________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. રાગી આત્મા પોતાની રાગ દશાને એટલો બધો આધીન થઈ જાય છે કે જેથી તે પિતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ ભૂલી જઈ કષાના કણ જાળમાં ફરી પડે છે.
વળી જેમ દ્રવ્યરાગ છે, તેમ ભાવરાગ કહેવાય છે અને તેના બે ભેદ પડી શકે છે. ઉદય પ્રાપ્ત ભાવરાગ અને પરિણામ ભાવરાગ એવા બે ભેદથી તેઓ લખાય છે. જ્યારે આત્માની અંદર મેહનીય કર્મનો ઉદય થાય ત્યારે તે ઉદયપ્રાપ્ત ભાવ રાગ કહેવાય છે અને જ્યારે મેહનીય કર્મ પરિણામને પામે ત્યારે પરિણામ ભાવરાગ કહેવાય છે. આ બંને રાગ જન્મધારી આત્માને તેના જીવનમાં અનુભવવામાં આવે છે અને તેને આધારે તે જીવાત્મા તેટલા પ્રમાણમાં રાગદશા પામે છે અને તેના ફળ ભોગવે છે.
તે પ્રમાણે છેષના પણ પ્રથમ નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ એવા ચાર પ્રકાર થાય છે.
તેમાં દ્રવ્યદ્રષના બે પ્રકાર છે, કર્મ દ્રવ્ય દ્વેષ અને કર્મ દ્રવ્ય ષ તેમાં જે કર્મ દ્રવ્ય છેષ છે, તેના ગ, બેધ્યમાન, બદ્ધ અને ઉદીરણ પ્રાપ્ત એવા ચાર ભેદ આગળ રાગના બતાવ્યા તે પ્રમાણે પડી શકે છે. આ ચાર ભેદ પણ મેહનીય કર્મને આશ્રીને રહેલા છે. પૂર્વે કહેલા રાગની જેમ નકર્મ દ્રવ્ય શ્રેષના વિશ્રસા અને પ્રયોગ એવા બે ભેદ થાય છે અને તેની સ્થિતિ ઉપર પણ સંધ્યા અને કસુંબી વસ્ત્રના દષ્ટાંત લાગુ પડે છે. તેમાં ભાવષના ઉદય અને પરિણામ એવા બે પ્રકાર અને તેમના લક્ષણો પણ પૂર્વવત્ સમજવાના છે.
આ પ્રમાણે રાગ અને દ્વેષના અનેક ભેદ જૈન આગમમાં દર્શાવેલા છે, અને તેને ત્યાગ કરવાને ઉત્તમ પ્રકારે ઉપદેશ આપેલ છે.
મહાનુભાવ શ્રી યશોવિજયજી ઉપાધ્યાય મહારાજે રાગ અને દ્વેષનું સ્વરૂપ નયની રીતિથી ઘટાવી તે ઉપર એટલું બધું સુંદર વિવેચન કરેલું છે કે, જે વાંચવાથી વિદ્વાન વાચકના હૃદયમાં રાગ તથા ડેષનું સ્વરૂપ યથાર્થ સમજાય છે અને તેથી તેને ત્યાગ કરવા પ્રવૃત થવાય છે.
તે મહાનુભાવ લખે છે કે, રાગ તથા દેશના લક્ષણે નયન રીતિને અનુસરી જુદા જુદા થઈ શકે છે. સંગ્રહ નયની રીતિએ કોધ તથા માન એ બંને અપ્રીતિનું પરિણામ હાવાથી ષ કહેવાય છે અને માયા તથા લેભ એ પ્રીતિનું પરિણામ હોવાથી રાગ કહેવાય છે. વ્યવહારનયની રીતિએ માયાની યેજના બીજાના ઉપઘાતને માટે થાય છે, માટે માયા પણ દ્વેષ જ કહેવાય છે. ન્યાયપાર્જિત દ્રવ્ય વગેરેમાં જે લાભ થાય છે તે રાગ કહેવાય છે, પરંતુ અન્યાપાર્જિત દ્રવ્ય વગે
For Private And Personal Use Only
