Atmanand Prakash Pustak 020 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

સમ્યગ્દનિ. સમ્ય દર્શન.
લે-શ્રીયુત અધ્યાયી. સત્યની પ્રાપ્તિ એ દર્શન રૂપે હોય છે, એક દષ્ટિ વિશેષની પ્રાપ્તિ રૂપે હોય છે. એ દર્શન થયા પછી મનુષ્યનું પૂર્વ રૂપ બદલાઈને તે એક નવીન સૃષ્ટિને નિવાસી બને છે. સમ્યક એટલે યથાર્થ રૂપે, સત્યરૂપે, જે રૂપે પદાર્થની સ્થિતિ છે તે રૂપે. આત્માનું દેહ, મન ઈન્દ્રિયાદિકથી ભિન્નપણું, પરમાત્માની સાથે તે તેને અવિચ્છેદ્ય સબંધ, અમરત્વ આદિ ગુણોનું દર્શન થઈ તે ભાનપણે પરિણમવું એ સત્ય દર્શન અથવા સમ્યગ દર્શન છે. આ દર્શન માત્ર શ્રદ્ધા રૂપે, અથવા બુદ્ધિની પ્રતીતિ રૂપે નહી, પણ ભાન (Consciousness) રૂપે હોય તો જ તે સમ્યગ દર્શન ગણું શકાય. આવા પ્રકારની ભાનવાળી સ્થિતિ એ આત્માને નવો જન્મ છે. આ સ્થિતિ પૂવેનું મનુષ્યનું મનુષ્ય તરીકેનું જીવન મિથ્યા છે, તેથી તે અવસ્થાને આપણું શાસ્ત્રકારોએ મિથ્યાત્વનું ગુણસ્થાનક કહી સંધ્યું છે. ઈંડાના ખામાં બંધાઈને રહેલું પક્ષી, અને તે ખોખાથી મુક્ત થઈ મુક્ત ગગનમાં વિહાર કરનારું પક્ષી, એ જેમ જુદી જ સૃષ્ટિના પક્ષીઓ છે, તેમ સમ્યગ દર્શન વિનાનું મનુષ્ય જીવન અને તેની પ્રાપ્તિવાળું મનુષ્ય જીવન, એ પણ છેકજ જુદા પ્રકારની સૃષ્ટિઓ છે. એકનું જીવન અંધકારમાં છે, અન્યનું જીવન પ્રકાશમાં છે. એકના જીવનની રસમયતા ભાતિક પદાર્થો ઉપર અવલંબીને રહેલી હોય છે, બીજાના જીવનની રસમયતા આંતરિક જીવનની ઉગ્રતા, મહત્તા ઉપર નિર્ભર હોય છે. ઉભયના સુખ દુખે, સબંધે, વ્યવહાર, કર્તવ્ય આદિના ધોરણો જુદા પ્રકારના હોય છે. જેમ મનુષ્યની અષ્ટિ અને દેવોની સૃષ્ટિમાં આપણે તફાવત સમજીએ છીએ, તેજ તફાવત મનુષ્યના સમગ દર્શન હીન અને સમ્યગ દર્શન પ્રાપ્ત જીવનમાં હોય છે. જીવનને આ ભેદ બાહ્ય સૃષ્ટિ ઉપર નહીં, પણ આંતર સૃષ્ટિને ઉદ્દેશીને હોય છે. ઉભયનું જીવનક્ષેત્ર એકજ છતાં, ઉભયને વ્યવહાર એકજ સરખો ભાસ્યમાન છતાં, તેમાં એટલે બધા ભેદ હોય છે કે તે ભેદ સ્થળ સૃષ્ટિના આત્માઓને લક્ષમાં ન જ આવી શકે. આ ભેદના સ્વરૂપ વિષે અમે અ૫ વિવેચન કરી તેના ઉપર પ્રકાશનું એક મંદ કિરણ ફેંકીશુ.
સભ્ય દર્શનનું પ્રથમ લક્ષણ એ છે કે તેની પ્રાપ્તિ થયા પછી મનુષ્ય તેની વાસનાઓની પ્રવૃત્તિની આધીનતા ત્યાગીને ધર્મ અને ઇશ્વરની આધીનતાને સ્વીકાર કરે છે. પાપના બધા સ્થાનકે ઉપર પીઠ ફેરવી તેનું મુખ નિરંતર ઇશ્વર ભણું રાખી ઉભું રહે છે.
જે જે વિચારે, ભાવનાઓ, કાર્યો અને પ્રવૃત્તિઓ તેને ધર્મ અને ઇશ્વરથી વિમુખ કરનારી છે, તેને પડછાયે તે ઉભો રહેતો નથી. જ્યાં મનુષ્ય જીવનના ઉચ્ચ