________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૯૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન અને અવિરતિ ઉપર તેમજ આ સાંસારિક વિષયે ઉપર રાગ ધારણ કરવામાં આવે છે, તે અપ્રશસ્ત રાગ ગણાય છે અને તેવા રાગને ધારણ કરનારા પુરૂષે અપ્રશસ્ત રાગી કહેવાય છે.
આજકાલ આવો રાગ વિશેષ પ્રવર્તે છે. કેટલાકએક તે અપ્રશસ્ત રાગને વશ થઈ જૈન ધર્મની હીલણ કરાવે છે. અમુક નગર, અમુક ઉપાશ્રય અને અમુક શ્રાવક તથા શ્રાવિકા ઉપર રાગ ધરનારા મુનિઓ વીર પ્રભુની આજ્ઞાનું ખંડન કરે છે. તેવી જ રીતે ગૃહસ્થ શ્રાવકો પણ અમુક વ્યક્તિ અથવા સંસ્થાપર રાગ કરી બીજાને હાનિ પહોંચાડવાના કામમાં રાચે તો એ પણ અહંત પ્રભુના આદેશનું ઉલ્લંઘન કરનારા અને શ્રાવકાભાસ ગણાય છે; માટે એ અપ્રશસ્ત રાગ ધારણ કરવો ન જોઈએ. એ રાગથી પ્રતિકૃલ એ ષ પણ પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત એવા બે પ્રકાર છે. મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન અવિરતિ વગેરે અશુભ તરફ છેષ કરે તે પ્રશસ્ત દ્વેષ કહેવાય છે; કારણ કે, જે તેમને વિષે દ્વેષ ઉત્પન્ન ન થાય તો પછી તેનો ત્યાગ કેમ થઈ શકે ? હૃદયમાં ઠેષના અંકુરો ઉત્પન્ન થયા વિના ત્યાગ બુદ્ધિ થતી જ નથી. તે એ અપેક્ષા એ છેષ પણ શ્રેષ્ઠ ગણાય છે. તથાપિ તેની અંદર એટલી સૂક્ષમતા છે કે, તે દ્વેષ પરને તાપ કરનાર ન હોવો જોઈએ. બીજા પ્રાણીને તાપ કરનાર ઠેષ પ્રશસ્ત થઈ શકતો નથી. કેઈ માણસ મિથ્યાત્વી, અજ્ઞાની, ક્રૂર કે ઘાતકી હોય તે તેની તરફ ટ્રેષ કરે તે માત્ર અભાવ રૂપે કરવાને છે; કાંઈ તેને પરિતાપ કરવા રૂપે કે હેરાન હાનિ કરવાનું નથી. તેવા માણસને હાનિ કરવા માટે જે કાંઈ યોજના કરવી એ ઠેષ પ્રશસ્ત કહેવાતું નથી. એવા ઠેષને તે સર્વદા ત્યાગ કરવો જોઈએ પરને તાપ કરનારા શ્રેષમાં ક્રોધના અંશે હોય છે અને ક્રોધ એ કષાય હોવાથી સર્વથા અનાદરણીય છે.
વળી રાગના સંકલેશ અને વિશુદ્ધ એવા બે અંગરૂપ વિભાગ થઈ શકે છે. તેમ છેષના થઈ શકતા નથી, કારણ કે, દ્વેષમાં વિશુદ્ધ ને ભાગ આવી શકે જ નહીં. તે તા સર્વદા સંકલેશમય છે.
જે કે દ્વેષ તો સર્વથા ત્યાગ કરવા ગ્ય છે. બ્રેષના પરિણામ પરિતાપક હોય છે પણ જે દ્વેષ કરવાનો કહ્યો છે, તે અભાવરૂપ માત્ર અપેક્ષાએજ છેષ સમજ ક્રોધ રૂપ દ્વેષ સમજવો નહીં. અભાવને અર્થ અરૂચિ કે અણગમો થાય છે. એટલે કોઈ વસ્તુ કે અનુષ્ઠાન તરફ હદયથી અરૂચિ–અણગમો બતાવો એનું નામજ દ્વેષ છે. હાનિ કે પરિતાપ કરનાર છેષ અહિં લેવાનો નથી. જે એ શ્વેષ ન લઈએ તો સામાન્ય રીતે કોઈ પણ નઠારી વસ્તુ ત્યાગ કરવાના પરિણામ થાય નહીં.
જે દ્વેષ ક્રોધ બુદ્ધિથી બીજાને હાનિ કરવા ઉત્પન્ન થાય તે અપ્રશસ્ત દ્વેષ કહેવાય છે અને તેવા દ્રેષથી કર્મના બંધ થાય છે.
For Private And Personal Use Only
