________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૩૨૧
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનઃ પ્રશ્નારા
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માના છે ભયાનક શત્રુ.
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહુ.
કામ, ક્રોધ, લેાલ, માહુ, મદ અને મત્સર એ આત્માના છ શત્રુ છે. એનું નામ અરિષદ્ વ. આપણુને પ્રિય લાગનારી વસ્તુએ ( સ્ત્રી, પુત્ર, ધન, માન વિગેરે ) મેળવવાની ઇચ્છાને કામ કહેવામાં આવે છે. આપણા વિચારાથી વિપરીત અથવા આપણને ન ગમે તેવું કાર્ય જોઇને મનની જે સ્થિતિ થાય છે તેનુ નામ ક્રોધ, અમુક વસ્તુ આપણી પાસે નથી અથવા છે તે! ઘણી ઘેાડી છે, તે વધારે થઇ જાય તથા તે ઓછી થવાના કટ્ટિપણ પ્રસંગ ન આવે એ જાતની તૃષ્ણાને લાભ કહે છે. કોઇ પણ વસ્તુ ઉપર આસકત થઈને તેની ઉપર અત્યંત પ્રીતિ રાખવી અને ત્રીજી વસ્તુઓને ભૂલી જવી એનુ નામ મેહ છે. હું ઘણા મળવાન છું, વીર ગણુાં છું, મારા ગુણેાની સમાનતા કરનાર ખીજો કોઇ નથી, હું ઉચ્ચ ખાનદાન કુટુંબને છું, મારીપ્રમળ સત્તા છે, મારી જેટલું ધન કાઇની પાસે નથી; મારા ખળ, વિદ્યા, માન, પ્રતિષ્ઠા અને ધનની ખરાખરો કેણુ કરી શકે એમ છે ? વાડુ ! શું હું એવા હલકા માણસની સાથે એકલું ? કદિ નહિ. હું એને કદિ નહિ ખેલાવું. શુ હું એને ઘરે જાઉં ? કઢિ નહિં. તે મારી આગળ શી વિસાતમાં છે? એવા એવા વિચાર મનમાં કરવા એનું નામ મદ અથવા ગ છે. અર્થાત્ હું એક મહાપુરૂષ અને પૈસાદાર છુ, મારી જેવા માણસ આખી દુનિયામાં નથી એ પ્રકારનુ જે અભિમાન અથવા અહંકાર થાય છે તે મદ કહેવાય છે. બીજાનું ભલુ થતુ જોઇને આપણા મનમાં દુ:ખ થાય તે મત્સર કહેવાય છે. અર્થાત્ કાઇના સુખ-વૈભવ ન જોઇ શકવા તે મત્સર અથવા બળાપા કહેવાય છે. તેને ઇર્ષ્યા પણ કહેવામાં આવે.
ઉપરકત છ વસ્તુ મનુષ્યના ગુણુ પણ થઈ શકે છે, તથાપિ જો એના યથા ઉપયાગ ન કરવામાં આવે તે તે દુર્ગુણ અવગુણુરૂપે પરિણમે છે. જેવી રીતે અગ્નિ લૈકિકમાં એક મહાન દેવતા ગણાય છે, પાંચ મહાતત્ત્વીમાંનુ એક તત્ત્વ છે, તેના ગુણા પણ અપાર છે; પર ંતુ જો તેના સાચા ઉપયેગ ન આવડે તે તે કેવળ ખાની નાંખનાર પદાર્થ નીવડે છે અને જો તેના ઉપયાગ બરાબર સમજપૂર્વક કરવામાં આવે તા એ અગ્નિવર્ડ મોટા મોટા યજ્ઞા થઇ શકે છે, સુંદર સ્વાદિષ્ટ પકવાન્ન મનાવી શકાય છે તથા એવા એવા અનેક મહાન કાર્યો સાધી શકાય છે.
(૧) કામ.
પૂર્વોકત ષડ્વગ ને જ્યાંસુધી સારા ઉપયેગ નથી કરવામાં આવતા ત્યાંસુધી મનુષ્યને કાઇપણ સ્થિતિમાં સુખ મળી શકતુ નથી. શાસ્ત્રોમાં કામને વિષયાગ્નિ
For Private And Personal Use Only
