________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ત્યાં જોયું હશે તેને માલમ છે, છતાં આપણાં ધર્મસ્થાને કે જ્યાં અનંતગણુ મનુષ્યમાં શાંતિ વગેરે જોઈએ તેને બદલે શું સ્થિતિ છે તે સૌ કોઈ જાણે છે. શાસ્ત્રકારે જે ફરમાવેલ છે તેની દરકાર વિનાના અને સમયથી પ્રતિકૂળ વર્તનારા ધર્મની, રાજનીતિ, દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવની અવગણના કરનારા આપણે અનેક પ્રયાસે આવી રીતે કરીયે તે સત્ય સ્વરૂપ શી રીતે બહાર આવે તે સમજી શકાતું નથી. જેથી તે માટે શું કરવું જોઈએ અને પરમાત્મપાણુ પ્રાપ્ત કરવા માટે કેવા પ્રયત્નો કરવા જોઈએ તે હવે જણાવવાનું છે.
(ચાલુ.).
મોહરાજ–પરાજય,
નાટકને પરિચય.
(ગતાંક પૃષ્ઠ-૯૭ થી) નાટયની રીત્યનુસાર નટી સૂત્રધારને પૂછે છે કે “સંઘની આજ્ઞાનુસાર તું
કૃતાર્થ થઈ શકે તે અભિનવ પ્રબંધ કોઈ છે?” જ્યારે લેખક અને સૂત્રધાર જણાવે છે કે “મોઢવંશના મુકુટ સમાન, મંત્રી ધનનાટકને રચના દેવ અને તેની ધર્મપત્ની રુકિમણીની કુક્ષિથી પ્રસૂતિ પામેલ સમય, શ્રીમાન કવિ યશપાલ વિનિર્મિત મેહરાજ-પરાજય નામનું
નાટક છે.” સૂત્રધારના કથનાનુસાર જ્ઞાત થાય છે કે નાટયકારનું નામ યશ:પાળ છે. સૂત્રધાર પ્રબંધને નિર્દેશ કરતાં નાટયકારની સામાન્ય ઓળખાણ આપ્યા ઉપરાંત કેટલીક વિશેષ સામગ્રી પણ રજુ કરે છે. તેના પિતાને મંત્રી તરીકે વર્ણવે છે, અને બીજાં કેટલાંક વિશેષણે યશ:પાલનાં વર્ણવે છે. તેમાં જણાવે છે કે “ચક્રવતિ શ્રી અજયદેવના ચરણારવિંદને રાજહંસ સમાન, સર્વ વિષયગ્રાહી વિશુદ્ધ બુદ્ધિના વિલાસના ભુવન સમાન, નિષ્કપટી રાજનીતિરૂપ પ્રમદાના વદનનું રૂપ નિહાળવાને દર્પણ સમાન, વ્યાપારીઓની કમલાના ( લક્ષ્મીના ) કુચ કલશ ઉપર મુક્તાફળના હાર સમાન, અભિનવ કાવ્ય-પ્રબંધાદિ રચવામાં તેની પ્રતિભા અનુપમ હતી અને પરમાર્વત. આ દર્શાવેલ છ વિશેષણેથી યશ: પાળની યોગ્યતા વિષે આપણને કંઈક ખ્યાલ આવી શકે છે. આમાં ચક્રવર્તિ જયદેવને જે ઉલેખ છે, તે રાજા કુમારપાળની પછી રાજ્યસિંહાસને આવનાર અજયપાળ સમજો, અજયપાળને માટે ઇતિહાસમાં જે કે મહત્વનું સ્થાન નથી, તેમ તેને રાજય-કાળ અતિ કુત્સિત રીતે પસાર પામે છે, છતાં કવિ તેને ચક્રવર્તિ તરીકે નિર્દેશ કરે છે. પ
For Private And Personal Use Only
