________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાગ અને દ્વેષના ભેઢા.
31
રેમાં જે લાભ થાય છે, તે રાગ કહેવાય નહીં, કારણ કે એનાથી કષાયાદિકની
ઉત્પત્તિ થાય છે.
ફેબ્રુસુત્રની નયની રીતિએ ક્રોધ અપ્રીતિનું પરિણામ હાવાથી એકાંત દ્વેષ કહેવાય, બાકીના માન, માયા અને લાભ-એ ત્રણ એકાંત દ્વેષ કહેવાય નહીં, પણ અનેકાંત દ્વેષ કહેવાય, કારણ કે જ્યારે માન પેાતાના ઉત્કર્ષના પરિણામ રૂપ હાય છે, ત્યારે તે રાગ કહેવાય છે. અને જ્યારે તે પરિન ંદાના પરિણામરૂપ હોય ત્યારે દ્વેષ કહેવાય છે; તેવી માયા અને લેાસ પણ જ્યારે પૂર્વ પરિણામરૂપ હોય ત્યારે રાગ કહેવાય અને પરાહના પરિણામ રૂપ હોય ત્યારે દ્વેષ કહેવાય છે.
શબ્દનયની રીતિએ ક્રોધ તથા લાભ એ અને કષાયરૂપ હાવાથી એમાંના માન તથા માયા અપ્રીતિના પરિણામરૂપે થઇને જ્યારે ક્રોધમાં આવીને મળી જાય ત્યારે તે દ્વેષ કહેવાય છે અને પ્રીતિના પરિણામ રૂપે થઇ જ્યારે લાભમાં આવીને મળી જાય ત્યારે રાગ કહેવાય છે. આ પ્રમાણે મહાનુભાવ યશવિજયજી ઉપાધ્યાય નયમા ની રીતિથી રાગ તથા દ્વેષના જુદા જુદા સ્વરૂપ બતાવી તેના પરિણામને પ્રભાવ દર્શાવી તેમનાથી સદા દૂર રહેવાની સૂચના કરે છે. તે સાથે તેએ ખાસ જણાવે છે કે કેાઈ પણ મુનિ કે ગૃહસ્થે ફૂલની ઇચ્છા રાખ્યા વગર ધર્મ સાધન કરવું, જો ફૂલની ઇચ્છા રાખવામાં આવે તે તેમાં રાગ અને દ્વેષ આવ્યા વગર રહેતા નથી: તેને માટે મહાત્મા શેવિજયજી લખે કે, નવા રા રોમાયા ” “ ફૂલની ઇચ્છા રાગ અને દ્વેષથી થાય છે. ’”
એવી રીતે રાગ અને દ્વેષનું સ્વરૂપ સમજી દરેક ભવી આત્માએ તેમાંથી તદન મુક્ત થવાને તન, મન અને ધનથી પ્રયત્ન કરવા જોઈએ. તેમ છતાં જો કઢિ રાગ અને દ્વેષથી તદન મુકત ન થવાય તે પ્રશસ્ત રાગ અને પ્રશસ્ત દ્વેષનુ સેવન કરવું અને એમકરતાં કરતાં અનુક્રમે પેાતાના આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ ઓળખીવિતરાગ ભાવની ભાવના ભાવવી જેથી પરિણામે આત્મા પરમદશાને અધિકારી થઇ શકે.
For Private And Personal Use Only
