Atmanand Prakash Pustak 023 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

વિશ્વના પ્રશ્નધ.
એહુમાં મુજ અજ્ઞાનથી, જે દુષણ દેખાય; સહુ આગે તેની ચહુ, માી મન વચ કાય. ભાઇ ઝવેર છગનલાલ—સુરવાડા.
વિશ્વ રચના પ્રબંધ.
નિવેદન ૧૪ મુ.
( ગતાંક પૃષ્ટ ૨૦૮ થી શરૂ. )
વિશ્વ અનાદિ અને સ્થિર છે ત્યારે ચંદ્ર સૂર્ય અનાદિ કાલથી ભ્રમશીલ છે તેને જમવા માટે કચેા માર્ગ છે તે તપાસીએ ૪૪૪ પ્રાચિન ગ્રંથા કહે છે કેપ્રમાણાગુલે લાખ ચેાજન લાંબા ચાડા જ બુદ્વીપમાં મેરૂ નામે લાખ ચેાજન ઉંચા પવ ત છે તે આપણાથી ઉત્તરે છે. સૂર્ય ચંદ્ર ગ્રહ નક્ષત્ર તારા વગેરે તેની અાસપાસ પાતપેાતાની કક્ષામાં રહે છે. મેરૂની નજીકમાં જ છુ તારાનું સ્થાન છે. પાશ્ચિમાત્ય વિદ્વાના તેને સ્થિર કહે છે.-૪પ પણ મારિક નિરીક્ષણથી તે પણ ગતિ
२
૪૪ આંશુલ ત્રણ પ્રકારના છે. દરેક કાલમાં વર્તમાન કાળના મનુષ્યેાના આંગલાથી માપ થાય તેને સ્વાત્માંગલ કહેવાય છે ૧. ચાલુ માપથી ૪૦૦ ગણા લાંબા રા ગણા પહેાળાં આંગલાને ઉત્સેધાંશુલ જાણવું ૨, ૫૦૦ ધનુષ ઉંચા માણસાના આંગલાને પ્રમાણાંગુલ કહેવાય છે ૐ, ઉત્સેધાંગુલથી પણ ત્રણ પ્રકારે માપ થાય છે. સ્વામાગુલથી ૪૦૦ ગણું ઉર્ધ્વ · ઉત્સેધાંગુલ ૧ રા ગણું આપું ઉત્સેધાંગુલ ૨ ને હજારગણું શુચિ પ્રમાણુ ઉત્સેધાંશુલ જાણુવું.
અહિં આડા ઉત્સેધાંગુલનુ માપ જાવું, એમ પૂ. પા. શ્રી વિજયાનંદ ( આત્મારામજી મહારાજ ) સૂરિજી કહે છે.
લાજ કહે છે કે ગ્રહોના આકર્ષણથી ધ્રુવમાં ચવિચલતા હેાય છે.
૨૩૩
૪૫ પ્રાચીન ગ્ર ંથાની પેઠે આધુનિક પ્રથા પણ હવે ધ્રુવના તારાને અસ્થિર માનવાને
કબુલ થયા છે.
ડ્રેસનનુ ૧૯૦૧ માં મૃત્યુ થયું હતુ ત્યારપછી ૧૯૧૧ માં ડી. હાર્પીએ તેના ડ્રેડ્સાની આ ગ્રંથ છાપ્યા તેમાં લખે છે કે ઉત્તર ધ્રુવ અસ્થિર છે. પૂર્વ રાત્રિ અને ઉત્તર રાત્રિ વધેથી એ વાત ચેસ છે. ( ચિત્ર )
સને ૧૮૫૦ માં કાશીવાસી કમલાકર જોષી સિદ્ધાંતતત્વ વિવેક ગ્ર ંથમાં લખે છે કે—જૂના અને નવા વેષથી ધ્રુની ચેાડી પણ ગતિ છે એમ નક્કી કરાય છે આવા કથનથી હજારા વના વેધ એકઠા કરી તપાસતૢાં ધ્રુવના તારા પણ કાઇની આસપાસ પ્રદિક્ષા લે છે એમ ખાત્રી થાય છે. ( ચિત્ર )
સર નારાયણ હેમચંદ્ર કહે છે કે—પૃથ્વીને ધરીના એક ભાગ ઉત્તર ધ્રુવ તરફ છે અને તે સ્થીર મનાય છે. પશુ ધ્રુવને સત્ય ( સ્થીર ) માનતાં સાવચેત રહેવુ જોઇએ.
( યા. દા. ૫૦ )