. બધાના શિલાલેખો લીધા છે જે અમારા પ્રાચીન લેખ સંગ્રહમાં છપાશે. દિગંબર મંદિરમાં પ્રાચીન મૂર્તિ નથી. એક તો ૨૪૩૩ ની છે. મને લાગે છે કે અહિ પહેલાં પ્રાચીન મૂર્તિ તાંબરીય હશે, પરંતુ વર્તમાનના કલયુગમાં તે કેમ રાખી શકાય. ()
- ૧ આ અકમીપુર તે બીજું કોઈ નહિ પરંતુ જૈનપુરી-રાજનગર-અમદાવાદ છે. હીરસૌભાગ્ય સર્ગ ૧૧ શ્લેક ૨૨ માં ટીકાકારે અમદાવાદનું નામ અકમીપુર આપ્યું છે. આવી જ રીતે લેક ૧૧-૧૨ ની ટીકામાં પણ ખુલાસે છે. આજ સર્ગનો ૧૧૪ શ્લોક માં. અમિપુર સમીધું છેલ્લું પદ્ય છે. ટીકાકારે શ્રમપુર સમજ મમ્હાવાનારાયં ખુલાસો કરેલ છે. અર્થાત જેનપુર-અહમદાવાદમાં શ્રી શાંતિચંદ્રજી ઉપાધ્યાયે પ્રતિકાપીત મૂર્તિ અહીં આવેલ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કે
વર્તમાન સમાચાર.
અમદાવાદથી શ્રી શત્રુંજય અને ગિરનારજી તીર્થોએ નીકળેલો સંઘ,
ગયા માગશર વદ ૧૦ ના રોજ શેઠ શ્રી મનસુખભાઈ ભગુભાઇના સુપુત્ર શેઠ માણેકલાલભાઈ મનસુખભાઈએ ઉપરોક્ત તીર્થોને છરી પાળ સંધ કાઢ્યો છે. અમારે કહેવું જોઈએ કે જાણવા પ્રમાણે –(૧૦૦ ) વર્ષમાં આવો ભવ્ય, સેંકડો સાધુ-સાધ્વી મહારાજે, હજારોની સંખ્યામાં યાત્રાળુ ભ'ઈ-બહેનો, આટલી યાસત અને આટલે દબદબાભર્યો સંઘ કાઈ ગૃહ તરફથી નીકળ્યો સાંભળ્યા નથી. સંધપતિની ભાવના, ઉદારતા અને ઉત્સાહ સારે હોવાથી રસ્તામાં આવતાં શહેર યા ગામને પણ જુદા જુદા ખાતાઓમાં લાભ થશે. આ સંધ નીકળતા પહેલાં અને દરમ્યાન અનેક પેપરે એ અનેક જાતની ટીકા કરી છે, જો કે દરેક પોતપોતાના વિચારો બતાવી શકે છે, પરંતુ અમારે કહેવું જોઈએ કે કોઈ પણ મનુષ્ય પોતાને પ્રિય લાગે તે ધર્મનું કોઈ પણ કાર્ય કરતો હોય તેની વચ્ચે આવવાને કાઇને અધિકાર નથી, છતાં તેવા ધાર્મિક કાર્ય માટે નિષેધક શૈલીથી ટીકા કરવાને બદલે પ્રતિપાદન શૈલીથી કાંઈ પણ લખવું, ટીકા કરવી કે, સૂચના કરવી તે અમોને વેગ્ય લાગે છે અને તેમ નહિં થવાથી જ ભૂતકાળના ધર્મ વિષયક કેટલાએક ઝગડાએ હજી સુધી ચાલ્યા આવે છે. એક મનુષ્યને સાત ક્ષેત્ર પૈકી કઈ પણ ક્ષેત્ર ઉપર પ્રેમ હોય, તેની તે માટે સેવા કરે, પોષણ કરે તે માટે ઉદારતાથી ખર્ચ કરે, અથવા કોઈ પણ ધર્મનું કાર્ય દેવભક્તિ, જ્ઞાનોદ્ધાર, કેળવણીને ઉત્તેજન, સ્વામીવાત્સલ્ય, જીર્ણોદ્ધાર કે બેકારી ટાળવાના ઉપાયમાંથી કોઈ પણ એક કાર્ય કે જેની ઉપર તેને પ્રેમ હોય તે કરે અને જમાનાને જોઈતું કાર્ય કે જરૂર છે તેવી જ હોય છતાં ન કરે તો તેને નિષેધ કરવો કે તેના માટે ગમે તે લખવું તે અમે યોગ્ય માનતા નથી. જે મનુષ્યને જે ધર્મ ક્રિયા ઉપર પ્રેમ હેય, અપૂર્વ શ્રદ્ધા હોય, તેમાં ઉદારતા અને શ્રદ્ધાથી પૈસા ખરચે તો ખરેખર તે આત્મકલ્યાણ સાધી જાય છે. આવા શ્રીમંત માણસે આ ઉત્તમ કાર્ય માટે લાખો રૂપીયા ઉદારતાથી જ્યારે ખરચે છે ત્યારે તેને નમ્રભાવે સુચના, ટીકા કરવાથી અથવા જેના ઉપર શ્રદ્ધા હોય તેવા ધર્મગુરૂઓના ઉપદેશથી કે વિશ્વાસુ લાગતાવળગતા સનેહીઓની સુચનાથી તેવા શ્રીમંત પુરૂષે જમાનાને અનુસરતી, સમાજને જોઈતી આવશ્યક્તા પણ પૂરી પાડી શકે એમ અમારું માનવું છે. અને હજી પણ અમે કહેવા માંગીયે છીયે કે હાલમાં રેલવે ટ્રેઈનમાં નીકળતા સંઘ કરતાં છ-રી પાળ સંધ નીકળતા રસ્તામાં આવતા અનેક શહેર-ગામડા વગેરેના ઉપર તેથી, તેમજ ઉપદેશદ્વારા ત્યાંના સમાજની શ્રદ્ધા વધે છે તેમજ જુદા જુદા ધાર્મિકખાતાઓને પણ અવશ્ય પિષણ મળે છે તેટલું જ નહિ પરંતુ નાના ગામોની અત્યારે શું સ્થિતિ છે તેનું પણ
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, ભાન સંધીજી, ધર્મગુરૂઓ અને બુદ્ધિમાન પુરૂષને થતાં કદાચ તેના ઉદ્ધારને પણ ખ્યાલ આવ્યા સિવાય ન રહે ! અમે આ અપૂર્વ કાર્યની અનુમોદના કરતાં શેઠ શ્રી માણેકલાલભાઈને આ માંગલિક પ્રસંગે નીચે પ્રમાણે નમ્ર સૂચના કરવાની રજા લઈએ છીયે કે આપના સંઘનું જે જે ગામમાં પ્રયાણ થાય ત્યાં પૂર્વ કાળના સંધવીઓનું અનુકરણ કરી તે ગામલોકોના દુઃખો દૂર કરી જરૂરીયાત ચેકસ પૂરી પાડશો અને આ શુભ કાર્યમાં નિવૃત્ત થતાં આપના તરફથી ચાલતી સ્કૂલને (ાઈકુલ કે કોલેજના રૂપમાં ફેરવી નાંખશે. આપના ગુજરાત જીલ્લાના જે જે ગામ કેળવણીમાં પછાત હોય ત્યાં ત્યાં કેળવણીના પ્રચાર અર્થે કેળવણીની શાળા ઓ ખેલો જમાનાની જરૂરીયાત પુરી પાડશો. વળી આપની જે જે મીલો છે તે તે મીલોમાં હવે પછી બેકાર કે નિરાધાર જૈન બંધુઓને મોટી સંખ્યામાં દાખલ કરી અનેક કુટુંબના નિર્વાહ માટે જીવનદાતા બનશે. આપના શહેરમાં જેનેતર બીજા ઉદાર ગૃહસ્થાએ ભૂતકાળમાં અનેક સાર્વજનિક કાર્યો કરી જેમ અમર નામ રાખ્યા છે, તે તરફ દષ્ટિ કરી આપે આ કાટેલ અપૂર્વ યાત્રા સંધના સંસ્મરણ અને સંભારણાને કલશ ચઢાવવા તરીકે, ઉદારતાથી બીજા ઉપરોક્ત કાર્ય કરી ભૂતકાળના જૈન ગ્રહોની જેમ અમર નામ કરવા ભ ગ્યવંત થશો. જેન સમાજ આટલી આપની પાસે અવશ્ય આશા રાખે કે નમ્ર સૂચના કરે તે અસ્થાને બીલકુલ નથી. છેવટે આપશ્રીએ જે આ મહાન કાર્ય હાથ ધર્યું છે તે નિર્વિદને પાર પડે, સંપૂર્ણ સફળતા મળે અને આપની ધર્મભાવનાની વિશેષ વૃદ્ધિ થાય અને વર્તમાન કાળની જૈન સમાજની દરેક આવશ્યકતા જરૂરીયાત જરૂર પુરી પાડો તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીએ છીએ
લાભ લીધો–અત્રે ચાલતા શેઠ આણંદજી પરશોતમ જૈન ફી વધાલયનો સંવત ૧૯૯૦માં સરેરાશ દર મહિને લગભગ પચાસ સાધુ-સાધ્વી, ચૌદ સો શ્રાવક-શ્રાવિકા, છ સો બાળકે અને નવ સો જેટલા જૈનેતરેએ લાભ લીધો હતો. દર્દીઓનું પ્રમાણ ઓછામાં ઓછું એકંદર વૈશાક પ્ર. માં ૨૫૯૭ અને વધુમાં વધુ માગશરમાં ૩૧૨૨ નું રહ્યું હતું. ખાસ કરીને અશાડ, આશો અને કાર્તિક, માગશર, પિશ માસમાં દદની ભરતી વધે છે તેના કારણોનું નિદાન કરી તેવા દર્દથી સાવચેત રહેવાને આરોગ્યસુચક સાહિત્ય ફેલાવવામાં આવે તે ઇચ્છનીય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
|
P
Cs ,
النلللنلمننللننليلان
Inલ્લો જ
apalli v+ billulum
wwwદરી
Pit/f!)
અધ્યામાલો :–આત્મ જાગૃતિ, અષ્ટાંગ યોગકષાયજય વગેરે આઠ પ્રકરણોમાં ન્યાયવશારદ, ન્યાયતીર્થ મુનિરાજ શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજે વિદત્તા ભરેલી રીતે આ ગ્રંથની રચના કરી છે. વિદ્વાન પુરુષોને હાથે જ આવા આધ્યાત્મિક અને ટૂંકાણમાં મંદર સમાયેલ વસ્તુ સ્વરૂપને રટ રીતે સમજાય તેવી કતિ સંકલનાપૂર્વક બની શકે છે.
થમાં તેવું જ સ્વરૂપ છે અને ખાસ પઠન-પાઠન માટે મનન કરવા લાયક આ ગ્રંથ છે. પ્રથમ સંસ્કૃત ભાષામાં લોક સાથે તેનું શુદ્ધ સરલ ગુજરાતી ભાષાંતર આપવામાં આવેલું છે. પ્રસ્તાવના પણ વાંચવા વેગ કત્તો મુનિમહારાજે જ લખેલ છે. એમના જેવા વિદ્વાન ધર્મગુરૂના હાથે લખાયેલ આવા પ્રથાની સમાલોચના માટે એમના જેવા કે વિશેષ વિદ્વાન જ ન્યાય આપી શકે. અમારી જેવા બાળકોથી તે માત્ર ઉપર ઉપરથી અને પ્રણાલિકાપણે માત્ર ફરજ જ બજાવી શકાય. કિંમત. ૧-૮-૦ પ્રકાશક સુરેદ્ર લીલાભાઈ ઝવેરી બી. એ. વડોદરા, મળવાનું રથળ શ્રીમતી લીલાવતી બહેન દેવીદાસ, વાલકેશ્વર રોડ વિજય મહાલ નં. ૧૨ પહેલે મજલે મુંબઈ.
૨ આદર્શ-કહાનિયા-સંપાદિકા–પંડિતા ચંદાબાઈ જૈન આરા-પંજાબ હિંદી ભાષામાં ૨૭ આદર્શ સ્ત્રીઓના ચરિત્રો આગ્રંથમાં લેખક શ્રીમતી બહેને સંક્ષપ્ત પરંતુ સરલ અને રસિકભાષામાં તૈયાર કર્યા છે. દરેક બહેને વાંચવા મેગ્ય છે. સ્ત્રી ઉપયોગી સાહિત્ય હિંદી ભાષામાં તે આવકારદાયક ગણાય. પ્રકાશકના બંધુના સર્ગવાસી સુપત્નીના સ્મરણ ચિન્ટ તરિકે પ્રકટ થયેલ છે અને તે ભેટ તરીકે દર્શના ગ્રાહકોને ભેટ અપાય છે. કિમત રૂ, ૧-૨-૦
૩ સંક્ષિપ્ત જૈન ઇતિહાસ –બીજો ભાગ-બીજો ખંડ-લેખક બાબુ કામતાપ્રસાદ જેન. લેખક મહાશય જૈનધર્મના ઇતિહાસિક જપૂર્ણ પુસ્તકોના સુપ્રસિદ્ધ લેખક છે. તેઓશ્રીએ આ પહેલાં આ ગ્રંથને કેટલા ભાગો અને બીજા ભાગનો પ્રથમખંડ લખેલ છે જે પ્રકટ થયેલ જણાય છે જે ગ્રંથે અમારી પાસે નહિં હોવાથી સમાલેચના અપૂર્ણ લઈ શકાય છતાં આ ગ્રંથ જોતા લેખકબધુ તુલનાત્મક દ્રષ્ટિએ અનેક શેધ કરી લખતા હોય છે એમ આ ગ્રંથ જોતાં જણાય છે. આ ગ્રંથમાં છે. તે પૂર્વ ૨૫૦ વર્ષથી ઇ. સ. ૧૩૦૦ વર્ષ સુધીના પ્રાચીન જૈન ઇતિહાસ સંબંધ હકીકત સંક્ષિપ્ત વરૂપે જણાવેલ છે. કોઈ પણ દર્શનનો પ્રાચીન ઈતિહાસ પગટ થાય તે તેના સનાતન પણું માટે ગૌરવભરેલું અને સત્ય નિરૂપણ છે. જેના ઐતિહાસિક સાહિત્ય હજી ઘણું અણુડવું પડયું છે. વર્તમાન કાળ માટે તેની ઘણું જરૂરીયાત છે, જેને ઈતિહાસના
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૬
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. પ્રેમીઓ માટે વાંચવા અને સંઘરવા યોગ્ય ગ્રંથ છે. પ્રકાશક મહાશયે પિતાની સ્વ. પત્નીના સ્મરણાર્થે “ દિગંબર જૈન ” પત્રના ૭ માં વર્ષના ચાહકોને ભેટ આપવા કરેલી ચેજના પ્રશંસનીય છે. કિંમત રૂા. ૧-૨-૦
જૈનધર્મનો પરિચય. લેખક પં. અજિતકુમાર જૈન, શાસ્ત્રી ભાષાંતરકર્તા મુળચંદ કીસનદાસ અધિપતિ જૈન પ્રકાશક જયંતીલાલ સાકરચંદ સુરત. કિમત ધર્મ, પ્રચાર. આ ગ્રંથ મૂળ હિંદીભાષામાં લખાયેલનું ગુજરાતી ભાષાંતર છે. ધર્મ પ્રચીનતા–વેઅજીવ-કમ-દેવગુરૂ ત્રિરત્ન અને પ્રતિમાનું સ્વરૂપ સંક્ષિપ્તમાં આવ્યું છે. જે પ્રાથમિક અભ્યાસીઓ માટે ઠીક છે, ભાવનગરનિવાસી શેઠ વૃજલાલ કેવળદાસે પેતાની સ્વપનીના શ્રેયાર્થે સહાય આપેલ છે.
નં. ૨-૩ ગ્રથના પ્રકાશક “ દિગંબર જૈનમાસિકના અધિપતિ શ્રીયુત મૂળચંદ ભાઈ કીશનદાસ કાપડીયા ભવન સુરત છે. નં. ૧-૨-૩ હિંદી ભાષામાં નં. ૪ ગુજરાતી ભાષામાં પ્રકટ થયેલ છે. મળવાનું સ્થળ દિગંબર જૈન માસિકના અધિપતિ-સુરત.
શ્રી ષવિંશિકાચતુક પ્રકરણ–(પૂર્વા થાયણન) સાંત્ર, સચિત્ર ગુજરાતી ભાષાંતર સાથે સંશોધનકર્તા પ્રવર્તક મુનિ શ્રી ધર્મવિજય છે. શ્રી મુક્તિ કમલ જેન મોહનમાળાના પુ૫ ૨૭-૨૮-૨૯-૩૦ તરીકે પરમાણુખંડ, પુગલ બંધ, નિગોદ છત્રીશી એ ચાર ગ્રંથના ભાષાંતર, વિવેચન, પરિશિષ્ટો સાથે પ્રકટ થયેલ છે. પ્રકરણના અભ્યાસીઓ માટે સંકલ ( ૧ થઈ છે. આ સભા તરફથી મૂળ ટીકા ભાષાંતરે સાથે બંધ સિવાય ઉપરોક્ત ત્રણ ભાષાંતર સાથે આગળ પ્રગટ થયેલ હતા પરંતુ આ ગ્રંથમાં વિશેષ યંત્રો અને અમુક વિવેચનોની વૃદ્ધિ જણાય છે, જે અભ્યાસીઓ માટે વધારે ઉપયોગી બનેલ છે.
આ પ્રકાશન સંસ્થા (ખાતા) તરફથી જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસીઓ માટે જે ગ્રંથ પ્રકટ થાય છે તે ઉપયોગી જણાવ્યા છે.
શ્રી નવતત્વ પ્રકરણમ–સુમંગળ ટીકા સહિત. ટીકાકાર પ્રવર્તક શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજ (ઉપરેત પ્રકાશન સંસ્થા તરફથી પુગ ૩૨ તરીકે આ પ્રકારે પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે.) ૫૯ મૂળ ગાથા ઉપર સંસ્કૃત ભાષામાં ટાકા કાર મહારાજશ્રીએ ૬૦૦૦ શ્લોકમાં આ ટીકા રચી છે. જૈન દર્શનનું તત્ત્વજ્ઞાન નવ તત્તરમાં જ સમાયેલું છે. તેના ઉપર ટાકા રચવી તે જૈન દર્શનના સતત અભ્યાસ-અધ્યયન વગર બની શકે નહિં. આચાર્ય શ્રી વિજય મેહનસૂરિજી મહારાજના વિદ્વાન પ્રશિષ્ય મુનિરાજ શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજનો આ રચના માટેનો પ્રયત્ન પ્રશંસાપાત્ર છે. આ ગ્રંથની શરૂઆતમાં ટીકાકાર મહારાજ શ્રીએ ભૂમિકા જે લખી છે તે વાંચવા મેગ્ય છે. આવા અનેક ગ્રંથ સંશોધન કરી પ્રકટ કરવાની અભિલાષા પ્રશંસાપાત્ર, ઉપકારિક અને જૈન સાહિત્યની અભિવૃદ્ધિ કરનારી છે.
આ ટીકાનું ગુજરાતી ભાષાંતર થવાની જરૂર છે. બંને ગ્રંથાની કિંમત ગ્રંથમાં જણાવવામાં આવી નથી.
-મળવાનું સ્થળશ્રી મુક્તકમલ જેને મેહનશાનમંદિર, રાવપુરા, મહાજન ગલી-વડોદરા.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री बृहत् कल्पसूत्रम| (મૂળ, ભાષ્ય, ટીકા સહિત પુસ્તક ૧ પીઠિકા. ) નિરંતર ઉપયોગી ધાર્મિક રીતરિવાજોની પરિપાટી અને પરંપરા વિસરાતી જાય છે તેવા કાળમાં આ પ્રકાશન કેવુ આવકારદાયક થઈ પડે છે તે તેના વાચકે સમજી શકે તેવું છે. આ સૂત્રના પ્રકાશનના પ્રારંભમાં તેની ઉપયોગિતા શુ છે ? છેદસૂત્ર માટે જૈન સમાજની શું માન્યતા છે ? તે માટે મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે પ્રાસંગિક નિવેદન સંવ કઈ સમજી શકે તે માટે ગુજરાતી ભાષામાં વિદ્વત્તાપૂર્ણ આપેલ છે.
કિંમત રૂા. ૪-૦-૦ પાસ્ટેજ બાર આના.
શ્રીપાળરાજાનો રાસ.
(સચિત્ર અથ સહિત.) આજ સુધીમાં પ્રગટ થયેલ રાસો કરતાં આ રાસમાં ઘણી નવીનતાઓ હોવાથી સર્વ સ્થળે ઉગી મનાય છે. ઓળીના અંગે ઉપયોગી દરેક વિધિવિધાને, રત્નાત્રા, પૂજા ઓ સાથે આપવામાં આવેલ હોવાથી આ એક જ પુસ્તકથી આરાધન થવા સાથે રાસ પણ સાથે વંચાય છે.
શ્રીનવપદમંડળ, શ્રોસિદ્ધચક્રવુંત્ર, અને પ્રસંગોને બંધબેસતા અને પુંઠા ઉપરના મળી ચૌદ વિવિધ રંગની છબી, ગુરૂભક્તિ નિમિત્તે બે ગુરૂમહારાજની છબી વગેરે સાથે આપવામાં આવેલ છે. ઉપયોગી સંગ્રહ, સુંદર કાગળ, દળદાર અને મનહર મજબુત બાઈડીંગ એવા અનેક આકર્ષણ હોવા છતાં ખપી જીવોની સગવડ માટે ઓછી કિંમત રાખવામાં આવેલ છે. ઉંચા કપડાના બાઈડીંગના રૂા. ૨-૮-૦ ચાલુ કપડાના બાઈડીંગના રૂા. ૨–૦- પેસ્ટેજ જુદુ'.
૨ જૈનધર્મ-યુરોપીયન વિદ્વાન અને જૈનધર્મના પ્રખર અભ્યાસી મીહરબટ" વૅરનના લખેલ “ જેનીઝમ ” જનદશન-વિજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ ( જીવનના મહાન પ્રાનું જેનદર્શનથી સમાધાન તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવ્યું છે, જૈનધર્મના તત્ત્વજ્ઞાન ઉપર લખેલુ આ ગ્રંથ મનનપૂર્વક જૈન અને જૈનેતર તેમજ સાક્ષરો, વિદ્વાનો અને જિજ્ઞાસુઓને ખાસ વાંચવા જેવો છે. કિંમત | ૩ થી સંવેગકેમકેન્દલી-શ્રી વિમલાચાર્યરચિત મૂળ સાથે ભાષાંતરઃ-સંસારની આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિથી બળીજળી રહેલા આત્માને અપૂર્વ ઔષધરૂપી પરમશાંતિ પ્રગટ કરાવી સંવેગ માર્ગ તરફ લઈ જનાર આ લઘુ ગ્રંથ છે. મૂળ કાવ્યા સુંદર સંસ્કૃત ભાષામાં અને તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર સાથે આપવામાં આવેલું છે. આ ગ્રંથ આધ્યાત્મિક સાહિત્યનો છે. ઉંચા કાગળ, સુંદર શાસ્ત્રો ટાઈપ અને સુશોભિત બાઈડીંગમાં અલંકૃત કરાવેલ છે. સૌ કોઈ લાભ લે તે માટે માત્ર ચાર આના ( પોસ્ટેજ સવો આનો જુદે ) કિંમત રાખવામાં આવેલ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B, 42, શ્રી ઉપયોગી સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર. ( લેખક રા. સુશીલ. ) : ( રાગરૂપી આગ: અને: ઠેષરૂપી, કાળાનાગને શાંત કરવામાં જળ અને મંત્રની ઉપમાને યોગ્ય અદ્દભુત, રસિક કથા ગંથ. ) . આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા શ્રીધનેશ્વર મુનિના આ કથાની રચના જૈન કથા સાહિત્યમાં બહુ જ આદરને પાત્ર મનાય છે. વૈરથી ધગધગતા અને રાગમથી મૂઝાતા હૈયાને શાંત બનાવવાની કળા, કુશળતા અને તાર્કિકતા કર્તા સૂરીશ્વર મહારાજે આ ગ્રંથમાં અદ્દભુત રીતે બતાવી છે. પ્રાચીન શૈલીએ લખાયેલી આ કથાને બની શકે ત્યાં સુધી આધુનિક શૈલીએ મૂળ વસ્તુ અને આશય એ તમામ સાચવી, સરલ રીતે આ ગ્રંથની રચના કરવામાં આવી છે. ( કથારસિક વાચકવર્ગ કંટાળી ન જાય તે માટે પ્રથમ કથા (ચરિત્ર), પછી કેવળી ભગવાનની ઉપદેશધારા અને તે પછી પ્રાસંગિક નૈતિક ઉપદેશક શ્લોકો (મૂળ સાથે ભાષાંતર) સુધાબિંદુ એ પ્રમાણે ગોઠવીને ગ્રંથ આધુનિક પદ્ધ'તએ પ્રગટ કરેલ છે. - રસદષ્ટિ, ઉપદેશ, ચરિત્રકથા અને પ્રાચીન સાહિત્યની દૃષ્ટિએ આ ગ્રંથ એક કિંમતિ અણમોલ અને અનુપમ ગ્રંથ છે. એન્ટીક પેપર ઉપર સુંદર અક્ષરે અને કપડાના સુશોભિત બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા.-૧-૮--૦ પિસ્ટેજ જુદું. કલકત્તાવાળાના વિવિધ રંગેના મનોહર કોટાઓ. નામ, કીંમત. | નામ. કીંમત શ્રી નેમનાથ સ્વામીના લગ્નને વરધોડો 0-12-0 શ્રી ગિરનારજી સિદ્ધક્ષેત્ર. 0-6-0 શ્રી મહાવીર સ્વામીનું સમવસરણ તથા શ્રી રાજગિરિ--સિદ્ધક્ષેત્ર. 0-6-0 - શ્રેણિક રાજાની વારી. છ લેસ્યા. | 0.12-0 શ્રી કેસરિયાજી મહારાજ.. મધુબિંદુ. 0-6-0 શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સાળ સ્વપ્ન.. શ્રી પાવાપુરીનું જલમંદિર. 0-8-0 શ્રી ત્રિશલા માતાના ચૌદ સ્વપ્ન.. 0-8-0 સમેતશિખર તીર્થ ચિત્રાવળી શ્રી ગૌતમ સ્વામી. સોનેરી બાઈન્ડીંગ સાથે 2-8-0 શ્રી સમેતશિખરજી સિદ્ધક્ષેત્ર. જ બુદ્દીપનો નકશો રંગીન 9i-6-0 શ્રી રાજગિરિ પંચપહાડ ૦-૮-છ | નવતત્ત્વના 115 ભેદને નકરો. રંગીન 0-2-0 શ્રી પાર્શ્વનાથ પદ્માવતી 0-8-0 શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર. રંગીન 0-6-0 ભાવનગર-આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું. e-8- 0 For Private And Personal Use Only