Atmanand Prakash Pustak 020 Ank 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531231/1

Page #1

Rg N. B. 431
श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः ૦૦૦૮
Tooooooooooo
oooooooo
आत्मानन्द प्रकाश
ooooooooooooooooooooooooo th &છે રાજાવિરહિતત્તમ્ II &છે ? कालो दुस्तर श्रागतो जनमनो भोगेषु मनं भृशय ।। धर्मो विस्मृत आत्मरूपमहहा न ज्ञायते केनचित् ॥ धावन्तीह जना धनाय बहुशः कामाहतास्तद्हृदि ।
'आत्मानन्द प्रकाश दीपकिरणं प्रामोतु शश्वत्पदम् ॥१॥ पु. २०. वीर सं. २४४६. पोष आत्म सं.२७ अंक ६ हो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानद सभा-भावनगर,
વિષયાનુક્રમણિકા વિય.
પુરુ. વિષય, ૧ નિજ આત્મદર્શન ••. ૧૩૧ ૬ માહપરાય નાટકના પરિચય
? જેનયુવાન પ્રત્યે કાંઈક. ૧૩ર છે ભય જીવોને સદ એલ. છે કે આપણી બુરી આદતા સુધારી લે. 2 અહિંસા, સંયમ અને તપ સંબંધી . વાની જરૂર છે. •
- બે એલ. . . & ૪ સામર્થી પ્રત્યે શુદ્ધ પ્રેમભાવથી વ્ય- ૮ જીવનની સાર્થકતા. ... ...
વહાર માદર વે જોઇએ. a ... ૧૩૮ ૧૮ વર્તમાન સમાચાર અને . [ પ પરમા-ચપણ પ્રાપ્ત કરવા કેવા પ્રય
| # ચાવલા કન. ... ૧ ૮. નની જરૂર છે ?
પ
છે
-
૧૬૪
૧૪૫
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ઢપાલ અથ" માના ૪. આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ અઢલુભાઇએ અપ્યું-ભાવનગર
જી

Page #2

ખાસ વાંચવા યોગ્ય જૈન ઇતિહાસિક ગ્રંથ .
** શ્રી કુમારાવિહાર શતક.'' ( મૂળ અવસૂરિ અને સવિસ્તર ગુજરાતી ભાષાંતર સાથે) આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા શ્રીમાન રામચંદ્ર ગણિ કે જેઓ કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના મુખ્ય વિદ્વાન શિષ્ય હતા, જેમણે આ ગ્રંથ બારમા સૈકાના અંતમાં બનાવ્યા છે, તેના ઉપર શ્રી સામસુંદરસૂરિના પરિવારમાં થયેલા સુધાભૂષણ ગણીએ અવચૂરી (સંસ્કૃતમાં) બનાવી છે તે બંને સાથેનું સવિસ્તર ભાષાંતર પણ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આપેલું છે. જેમ સસ્કૃત કાવ્યની દૃષ્ટિએ આ ગ્રંથ પ્રતિભાવાન છે, જેન સાહિત્યનું ઉચ્ચ રવરૂપ છે, તેમ જૈન ઇતિહાસની દષ્ટિએ તિરમા સૈકામાં જે નાની જાહોજલાલી, ગૌરવતા, પ્રાચીનતા, પ્રભા વશિલતા બતાવનાર પશુ આ એક અપવ ગ્રંથ છે. કારણ કે આ ગ્રંથમાં ગુજે રપતિ જેન મહારાજ શ્રી કુમારપાળે અણહિલપુર પાટણ માં પોતાના પિતાશ્રી ત્રિભુવનપાલના નામથી બનાવેલ પ્રાસાદ ( જીનમ’દિર કે જેમાં શ્રીમાન હેમચંદ્રસૂરિએ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ પ્રતિષ્ઠિત કરેલ છે; તે ચૈત્યમદિરની અદ્દભુત શાભાનું ચમત્કારિક વણ ન આપેલું છે. આ પ્રાસાદમાં હે તેર દેવ કુલીકા હતા. ચોવીશ રનની, ચાવીશ સવ ની, ચાલીશ રૂપાની અને ચોવીશ પીતળની, તેમ અતિત અનાગત અને વન માન કાળનાં પ્રભુમતમાં હતા. મુખ્ય મંદિરમાં એકસાચાલીશા આગળ ચંદ્રકાન્તમણીની પ્રતિમા હતા. મંદિરનું બાંધકામ, રચના, તેનું ચિત્રકામ–શપકામની અપૂર્વ સુંદરતા એટલી બધી છે કે જે આ ગ્રંથ -વાંચવાથી આમાને અપૂર્વ આનંદ સાથે કુમારપાળ રાજાની દેવભકિત માટે આશ્રય ઉત્પન્ન થાય છે. સાથે તે વખતના ઇતિહાસ પણ જાણવામાં આવે છે. ગ્રથ ખરેખર વાંચવા-જાણવા જેવા છે,
આ ગ્રંચ લાંબા સમય સચવાય તે માટે ઉંચા છે ગ્લીશ આર્ટ પેપર ઉપર સુંદર ટાઈપમાં '' છપાવેલ છે. તમામ લાભ લઈ શકે તે માટે મત આકારમાં છપાવેલ છે પાટલી પણ ઉંચા કપડાની કરવામાં આવેલ છે 'છનાં કિંમત રૂા. ૧-૮-૦ પાસ્ટ ખર્ચ જુદા.
લખે- જૈન આત્માનદ સભા-ભાવનગર. ૮૬ તૈયાર છે.
જલદી મગાવે. ” શ્રી જૈનાચાર્યો તથા જૈન કવિઓ રચિત સત નાટકો.
જૈન આચાર્યો તેમજ કવિવરાએ દરેક પ્રકારના સાહિત્ય ઉપર દૃષ્ટિ ફેકી, જૈન સમાજ તેમજ ઈતર દશ નકારાને પોતાની અનેક કૃતિઓ બનાવી આશ્ચર્યચકિત કરી દીધા છે, તેટલું જ નહીં પણ પ્રાકત અને સંસ્કૃત ભાષા માટે પોતાની અપૂર્વ વિદ્વત્તા પ્રકટ કરી છે, તેવા નાટકો -વાંચતા ભાષાના અભ્યાસની વૃદ્ધિ થાય છે અને વાચકને પણ ઘણુ’ જ્ઞાન થવા સાથે જૈન દર્શનના feltતહાસ સાહિત્યનું પણ ભાન થાય છે. સાથે રસ પડતાં આત્માની પણ નિર્મળતા થાય છે. તેવા નાટેક્રા નીચે મુજબ અમારા તરફ થી પ્રસિદ્ધ થયા છે, ઉ ચા કાગળા, સુ દર ટાઈપ અને સુરક્ષાલિતા આwiડીંગથી તે પ્રસિદ્ધ કરવા માં આવ્યા છે. સવ એક સરખા લાલૂ લઈ શકે તે માટે કિંમત માત્રા નામની રાખી છે, તે નાટિકા નીચે મુજબ છે. . ૧ દ્રૌપદી સ્વયંવર નાટક ૦-૪-૦
૪ પ્રબુધ રોહિણેય નાટક ૦-૬-૦ ૨ કરૂણાવેજીયુધ નાટક ૦-૪-૦
૫ ધમયુદય નાટક ૦-૬-૯ 3 કોમુદી મિત્રાનં દ નાટક -૮
(પોરટેજ જુદુ. ) મળવાનું ઠેકાણું -શ્રી જેન આત્માન' સભા-ભાવનગર,

Page #3

밀리
©®)KXOKE(@K••ΣOK+K+
કરી જ પતી ન હતી
શ્રી
=
"
I、 વઢે વીર્ ॥
।। परोपकारः सम्यक् क्रियमाणो धीरतामभिवर्धयति, दीनतामपकर्षति, उदारचित्ततां वित्ते, आत्मम्भरितां मोचयति, चेतोवैमल्यं वितनुते प्रभुत्वमाविर्भावयतिः ततोऽसौ प्रादुर्भूतवीर्योल्लासः प्रणष्टरजोमोहः परोपकारकरणपरः पुरुषो जन्मान्तरेऽप्युत्तरोत्तरक्रमेण चारुतरं सन्मार्गविशेषमासादयति ॥
--- 06
પુસ્તઃ ૨૦] વીર સંવત્ ૨૪૪૧ પોપ આરમ સંવત્ ૨૭, [ાં ક્ ટો. ··XOK✦ ✦Σ03+**O**@**O***@
निजात्मदर्शन.
.
( હરિગીત. ) ઝૂમિહાવિ પ્રશ્ન—
કરીને
ક
સમજાવવા સત્ત્શાસ્ત્રની ઘટના ઘટાવી પ્રેમથી, વળી આપતા ઉપદેશ પણ તેવે અહર્નિશ રેમથી; ગુરૂરાય નિજ સ્વરૂપને બહુ વિધથી ખતલાવતા, સમજાય ના! સમજાય ના !! સમજાય ના !!! પણ તે છતાં. अनुभवि उत्तरશાસ્ત્રો બતાવે છે દિશા પણ પાર તેથી પમાય ના, ગાચર નહિં મન ઇંદ્રિને તે હેતુ વાદે જણાય ના; માટે અનુભવ મા પર દર્ શાસ્ત્ર સાથે ચેટશે, આત્મિક સ ંવેદન થતાં નિજરૂષની ઝાંખી થશે. ૨
વેલચંદ ધનજી, ***@*****OK.

Page #4

૧૩૧
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
જૈન યુવાનેા પ્રત્યે કંઈક ! ! !
સુધરેલા, કેળવાયેલા. અર્થાત્ જમાનાને અનુસરતા વિચારવાળા જૈન યુવકાને ઉદ્દેશીને ખાસ લખુ છુ.
જૈન યુવકા હરશે કે કેમ ? અને હશે, તે કેટલા હશે ? તે હું જાણી શકયા નથી. પિ યુવકા ઘણા હશે, પરંતુ જૈન યુવકેા કેટલા હશે ? એટલે જૈન વિશેષહ્યુને સાર્થક કરનારા કેટલા હશે ?
ભલે લાખાની સંખ્યામાં તેવા ન હાય, પરંતુ ઓછામાં ઓછા એક, એ હશે તાપણુ ચાલશે. તેવા એકાદ, બે કે તેથી વધારે જૈન યુવક હોય તેમને ઉદ્દેશીને લખુ છું.
જૈન કુળમાં જન્મ લીધાથી જૈન વિશેષણ સાર્થક થઈ શકતું નથી, જૈતત્વ” હાય તાજ સાર્થક કર્યુ ગણાય, “ જૈનત્વ ” વારસા કે મિલ્કત નથી, પરંતુ તે ગુણુ છે ગુણ મેળવ્યેા મેળવાય, ને ગુમાવ્યે ગુમાવાય. ગુણ પ્રાપ્ત કરવામાં જેટલી સુશ્કેલી છે તેટલી મુશ્કેલી વારસેા, કે મિલ્કત મેળવવામાં નથી,
યુવક બંધુએ ! તમારે માટે શું લખું ? અને શું ન લખું ? અનેક વાત કહી ઉભરા કાઢવાનુ મન થઇ જાય છે. કઇ વાત કહું ? અને કઈ ન કહું ? બધી વાતા એકી સાથે કહી નાંખુ, દરેક ભાઇએ એકી સાથે બધી વાત સાંભળી લે, સમજી જાય, અને કતવ્યપરાયણ બની જઇ આવતી કાલથીજ સ્વીય જીવનને આનંદ અનુભવવા લાગી જાય. પરંતુ એ ઇચ્છા માત્ર, મનેારથા માત્ર થયા. એક એક મનારથ પાર પડતાં પડતાં વર્ષોના વર્ષો વીતી જાય ત્યારે પ્રજામાં ઘડાય છે, તે પછી સઘળા મનેરથાનુ પરિણામ આવતાં કેટલા વખત વીતી જાય ?
છતાં જે યાગ્ય નેતા મળી જાય અને આપણે કતવ્ય પરાયણ બની જઈએ, તા ગમે તેવા ફ્રુટ કામેા પણ ગમે તેટલા ટુકા વખતમાં આટોપી શકાય. અત્યારે તે એ પણ મનારથ માત્ર જ છે.
યુવક બંધુએ ! તમે દેશના ઉદય ચાહો છે ?
અવશ્ય ચાહતા હશેાજ, પરંતુ ચાહના માત્રથી ક ંઇ વળે? દેશને ઉત્ક્રય કરવા સ્પેલ નથી, તેના પહેલાં તમારા ગામના, તમારા શહેરના, તમારી સમાજના, તમારા ધર્મના ઉદય કરવા પડશે. એ રીતે વ્યક્તિગત ઉદ્ભય કરશેા તેાજ દેશના ઉદય થશે, અંદર પેાલ હશે તે ભવિષ્યમાં આડે નડશેજ. દેશના ઉડ્ડય સાધવા નિકળ્યા પહેલાં ઉપર કહેલા તમારા અગાના ઉદય સાધ્યા છે. ? યદ્યપિ વાતે કરી હશે, પરંતુ કંઇ સેવા કરી છે ? કઇ ક્રિયાત્મક તપશ્ચર્યા કરી છે? કઈ આત્મલાગ આપ્યા છે ? પૈસા

Page #5

જૈન યુવાન પ્રત્યે કાંઇક.
૧૩૩. આપી છુટવાથી કંઈ ચાલે તેમ નથી, પરંતુ સ્વાર્થ ત્યાગ કરવો પડશે, તે કરેલ છે? નહીં તો પછી ચાહના શા કામની?
શું મનુષ્ય માત્રને નતિક જીવન ધાર્મિકતા, કે વ્યવસ્થિત સમાજની જરૂર નથી ? તમે તેને માટે કદી વિચાર કર્યો છે? કાં ન કરે! વિચાર નહીં કરો તે જરૂર પસ્તાશે. જે કંઈ સારા તો સમાજમાં છે, તે તૂટ્યા પછી સાંધતા આખે પાણી આવશે. તૂટ્યા પછી આપણા જીવનમાં અને પશુ જીવનમાં શું ફેર રહેશે ?
“યદ્યાપિ અમને ધાર્મિકતા, આધ્યાત્મિક જીવન, વ્યવસ્થિત સમાજ, વિગેરે પ્રિય છે. પરંતુ જયાં પિતાના ચાલુ સજેને પહોંચી વળવાના ફાંફા મારવા પડે છે, સાની સાથે મોભાસર જીવન વ્યવસ્થિત થાય એટલું બને તેજ બસ છે. જ્યાં સુધી તેમ નહિ થાય, ત્યાં સુધી અમે ઉપરની વાત સાંભળવાજ માગતા નથી. પછી સંઘ વ્યવસ્થામાં ભાગ લઇશું, ધાર્મિક કામે સંભાળીશું અને સિં સારા વાના થશે. હાલ એ વાત ભલા આદમી ! જવાદે.” આમ કઈ યુવક બંધુ છંછણ ઉઠશે, તેનું કેમ?
અડચણ નહીં, આપણે વિચાર ખરે હશે તે જરૂર આપણે નમ્રતા પૂર્વક આજે નહીં તો કાલે સમજાવી શકીશું જ. આપણે તેને જરૂર કહી શકીએ કે–ભાઈ !
દરેક મેભાની સામગ્રી–વૈભવ સામગ્રી ઘટાડે. મેટરને બદલે ગાડી ઘેડાથી વૈભવ માને, ગાડી ઘેડાને બદલે સીગરામથી વૈભવ માને, સીગરામને બદલે પગે ચાલવાની શક્તિમાં ખરે વૈભવ અને કુદરતની મહેરબાની માને, તમે એક વખત એમ કરશે એટલે સે એ પ્રમાણે શીખશે. એમ દરેકને જીવનકલહુ મર્યાદિત બનશે. જો તમે મોટરથી વૈભવ જાળવવા ઈચ્છશે, તે તમારે બીજો ભાઈ એરવેનથી ( વિમાન) ભર માણવા લલચાશે. મોટર ઉપર અણગમે આવશે. અને વિ. માન મેળવવા મથશે શું ત્યારે બીજા ભાઈઓ બેસી રહેશે ? જરૂર મોટર મેળવવા મથશે જ. અને પછી વિમાન મેળવવા લલચાશે. આ રીતે વૈભવ તરીકે કઈ ચીજ ગણવી ? આ સવાલનો અંત ન આવતા માનસિક કપનાઓ વધ્યે જવાની. આમ આપણે અવનતનું બીજ આપણા હૃદયમાં આ રીતે પાયે જાય છે. આ લઉં? તે લઉં ? આ સામગ્રી બેઠવું? તે સામગ્રી ગઠવું? એમ તરગે વધતા જાય છે. જે ક૯પનાને સંકેલવામાં આવે, તે જે વૈભવ હાલ વિમાનમાં બેસવાથી માની શકાય, તેજ વૈભવનો હા વિમાન હતા ત્યારે મેટરમાં બેસીને, ને મોટર નહોતી ત્યારે ઘાડા ગાડીમાં (વિકટેરીયા કે ટાંગામાં) બેસીને, ને તેની અછત વખતે સીગરામમાં બેસીને માની શકાતો હતો. મને તે એ દરેકને માનસિક આનંદ એક સરખેજ જણાય છે. આ માનસશાસ્ત્રના સૂક્ષ્મ પ્રાગ ઉપરથી એક સિદ્ધાંતની આપ ભાઈઓને ભેટ કરું છું. તે એ કે–ઉપરની ક૯૫ના ઉપરથી તમે સમજી શક્યા હશે

Page #6

૧૩૪
શ્રી આત્માન↑ પ્રકાશ,
કે આ જમાના મનની કલ્પના વધારવા માગે છે અને આપણા હિંદનું પ્રાચીન સમાજ બંધારણ આપણું જીવન મર્યાદિત બનાવવા માગે છે, આ બેમાંથી કયે માર્ગ પસ ંદ કરવા, એ સૈા સૌની ઇચ્છાની વાત છે. મારા નમ્ર અભિપ્રાય પ્રમાણે મર્યાદિત ઇચ્છા શક્તિથી માનવ સમાજ એક દર વધારે સુખના તત્વાના સ્વાદ લઇ શકે.
તેથી આપ સૌ બંધુએને જીવનસામગ્રી મેળવવા પ્રયત્ન કરવાની આડે જરાપણ આવવા માંગતા નથી, પરંતુ એટલું તે જરૂર આગ્રહપૂર્વક, વિન ંતિપૂવક આજીજી કરીને કહું છું કે જીવન સામગ્રી મર્યાદિત હાવી જોઇએ. પીત્તળના લાટથી ઉપયેાગઢષ્ટિએ પાણી પી શકાતુ હાય, તે આર્થિક દૃષ્ટિએ માટીનાં પાત્ર ટકાઉ હાય, તા ચાંદી સેાનાના લેટાની શી જરૂર ? એતે કેવળ સ્વચ્છંદજ ગણાય.
જીવન સામગ્રીને અમર્યાદિત બનાવવાથી દરેકની કલ્પના-અસ તાષિતાના જ્વાળામુખી ભભુકી ઉઠે છે. તે શાંત કરવા દેશ, વતન, વેશ, કુટુંબ, ધર્માચરણ, વિગેરેથી ઘેાડે દૂર જવુ પડે છે. વળી અસ તેષ વધતાં તેથી પણ આગળ વધી, વિદેશ જવુ પડે છે. સ્વદેશ ભૂલવેા પડે છે. વતનના સામાજીક ધાર્મિક કામા, કોટું ખિક સવાલે બીજાએ ઉપર છેડવા પડે છે. કેમ જાણે આપણને જરૂરજ ન હોય ? આપણે માટે નિરૂપયાગીજ હાય એમ માનીને તેની ઉપેક્ષા કરતા થઇ જવુ પડે છે. અસ તાષ વધતાં-જીવન સામગ્રી અમર્યાદિત બનતાં, આ પ્રમાણે ભવિષ્યમાં ભારે ભયંકર પરિણામ આવે. જો કે હાલ તુરતના વખતના વિચાર કરીએ, તે આપણે અધે રસ્તે છીએ.
જો કે જીવન અમર્યાદિત ખનાવ્યુ છે. પરંતુ તેનું છેવટનુ યાંસુધી પિરણામ આવે તેટલે સુધી આગળ વધ્યા નથી, ત્યાં સુધીમાં `ચેતી જવાના પ્રસંગ છે અને હજુ ચેતીને જે જીવન મર્યાદિત બનાવી લઇએ તા ખાત્રીથી માનજો કે વતનથી દૂર નહીં જવુ પડે. અને ધાર્મિક, સામાજીક ખાતાએ સભાળી શકશેા. નહીંતર રહ્યા ખડ્યા શહેરમાં રહેલા લેાકેા ( વૃદ્ધો } શરૂઆતમાં સભાળશે. પરંતુ છેવટે કેણુ સંભાળશે ?
મધુએ ! જીવન અમર્યાદિત બનાવીને તમે અથવા તમારી સ ંતતિ વિષ્યમાં વતન ભૂલવા માંગા છે ? દેશેાદેશ દોડશે તે જરૂર વતન ભૂલશે. વતનની સ ંસ્થાઆ, સાર્વજનિક મિલ્કતા, ધાર્મિક ખાતાએ કાને સોંપશે ? તેના ઉપયેગ કેણુ કરશે ? તમારી સંઘવ્યવસ્થા, જ્ઞાતિવ્યવસ્થા, કાણુ જાળવશે ? શું તે ખાતાના નાકરી અને અમલદારા રાખશે ? તેઓના પગાર માટે મોટા ફંડ ઉઘાડશે ? મોટા ફ્ડ કરી શકવા માટે દેશાવર મેટા ધંધા ખેડશે ? આ બધુ કરવા કરતાં ઘેર રહી કુટુંબપુરતું કમાઇ બાકીના વખતમાં હાથોહાથ ખધાં કામેા સંભાળેા, અને સ ભાળી શકાય તેટલા ઉઘાડા. આ રસ્તે ઉત્તમ નથી જણાતા ?

Page #7

જેન યુવાને પ્રત્યે કંઇક.
૧૩૫ દરેકે જીવનસામગ્રી મર્યાદિત બનાવ્યા છતાં, કેટલાકને મર્યાદિત પણ જીવન સામગ્રી ચલાવવી મુશ્કેલ પડે તે, તેઓ ખુશીથી અન્ય સ્થળે જઈ શકે, પરંતુ આ પણી કેમ કે શહેરી તરીકે આગળ પડતી હોય છે તે બહાર જાય, તો પછી બીજાઓએ શે ગુન્હો કર્યો? ને એ પણ ઉત્તરોત્તર બહાર જશે. ત્યારે તમારા વતનમાં આવવું કેમ ગમશે ? કહેશે કે ગામડાના લોકો અમારા મેટા ગામમાં રહેવા આવશે. જો તેમ થશે તો ગામડા ઉજજડ નહીં થાય? અને ગામડા ઉજજડ થશે તે પછી ખેતીનું શું ? આમ દરેક રીતે વિચાર કરતાં જીવન મર્યાદિત બનાવવું જોઈએ.
જેઓને આર્થિક મુશ્કેલી છે તેઓ દેશાવર જાય, પરંતુ જેઓ મર્યાદિત જીવનમાં સારી રીતે રહી શકે તેટલી આર્થિક સંપત્તિ ધરાવતા હોય, તેઓએ વધારે અસંતોષી બની શા માટે ઉપર કહ્યા પ્રમાણે સમાજનાં જીવનમાં ઝેર પાથરવું જોઈએ. તેઓ સંતેષી પ્રવૃત્તિ રાખતા થાય તે બીજા પણ શીખે.
યદ્યપિ આ લખાણ જુના અઠંગ વ્યાપારીઓ, અને ધન મેળવવામાં રસબસ ઉંડા ઉતરેલા ભાઈઓનાં હદયને અસર કરવા સમર્થ થશે કે કેમ ? એ સંશય છે. પરંતુ જે યુવાનેએ ભવિષ્યની પ્રજામાં પિતાનું જીવન માભાસર ટકાવવું હોય, તેણે તે જરૂર આ લખાણને મર્મ સમજવો જોઈએ. તેથી જ તેવા યુવકોને ઉદ્દેશીને લખ્યું છે.
બંધુઓ ! રાહ જોઈ બેસી રહેશે, તો જ્યારે અનિષ્ટ પરિણામ સામે આવીને પિતાના ભયંકર ડાળા ઘુરકાવશે, ત્યારે તમારા (તમારી સમાજના) હાથ પગ એટલા બધા નબળા પડી ગયા હશે. તેમ (તમારી સમાજ ) એટલી બધી અશક્ત બની હશે કે પછી તેને પ્રતીકાર (ઉપાય) તમારા હાથમાં નહીં રહે.
માટે જે પોતાની સમાજને, કહો કે પોતાનાં સામાજીક, ધાર્મિક જીવનને કહો, પરંતુ જો વિચાર કરવામાં ન આવે, તો જરૂર સમાજ નષ્ટ થાય, શું આપણને સામાજીક, ધાર્મિક જીવન અનિષ્ટ છે ? તે જીવન તમને નકામું જણાયું છે? જે તેમ જણાયું હોય તો જરૂર તેને નષ્ટ થવા દે. પરંતુ હું ધારી શકું છું કે હજુ આપણે એટલા બધા પતિત થયા નથી. હજુ આપણને આપણું સામાજીક અને ધાર્મિક જીવન પ્રિય છે.
બંધુઓ ! આપણી પાસે ભગવાન મહાવીર પ્રભુ કે જેઓનો એકલા જગતનું નહીં, બલકે પ્રાણીમાત્રનું કલ્યાણ કરવાનો ઉદ્દેશ છે, અને તેજ ઉદેશને સિદ્ધ કરે તેવો તેમનો ઉપદેશ આગમોમાં ભર્યો પડે છે. તે ઉપદેશનું રહસ્ય જગની મિલ્કત છે. પરંતુ જગત્ જાગૃત થયું નથી, ત્યાં સુધી તે સાચવી રાખવાને ભાર આપણું ઉપર છે. જ્યારે જગત કઈક જાગશે, અને તેમના ઉપદેશની કિંમત

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આંકતું થશે, ત્યારે ગ્યતાનાં પ્રમાણમાં તેમાંથી થોડું થોડું આપણે આપીશું. એ ખાતર પણ આપણે આપણી સમાજ, ધાર્મિક તત્વો અખંડ પરિશ્રમે જગમાં અક્ષત રાખવા જાગૃત થવું જોઇશે.
બંધુઓ ! હવે ક્યાં સુધી ઉંઘશે? તમારું સંઘબળ ટકી રહે માટે જાગૃત થાઓ. જે તમારૂં સંઘબળ તમને વાસ્તવિક રીતે અનિષ્ટજ જણાતું હોય તે ભલે તેને નાશ થવા દેજે. પરંતુ જે ઈષ્ટજ હોય તો તે ખાતર ગમે તેવાં કબ્દ સહન કરવા, ગમે તેવા ભેગ આપવા, અને સ્વાર્થ પરાયણતાને ત્યાગ અથવા મર્યાદા બાંધવા જરૂર તૈયાર થવું જ પડશે.
બસ, બંધુઓ ! કર્તવ્ય પરાયણ બની જાઓ, વાતોથી કંઈ નહીં વળે, ક્રિ યાત્મક બને. જે તમને મેટર ખાતર વતન છોડવું પડતું હોય છે, તેનો મેહ છેડો. કૅલર, ટાઈ, કે બંગલા ખાતર વતન છોડવું પડતું હોય તે તેને પણ મેહ છેડો. યદ્યપિ બંધુઓ ! વતન છોડીને ઉપરની ચીજો તમે મેળવી શકે, પરંતુ જાણ્યે અજાણે તમારે વતન, ધર્મ, જાતિ, સમાજ, વિગેરે વેચવાં પડે છે, અને તેને બદલે તમે માત્ર વૈભવની ઉપરની ચીજો ખરીદે છે. એ જરા ઉંડા ઉતરીને વિચારશે તે જરૂર સમજશે. છેલ્લા દશ વર્ષ માં તમારા વતને કેટલા યુવાનોને સંઘર્યા ? ને કેટલા બહાર ગયા? તેનો હિસાબ કાઢશે. તેથી જીવન મર્યાદિત બનાવી આ
ગ સામાજીક જીવન વ્યવસ્થિત બનાવે. જ્યારે સામાજીક જીવન વ્યવસ્થિત બ. નશે ત્યારેજ નીતિ, ધર્મ, અર્થ, કામ વિગેરે અવ્યવસ્થિત થઈ ગયાં છે. તે પણ વ્યવસ્થિત બનશે. પછી સમાજ, ધર્મ વિગેરે જળવાશે. જો તમે જાગૃત નહીં થાઓ, તે તમારા વખતમાં અનિષ્ટ પરિણામ શું આવશે, પરંતુ તમારી સંતતિના વખતમાં વધારે પરિણામ આવશે, અને તે તેનો પ્રતિકાર કરવા અશકત હશે. આ રીતે સંતતિ માટે મિલકત અને બંગલાઓને વારસો મુકી જવાને બદલે તેઓનું જીવન સુદઢ બનાવીને ખરે વાર આપવાના પ્રયત્ન કરે. અને જે શક્તિ નહીં હોય તે મિલકત વિગેરેનો ગમે તેટલા વારસે આવ્યા હશે તોપણું ગુમાવી બેસતા વાર નહીં કરે. માટે આમ ભવિષ્યને વિચાર કરીને બંધુઓ! અવળી પ્રવૃત્તિઓ છેડે, ને કંઈક હવે આજુબાજુ, આગળ પાછળ એમ દરેક તરફ તપાસી જોઈ ચાલતાં શીખો.
આજે નહીં ચેતો, તે ઠોકર ખાધા પછી કાલે ચેતશે. પરંતુ યાદ રાખજે પ્રતિ દિવસે તમારી સામાજીક અંતઃશકિત ઘસાતી જાય છે. એટલે આજ કરતાં આવતી કાલે હેજ નબળાઈમાં વધારે થશે. પછી જાગશે ત્યારે વધારે બળ કરી ઉન્નતિ સાધી શકશો. વહેલા ચેતનારને ઓછી મહેનત પડશે. આ અટકળ સિદ્ધાંતને મમ ગહન છે. સમજદાર માટેજ પ્રવૃત્તિ હોય છે. જાગૃત થાઓ, વા ન થાઓ; તેને માટે મારી તે તટસ્થતાજ છે. પરંતુ માર્ગ બતાવે તે મારું કર્તવ્ય સમજું છું.
પ્રભુદાસ બેચરદાસ પારેખ.
—૦૦૦૦૦૦૦૦-zલ્મ

Page #9

૧૩૭
આપણું બુરી આદતે સુધારી લેવાની જરૂર. આપણું બૂરી આદતો સુધારી લેવાની જરૂર.
લે, સગુણાનુરાગી મુનિમહારાજશ્રી કપૂરવિજયજી. ૧ જેથી આપણું અને આપણી પ્રજા વિગેરે આસપાસનાં સંબંધી જનોનું હિત બગડે ( અહિત થાય છે એવી બૂરી આદરે આપણે યત્નપૂર્વક તજવી જોઈએ. સુખી થવાના એજ ખરો ઉપાય છે. - ૨ ક્રોધ–રોષ, દ્વેષ, ખાર, ઇર્ષ્યા, અદેખાઈ અને વેરઝેર કરી વધારવાની બૂરી આદતથી સ્વપરને કેટલી બધી હેરાનગતિ થાય છે? કેટલાં બધાનાં લોહી અવદાય છે ? અને કેટલાં બધાંની એમાં સંડોવાયાથી પાયમાલી થવા પામે છે?
૩ ક્ષમા–સહનશીલતા, ધીરજ-શાન્તિ, સમતા–મધ્યસ્થતા, ન્યાય-નીતિ ને નિપેક્ષતાનું સેવન આદર સહિત કરવાથી વપરનું કેટલું બધું હિત સધાય છે?
અહિત થતું અટકે છે, લાજ પ્રતિષ્ઠા વધે છે, સુખ સંપત્તિ મળે છે અને ચેખે ચિત્ત શુદ્ધ દેવગુરૂ ને ધનતત્ત્વનું યથાવિધિ આરાધન કરી ઉત્તરોત્તર અધિકાધિક આત્મ ઉન્નતિ સધાય છે, અને અનેક ભવ્યાત્માઓને માર્ગદર્શક બનાવાય છે.
૪ મિથ્યા માન–અહંકાર, મદ-ગર્વ ને ઉદ્ધતાઈથી થયેલી અને થતી ખવા. રીને ખ્યાલ બાંધી, તેમજ એથી ભવિષ્યમાં થનારી અવશ્ય ઉપાધિને કંઈક વિચાર કરી, તેથી વિરમવું ઘટે છે.
૫ વિનય-મૃદુતા, નમ્રતા-સભ્યતા સહિતે ઉચિત આચરણથી સ્વપરને કેટલો બધે લાભ (ગુણ) વધે છે ? એ અજબ વશીકરણથી કેટલાં બધાં શત્રુ સુદ્ધાં વશ થઈ જઈ મિત્ર જેવાં બને છે? અને આ લેક તેમજ પરલોક સાધનમાં કેટલી બધી અનુકૂળતા થવા પામે છે? ધર્મનું મૂળજ વિનય જાણી, સહુએ તેનું સાદર સેવન કરવું ઘટે છે.
૬ માયા–કપટ, છળ-પ્રપંચ. દગે, વિશ્વાસઘાત ને દંભ રચનાવાળા મુગ્ધ
પર વંચના કરવા જતાં પોતેજ કેટલાં બધાં ઠગાય છે ? ખરા સુખથી વંચિત રહી સમ સર્વત્ર દુ:ખી દુ:ખી ને દુ:ખી જ થયા કરે છે.
૭ સરલ સ્વભાવી ભેળા ભદ્રક પરિણામીનું જ કલ્યાણ થવા પામે છે. ૮ લોભ- તૃષ્ણાવશ સ્વાર્થ અંધ બનેલા જીવોના દુ:ખનો પાર રહેતું નથી. ૯ સ્વાર્થ ત્યાગી, પરદુઃખભંજન, સંતોષી જનેજ સર્વત્ર ખરૂં સુખ મેળવી
શકે છે.

Page #10

૧૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
૧૦ રાગ દ્વેષ વશ થવા હિંસા, અસત્યાદિક પાપ--૫ કથી પેાતાના આત્માને
ખરડે છે.
૧૧ સમતાભાવી તત્ત્વર'ગી વડભાગી ઉક્ત અનેક પાપસ્થાનેાથી સહેજે મચે છે, ૧૨ મેાહુઅ ધ જીવા ખાટા માર્ગે દોરવાઇ જઇ, અનભાગી થઇ દુર્ગાંતિ
માં પડે છે.
૧૩ મેાહને જીતનારા સાથે માગે સંચરી સહેજે ભવસાગર તરી, ત્રીજાને તારી શકે છે. ઇતિશમ્.
શાસનસેવા કરવા ઇચ્છતા સહુ ભાઇ મ્હેનાએ સાધાઁ ભાઇ મ્હેના પ્રત્યે કરડાઇ નહીં રાખતાં શુદ્ધ પ્રેમભાવથી કુશળ વ્યવહાર આદી જોઇએ.
લે સ. મુ. ૭. વિ.
૧ કૂવામાં હાય તા હવાડામાં આવે એ કહેવત સાચી છે. આપણા સહુ સાધમી ભાઇ વ્હેનેા ખધી વાતે સુખી હોય, અંતરમાં તત્ત્વ પ્રકાશ હાય, નિર્મળ શ્રદ્વા હાય અને આચરણ પણુ સાચા જૈનને છાજે એવુ શુદ્ધ-સરલ-નિષ્કપટ હેાય તે સ્વહિત–ઉન્નતિ કરવા સાથે પેાતાના સાધી ભાઇ મ્હેનેાની ઉન્નતિ થાય એવી મમતાભરી લાગણી તેના દીલમાં સહેજે રહેવા સ ંભવ છે, પરંતુ જેમનામાં ઉક્ત વસ્તુને સદ્દભાવજ ન ાય તે અન્યને કર્યાંથી નીહાલ કરી શકે ?
૨ ઉત્તમ ચિન્તામણિ સમાન ધર્મની પ્રાપ્તિ થવાથી દુ:ખ, દારિદ્ર ને દિનતાદિ એકાએક દૂર થઈ જાય છે. પરંતુ પાત્રતા-લાયકાત વગર પવિત્ર ધર્માંની પ્રાપ્તિ થઇ શકતી નથી અને તેના વગર દુ:ખને! અંત આવવાનો નથી.
૩ વીતરાગ પરમાત્મા જેવા પરમદેવ અને સાધુ--નિ થ જેવા ત્યાગી ગુરૂના પંજો અડ્યોજ હોય તેનામાં ભુંડી સ્લા અંધતા-મલીન વાસનાએ રહેવા કેમ પામે ? તેનું હૃદય શુદ્ધ પ્રેમભર્યું ને વિશાળ થયા વગર કેમ રહે ? પારસના સંગે લેહ પણ કાંચનજ મને.
૪ દરેક શાસનપ્રેમીના દીલમાં સહુનુ હિતચિન્તનરૂપ મૈત્રીભાવ, દુ:ખીનુ દુઃખ દૂર કરવા રૂપ કરૂણાભાવ, સુખી તથા સદ્ગુણીને દેખી દીલમાં પ્રમુદ્રિત થવા રૂપ પ્રમાદભાવ અને પરદેષની ઉપેક્ષા કરવા રૂપ ઉપેક્ષાભાવ સદેાદિત–કાયમ જાગૃત રહેવેાજ જોઇએ. એથીજ પવિત્ર ધર્મની ચેાગ્યતા અને પ્રાર્રમ તથા રક્ષા થઈ શકશે. ઉકત ભાવ વગરની સર્વ ધર્મકરણો નિષ્ફળપ્રાય છે.

Page #11

પરમાત્મપણું પ્રાપ્ત કરવા માટે કેવા પ્રયત્નોની જરૂર છે? ૧૩૯ ૫ ચિન્તામણિ રત્ન સમાન ધર્મ ખરા પાત્રજનોમાંજ ટકી રહે છે. તેવાં ધ. મીંજનેને શુદ્ધ પ્રેમભાવથી આદર-સત્કાર કરનાર પણ ઉક્ત ધર્મને યેગ્ય બને છે. ધર્મની રક્ષા તથા પુષ્ટિ કરનારની રક્ષાને પુષ્ટિ ધર્મ કરે છે. પરંતુ જે જડબુદ્ધિજનો પવિત્ર ધર્મનો તથા ધમજનોનો અનાદર કરે છે તેઓ તે હાથે કરીને પોતાનું ભવિષ્યજ બગાડે છે. કહ્યું છે કે ધર્મના પ્રભાવથી સુખ સમૃદ્ધિ પામ્યા છતાં જે મંદ બુદ્ધિજને એજ ઉપકારી ધર્મનો વંસ-નાશ કરે છે તે સ્વામીહી યા આત્મદ્રોહીનું ભવિષ્ય કયાંથી સુધરશે ? તેમનું શ્રેય શી રીતે થશે ?
૬ અહિંસા, સંયમ અને તપ લક્ષણ પવિત્ર ધર્મ જાતે કર્યો છતો, કરાવ્યું છત કે અનુમોદ્યો છતે મહાફળ-લાભ આપે છે. ધમીજનને યથાયોગ્ય સહાય આપનારા ધર્મને જ ઉત્તેજન આપે છે, પરંતુ જે હીનબુદ્ધિ જને તેમના માર્ગમાં વિનો ઉભા કરી તેમને હણું બનાવવા નબળો પ્રયત્ન કરે છે, તેમને તેમની બરી કરણીનું નબળું ફળ–પરિણામ મળતાં જરૂર શેસવું પડે છે. તેથી તે નબળો પ્રયત્ન નહીં કરતાં સ્વપર હિત–ઉન્નતિ થાય તેવો સફળ પ્રયન જ કરવા ઉજમાળ રહેવું ઘટે છે.
૭ પ્રિયધમી અને દઢધધીજનો ઉપર અવિહડ પ્રેમ રાખવા દરેક ભવ્યાત્માએ લક્ષ રાખવું ઘટે, એથી પવિત્ર ધર્મની રક્ષા ને વૃદ્ધિ સાથે આપણી પોતાની ઉન્નતિ સધાય છે-આપણું હૃદયભૂમિ ઠીક ખેડાઈને સાફ બને છે, તેમાં રૂડાં બીજ સંસ્કાર રોપાય છે અને પરિણામે આપણે મહાલાભ પામીયે છીયે.
ઇતિમ -આ % 95પરમાત્મપણું પ્રાપ્ત કરવા માટે કેવા
પ્રયત્નની જરૂર છે?
અનાદિકાળથી પરિભ્રમણ કરનાર આ આત્માએ પિતાનામાં છુપાઈ રહેલ પરમાત્મપણું પ્રગટ કરવાને ખરેખર પ્રયત્ન નહીં કરવાથી જ ચાલુ સ્થિતિ રહેલી છે, જેથી દરેક ભવ્યાત્મામાં છુપાઈ રહેલ પરમાત્મપણુ પ્રગટ કરવા ઉદ્યમ કર જોઈએ. શ્રી મહાવીર પરમાત્મા જેવા મહન પુરૂષે એક રીતે મનુષ્યપણાનું ખરૂં તત્વ પ્રગટ કરનાર છે. અનેક પાપકર્મોથી પોતાના ખરા સ્વરૂપને જેણે અંધારામાં રાખ્યું છે તેવા આત્માને ફરી પ્રકાશમાં લાવવાને સમર્થ છે. હાલમાં નિ થતી નામની પરમાત્માની પૂજા-ભક્તિથી નહીં, પરંતુ એક ચિત્તથી, અમય, અરેચકપણું અને અદ્વેષપણાથી જ તે પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે. અવનતિના ખાડામાં પડતાં પ્રાણીને હાર આવવાને જ્યારે બીજા કેઈપણ સાધન નકામા થઈ પડે છે ત્યારે પરમાત્માના વચને કે જે શાસ્ત્રોમાં છે તે જ માત્ર તેની ઉન્નતિનો માર્ગ બતાવે છે.

Page #12

૧૪૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સત્ય મેળવવા માટે માનસિક પરાવર્તન થવું જ જોઈએ કે જેને સંભવ ધાર્મિક-નીતિમાન પુરૂને ખાત્રી આપવાનું મુશ્કેલ નથી. કેઈ મનુષ્ય ગમે તેટલા અજ્ઞાનમાં ગુંગળાઈ ગયો હોય તે પણ તેનાં આંતરિક આત્મામાં પોતે મૂળ સ્વરૂપ ગુમાવેલું હોતું નથી, જેમકે એક અકાર્ય કે અચાર સેવન કરતાં પહેલાં પ્રથમ ક્ષણે મનુષ્ય અટકે છે, તેને આત્મા ના પાડે છે, પછી અજ્ઞાનતાના દબાણથી-જોરથી તે આચરે છે, જેથી અજ્ઞાનથી કે કર્મથી ભ્રષ્ટ થયેલા મનુષ્યને જે કોઈ પ્રસંગે બાહ્ય કે આત્યંતર સ્વરૂપે જે કદાચ પરમાત્મપણાને વેગ થાય તે તેના સંપૂર્ણ પ્રભાવથી સત્ય સ્વરૂપની (પોતાના સ્વરૂપને ઓળખવારૂપી જ્ઞાનની) સુંદર તાનું પ્રતિબિંબ પડતાંજ છુપાઈ રહેલી ગુપ્ત શક્તિઓ મૂળ સ્વરૂપે જાગૃત થતાં તે પિતાના સ્વરૂપને–જતને ઓળખી શકે છે. આવી રીતે અજ્ઞાનપણની સામે થઈ પોતાના મૂળ સ્વરૂપ શોધવા, અને તે શી રીતે શોધાય તેવા પ્રયત્ન કરવા માટેની નિરંતર દરેક મનુષ્યને ધર્મક્રિયાઓ-કરણીઓનો ઉદ્યમ લેવો જોઈએ કે જેથી એમ કરતાં કરતાં અંતરમાં સત્ય સ્વરૂપ જાગૃત થશે અને ત્યારેજ સત્ય સ્વરૂપની શુદ્ધ પ્રતીતિ વયમેવ પ્રગટશે. શાસ્ત્રકાર મહારાજે તે દરેક ક્રિયા આવું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરાવનારી બતાવેલી છે, છતાં વર્તમાનકાળમાં આપણી પ્રવૃત્તિઓ વિચારીશું તે માલમ પડશે કે જે જે કાર્યો (ક્રિયાઓ) થાય છે તેમાં કાંતે એક બીજાનું અનુકરણ થાય છે, તેમાં કેટલીક ક્રિયાઓ માત્ર કીત્તના લાભે કે વાહવાહ કહેવરાવવા માટેની દેખાય છે, કેટલીક વગર સમજે થાય છે, કેટલીક સમયને પ્રતિકૂળ થાય છે. દાખલા તરીકે એક વરઘોડો ચડાવવો તે પણ વાહવાહ કહેવરાવવા કે ચડાવનારના કીર્તિ અને થવા અભિમાન માટે જે થઈ પડે છે, તેને બદલે શાસનો પ્રભાવ વધે કે તે કિયા કરનારના આત્માની નિર્મળતા થવા માટે તે હેવું જોઈએ. વળી તે સાથે તે વખતના જમાનાને અનુકુલ છે કે કેમ? તે પણ જેવું જોઈએ, વળી બીજું સ્વામિવાત્સલ્ય કે જેને અર્થ પિતાને ધમીબંધુ અજ્ઞાની, રેગી, દુઃખી, વિદ્યા મેળવવા આજીવિકાના સાધન વગરનો હોય કે કોઈ બીજા પ્રકારે સીદાત હોય તેને તેવી તેટલી મદદ કરવી, આ તેને ખરો અર્થ છે અને હવે જોઈએ, છતાં તેવી સંભાળ, તેવું સ્વામિવાત્સલ્ય, થયેલ કયે સ્થળે કયા મનુષ્યો કરે છે તે આપણે જોઈએ છીએ, તેને બદલે હાલના જમાનામાં જ્યાં જ્યાં બેચાર વર્ષે કાંતે દુકાળ, કાંતે રોગપદ્રવ આવી ઉભા છે અને જે પ્રસંગે ખરેખરી મદદની જરૂર હોય છે તેવા પ્રસંગ માટે કેટલા મનુષ્ય કટિબદ્ધ થઈ તેવાઓના દુઃખ દૂર કરવા દ્રવ્ય અને જાતિભેગ આપી તૈયાર રહે છે? કોમમાં ગરીબાઈ વધતી જતી હોય, શિક્ષણ વગર બાળકે રહેતા હોય, ધંધા વગર ધર્મબંધુઓ રઝળી ભીખ માંગતા હોય તેવા પ્રસંગોએ કેવા સ્વામિવાત્સલયની જરૂર

Page #13

પરમાત્મપણું પ્રાપ્ત કરવા માટે કેવા પ્રયત્નની જરૂર છે?
૧૪૧
છે તે વિચારવાનું છે. શરમે, દબાણે, કીર્તિએ કે વ્હીકે નામની થતી ટીપમાં પૈસા ભરી યશ લે છે અને જયાં નામના રાખવાની હોય તેવા પ્રસંગોએ ગમે તેટલા પૈસા આપે છે અને તેવા પ્રસંગે એ કહેવાતું સ્વામિવાત્સલ્ય એક સાથે એક દિવસે સાથે તમામ સમુદાયનું એકઠું ભેજન આપી–કરી હજારો રૂપીયા ખરચી નાખે છે, જે કે તે અયોગ્ય છે એમ કહેવાને હેત નથી, પરંતુ ક્યા પ્રસંગે આપણું ધર્મબંધુઓને કેવી મદદની જરૂર છે તેને માટે તે વખતે કે અગાઉથી તૈયારી કરી રાખેલી હતી નથી અને માત્ર નામનાની ખાતર હજારે રૂપીયા ખર્ચાય છે, જેથી જે કાળમાં અથવા જે સમયે જે જાતનું સ્વામિવાત્સલ્ય થવું જોઈએ તે જાતનું નહીં થતું હોવાથી તેવી ક્રિયા કરનારને માત્ર કીર્તિદાન કે વાહવાહ સિવાય ફળ મળતું નથી, વળી સામાયિક જેવી અપૂર્વ ક્રિયામાં પણ મન, વચન, કાયાની જે પ્રકારે શુદ્ધિ રાખવી જોઈએ, તેટલા વખતમાં જે સમતા, ધ્યાન, માનસિક નિર્મળતાના વિચારો આવવા જોઈએ, તે નહીં આવવાથી પણ જોઈએ તેવું ફળ મળતું નથી. વળી પરમાત્માની પૂજા દેવાલયમાં કરતી વખતે દ્રવ્યપૂજામાં જ્યારે લા બે વખત ગાળવામાં આવે છે ત્યારે ભાવ પૂજામાં તેવી કુરસદ રહેતી નથી, આવી સ્થિતિ જ્યાં છે ત્યાં મનની એકાગ્રતા-તલ્લીનતા વિષે તે વિચારજ શું કરે? શાંત પરમાણુઓથીજ ભરિત દેવાલય, શાંત મુદ્રાથી બીરાજીત તેમાં પરમાત્માની અપૂર્વ મૂર્તિ, છતાં વિકાર ભાવે મનની ચંચળતા તે દૂર થતાં નથી, પરંતુ મનની અને વચનની પણ શાંતિ–એકાગ્રતા રહેતી નથી, જ્યાં એક મનુષ્ય ચૈત્યવંદન કરતાં પ્રભુભક્તિનું સ્તવન બોલે છે ત્યાં બીજે બીજી રીતે બોલે છે, ત્યાં વળી પૂજારી ઘી બેલી ઘંઘાટ મચાવે છે, વળી મને નુષ્ય બીજી રીતે ગડબડ કરે છે એટલે કદાચ કોઈ ધ્યાન કરતું હોય કે સ્તવનાદિકમાં તલ્લીનતા તેને થતી હોય તો પણ આ બધી પ્રવૃત્તિઓ અવિવેકવાળી એવી દેખાય છે કે, એક બીજાને અગવડ કરનારી અને શાંતિને લેપ કરનારી દેખાય છે, વળી કેટલેક સ્થળે તે પૂજા પ્રથમ કરવા વગેરેની પણ રસાકસી અને ગડબડાટ, શેરબકોર વગેરે મચેલે જોઈએ છીએ, જે અપૂર્વ સ્થળમાં સમતા, શાંતિ, સગવડતા, સહેદરતા વગેરે જોઈએ ત્યાં તેથી ઉલટું દેખીયે છીયે, જેથી શાસ્ત્રકારે ફરમાવેલ આજ્ઞાની દરકાર નહીં હોવાથી, સમયને નહીં ઓળખતા હોવાથી, ધર્મઘેલાપણુથી, પક્ષપાત અને કીર્તિની અભિલાષાપણાને લઈને અને છેવટે અજ્ઞાનપણાને લઈને ધર્મના આવા અપૂર્વ શાંતિના સ્થાને અને તેના ઉત્તમ અનુષ્ઠાને જે પ્રાણીઓને અક્ષય સુખ, શાંતિ ઉત્પન્ન કરાવનારા છે, તે આલંબને આત્માને જોઈએ તેવા લાભદાયી થઈ પડતા નથી.
અમારે એક ઇતર દર્શનના એટલે કે રેમન કેથલિકના દેવળની શાંતિ માટે કહેવું પડશે કે તેઓના દેવળમાં તે ધર્મવાળા જ્યારે રવીવારે બંદગી-પ્રાર્થના કરે છે ત્યારે કેવી શાંતિ, કેવી એકાગ્રતા, કેવી એક તલ્લીનતા જોવામાં આવે છે, તે જેઓએ

Page #14

૧૪૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ત્યાં જોયું હશે તેને માલમ છે, છતાં આપણાં ધર્મસ્થાને કે જ્યાં અનંતગણુ મનુષ્યમાં શાંતિ વગેરે જોઈએ તેને બદલે શું સ્થિતિ છે તે સૌ કોઈ જાણે છે. શાસ્ત્રકારે જે ફરમાવેલ છે તેની દરકાર વિનાના અને સમયથી પ્રતિકૂળ વર્તનારા ધર્મની, રાજનીતિ, દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવની અવગણના કરનારા આપણે અનેક પ્રયાસે આવી રીતે કરીયે તે સત્ય સ્વરૂપ શી રીતે બહાર આવે તે સમજી શકાતું નથી. જેથી તે માટે શું કરવું જોઈએ અને પરમાત્મપાણુ પ્રાપ્ત કરવા માટે કેવા પ્રયત્નો કરવા જોઈએ તે હવે જણાવવાનું છે.
(ચાલુ.).
મોહરાજ–પરાજય,
નાટકને પરિચય.
(ગતાંક પૃષ્ઠ-૯૭ થી) નાટયની રીત્યનુસાર નટી સૂત્રધારને પૂછે છે કે “સંઘની આજ્ઞાનુસાર તું
કૃતાર્થ થઈ શકે તે અભિનવ પ્રબંધ કોઈ છે?” જ્યારે લેખક અને સૂત્રધાર જણાવે છે કે “મોઢવંશના મુકુટ સમાન, મંત્રી ધનનાટકને રચના દેવ અને તેની ધર્મપત્ની રુકિમણીની કુક્ષિથી પ્રસૂતિ પામેલ સમય, શ્રીમાન કવિ યશપાલ વિનિર્મિત મેહરાજ-પરાજય નામનું
નાટક છે.” સૂત્રધારના કથનાનુસાર જ્ઞાત થાય છે કે નાટયકારનું નામ યશ:પાળ છે. સૂત્રધાર પ્રબંધને નિર્દેશ કરતાં નાટયકારની સામાન્ય ઓળખાણ આપ્યા ઉપરાંત કેટલીક વિશેષ સામગ્રી પણ રજુ કરે છે. તેના પિતાને મંત્રી તરીકે વર્ણવે છે, અને બીજાં કેટલાંક વિશેષણે યશ:પાલનાં વર્ણવે છે. તેમાં જણાવે છે કે “ચક્રવતિ શ્રી અજયદેવના ચરણારવિંદને રાજહંસ સમાન, સર્વ વિષયગ્રાહી વિશુદ્ધ બુદ્ધિના વિલાસના ભુવન સમાન, નિષ્કપટી રાજનીતિરૂપ પ્રમદાના વદનનું રૂપ નિહાળવાને દર્પણ સમાન, વ્યાપારીઓની કમલાના ( લક્ષ્મીના ) કુચ કલશ ઉપર મુક્તાફળના હાર સમાન, અભિનવ કાવ્ય-પ્રબંધાદિ રચવામાં તેની પ્રતિભા અનુપમ હતી અને પરમાર્વત. આ દર્શાવેલ છ વિશેષણેથી યશ: પાળની યોગ્યતા વિષે આપણને કંઈક ખ્યાલ આવી શકે છે. આમાં ચક્રવર્તિ જયદેવને જે ઉલેખ છે, તે રાજા કુમારપાળની પછી રાજ્યસિંહાસને આવનાર અજયપાળ સમજો, અજયપાળને માટે ઇતિહાસમાં જે કે મહત્વનું સ્થાન નથી, તેમ તેને રાજય-કાળ અતિ કુત્સિત રીતે પસાર પામે છે, છતાં કવિ તેને ચક્રવર્તિ તરીકે નિર્દેશ કરે છે. પ

Page #15

મોહરાજ-પરાજય નાટક. રંતુ “રાજહંસ ' ના વિશેષણથી સમજાય છે કે કવિ તેને આશ્રિત હતું અને તે સમયના સામાન્ય નિયમાનુસાર રાજાઓ પછી ભલે તે નાના હોય કે સ્ફોટા, સારા હોય કે ખરાબ, પણ તેઓને માટે ચક્રવત્તિ વિશેષણ સાધારણ થઈ પડયું હતું. આને માટે આ નાટકમાંથીજ સબળ ઉદાહરણ મળી આવે છે. નાટકના સેળમાં પાના ઉપર કુમારપાળનો ચક્રવતિ તરીકે ઉલ્લેખ કરેલ છે. તેમજ અન્ય સ્થળે પણ ધુરંધર રાજા સિદ્ધરાજ અને બીજા ભીમદેવ માટે પણ ચકવતિ શબ્દ વાપરેલ છે. હવે આ ત્રણ રાજાઓની સરખામણીમાં અજયપાળને કેમ મૂકી શકાય ? આ ઉપ
થી તેમ અન્ય શિલાલેખે ઉપરથી એમ અનુમાન થાય છે કે રાજાઓની વંશાવલીમાં જ્યારે કોઈ રાજા નામાંકિત થાય છે ત્યારે તેની પૂર્વેના તેમ તેની પછીના સર્વ રાજાઓને તે નામાંકિત રાજાની માફક સ વિશેષાનો ઉપયોગ કરાય છે.
હવે યશપાલન વિશેષણેને પૃથ પૃથક્ વિચાર કરવાથી યશપાળનું સ્થાન સમજી શકાશે. પહેલા વિશેષણમાંજ તેને “અજયપાળના ચરણકમળને રાજહંસ” તરીકે વર્ણવ્યું છે. તેથી તે તેના રાજ્યમાં કોઈ સારા સ્થાન ઉપર નિયુક્ત હોવો જોઈએ. કંઈક એમ પણ સૂચન થાય છે કે તે થારાપદ્ધ (વર્તમાન કાળનું
થરાદ’ પાલનપુર પાસેનું ) ને બે હતે. આથી રાજ્યમાં તેનું સ્થાન ઠીક ગણું શકાય. બીજા વિશેષણમાં તેની બુદ્ધિ માટે તેને સર્વમુખી કહેવામાં આવ્યો છે. રાજ્યની નીતિઓ માટે તેને દર્પણની ઉપમા આપવામાં આવી છે, અને વ્યાપારીઓમાં પણ લહમીથી હેનું સ્થાન ઉન્નત જણાય છે. કાવ્યો રચવામાં પણ તેની અદભુત શક્તિ વર્ણવવામાં આવી છે અને છેવટે તેને પરમાર્વત તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યે છે. વિશેષણેથી એમ અનુમતિ બંધાય છે કે રાજ્યમાં, નૈપુણ્યમાં, રાજ્યનીતિમાં, સાહિત્યમાં, લમીમાં અને ધર્મમાં તેનું સ્થાન ઉચ્ચ હતું.
કવિના વિશેષ ઉપરથી અને નાટકના અધ્યયનથી એમ કહી શકાય કે કવિની અન્ય પણ કંઈક કૃતિ હોવી જોઈએ. પરંતુ અધુના તો આ નાટય સિવાય અન્ય કંઈપણ કૃતિ ઉપલબ્ધ નથી. આપણે જેનેના નાટયસાહિત્યમાં આ નાટકનું કેવું સ્થાન છે તે માટે આપણે આગળ વિચારશું. હવે આને રચના - મય વિચારીએ. એ તો નિશ્ચિત છે કે અજયદેવના રાજ્યકાળમાં આ નાટક રચવામાં આવ્યું હતું અને ઈતિહાસથી અજયદેવને રાજ્યકાળ વિ. સં. ૧૨૨૯ થી ૧૨૩૨ આવે છે. એટલે નાટકને રચના-કાળ આ સમયમાં નિર્ણિત થાય છે.
થારાપદ્રમાં કુમારપાળે બંધાવેલ કુમારવિહારમાં, શ્રી વીરજીનેશ્વરના યાત્રા મહોત્સવ પ્રસંગે એકત્રિત થયેલ અસંખ્ય સામાજીક સમુદાયને વિશુદ્ધ રસનું પાન કરાવવાને આ નાટયગ ભજવી બતાવવામાં આવ્યું હતું.

Page #16

૧૪૪
શ્રી આત્માને પ્રકાશ. નાટકમાં શી શી વસ્તુસંકલના આવે છે, તેના માટે કવિએ એક કલેકદ્વારા જણાવ્યું છે તે નીચેના લેકથી સમજાશે–
पद्मासन कुमारपालनृपतिजज्ञे स चन्द्रान्वयी जैन धर्ममवाप्य पापशमनं श्री हेमचन्द्राद्गुरोः। निर्वीराधनमुज्झता विदधता द्यूतादिनिर्वासनम्
येनैकेन भटेन मोहनृपति जिग्ये जगत्कण्टकः ॥
કમલાના ભુવન સમાન, ચંદ્રવંશીય કુમારપાળ શ્રીમાન સદ્દગુરૂ હેમચંદ્ર થી પાપશમનક જૈનધર્મ પામ્ય, પામીને નિર્વશીઓનું ગ્રહણ કરાતું ધન, તે લેવાને પ્રતિબંધ કર્યો, વૃતાદિ મહા વ્યસનનો નાશ કર્યો અને જગતમાં કંટક સમાન જે મહતૃપતિ તેને જેણે એકાકી છતાં જીતી લીધો.” આ ઉપરથી નાટયવસ્તુ વાચકના ધ્યાનમાં આવી શકે છે. હવે તેને ક્રમવાર પરિચય તપાસીયે.
( ક્રમશ:) રા. રા. છોટાલાલ મગનલાલ શાહ.
ભવ્ય જીવોને સંબોધ.
(સત્ર મુવ કટ વિ૦)
શેઠે જ્ઞાતિજન સમક્ષ ચાર પુત્રવધઓને પાંચ પાંચ શાળના દાણુ સાચવવા આપીને તેમની ગ્યતા સંબંધી કરેલી પરીક્ષા, તે ઉપરથી ભવ્યજનોએ લેવા જોગ સુંદર બેધ. જેવા શેઠ તેવા પરીક્ષા કરી કામ લેનાર, ગુરૂ મહારાજ જેવો સાક્ષીરૂપ સ્વજન-જ્ઞાતિ વર્ગ તેવા શ્રમણ સંઘ જેવી વહુઓ તેવા પરીક્ષા જેગ ભવ્યજને અને જેવા શાલિદાણા તેવાં ઉત્તમ વ્રત નિયમ સમજવા.
૧ શેઠે સાચવવા આપેલા શાલિના દાણું ફેંકી દેનારી યથાર્થ નામ વાળી. ઊંઝિતા તથાવિધ ગ્યતા વગર જેમ કચરો પુજે કે એઠવાડ કાઢવા પ્રમુખ કામે નેકરની પેઠે કરવાવડે મહાદુઃખ પામી તેમ જે ભવ્યાત્મા સંઘ સમક્ષ સગુરૂએ આપેલાં ઉત્તમ વ્રત અંગીકાર કરીને, મોહબ્ધ બની તેનો વિનાશ કરે છે, તે આજ ભવમાં લેકની નિંદાને પાત્ર બની પરલોકમાં પણ દુ:ખથી પીડાતો અનેક વિધ જીવનિમાં અવતાર લેતો ભટકયા કરે છે.
૨ તથા જેમ શાલિના દાણું સાચવવા મળેલા ખાઈ ગયેલી યથાર્થ નામવાળી ભગવતી રાંધણુ ચિંધણ પ્રમુખ કામ દાસીની પેઠે કરી દુઃખભાગી જ થઈ તેમ જે મહાવ્રતાદિકનો જીવન નિર્વાહ પૂરો મન ગમતાં ખાનપાન નિમિત્તેજ ઉપયોગ કરે છે અને મેક્ષ સાધનની ઈરછારહિતપણે વિવિધ આહારદિકમાં આસકત રહે

Page #17

અહિંસા, સંયમ અને તપલક્ષણ સંબંધી બે બેલ.
૧૪૫
છે તે વધારી હોવાથી મનમાન્યાં આહાર પાણીને મેળવી શકે છે, પરંતુ તે તત્વજ્ઞ જનના સત્કારને પાત્ર થતો નથી અને પરભવમાં પણ દુઃખીજ થવા પામે છે.
તેમજ શાલિના દાણાને સારી રીતે સાચવી રાખનારી યથાર્થ નામવાળી રક્ષિતા વહુ જેમ કુટુંબ પરિવારને માનનિક થઈ અને ભેગ વિલાસને પામી તેમ જે કંઈ ભળ્યજીવ પાંચ મહાવ્રતાદિકને આદરસહિત ગ્રહણ કરીને લગારે પ્રમાદ કર્યા વગર દેષ રહિત તેનું પાલન કરે છે તે ભવ્યાત્મા આત્મહિત સાધવામાં સાવધાન છતે આ લોકમાં પણ પંડિત કેવડે પૂજા સત્કાર પામી એકાન્ત સુખી થાય છે અને પરભવમાં સુખની પરંપરા પામી અંતે મોક્ષ પામે છે.
૪ વળી જેમ સ્વજનને બેલાવી પોતાને સાચવવા મળેલા શાલિના દાણા સારી રીતે સંભાળ પૂર્વક સ્વજનવર્ગ પાસે રોપાવનારી યથાર્થ નામવાળી સહુથી નાની વહુ રોહિણી શાળને ખૂબ વધારીને સર્વ માલમીલકતનું સ્વામીપણું પામી તેમ જે ભવ્યાત્મા સદગુરૂ સમીપે સદુવ્રત આદરીને તેનું યથાર્થ પાલન કરે છે અને અનેક જનેનાં હિત અર્થે બીજા અનેક ભવ્યજનેને તેવાં ત્રત સમજાવી આપે છે તે મહાનુભાવ અહીં સંઘમાં શ્રેષ્ઠ એવાં યુગપ્રધાનના ઉપનામને પામે છે. અને ગૌતમ સ્વામીની પેઠે સ્વપરને કલ્યાણકારી બને છે. વળી તે મહાશય પવિત્ર જિનશાસનની વૃદ્ધિ-ઉન્નતિને કરનાર, ઉન્માર્ગગામી અને ઉન્માર્ગને ઉપદેશ દેનારને દૃઢતાથી નિવારનાર બની, વિદ્વાન જન વડે સેવા પૂજાતે અનુક્રમે સિદ્ધિ પદ-એક્ષ સુખને પામે છે, સાર–બોધ માનવ ભવાદિક દુર્લભ સામગ્રી પામી તેને સફળ કરવા ઉત્તમ ભાઈ બહેને એ સદગુરૂ સમીપે ઉત્તમ વ્રતનિયમોનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજી તેને આદરવા અને આરાધવા અવશ્ય ખપ કરે.
અહિંસા, સંયમ અને તપલક્ષણ સંબંધી બે બેલ.
અહિંસા, સંયમ અને તપ લક્ષણ ધર્મ મહામંગળરૂપ હેઈ, આદરવા ગ્ય છે. વીતરાગ-સર્વજ્ઞના વચનાનુસારે સર્વ જીવોને આત્મસમાન લેખવા, સ્વાર્થવશ થઈ કોઈને પ્રતિકૂળતા ઉપજાવવી નહીં; સ્વાર્થ ત્યાગ કરીને સહુ સાથે સમભાવથી વર્તવું એવી ડહાપણભરી આચરણ તથા વિચાર અને પાણીની પવિત્રતા રાખવી તે અહિંસા સમજવી. જેથી સ્વપરના ગુણની રક્ષાને પુષ્ટિ થાય તે અહિંસા સમજવી. અથવા અજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ, સંશયાદિક દે જેથી દૂર થવા પામે તે સર્વજ્ઞ કથિત અહિંસા દયા સદા સર્વદા સેવવા-આદરવા ગ્ય છે. સંયમવડે ઉક્ત અહિંસા યા દયાનું રક્ષણુ અને પોષણ થઈ શકે છે. મન સાથે ઈનિદ્રયનું દમન, અહિંસાદિક તેનું યથાર્થ પાલન, ક્રોધાદિક કષાયને નિગ્રહ અને મન વચન

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કાયાને કાબુમાં રાખવા સાવધાન રહેવું એનું નામ યથાર્થ સંયમ કહેવાય છે. તેમાં જેટલે પ્રમાદ કે અનાદર કે ઢીલાશ તેટલી સ્વગુણરક્ષારૂપ અહિંસામાં ખામી રહે છે. જે સ્વગુણુરક્ષા કરી ન શકે તે બીજાને ગુણ પમાડવા શી રીતે સમર્થ થઈ શકે ? જે સભાગી જનો દેહગેહાદિક જડ વસ્તુઓ પરની મમતા તજી, વૈરાગ્યનો. આશ્રય લઈ, નિર્મળ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રનું નિરતિચાર પણે પાલન કરે છે તે સાધુજનો સંયમ બળ વડે સ્વપરનું ભારે હિત સાધી શકે છે. થોડી ઉપાધિ ઉપગરથી સંયમયાત્રાને નિર્વાહ કરી શકનાર કેઈને બોજારૂપ થયા વગર પોતે આનંદમાં મગ્ન રહી શકે છે અને સમજ પૂર્વક શક્તિ અનુસારે તેનું અનુકરણ કરનાર બીજા ભાઈ બહેનો પણ યથાશક્તિ સંયમનું પાલન કરવાવડે જાતે સુખી થઈ પોતાની હાલી પ્રજાને પણ સન્માર્ગદર્શક બની સુખી કરી શકે છે. શાસ્ત્રોકત બાહ્યાભ્યતર તપ વડે સંયમની રક્ષા ને વૃદ્ધિ થઈ શકે છે. તપ વડે કર્મ—મળનું શોધન થાય છે. તપ કરતાં ધ્યાન બગડે નહીં, ઈન્દ્રિય ક્ષીણ થાય નહીં અને ધર્મવ્યવસાય અટકે નહીં તો તે કલ્યાણ સાધી શકે છે. સમતા સહિત તપ કરતાં કઠણ કર્મને પણ ક્ષય થાય છે. એ રીતે અહિંસા સંયમ અને તપલક્ષણ મહા મંગળમય ધર્મ જરૂર આદરવા યોગ્ય છે.
ઈતિશમૂ. –
- જીવનની સાર્થક્તા. આપણે કોઈને પૂછીએ કે “મારું જીવન સાર્થક કેવી રીતે થાય?” તેના ઉ. તરમાં જુદી જુદી જીવન-ભાવનાવાળા મનુષ્ય તરફથી જુદા જુદા પ્રતિપાદન કરવામાં આવશે. આપણે જુદા જુદા ધર્મ-સંપ્રદાયના એવા કેટલાક દષ્ટિબિંદુઓ આજે તપાસીએ:
એક જેને મતાવલંબીને ઉપરોક્ત પ્રશ્ન કરીએ તે તેના ઉત્તરમાં તે કાંઈક નીચેના ભાવવાળે ઉત્તર આપશે. “ભાઈ, આ દુનિયામાં પ્રાણીમાત્ર પોતાના કર્મને ભંગ કરવા માટે આવે છે. કેઈ જાતના રાગ-દ્વેષ વિના, સમભાવે, અવિકારી ચિત્તે, શુભાશુભ કર્મોને ઉદય વેદી લેવો, અને નવા ભાવ-કર્મ ન ઉપજાવતા ઉઢયાધિન દ્રવ્યકર્મને પ્રશાંતવૃત્તિથી ભેગવી લેવા. આ સંસાર એક પ્રકાન્ડ ભીષણ કારાવાસ છે, તેમાં સુખ-દુ:ખની કલ્પના ન કરતાં, બને તેટલી ધીરજથી સર્વ પ્રકારની શાતા-અશાતાવાળી ઘટનાઓ સમાહીત ચિત્તે વેદી લેવી, અને તે પ્રકારે પાછલા કર્મોને ગદ્વારા સત્વહીન કરી નાખવા. નવા કર્મો ને બાંધવા અને જુનાને અવિકાર ભાવે ભેગવી લેવા, એ મનુષ્ય-જીવનની સાર્થકતા છે. બાકી તે આ સંસારમાં કઈ કેઇનું નથી. પ્રાણી માત્રને પોતપોતાનું સંભાળી લેવાનું છે, કઈ કઈને સહાયક નથી તેમજ બાધક નથી.”

Page #19

જીવનની સાર્થકતા. ઉપર પ્રમાણે જનતાપ્રેમ નહીં સમજનાર એક રૂઢીબદ્ધ જૈન મતાવલંબી બાળજીવ કહે છે.
આ ભાવનાના મૂળમાં, કેટલુંક શુકપણું રહેલું છે. સંસાર એક કારાગૃહ, અગર સીમાહીન મહાર્ણવ, અગર ભયાનક શુષ્ક અરણ્ય હોવાની ભાવના માનવ-હૃદયમાં જડાઈ રહે છે. જીવનની સર્વ પ્રકારની રસમયતા આ દુઃખમયતાની ભાવનાવડે ચુસાઈ જાય છે. પૂર્વના મહામુનિએ એ આત્માને રસમય, આનંદમય, પ્રેમમય રૂપે વર્ણવ્યા છે. અને એ પ્રકારે તેને અનુભવ કરવા ઉપદેશ આપે છે. તેને ઉપરોક્ત ભાવનામાં સ્થાન નથી. એ ભાવનાની સિદ્ધિ દ્વારા જીવનની સાર્થકતા જ્ઞાનીજને માનતા નથી.
એક ચુસ્ત વેદાંતીને ઉપરક્ત પ્રશ્ન કરવામાં આવે તો તે એવી મતલબને ઉત્તર આપશે કે –“ જીવન, મરણ, વિશ્વ, અને સર્વ પ્રકારનો વ્યવહાર એ માત્ર બ્રાનિત છે, માયા છે, પ્રપંચ છે, મિથ્યા છે, જીવન એ માત્ર સ્વન છે, અજ્ઞાનજન્ય ખોટા આરોપ માત્ર છે, બંધ અને મુક્તિ એ માત્ર માયાવી જીવની અસત ક૯પના છે. જગતું અને જગતુના સર્વ પદાથી ત્રણે કાળમાં છેજ નહીં, માત્ર રજજુમાં સર્પની ભ્રાન્તિની પેઠે એ સહુ અસત્ છે, ભ્રાન્તિ છે. ”
આ ભાવનામાં માત્ર શુષ્ક બુદ્ધિવાદ સિવાય કશું જ નથી. એથી મનુષ્યની સર્વ પ્રકારની પ્રવૃત્તિમાંથી દીવ્ય પ્રેરકભાવના ઉડી જાય છે. બધું બ્રાન્તિમય, અસત્, દષ્ટિ.વિપર્યય જણાય છે. જગત્ જે શાશ્વત ધર્મ–નિયમેવડે શાસિત છે, તેમાં કશું મહત્વ સમજાતું નથી. જીવનનું મહત્વજ્ઞાન નષ્ટ થાય છે. સમાજની, રાષ્ટ્રની, દેશની અને વિશ્વની ઉન્નતિ, અભિવૃદ્ધિ અને વિકાસના કાર્યમાં કશેજ રસ રહેતું નથી. એ સર્વની પછવાડે કોઈ પ્રકારની દિવ્ય સત્તા કામ કરી રહેલી છે. એ ભાન લેપ પામી જાય છે, અને મનુષ્યમાત્ર બ્રાન્તિના પ્રદેશનો મુસાફર હોવાની ભાવના દ્રઢીભૂત થાય છે. માનવ-જીવનની આ ભાવના પણ વિચારવાન જાને સંમત નથી.
એક શ્રદ્ધાળુ ખ્રીસ્તધમાવલંબીને જીવનની સાર્થકતા શેમાં રહેલી છે, એ સંબંધે પ્રશ્ન કરવામાં આવે તે તેનો ઉત્તર આપશે કે –“ભાઈ, માનવ-જીવન એક કટીની અવસ્થા છે. આ જીવનની અમુક કાળ-વ્યાપી પ્રવૃત્તિ ઉપર મૃત્યુ પછીના અનંતજીવનના સુખ-દુ:ખને આધારે રહે છે. પરમ પિતા પરમાત્માએ જેસસ કાઈસ્ટ મારફત જે જીવન–સંદેશ મોકલ્યા છે કે તમે સ્વીકારે છે કે કેમ એ બધું ઈશ્વરી સત્તા તરફથી જવાય છે. તમે તેના બતાવેલા રસ્તાથી વિપરીત પથમાં ચાલે છે તે બધું ઈશ્વર જુવે છે, તપાસે છે, વિચાર કરે છે, અને વારંવાર તે માર્ગનું સ્વરૂપ તમારા દષ્ટિપથમાં લાવીને તમારા સ્વીકાર માટે રજુ કરે છે. છતાં તમે અજ્ઞાનવશ તે કબુલ કરતા નથી. પરંતુ ઇશ્વરની ધીજીની પણ હદ હોય છે, તમારી મૂર્ખાઈ

Page #20

૧૪૮
શ્રી આત્માનંદેં પ્રકાશ,
કયાંસુધી તે નભાવીલે ? તમારૂં આયુષ્ય પચાસ, પુણેાસા કે સે। વરસનું હાય ત્યાંસુધી તે સહી લેશે, પરંતુ તે કાળસુધીમાં પણ તમે ક્રાઇસ્ટે પ્રદર્શિત કરેલા મુક્તિના માર્ગનું અવલંબન નહીં કરેલ હશે તે મૃત્યુ પછી તમારા માટે અન ંત નના અગ્નિ ( Elernal Hell) નિર્માએલ છે. ”
આ ભાવનાવાળા માટે જીવનની સાર્થકતા ક્રાઈસ્ટ પ્રદર્શિત મુક્તિ-માર્ગ ગૃહણુ કરી અન ંત નર્કમાંથી પરિત્રાણુ મેળવવામાં, અને એ માર્ગને આશ્રય લઇ અનંત પુણ્યાપાનવડે અનંત શાંતિ મેળવવામાં રહેલુ છે. જેમનાં હૃદયમાં આ પ્રકારની ભાવના છે તેએએ પેાતાનાં મનથી જે માર્ગને અગર નીતિને ઇશ્વર-પ્રઃર્શિત તરીકે ગણી છે તે સિવાય જીવનનાં અન્ય કોઇ કાર્યને જોઇ શકતા નથી. તેમને હમેશાં એવીજ ભીતિ રહ્યા કરે છે કે રખેને પાપપુરૂષ શયતાને કાઇ સાવવાની જાળ ગોઠવી રાખી ન હોય ! તેમને શયતાનની પગલે પગલે બીક રહ્યાજ કરે છે, અને ધમ સાધનના અગીભૂત વિષયા સિધાયની તમામ પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે કરડી નજરે જુવે છે. જીવન–સા કતાની આ ભાવના પણ ડાહ્યા મનુષ્યેાને માન્ય હાઇ શકે નહીં.
આ યુગના ધ-વિષયક જ્ઞાન વિનાના કેટલાક મનુષ્યા એમ માને છે કે જીવન એક નાટકશાળા છે, તેમાં જ્યાંસુધી રહેવાનુ મળ્યું છે ત્યાંસુધી મેાજમજા અને આમેાદ પ્રમેાદ કરવા એમાં જીવનની સાર્થકતા છે. “ખાઓ, પીએ, ઉડાઓ, આનંદ કરે. ” એ વૃત્તિ તેમનામાં પ્રધાનપણે હાય છે, દુ:ખને તેએ ગણતા નથી, અગર તેમની આમેાદપ્રમેાદ્યમયતામાં એક ક્ષણુક ખાધા તરીકે તેને ગણી ઉડાવી દે છે. ધર્માંની માથાકુટમાં તેઓ જીવને પરાવતા નથી, તત્વવિદ્યાને તેઓ મૂર્ખા એની નિષ્ફળ માથાકુટ ગણે છે, જેટલી લ્હેર ઉડાવી તેટલી આપણા બાપની અને તેટલું જીવન એ સાચું સાર્થક જીવન તેઓ માને છે.
આ સ્થળે “ સુખ ” અને “ આમાદ ” શબ્દમાં રહેલી ભાવનાના ભેદ સમ જાવવા જરૂર છે. સુખ ” ઢીકાળ વ્યાપી, ગંભીર અને ઊંડું હાઇ શકે, તે આત્માના શાશ્વત અંશમાંથી ઉદ્દભવેલું પણ હાઇ શકે, ત્યારે “ આમેાદ ” એ ક્ષણિક ચંચળ મનેાવૃત્તિ છે. સુખ મહત્ પવિત્ર અને અલૌકિક હાઇ શકે, ત્યારે આમેાદ તુચ્છ, મલીન અને વિષયજન્ય હાય છે. સુખ ” ઇચ્છવું એ મનુષ્યને ધર્મ છે. “ આમેદ ” ની ઇચ્છા એ જીવનની અજ્ઞાનપૂર્ણ બાલ્યાવસ્થા છે. જીવનની સાર્થકતા આમેદમાં ગણનારનું જીવન નિરર્થક અને કોઇ પ્રકારના ઉચ્ચ ભાવથી રહિત છે, જેના અંતરમાં જીવનની આ ભાવના હાય છે, તેનું ચિરત્ર અત્યંત ક્ષુદ્ર અને સાર શૂન્ય હોય એમ સહુકાઇ કબુલ કરશે.
""
એક મીજો વર્ગ એવા છે, અને એ વર્ગ માંજ આ યુગના મોટા સમુદાય રહેલા છે કે જે જીવનની સાર્થકતા ભાગેપલેાગની સામગ્રીની વિપુળતા ઉપર ગણે

Page #21

જીવનની સાર્થકતા.
૧૪૯
છે. જીવનની કીમત “ આપણે કેવા છીએ, કેવા થવું છે, આપણે શું શું કર્યું અને કરવા ચેાગ્ય છે. ” એ ઉપર તેએ માનતા નથી, પણ આપણે કેટલુ નગદ મેળવ્યું, કેટલુ મેળવવુ અને કયા પ્રકારે તે મેળવી શકાય ” એ ઉપર જીવનની કીમત આંકે છે. આવા લેાકેા કેવા જીવનને સાર્થક ગણુતા હાય છે ? જેમણે ભાગની સામગ્રી ખુબ પ્રમાણમાં ભેગી કરેલી હાય તેને તેમની દૃષ્ટિમાં અમુક માણસ મહત્ ભાસે છે. કારણુ તેને બે પાંચ મીલે છે, અગર પાંચ પચીશ માળા છે, અથવા દેશ પરદેશ અનેક પેઢીઓ છે, તેમની કુટુમ્બની સ્ત્રીઓના શરીર ઉપર હીરા માણેકના દાગી ના છે, તેમની મેટર જ્યારે રાજપથ ઉપર નીકળે છે ત્યારે તેના વેગથી ધરતી ધ્રુજી ચાલે છે, તે બહાર નીકળે છે ત્યારે સેંકડા મનુષ્યા તેમને સલામ ભરે છે, અનેક લેકે તેમની કૃપાના ભીખારી હાય છે, અને કઇકને ધારે તેા ન્યાલ કરી નાખી શકે છે. આવી ભાવનાવાળા લેાકેાની ચક્ષુએ, જે જેટલા પ્રમાણમાં વિષય સપન્ન તેતેટલા પ્રમાણમાં મહાન અને કૃતકાય ગણાય છે, જીવનની વિલાસિતા દ્વારા તેએ જીવનની કીમત આંકે છે. આંતરિક મહત્તા અગર ઉચ્ચ ચારિત્ર એ તેમની દૃષ્ટિમાં મહત્વની વસ્તુ જણાતી નથી. જીવનની આ પ્રકારે સાર્થકતા સમજનાર મનુષ્યે આત્માની આભ્યંતરિક ઉન્નતિ વડે જીવનની પૂર્ણતા અગર સાર્થકતા કલ્પી શકતા નથી.
વ માન યુગનું મેટામાં મેાટુ પાપ એ છે કે આ પ્રકારની ભાવના સેકડે નવાણું ટકા જનેામાં ચેપી રોગની માફક ફરી વળી છે. જમાનાના ડાહ્યામાં ડાહ્યા જનેા પણ આ ભાવનાના પાશમાં ફસાયા છે. ભયાનક મહામારીનો પેઠે પ્રાણ વિનાશક પ્લેગની પેઠે, આ ક્ષુદ્ર ભાવનાએ સમસ્ત વિશ્વને અને આધ્યાત્મિકતાની જનની સ્વરૂપ ભારતવર્ષ ને પણુ ઘેરી લીધુ છે. ધર્મમાં, સમાજમાં, પિરવારમાં સર્વ સ્થાને મહુત્તા અને ઉન્નતિનુ માપ ભાગની સામગ્રી ગણાય છે. ગૃહીવ માં પણ એ ભાવનાનુ પ્રાબલ્ય વધતુ જાય છે. જે વર્ગ માં ઉચ્ચતમ ચારિત્રના આદશે સિદ્ધ થયેલા જોવાની આશા રાખી શકાય તે વર્ગમાં આ ભાવનાનું પ્રામણ્ય વધતુ જોઇ કાણુ સમજી જનને ખેદ ન થાય? જીવનની સાર્થકતાની આ ભાવના એ એક પ્રકારનો આધ્યાત્મિક વ્યાધિ છે. પ્રત્યેક ડાહ્યા મનુષ્યે પેાતાનું અંતર તપાસી આ પ્રકારની ભાવનાથી પેાતાનુ રક્ષણ કરવાની જરૂર છે. કેમકે જો એ ભાવના આપણા હૃદયમાં દઢોભૂતથાય તે આપણું જીવન અતિક્ષુદ્ર, અકિચિત્કર અને સારશૂન્ય થવાતુ એ વાત ચાક્કસ છે.
ખરી રીતે જડવાદ એ ઇશ્વર કે પરલાકને એકલે અસ્વિકાર કરવામાં નથી રહેલે. આપણે ઇશ્વર કે પરલેાકમાં શ્રદ્ધા રાખી આત્મવાદી થવાના દાવા રાખીએ તેટલાથી ખસ નથી પરંતુ આપણે પ્રત્યેકે આપણા અંતરમાં ષ્ટિ કરી જોવુ ઘટે કે આપણે પેાતે આત્મવાદી છીયે કે જડવાદી ? એ કસેટીમાં ખરા ઠરીયે તેજ આપણે સાચા
જૈના કહેવાઇએ.

Page #22

૧૫૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
એક વ–ધમ એવા છે કે જેઓ જીવનની એક મહદ્ ભાવના હૃદયમાં ધારણ કરી પેાતાના ચાત્રિને ઉન્નત બનાવે છે. તેઆ એમ માને છે કે મનુષ્ય પાસે જે જે પ્રકારની જે કાંઇ શકિતએ છે તે મનુષ્યની પેાત'ની નથી, પણ ઈશ્વરની સ ંપત્તિ છે. અને તે ઇશ્વરે મનુષ્યને ઇશ્વરની વતી સદુપયાગ માટે આપી છે, તેએ એમ માને છે કે મનુષ્યમાં જે કાઇ શારીરિક શકિત, બુદ્ધિબળ, હૃદયની વિશુદ્ધિ, ધન, ઘરબાર કુટુમ્બ, પ્રતિષ્ઠા, લાગવગ વિગેરે છે તે સવ ઇશ્વરદત્ત વસ્તુએ છે, અને તેના ઉપયોગ ઇશ્વરપ્રદર્શિત માર્ગમાં કરવા એ મનુષ્યને ધર્મ છે. એ સર્વના ઉપયોગ પ્રભુ અર્થે જ કરવાને આપણે શીર જવાબદારી છે. તેઓ એમ માને છે કે જો મનુષ્યે આ ઇશ્વરદત્ત શકિતના ઉપયોગ ઇશ્વરને અભિષ્ટ માર્ગે ન કરે તે તેએ અપરાધી છે, અને પારકી વસ્તુના ગેરઉપયાગ કરવાના આરોપને પાત્ર છે.
જે મહાપુરૂષોએ આ વિશ્વમાં કાંઇ પણ મહત્વનાં કાર્યો કર્યાં છે તેઓનાં હુદયમાં અવશ્ય મા પ્રકારની ઇશ્વર પ્રત્યેની જવામદારીની ભાવના વર્તતી હતી. તેઓને હમેશાં આ પ્રકારનું જવામદારનું ભાન વર્ષ્યા કરતુ હતુ. જીવનને તેએ અત્યંત ઉચ્ચ લક્ષ્ય બિંદુથી શ્વેતા, તેઆને નિરંતર એમજ લાગ્યા કરતુ કે જે પ્રમાણમાં મનુષ્ય ઇશ્વરની અને જગની સેવા કરે છે તે પ્રમાણમાં તેમનાં જીવનની સાકતા રહેલી છે. ઇશ્વરે આપણને જ કાંઇ આપ્યુ છે, તે પરાર્થે ઉપયાગ કરવાને માટેજ આપ્યું છે. આ યુગના સમર્થ યોગી અને તત્વવિદ્ મહાત્મા અરવિન્દ ઘાષનાં હૃદયમાં આ ભાવના પ્રબળપણે વર્તે છે, અને તેએ પોતાનાં જીવનના પરમ સિદ્ધાંત રૂપે ઉપરાકત ભાવનાનેજ સ્વીકારે છે. તેમણે એક પત્રમાં તેમના પત્નીને લખ્યુ હતુ કે
“ મારામાં ત્રણ જાતનું ગાંડપણ છે. તેમાં પ્રથમ તે એ છે કે મારે એવા દૃઢ વિશ્વાસ છે કે ભગવાને મને જે કાંઇ ગુણ, પ્રતિભા, ઉચ્ચ જ્ઞાન, વિદ્યા, ધન આદિ આપ્યું છે, તે બધુ ભગવાનનુ છે. તેમાંથી જેટલુ કુટુંબના ભરણ-પેષણ માટે જોઇએ અને જે અનિવાય રૂપે આવશ્યક છે, તેજ માત્ર ખર્ચવાના મારા હુક છે. બાકી જે કાંઇ રહે તે ભગવાનને અર્થે મારે વાપરવુ ઘટે મને ઇશ્વરે જે કાંઈ આપ્યું છે તે જે હું અધુ મારા પેાતાના સ્વાર્થ માટે સુખાર્થે, અગર વિલાસ માટે વાપરૂ તે હું અવશ્ય ચાર ગણુાઉં. ભગવાન પાસેથી મેળવીને જે ભગવાન અર્થે ન વાપરે તે ચાર છે. અત્યાર સુધી તે મેં બે આના ભગવાન અર્થે વાપરી ચાદ આના હીસાબમાં ઉચાપત કરીને મારા સાંસારિક સુખ અર્થે વાપર્યા. મારૂં અત્યાર સુધીનુ જીવન વૃથા ગયું. પશુ પણ પેાતાનુ અને કુટુમ્બનુ ઉદર ભરીને કૃતાર્થ માને છે. મેં આજ સુધી આવી ચારી અને પશુત્તિજ કરી એમ હવે મને જણાય છે. એ વાત મને સમજાયા પછી મારા હૃદયમાં ભારે અનુતાપ થાય છે, અને મારા પાતાના ઉપર મને તિરસ્કાર આવે છે. પણ બસ, હવે એ પાપ આ જન્મમાં ફરીવાર

Page #23

જીવનની સાર્થકતા.
૧૫૧ કદી નહી કરું. હવે ભગવાન પાસેથી મેળવેલું બધું ભગવાનને જ પાછું આપીશ, અર્થાત્ તે સર્વનો ધર્મ-કાર્યમાં વ્યય કરીશ.
પ્રત્યેક મહાપુરૂષનાં જીવનની નિયામક ભાવના લગભગ આ પ્રકારની જ હોય છે, અને એ ભાવનામાં જ તેમનાં જીવનની મહત્તા રહેલી છે. તેમણે પિતાનું સર્વસ્વ પ્રભુ અને જીવન માટે આપી દીધું છે, પિતાનું સુખ જેમણે તુચ્છ ગણ્યું છે, અને પિતાના અભિમાનને, પ્રભુમાં વિલય કરી પ્રભુના આદેશને અનુરૂપ જીવન ઘડ્યું છે, તે મહા પુરૂષોના જીવનની સાર્થકતા ખરેખર અનુકરણીય અને વંદનીય છે. પરંતુ અમે આ સ્થળે એથી પણ જીવન સાર્થકતાની એક ઉચ્ચતર ભાવનાનું પ્રતિ પાદન કરવા માગીએ છીએ. એ ભાવના માનવ-હૃદયમાં પ્રવેશ પામી શકે તો તેનું જીવન અત્યંત મધુર, રસમય, પ્રેમમય, આનંદમય બની શકે છે. ઉપરોકત ભાવનામાં જવાબદારીને જે પ્રચંડ જે મનુષ્યના ઉપર રહે છે તે ન રહેતા, અમે નીચે વર્ણવવાના છીએ તે ભાવનાના સ્વીકારથી તેનું જીવન સરલ, બેજા રહિત અને સંપૂર્ણ સુખરૂપ બની જાય છે. જીવનની સાર્થકતાની આ ભાવના તે પ્રેમની ભાવના છે. આખું વિશ્વ એ આપણે કૈટુમ્બિક પરિવાર છે. પરમ પ્રભુ પરમાત્મા આપણા સહુનો પિતા છે, આપણે સહુ તેના બાળક છીએ. આપણે એકબીજા પ્રત્યે અત્યંત પ્રેમભાવથી, મિત્રભાવથી, બંધુભાવથી વર્તવું જોઈએ. આપણી પાસે જે કાંઈ હોય તેને ઉપગ આપણે પોતે કરે અને બીજાને પણ કરાવે. એક પરિવારમાં પાંચ છ નાના બાળકો હોય, તેમાંથી એકને પિતાએ એકાદ પૈસો આપે, તેનું ખાવાનું લઈ તે ઘરે આવે છે. તે પ્રેમાળ બાળક શું કરે છે? બધા ભાઈબહેનેને એકઠા કરી, સહુને આનંદપૂર્વક, પ્રેમભર્યા હૃદયથી, ઉલ્લાસથી ઉભરાતા ઉભરાતા સહુને તે ખાવાનું વહેંચી આપે છે, અને તેના થોડે હીસ્સે પોતે પણ સહુની સાથે ખાય છે. તેનો આનંદ પિતાના ભાગના ઉપગ કરતા તેણે સહુને પ્રેમપૂર્વક વહેંચી આપેલા ભાગના થતા ઉપભેગમાં અધિક રહેલો હોય છે. સહુ એકબીજાના મુખ સામું જોતા આનંદની ભરતીમાં હાઈ રહેતા હોય તેમ પોતાને ભાગ ખાય છે. તેમાં કોઈ અધિક પ્રેમાળ બાળક પોતાના હિસ્સામાંથી પણ થોડું કાઢીને પિતાથી નાનાને વહાલથી ખવરાવે છે, અને એ પ્રકારે સહુ પ્રેમનું મધુર લ્હાણું અનુભવે છે.
- જીવનની મિષ્ટતા પ્રેમની વહેંચણીમાં છે. આપણું દીલમાં જે પ્રેમ છે, તે આપણે બીજા પ્રત્યે દર્શાવી શકીએ તેમાં રસ, આનંદ, જીવનની ભરપુરતા અને સાર્થકતા છે. પોતાને મળેલું પોતે ખુણામાં બેસી ખાય અગર ભગવે તેમાં ક્ષુદ્રતા, હલકાઈ, સંકોચ અને બેખાનદાની છે. બીજાને ખવરાવવામાં અગર બીજાના ઉપયોગ માટે તેને વ્યય કરવામાંજ ખરો આનંદ છે; પરંતુ એ વ્યય બીજા પ્રત્યેના પ્રેમમાંથી ઉદ્ભવવો જોઈએ. ઉપર બાળકોની રસમય લીલાનું વર્ણન કર્યું તેમાં જેમ પ્રેમની ભરપુરતા છે, તેમ આપણી સંપત્તિના વ્યયના મૂળમાં અન્ય મનુષ્ય પ્રત્યે

Page #24

૧૫૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તે પ્રેમ હોવો જોઈએ. આપણી સંપત્તિનો વ્યય નિરાશામાંથી, અગર લક્ષ્મીની વિનાશશીલતામાંથી ન ઉદ્દભવ જોઈએ. પૈસે આપણને વહાલો છે, પણ નહીં વાપરીએ તો બીજીરીતે ચાલ્યા જશે, માટે હવે પાંચ પૈસા વાપરી ટાઢા હાથ કરે. એ ભાવનામાંથી લક્ષ્મીને જ વ્યય થાય એના મૂળમાં નિરાશાની ઉંડી ચીસ રહેલી છે. અર્થાત્ લક્ષ્મી જે સ્થીર સ્વભાવની હેત, અને કાયમને માટે તે રહી શકે તેવી ગોઠવણ થાય તો સંઘરી રાખત એવો ભાવ તેના મૂળમાં હોય છે. આ વૃત્તિ છે દ્રવ્ય– વયના મૂળમાં હોય તે માનવ-જીવનની અધોગતિ કરનાર છે.
તે ઉપરાંત આ જીવન એ કાંઈ એકલા કર્તવ્યનીજ શુષ્કપરંપરા નથી, કેવળ પારકાની સેવા કરવાનો જ ભાર આપણે શીરે નાખવામાં આવ્યા છે, અને હવે મને કે કમને તે ભારનો નિર્વાહ કરેજ જોઈએ એમ પણ નથી. આપણને કોઈએ ભારવાહી પ્રાણીઓ બનાવ્યા નથી, અગર તે કોઈ કઠેર સ્વામી કે અધિકારીની આજ્ઞા ઉઠાવીને કર્તપના માર્ગમાં રહેનાર આજ્ઞાધીન સેવકો પણ નથી. મનુબેનો આત્મા પ્રેમમય છે, આનંદમય છે, તેણે પિતાની પાસે જે કાંઈ છે તે પ્રેમપૂર્વક બીજાને અથે વાપરવું ઘટે, અને સાથે સાથે પોતે પણ તેનો ઉપયોગ કરે.
મનુષ્ય પાસે જે કાંઇ છે, જે કાંઈ બુદ્ધિ, શક્તિ, ચારિત્ર, ધન, યશ, પ્રતિષ્ઠા, અધિકાર આદિ છે તેનો ઉપભેગ આપણે જાતે કરે, અને પ્રભુના બીજા અન્ય બાળકોને પણ કરાવ. જીવનમાં એવી શુષ્કતાની પણ જરૂર નથી કે બસ આપણે તો બીજાને માટે જ મરી ફીટવામાંજ, અને બીજાને માટે સર્વસ્વ અર્પણ કરવામાંજ આપણા જીવનની સાર્થકતા સમાયેલી છે. એ કઠેર, તપસ્વીપૂર્ણ, વિરાગપૂર્ણ ભાવ માનવ-હૃદયના મૂળમાંથી પ્રેમને ચુસી લે છે, અને આપણું હૃદય ઉપર કર્તવ્યનો અને જવાબદારીનો ભયાનક બજે મુકી દે છે. જેના તળે આપણા જેવાનું જીવન તે કચરાઈ ગયા વિના રહેજ નહીં. તેને સ્થાને ફક્ત એજ ભાવ રાખવા જરૂર છે કે હું પણ મારી શારીરિક, માનસિક અને આધ્યાત્મિક સંપત્તિનો ઉપભોગ કરીશ, અને બીજા દશ જણને તેને લાભ આપી તેમનું જીવન પણ અધિક સુખી, ઉચ્ચતર, મહત્તર, ભવ્યતર અને મધુર બનાવીશ. આપણુ દીલમાં એ ભાવ રહે જોઈએ કે મારી આસપાસ જે કઈ છે, તે મારા આત્મબંધુઓ છે, હું આ જગતમાં આવ્યો છું અને રહ્યો છું તે બીજા દશ જણના જીવનને ઉંચી સ્થિતિ લાવું તેજ મારું જીવન સાર્થક. હું આ જગતમાં માધુર્ય, પ્રેમ અને આનંદ વરસાવવા આવ્યો છું. જ્યારે હું આ જગમાંથી વિદાય લઈશ ત્યારે મારી પછવાડે સહુકોઈને મારા સંબધે એવું કહેવરાવતે જઈશ કે-“અહો ! આપણા જીવનને મિષ્ટ કરનાર એક જણ આપણી મધ્યમાંથી ચાલ્યા ગયે,” આવું પ્રેમમય જીવન જ્યારે માનવ-હૃદયમાં સુદઢ થાય ત્યારે તેનું જીવન સાર્થક થયું ગણાય.

Page #25

જીવનની સાર્થકતા
૧૫૩
જીવનની ખરી સાર્થકતા શેમાં રહેલી છે તે જોઈએ. આપણને આ જીવન મળ્યું છે તે એટલા માટે કે આપણે આહી રહીને ઈશ્વરને ઓળખી શકીએ, તેને ઓળખીને તેના સ્વરૂપમાં પ્રતિવાળા બનીએ, અને આપણે પોતે સુખી થઈ આપણે આસપાસના મનુષ્યને સુખી બનાવીએ. આ પણ પિતાના હૃદયમાં ઉત્પન્ન થયેલી ઈશ્વર પ્રત્યેની પ્રેમ–ભાવનાનું પ્રતિબિંબ અન્ય લોકોના હૃદયમાં ઉપજાવી તેમનામાં પણ ઇશ્વર પ્રત્યે તેવી જ ભકિત અને પ્રીતિ ઉપજાવીએ. પ્રેમને સ્વભાવજ એવો છે કે પોતે સુખી થઈને બીજાને સુખી બનાવે છે. અને બીજાને સુખી બનાવીને પિતાના સુખમાં વૃદ્ધિ કરે છે. જેના હૃદયમાં ઈશ્વર પ્રત્યે પ્રતિભાવ નથી તે મનુષ્યનું હૃદય હમેશાં શુષ્ક, તક–બહુલ, ચિંતાથી વ્યગ્ર, શંકાશીલ, નાસ્તિક, અને સ્વસુખ માટે હાયવરાળવાળું હોય છે. તે પોતે સુખ શોધવા જતા દુઃખ નિજ વ્હોરી લે છે, કેમકે સુખને સ્વભાવજ એ છે કે તે શોધવાથી કદી મળતું નથી, પરંતુ બીજાને હૃદયનો પ્રેમ અપ સુખી બનાવવાનો પ્રયત્ન કરવામાં સુખ
સ્વયં આવી મળે છે. જે મનુષ્ય પિતાનું સુખ ન શોધતાં બીજાને સુખી કરવા મથે છે, તે બીજાને સુખી કરીને પોતાને પણ સુખી કરી શકે છે.
પરંતુ હૃદયમાં ઈશ્વર પ્રત્યે પ્રેમપૂર્ણ ભક્તિ અને માનવ પ્રત્યે હદયમાં ઉ. ભરાઈ જતી પ્રીતિ સિવાય એક મનુષ્ય બીજાને વાસ્તવીક રીતે સુખી કરી શકે નહિ. જેઓ પ્રીતિ અને ભકિતથી ઈશ્વરની સાથે યુકત થઈને બીજાના જીવનને સુખી અને ઉન્નત બનાવી શકે છે તેનું જીવન સાર્થક છે.
જેઓ ઇશ્વર પ્રત્યે ભકિત અને માનવ પ્રત્યે પ્રીતિવાળા છેતેજ આ વિશ્વમાં ખરૂ કાર્ય બજાવી શકે છે, ભકિત અને પ્રીતિ વીનાને ગમે તેટલા ભગીરથ પ્રયત્ન સમાજનું શ્રેય કરી શકતો નથી, અગર સામાજીક કે રાજકીય જીવન ઉપર ઉંડી છાપ પાડી શકતો નથી. મહાપુરૂનું મહત્વ આ પ્રકારની ઈશ્વર પ્રત્યેની ભકિત અને માનવ પ્રત્યેની પ્રોતિમાં છે, તેમની જન સેવા જનતા પ્રત્યેની પ્રીતિ. માંથી ઉદ્ભવતી હોય છે, લોકકલ્યાણ માટે તેમાં મરી ફીટવા જેટલી પ્રેમશક્તિ હોય છે, અન્યને દુ:ખી, અવનત, અગર પાપમાં પડેલે નીહાળી તેનું પ્રેમ પૂર્ણ હદય તેની હારે ધાય છે. અને જ્યાં સુધી તેનો ઉદ્ધાર ન કરે ત્યાં સુધી તેને ચેન પડતું નથી, એ અગાધ જન–પ્રેમ તેના હૃદયમાં હોય છે. તે પ્રત્યેક જીવનમાં પ્રભુનું દર્શન કરે છે, અને માનવની પ્રેમભરી સેવા કરીને પોતાની પ્રભુ ભકિત ચરિતાર્થ કરે છે. પ્રભુ ભક્તિ અને જન સેવા એ ભાવનાઓ એક બીજા સાથે એવી અદ્ય ભાવે સંકળાએલી છે કે જેમાં એક હોય ત્યાં અન્યને સદભાવ અવશ્ય હોયજ, જ્યાં જન સેવા કે માનવપ્રેમ નથી ત્યાં કદાચ પ્રભુ ભકિત હોવાને દા કરવામાં આવે છે તે ખોટે છે એમ વિના સંકોચે માની લેવું. ઈશ્વર પ્રત્યેની ભકિત મનુષ્ય સેવા દ્વારાજ બહિર્ભાવ પામે છે. સાચો ભક્ત જન સેવા કર્યા સિવાય

Page #26

૧૫૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ રહી શકે જ નહી. તે તે જીવે ત્યાં સુધી પ્રભુને પ્રિય કાર્યો કર્યા કરે. અને તેનાજ માર્ગની રાહદારી કરે.
જેણે આ પ્રકારે ભકિત અને પ્રીતિ ભર્યા હદયે ઈશ્વર અને મનુષ્યની સેવા કરી છે તેનું જીવન સાર્થક છે, અને તે માર્ગમાં આગળ વધનારને તે તે યુગમાં અને સર્વ યુગમાં લોકેએ ઇશ્વર તરીકે પૂજેલ છે. આજે બુદ્ધ, શ્રીમહાવીર, જે સસ અને કણની પૂજા તે તે ધર્મોવાળાના ઘરોઘર થાય છે અને દુનીયા તેમને સંભારીને હર્ષ અને આનંદથી રોમાંચિત થાય છે તેનું શું કારણ? તેમણે ઈશ્વરસ્વરૂપ સાથે ભકિત વડે ચુકત થઈ માનવના સાચા સુખ અને ઉન્નતિ માટે અથાગ શ્રમ ઉઠાવેલ હતે, પ્રભુ મહાવીર લોક કલ્યાણ માટે અનાર્ય લેકેથી વસેલા પ્રદેશમાં અત્યંત કgવને ભમ્યા હતા, લોક જાગૃત થાય, જ્ઞાનવાન બને, તેમનો ઉદ્ધાર થાય, સાધન-સંપન્ન બને તે માટે પ્રેમપૂર્વક પ્રયત્ન કરતા, જનકલ્યાણને જ જીવનનું લક્ષ્ય માની એક ગામથી બીજે ગામ વિહરતા, અને અવિરામ અખંડ ઉદ્યોગથી દીવ્યભાવનાના સ્કૂરણે જન-હૃદયમાં જગાવતા. આથીજ આજે તેમને લાખો મનુષ્ય ઈશ્વર તરીકે પૂજે છે, તેમના ઉપદેશ માટે પૂજે છે તે કરતા જે જનપ્રેમની ભાવનાથી પ્રેરાઈને લોકો માટે શ્રમ ઉઠાવે તે માટે અધિક પૂજે છે. એકલા ઉપદેશની કશી જ કીમત નથી, ખરી કીમત એમની છે, પ્રેમથી ઉદ્દભવતા અથાગ શ્રમની છે.
પ્રભુ મહાવીર અને બુદ્ધ પછી જનતા માટે પ્રેમ ધરાવનાર એક મહા પુરૂષ આ કાળે વતે છે. તે મહાત્મા ગાંધી છે. અત્યાર સુધીમાં હિંદુસ્થાનમાં અનેક રાજદ્વારીઓ, નેતાઓ, વકતાઓ થઈ ગયા, પરંતુ તેમનામાં કાર્યની પ્રેરક ભાવના તરીકે જન પ્રેમ ન હતું. તેમનામાં રાજદ્વારી કુનેહ હતી, પ્રતિભા હતી, વિદ્વત્તા હતી, લેકને દેરવાની અને સરકારને સમજાવવાની શકિત હતી, પણ જનતા પ્રત્યેને આ પ્રેમ ન હતા. તેઓમાં દેશને ખાતર કે માનવ કલ્યાણને ખાતર પિતાનું સર્વસ્વ હેમી દેવા સુધીને, પેતાના જાનની કુરબાની કરવા સુધીને પ્રેમ નહતા.
આપણે આપણા શાસ્ત્રીય ગ્રંથોમાં વાંચીએ છીએ કે પ્રભુ મહાવીરે અમુક સ્થળે ઉપદેશ આપ્યો તેના પ્રભાવથી સેંકડે સ્ત્રી પુરૂષે પોતાને વૈભવ ત્યાગ કરી પ્રભુ મહાવીરની દીક્ષા અને શાસનને આધીન બન્યા. આપણું માંહેના કેટલાકને એ વાત ગ૫ જેવી, અગર પ્રભુ મહાવીરનું મહત્વ વધારવા કલ્પી કાઢેલી કથા જેવી લાગતી હશે, તે તે તેની ભુલ છે, કારણકે જે દીવ્ય આત્મા માનવ પ્રત્યે અસીમ પ્રેમભાવ ધરાવી શકે છે તેનાં વચનનું પાલન કરવા સમસ્ત જન સમાજ પોતાનું સર્વસ્વ ત્યાગ કરી મરી મટવા તત્પર બની જાય છે. પ્રભુ મહાવીરમાં તેવી પ્રેમભાવના હતી તેથીજ લાખે મનુષે પોતાને પ્રિય વૈભવ છેડી, ઘરબાર ત્યજી, પ્રભુની પછવાડે વળી નીકળતા. તે બધા સમજણપૂર્વક નહી નીકળી પડયા હોય, પરંતુ પ્રભુના પ્રેમનાં બળને વશ થઈ

Page #27

જીવનની સાર્થકતા.
૧૫૫ તેમના પ્રેમની ખાતર, તેમના પ્રેમનું આસ્વાદન કરવા ખાતર દીક્ષા લઈ નીકળી પડયા હતા. અને તેમના ઉપદેશ અનુસાર એક શારીરિક કષ્ટો વેઠતા, ઉપવાસ કરતા, કઠીન તપશ્ચરણે આદરતા અને જીવન પણ વિસર્જન કરતા. આ બધું શાથી થતું ? એક જ કારણથી અને તે એજ કે પ્રભુને જનપ્રેમ. એ પ્રેમના પ્રતિ ઉત્તરમાં જનતા તેમના વચન પછવાડે પ્રાણ આપતી.
મહાત્મા ગાંધીના સંબંધમાં પણ જણાય છે કે ગૃહજીવનમાં પણ તેમના દેશ પ્રેમનું પ્રતિબિંબ સમસ્ત ભારતવર્ષનાં હૃદયમાં પડયું. તેમને પ્રેમાગ્નિ સમસ્ત દેશને લાગી ગયે. સેંકડો મનુષ્યોએ પોતાના પ્રિય વૈભવ ત્યાગ કરી ખાદીને સ્વીકાર કર્યો. સેંકડોનાં જીવનને સેવામય-પ્રેમમય, અને ભારતવર્ષની ઉન્નતિ કાજે પ્રયત્નવાન બનાવી દીધા, સેંકડો જેલમાં ગયા, અને લાખે ત્યાં જવા તત્પર અને આતુર બન્યા. આટલો સ્વાર્થ ત્યાગ કયાંથી પ્રગટય ? મહાત્માજીમાં એવું શું જાદુ હતું ? જનતા પ્રત્યેનો બેહદ પ્રેમ.
ઇશ્વર પ્રત્યે ભક્તિ અને માનવ પ્રત્યે પ્રતિભાવ હૃદય માં ધારણ કરવાથી મનુષ્ય જીવનમાંથી સર્વ પ્રકારની અસ્વાભાવિકતા ચાલી જાય છે. આપણને પછી એમ નથી લાગતું કે જાણે આપણે મહાસંકટમાં દીવસે વીતાવીએ છીએ, જગતું એક દુ:ખન, પાપને, બુરાઈનો મહાસાગર છે, પગલે પગલે ધર્મ હારી જવાની સંભાવના અને ભીતિ છે. પછી તે આપણને એમજ લાગે છે કે આ જગત અને આ જીવન પ્રાપ્ત થયું તે મારું પરમ સભાગ્ય છે. જીવન ન હોત તો હું મારા પ્રેમને બહિર્ભાવ શું દ્વારા કરત? અને આ જગત્ ન હોત તો મારા પ્રેમનો ગ્રાહક કોણ થાત ? હું કોના ઉપર મારા હૃદયની પ્રીતિ ઠલવત ? ભક્તિ અને પ્રીતિવાન હદયને કઈ સ્થળે સંકટ, પાપ કે બુરાઈ ભાસતી જ નથી. પાપ અને બુરાઈ એ ધર્મ, નીતિ અને ચારિત્રાદિ સગુણાને વિકસવાની યેગ્ય ભૂમિ છે. અગર ધર્મરૂપી કમળને ખીલવાને માટે કીચડ સ્વરૂપ છે. કુદરતની સૃષ્ટિમાં તે સર્વ સ્થાને સંદર્ય, એકરાગતા, પ્રેમ અને પ્રકાશનું દર્શન કરે છે. તે નિર્દોષ સુખને ઉપભેગ કરે છે. તે પોતાના તન મન ઉપર અકારણ નિગ્રહનો બે નાખતો નથી. અને પિતાની પ્રકૃતિ સાથે વારંવાર નકામે તકરાર ઉઠાવીને હેરાન થતો નથી. જીવનમાંથી સર્વ પ્રકારની અસ્વાભાવિકતાઓ કાઢી નાખીને તે માનવ-જીવનને સ્વાભાવિક, કુદરતી દષ્ટિએ નિહાળે છે. તેને એમ લાગે છે કે હું સંકટનાં રણમાં આવી ચઢયો નથી, પણ પ્રભુના મેળામાં જ છું. અગર મારા પોતાનાં ઘરમાંજ છું. આખી કુદરત જાણે તેના અભ્યદય અને વિકાસમાં સહાયક હોય એમ તેને ભાસ્યા કરે છે. તેને એમજ લાગ્યા કરે છે, આમાં ભય રાખવા જેવું કે ચિંતા કરવા જેવું શું છે? પ્રભુનું અસ્તિત્વ તેના અંતરમાં તેને નિરંતર અનુભવાયા કરે છે, અને તેની આશ્વાસક અને આશા-પ્રેરક વાણને મધુર ધ્વનિ પ્રતિક્ષણે સંભળાયાજ કરે

Page #28

૧૫૬
શ્રી આત્માન ૢ પ્રકાશ.
છે. તેનાં પ્રત્યેક કાર્યમાં ઇશ્વરનું સાનિધ્ય તેને અનુભવાતુ જ રહે છે, તેની પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિ તેનાવડેજ નિયમાતી હાય એમ તેને લાગે છે.
આ પ્રકારની ઇશ્વરભક્તિ અને જનપ્રીતિ આપણાં હૃદયમાં જાગૃત થાય ત્યારે આપણું જીવન સફળ થાય, આપણા અવતાર સાર્થક ગણાય, આપણું જીવ્યુ લેખાનુ મનાય. જીવનની સાર્થકતાની આ ભાવના જ્યારે પ્રત્યેકનાં હૃદયના સ્પ કરશે, ત્યારે આ લેાક મૃત્યુલેાક મટીને દીવ્યલેાક ખનશે, મનુષ્ય માનવ મટીને દેવ બનશે. આખા યુગ એ પ્રકારે પલટાય એ તા તત્વચિંતકના સ્વપ્ન જેવું છે, પરંતુ વ્યક્તિ માટે એ વાત અશક્ય નથી. આપણી શક્તિનાં પ્રમાણમાં આપણે જીવન– સાકતાના એવા સદ્ભાવ આપણા આત્મામાં મીલાવીએ, અને એવાજ અભિલાષ, ચિંતન, મનન અને ધ્યાનમાં વૃત્તિને સ્થિર કરી તેના એકાદ અંશ આ જીવનમાં પ્રકટાવીએ એવા મનેરથ સહિત વિરમું છું. રા. રા. અધ્યાયી.
-©
વ માન સમાચાર.
નાંદલાઇ જૈન તી માટે ઉત્પન્ન થયેલ ઝગડા સબધી જોધપુર રાજ્ય તરફથી ધી જૈન એસાશીએસન ઓફ ઇન્ડીયાએ તે માટે આપેઞ અરજીના જવાબ.
(c
ઉપરના પ્રાચીન અને પવિત્ર તીર્થ ના કેટલાક વખત અગાઉ ઝગડા ઉત્પન્ન થયેા હતા, તે માટે કેટલાક દિવસ પહેલા શ્રી મુંબઇ જૈન એસેાશીએશન એક ખંડીયા તરફથી જોધપુર નરેશને અરજી આપવામાં આવી હતી. તેને જે જવાબ જોધપુર રાજ્ય કરથી જૈતેને આપવામાં આવ્યા છે તેની નકલ પ્રસિદ્ધ કરવા શ્રી જૈન એસેાસીએશન તરફથી અમેાને મળી છે તે નીચે મુજબ છે.
દેસુરીમાં નાંદલાઇ મુકામે જેખલજી કેભાકર ” નામે ઓળખાતી ટેકરા ઉપર આવેલાં શ્રી આદેશ્વર ભગવાનના જૈન મંદીરના કબજા બાબાતની તા. ૮ મી સપ્ટેમ્બર ૧૯૨૨ ની તમારી અરજીના જવાબમાં જણાવવાનું કે જૈન ધર્મના અનુયાયીઓ આ મદીરની જાત્રા અર્થે ખુશીથી જઇ શકે છે તેમજ જ્યારે જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે મ ંદીરની અંદર મરામત(રીપેર ) કરી શકે છે, સેાજતના જ્યુડિશીઅલ સુપ્રિન્ટેન્ડન્ટના પેટ ઉપરથી એમ નથી જણાતુ કે રાજ્યના કાઇપણુ અમલદાર તરફથી જૈન યાત્રાળુઓ અગર પૂજારીઓને પૂજામાં હરકત કરવામાં આવી હોય તેમજ મદીરસાં જોઇતાં રીપેર કરતાં અટકાયત કરવામાં આવી હાય.
ઉપરની મતલબને ખુલાસાવાર પત્ર અમેને મળતાં જૈન સમાજના જાણુ માટે તે હાંકત ઉપયાગી હાવાથી એમા તે પ્રસિદ્ધ કરોએ છીએ. અને એસાસીએશનની અરજીના જે જવાબ જોધપુર રાજય તરફથી માકલવામાં આવ્યા છે તે માટે તેના લાગતા વળગતા દારાના અમે આભાર માનીએ છીએ.
અમલદા

Page #29

ગ્રંથાવલોકન.
૧૫૭ જયંતી–ગયા માગશર વદી ૬ ના રોજ પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રીમાન મૂલચંદજી મહારાજની સ્વર્ગવાસ તીથી હતી. ઉક્ત મહામાને સ્વર્ગવાસ અત્રે થયેલ હોવાથી તેઓશ્રીની પાદુકા પ્રતિષીત કરી દાદાસાહેબના જિનાલયમાં દેરીમાં પધરાવેલ છે. જેથી આ મહા પુરૂષની ભક્તિ નિમિત્તે તેઓશ્રીના શિષ્ય શાંતમૂતિ શ્રીમાન કમળવિજ્યજી (આચાર્ય મહારાજના ઉપદેશથી આ સભાને મળેલ એક રકમ અને બાકી અમુક ગૃહસ્થા દર વર્ષે અમુક રકમ આપતા હોવાથી તેથી શ્રો જેન આમાનંદ સભા (અમારી) તરફથી દાદાસાહેબના જિનાલયમાં ઉક્ત ગુરૂશ્રીની ભક્તિ નિમિત્તે પૂજા ઠાઠમાઠથી ભણાવવામાં આવી હતી. બપોરના સ્વામિવાત્સલ્ય પણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ ગુરૂરાજની ભક્તિ નિમિત્તે થયેલું ફંડ ખુલ્લું છે, તે ગુરુરાજના ભક્તોએ તેમાં ફાળો આપી દર વર્ષે થતી ગુરૂ ભક્તિનો લ્હાવો લેવા જરૂર છે.
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય–મુંબઈમાં ગોવાળીયા કરડ પર લીધેલ મકાન-જમીન ઉપર નવા મુકામનો પાયો નાખવાની ક્રિયા શેઠ દેવકરણભાઈ મુળજીના મુબારક હાથે માગશર વદી ૧૦ બુધવારના રેજ સેનાના પાયે ખાતમુહૂર્ત કરવામાં આવેલ છે. પ્રસંગોપાત ભાષણ તથા વિવેચનો વગેરે કરવામાં આવેલા હતા. મકાન ફંડ માટે રકમની જરૂર છે. કેળવણીના ઉત્તેજનાથે ઉદાર ગૃહસ્થોએ હાથ લંબાવવાની જરૂર છે.
ભાવનગરમાં અષ્ટાપદની રચના ને અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ–આ સભાના સદગત મુરબ્બી શ્રી વારા હઠીસંગભાઈ ઝવેરચંદના આત્મકલ્યાણ નિમિતે માગશર વદી ૫ શનીવારના રોજ અત્રેના મોટા જિનાલયમાં શ્રીઅષ્ટાપદની રચના કરી, અઠ્ઠાઇમહત્સવ કરવામાં આવેલ હતો.દરરોજ વિવિધ પૂજા, રાત્રિના ભાવનાઓ અને બપોરના પ્રીતિભોજન થતા હતા. માગશર વદી ૧૨ના રોજ સ્વામિવાત્સલ્ય કરવામાં આવેલ છે. પોતાની હયાતિમાં પણ અનેક ધાર્મિક કાર્યો તેઓ કરતા આવેલ છે, તેની પાછળ પણ આવા ધાર્મિક કાર્યો અને તે સહજ છે. તેમની વિદ્યમાન ધર્મપનીઓએ તેમની પાછળ આવા ધાર્મિક કાર્યો કરી ખરેખર પતિભક્તિ બજાવી છે. અમો સદગતનું ચિરસ્મરણીય નામ રહે તેવી સુચના તેમની ધર્મપત્નીઓને કરીયે છીયે.
ગ્રંથાવલેકન.
પ્રાચીન તીથમાળ સંગ્રહ ભાગ ૧ લો–સંશોધક શ્રીમાન વિજયધર્મસૂરીજી. પ્રકાશક શ્રી યશોવિજયજી ગ્રંથમાળા ભાવનગર તરફથી અમોને ભેટ મળેલ છે. જેને ઈતિહાસના અનેક અંગો પૈકી પ્રાચીન તીર્થમાળા (તીર્થોનું વર્ણન) એ એક આવશ્યક અંગ છે, કારણકે આગલા કાળમાં આવાં વર્ણનોમાં પણ ઈતિહાસિક બાબતોનો સમાવેશ લખનાર મહાત્માઓ તરફથી થતો હતો, તેથી જ આવશ્યક અંગ કહેવાય છે. આ ગ્રંથમાં પૂર્વદેશીય તીર્થો વગેરે મળી ૨૫) તીર્થમાળાઓ છે, જે જુદા જુદા મુનિરાજોની બનાવેલી છે. તેની સવિસ્તર હકીક્ત તે ગ્રંથની શરૂઆતમાં સંક્ષિપ્ત સારરૂપે આપેલ છે. આવા ગ્રંથો જેને સાહિત્ય માટે અમો આવકારદાયક ગણુયે છીયે. તેમાં જુની ગુજરાતી ભાષા કયા સૈકામાં કેવી હતી તેનું ભાન થવા સાથે

Page #30

૧૫૮
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ.
પ્રભુભક્તિ અને કેટલુંક તે વખતનું ઇતિહાસિક વન પણ જાણી શકાય છે. એકદરે ગ્રેચ ઇતિહાસપ્રેમીઓને તેા ખાસ વાંચવા જેવા છે. કિ ંમત અઢી રૂપીયા કંઇક વધારે છે, તેથ આછી કિંમતે આવા ગ્રંથાના વધારે પ્રચાર થવા—કરવા પ્રકાશકને સુચના આપીયે છીયે.
કાઠારી મગનલાલ ભુરાભાઇ જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક વિદ્યાર્થીભુવન લીંબડીના એ વર્ષના (સ. ૧૯૭૮ ના ચૈત્ર શુદ ૩ સુધીતે) રીપોર્ટ અમાને મળ્યા છે, જેના નામની ખેાર્ડી ંગ છે તેમના તરફથી, તથાશેઠ એધડભાઇ નેમજી વિંછીયા નિવાસી તથા શેઠ ખેતશીભાઇ ખેઅશી એ ત્રણે ઉદાર ગૃહસ્થા તરફથી સારી રકમની સખાવત થવાથી આ સસ્થાને મમ્મુત પાયે શરૂઆતમાં નખાયા છે, તે કરતાં વિશેષ તેા લીંબડીના પ્રતાપી નરેશ ઠાકારસાહેબ શ્રી સર ધૈલસિ ંહજી બહાદૂર કેં. સી. આઇ. ઇ. ની, જૈનની સસ્થા છતાં કેળવણી પરત્વે તેઓશ્રીનેા પ્રેમ અને આ સંસ્થા તરફ્ માયાળુ કૃપાભરેલી લાગણીથી પણ આ સસ્થા જલદીથી પગભર થઇ તે માટે જૈન કામ આભારી છે. આવા સાર્વજનિક ખાતાંને રાજ્ય અને રાજાની કૃપા, લાગણી અને શુભ દૃષ્ટિએ આ સ ંસ્થા ભવિષ્યમાં પોતાનુ કાર્ય વ્યવસ્થિત ચલાવી શકશે. એમ તેા કહી શકાય. અમેા તે માટે નામદાર મહારાજાના ઉપકાર માનવા સાથે તે ત્રણે ઉદાર ગૃહસ્થાને ધન્યવાદ આપીયે છીયે. રીપોર્ટ વાંચતાં એક દર વહીવટ વ્યવસ્થાસર ચાલે છે. વિદ્યાર્થીઓની સ ંખ્યા સારી છે. ઝાલાવાડ પ્રાંતમાં આવી એક સંસ્થાની જરૂર હતી તે ખાટ પુરાઇ છે. આ સસ્થાના કાર્યવાહકા અને સુપ્રી॰ મી॰ દલપતરાય લાગણીવાળા છે તેમ જણાય છે. માત્ર છેવટે એટલીજ સુચના કરીયે છીયે કે પરચુરણ બાબતાને બદલે ધાર્મિક શિક્ષણુ સારૂં વિદ્યાર્થી મેળવી શકે અને સુસ`સ્કારી થાય તેવા પ્રયત્નોને મુખ્ય કરવાની જરૂર છે. તે વાત વ્યવસ્થાપક કમીટી ધ્યાનમાં લેશે. અમે આ સંસ્થાની ઉન્નતિ ઇચ્છીએ છીયે.
પુસ્તક પહોંચ.
}
ભાજ પ્રખ ધ. શ્રીપાળ ચરિત્ર સંસ્કૃત કાવ્ય સુક્ત મુક્તાવલી
પ્રવચન સારાદ્ધાર
શ્રી આરામ શેાભા ચરિત્ર,
આચારાંગ સૂત્ર ભાગ ૫ મા. મુનિરાજશ્રી માણેકપ્રુનિ.
ઉપરના પુસ્તકા અમાને ભેટ મળ્યા છે, જે ઉપકાર સાથે સ્વીકારીયે છીયે,
શ્રી વઢવાણુ કાંપના શ્રીસ ઘ તરફથી,
શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ
જૈન પુસ્તકદ્ધાર કુંડ-સુરત.
શ્રી આત્માન ંદ જૈન ટ્રેક્ટ સેાસાઇટી અખાલા,

Page #31

શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિકા ભાષાંતર.
જેમાં દેવ, શુરૂ અને ધર્મ તત્વનું સ્વરૂપ અનેક ઉપદેશક કથાઓ સાથે આપ વામાં આવેલ છે તેટલું જ નહીં પરંતુ કેટલાક જૈન તિથો જેવા કે ગિરનારજી, બાપુજી, શ્રી જીરાપલી, ફલધી, કલીકુ ડ, અંતરીક્ષજી, સ્ત'ભન અને શત્રુ જ્ય વિગેરે તિથ ઉપર કયાં કયા મહાન પુરૂ એ મંદિર, પ્રતિષ્ઠા વગેરે જે જે વર્ષ માં | કરી તેનું વિવેચન અને તે તે તીર્થ સ્થાપન કયા સરોગમાં થયું તેનું ઐતિહાસિક ઢષ્ટિએ ઘણુ' સુંદર વર્ણન કરેલું છે. તે ખાસ વાંચવા, અને જાણવા જેવું છે. દેવ, શરૂ, ધર્મ તેમજ સમ્યકત્વ તે સંબધી ક્ટ સ્વરૂપ તેની ભક્તિથી તથા આરાધનથી કયા મનુષ્યો સુખી થયા, તેની વિરૂદ્ધ વર્તન કરવાવાળા કાણુ કાણુ દુ:ખી થયા તેની અનેક કથાઓ આપવામાં આવેલી છે; તેમજ જિનવરના ગુણાનું સ્મરણ, ધ્યાન, યાત્રો, ચિત્ય, રતવન, અર્ચન, સદ્ધર્મસાધના અને ગુરૂ સેવા વગેરેથી કેવી સમ્યકત્વની સ્થિરતા થાય છે તેનું ઘણું અસરકારક સ્વરૂપ આપવામાં આવેલું છે. એક દર રીતે ઉપદેશક હોવાથી આખા ગ્રંથ મનન પૂર્વક વાંચવાથી આત્મામાં શાંતતા, સમતિની સ્થિરતા, નિર્મળતા, ધમ ઉપર શ્રદ્ધા અને તીથોપર ઉપર ભકિતા ઉસન્ન કરવામાં એક અપૂર્વ સાધન રૂપ ગ્રંથ છે. ભાષા ઘણી સરલ છે. માત્ર થોડી નકલ સીલીકે છે, કિંમત એક રૂપિચ પાસ્ટેજ જુદું અમારે ત્યાંથી મળશો.
અમારી સભાનું જ્ઞાનાધાર ખાતુ . નીચેના ગ્રંથમાંથી કેટલાક છપાય છે. કેટલાકની ચેજના થાય છે. જેન મેઘદૂત સટીક .
૧૩ ગુરૂતત્વ વિનિશ્ચય શેઠ પરમાનંદદાસ ૨ જૈન ઐતિહાસિક ગજ૨ રાસ સ"ગ્રહ. રતનજી ગાલાવાળા, હાલ મુંબઈ. ૩ અંતગડદશાંગસત્ર સટીક ભરૂચ નિવાસી ૧૪ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. | ઉજમ હેન તથા હરક્રિાર બહેન તરફથી. ૧પ દાનપ્રદીપ ૪ ષટ્રસ્થાનકે સટીક.
૧૬ સાધ સિત્તરી. પ વિજ્ઞસિ સ"પ્રહું,
૧૭ ધમ૨ન પ્રકરણ. ૬ સસ્તારક પ્રકણક સટીક.
૧૮ નવતવું ભાગ્ય ૭ શ્રવકધર્મવિધિ પ્રકરણ સટીક. ૧૯ શ્રી નેમિનાથ ચરિત્ર ૮ વિજયદેવસૂરિ મહાભ્ય.
૨૦ શ્રી પ્રભાવિક ચરિત્ર કે જૈન ગ્રંથ પ્રસસ્તિ સ‘ઘઉં,
૨૧ શ્રી વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર. ૧૦ લિગાનશાસન સ્થાપા (ટીકા સાથે) નંબર ૧૪-૧પ-૧૬૧૭-૧૮-૧-૨૦૧ ધાતુપરાયણ.
ર૧ ના થામાં મદદની અપેક્ષા છે. - ર શ્રી નંદીસુત્ર શ્રી હરિભદ્રસૂરિકૃત ટીકા પ્રાથે બુહારીવાળાશેઠ મોતીચ દ સુરચંદ તરફથી.

Page #32
સગુણી લી. _* સદ્દગુણી સ્ત્રી સાક્ષાત્ પ્રેમની સજીવ સૃતિ છે. એ સાઇત પ્રેમથીજા ભરેલી છે. સર્વ સુખ એના પ્રેમમાંજ આવી વસ્યું છે. દેવી પ્રેમથી એ વધારે ૨મણીય લાગે છે. હું જયાં એ જાય છે, જ્યાં એ રહે છે, 'કામાં જ્યાં જ્યાં એની ગતિ અને પ્રવૃત્તિ થાય છે ત્યાં ત્યાં એ સ્વર્ગ બનાવી મૂકે છે. એની અવગીય પવિત્રતાની આસપાસ એના પ્રેમનું ઓજસ ઝળકાટ મારે છે. એજ પ્રેમ એનાં નયનને વધારે તેજ પૂર્ણ બનાવે છે. એજ પ્રેમથી એનું પ્રમાભર્યું સુખ મલક મલક હસ્યા કરે છે. એજ પ્રેમ એના કંઠમાં મધુરતા રેડે છે, અને એ મધુર ક ઠેમાં મધુરૂ ગીત કણ ને આહલાદ આપે છે. આવી સવ‘ગ પ્રેમથી ભરપૂર વિનયી સદ્દગુણી સુંદરી પ્રત્યે કોને આદરમાન ન હોય ? સર્વ એવી ૨મણીઓ પ્રત્યે સ્નેહ અને આદરથીજ જુએ છે. એક આજ્ઞાંકિત પુત્રી તરીકે જુઓ, એ કેટય દુઃઅ સંëન કરે છે, કેવી કેવી કસેટીમાંથી એને પસાર થવું પડે છે, પિતા ના કેટલા બધે જીલમ એ મુંગે મોઢે સહન કરે છે ? આખરે નથી સહન થતું ત્યારે જ એના આમા ઉકેરાય છે. એક પ્રેમાળ યુવતી તરીકે જુએ. પોતાના પ્રેમી પતિ પ્રત્યે કેટલી બધી પ્રેમ ભડિત, કેવી અડગતા ! અને એકવાર જેને પોતાના પ્રેમભાગી કરીને પ્રેમ અર્પણ કર્યો તેનેજ છેવટ સુધી ચીવટાઇથી કેવી વળગી રહે છે ! એકા પત્ની તરીકે જુએ. પોતાના પતિ બહારથી ઘરમાં આવે છે ત્યારે કેટલી હ૨ખાઈ જાય છે, એની સેવામાં દૈવી તત્પર રહે છે ? જ્યારે પતિ બહાર જાય છે. ત્યારે પતિના કયાનમાંજ, પતિના વિચારમાંજ અને પતિના ગુણાનુવાદ ગાવામાંજ પોતાનાં અહોભાગ્ય માને છે, જીવને આનંદમાં રાખે છે અને સમય વીતાવે છે. એક માતા તરીકે જુએ, પેાતાનાં નાનાં બાળકને છાતી આગળજ રાખે છે. માળન’ મુખ મેહબ પોતાના પતિને મળતુ છે એ વિચારે એ સુખ તરફ જ હાલ ભરી દૈષ્ટિએ જુએ છે તાયે ધરાતી નથી. આવી. શુદ્ધ, સદગુણી, પ્રેમી અમદા ખરેખર સ્વર્ગની દેવી છે. કવિએાએ તો એવી દેવીઓના રતિ ગાનમાં પોતાનાં કાવ્યાના મહાસાગર રેલાવ્યા છે. શુરવીર ચોદ્ધાઓએ એ દેવીઓનાં પ્રેમી મધરા મિતની ખાતર પોતાનાં પ્રાણુની. પણ પરવા કર્યા વગર રાંગણ માં પોતાનાં પરાક્રમની પ્રસાદી દુશ્મનોને ચખાડી છે. લેખકાએ આવી દેવીએાની પ્રશંસા કરવા રાતના ઉજાગરા વેઠીને પુસ્તકનાં પુસ્તક ભય' છે. ધર્મ ગ્રંથા પણ આવી દેવીએમાં ચુકત કંઠે વખાણ કરે છે. કારણુ કે પ્રેમથી જ કૃત થયેલા કર્મ એજ શીખે છે. *_ | * સૈનિકની સુંદરી " માંથી. ==09 For Private And Personal Use Only