Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Rg. N. B. 131
श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः L0000000००
श्रीwww.
oooooo
आत्मानन्द प्रकाश
Ooooooooooooooooooooo
शालविक्रीडितवृत्तम् ॥
कालो दुस्तर ागतो जनमनो भोगेषु मग्नं भृशम् । धमा विस्मृत आत्मरूपमहहा न ज्ञायत केनचित् ।। धावन्तीह जना धनाय बहुशः कामाहतास्तद्हृदि ।
आत्मानन्द प्रकाश दीपकिरण ग्रामोतु शश्वत्पदम् गाथा
पु. २०. चीर सं. २४४८ भाद्रपद. आत्म सं.२७ अंक २ जो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर:
વિષયાનું કમણિકા.
विषय.
पृष्ट विषय १४यशुधि-समायान्यना. ... ...२८बाना तुमी...
क्षमापना. ........... 30-3७सन्युशनमा-वाभिचारउपर्युष-मत्सिव.... ......30क्षा परिणाम. .. ४ाते वो जान वेपार.......1 अथावसान.... ૫ સભ્યગુદ ન
...33 १० सायायाविनायघमसारना। युवावस्या
).४१कावास....... તિર્થ કર.
વાર્ષિ ક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪. આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ હસુ લુભાઇએ છાપ્યું -ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૮ તૈયાર છે.
શ્રી જેનાચાર્યેા તથા જૈન કવિ
૨કાવાયુધ નાટક ૦૮૪–૦ ૩. કૌમુદી મિત્રાન ંદ નાટક ૦–૮–૦
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન આચાયો તેમજ કવિવરાએ દરેક પ્રકારના સાહિત્ય ઉપર દષ્ટિ કે કી જૈન સમાજ તેમજ ઇતર દર્શનકારીને પોતાની અનેક કૃતિઓ બતાવી આશ્ચર્યચકિત કરી દીધા છે, તેટલું જ નહીં પશુ પ્રાકૃત અને સ ંસ્કૃત ભાષા માટે પેાતાની અપૂર્વ વિદ્વત્તા પ્રકટ કરી છે. તેવા નાટકો વાંચતા ભાષાના અભ્યાસની વૃદ્ધિ થાય છે અને વાચકને પણ ઘણું જ્ઞાન થવા સાથે જૈન દર્શનના ઇતિહાસ સાહિત્યનું પણ ભાન થાય છે. સાથે રસ પડતાં આત્માની પણ નિર્મળતા થાય છે. તેવા નાટકા નીચે મુજબ અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયા છે. ઉંચા કાગળા, સુંદર ટાઇપ અને સુશાભિત ખાઇડીંગથી તે પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યા છે. સવ એક સરખા લાભ લઇ શકે તે માટે કિ ંમત માત્ર નામની રાખી છે. તે નાટકા નીચે મુજબ છે. ૧ દ્રૌપદી સ્વયંવર નાટક ૦-૪૦૦
જલદી મગાવા. 5
રચિત નાટકા.
૪ પ્રભુધ રાહિય નાટેક ૫ ધર્માલ્યુય નાટક ( પોસ્ટેજ જુદું ) મળવાનું ઠેકાણું —શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા—ભાવનગર.
૦૬=૦
For Private And Personal Use Only
૦૬-૦
જલદી ભગાવેા.
જલદી મ’ગાવા. માત્ર થાડી નકલા સીલીકે છે. જૈન પાઠશાળા, કન્યાશાળા અને પ્રકરણના અભ્યાસીઓને ખાસ લાભ. જૈનપાડશાળામાં અભ્યાસ કર્તા જૈન ખાળકા અને કન્યાઓ તથા પ્રકરણના અભ્યાસીઓને માટે, પ્રકરણાના ત્રણ ગ્રંથા જૈનશાળામાં પ્રતિક્રમણ પૂર્ણ થયા પછી જે પ્રથમ ચલાવવામાં આવે છે, તે ૧ જીવ વિચાર વૃત્તિ, ૨ નવતત્ત્વ અવસૂરિ, ૩ તથા દંડક વૃત્તિ તે આ ત્રણે ગ્રથા છે. તે એવી રીતે પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે કે, મૂળ સાથે નીચેજ મૂળનુ અને અવચિર સાથે નીચેજ અવચરનું ગુજરા તીમાં ભાષાંતર આપવામાં આવેલ હેાવાથી, તેમજ ભાષાંતર પણ શબ્દ અને અક્ષરસહુ સરલ અને સ્ફૂટ રીતે આપવામાં આવેલ હોવાથી, લઘુ વયના બાળકા અને કન્યાઓને તે મેઢ કરવા કે અર્થ સમજવા બહુજ સુગમ પડે તેમ છે, શૈલી એવી રાખેલ છે કે વગર માસ્તરે પણ શીખી શકાય તેમ છે. જૈનપાઠશાળા, કન્યાશાળાઓમાં ખાસ ચલાવવા જેવા છે.
જૈનપાઠશાળા કન્યાશાળા માટે મગાવનારને ઘણીજ ઓછી કિંમતે ( ન્રુજ કિંમતે ) માત્ર ધાર્મિક (કેળવણી) શિક્ષણના ઉત્તેજન માટે આપીશું. ધાર્મિક પરિક્ષા કે બીજા ઇનામના મેળાવડામાં ઇનામ માટે મગાવનારને પણ અલ્પ કિંમતે આપીશું. અન્ય માટે પણ મુદલ કરતાં ઓછી કિંમત રાખવામાં આવેલ છે.
૧ નવતત્ત્વના સુ ંદર મેધ-પાકી કપડાની બાઈડીંગ રૂા. ૭–૮–૦ આઠ આના. કાચું માઇડીંગ માત્ર રૂા. ૭-૬-૦ છ આના,
૨. જવ વિચાર વૃત્તિ પાકા ખાઇડીંગની માત્ર રૂા. ૦૪-૦ ચાર આના. ૩ દંડક વિચાર વૃત્તિ પાકા માઇડીંગના માત્ર રૂા.૦-૫-૦ પાંચમના (પા. જુદું.)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( રમી .
પી. કાશ. હું
•૦
=૦
= ૦૦૦—
૦
૦
तत्त्ववेदिष्वात्मनोऽन्तर्भावमभिलपता सकलकालं सर्वेण स्वविकल्पजल्पाचरणानां सार्थकत्वं यत्नतः परिचिन्तनीयम् , तद्वेदिनां च पुरतःकीर्तनीयम् , ते हि निरर्थकेध्वप्यात्मविकल्पजल्पन्यापारेषु सार्थकत्वबुद्धिं कुर्वा
__णमनुकम्पया वारयेयुः।
BRS@GMWW . : wwww
-
--
-
--
--
--
-
--૦
પુરત ૨૦ ] વીર સંવત ૨૪૪૮ માપ. આત્મ સંવત ૨૭. [અંક ૨ ગો.
wwwwwwwwwwww
हृदय शुद्धि-क्षमा याचना. ધર્મવીર મહાશય !
આપણે મહાન પર્વ પર્યુષણમાં આત્મશુદ્ધિ નિમિત્તે શાસ્ત્ર વિહિત તપ-જપ-દાન- ૮ ધ્યાન-જિનરાજ પૂજન–શાસ્ત્ર શ્રવણ-ધર્મ પ્રભાવના–અમારી ઉદ્દઘોષણ-સ્વામી વાત્સલ્ય ચૈત્ય પરીપાટી અને વાર્ષિક પ્રતિક્રમણ એ આદિ અનેક સુકૃત્ય કરી માનવ જન્મની સાફલ્યતા માનીએ છીએ–
છતાં જ્યાં સુધી કરેલા અપરાધની પશ્ચાત્તાપ પૂર્વક અન્તઃકરણથી “ક્ષમા ની આપલે ન થાય, ત્યાંસુધી આરાધકપણાને સ્વીકાર કરવો એ વૃથા છે.
પશ્ચાત્તાપ પૂર્વક વાચેલી ક્ષમા હૃદય પવિત્ર કરવા માટે ખરેખર સ્વર્ગીય વિપુલ 3 ઝરણું છે. !! જેમકે--
બહુવિધ વાર્ષિક પર્વમાં આલોચના કૃત કર્મની, કરીએ ગૃહી ફરમાન જાણે રીતિ આત્મિક ધમની, મન વચન કાય થકી કર્યા દુષ્કર્મ દુષ્ટ નિવારવા,
ચાચું “ક્ષમા” અ ભવિ! નિજ આત્મ ત સુધારવા.
વીરાબ્દ ૨૪૪૮ પર્યુષણ. } રા. ર. વેલચંદ ધનજી. hominiramoniniarrera
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
ક્ષમાપના.
(રાગ-ઓધવજીના સંદેશાને.) નવરંગી મનવાની કરણી ભાળવા,
મૃતિ પથે અનુભૂત વહો દેશ જે; દીઠાં ત્યાં હવાએલાં દિલડાં પ્રત્યે!
કેઈ વિયોગે રડતાં તે હાલેશ જે-નવરંગી. કેઈ નિજ મન વર્તેલમાં ફરતાં ચહે
બીજાં મનને પણ તેમાં સંચાર જજે ! મુજ મનડું ત્યાં ચાલ્યું પણ નવ ઠેરીયું,
તેથી તૂટે તે વ્યકિત સહ તાર જે-નવરંગી. કઈ પ્રસંગે વેધાળાં વયણે વતી.
વીંધાએલું હૃદય નિહાલે દાવ ને ! સિંહાલેકન ભાળ્યું એની આંખમાં.
તેથી ડરતું આજે ઉર પસ્તાય જે-નવરંગી. જીવન બિન અપરાધી જીવોનું કંઈ,
લુચ્ચું આ ગંદી કાયા કાજ જે ! સુખ તો મૃગજળ જેવું રહ્યું તે વેગળું,
દંશ રો આ ઉંડા ઉરની માંદા –નવરંગી એમ ત્રિવિધ યોગેની વીતી વાતડી
દાખી ને હું યાચું સહુની પાસે જે ! વહાલાને છે હાલીડાના વારસે, અપી માફી કરશે મુજ ઉર વાસ નવરંગી
મુનિ મુસાફર (કચ્છી).
पर्युषणा-महोत्सव
પર્વાધિરાજ ગણાય આ પર્યુષણ સ શાઅથી, અષ્ટાબ્લિકા ઉત્સવ કરે ઉત્કૃષ્ટ આત્મિક ભાવથી,
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
દાદાણી બિલ્ડિંગ
મુંબઇ
આ તે કેવા હાસ્યજનક અજ્ઞાન વ્યાપાર ?
તપ જપ અને જિનરાજ પૂજા કલ્પ સૂત્ર શ્રવણુ યથા, ત્રિવિધ ધર્મ પ્રભાવના વાત્સલ્ય સ્વામીનું તથા. ( ૨ ) ઉદ્ઘાષણાજ અમારીની પ્રતિક્રમણ વાર્ષિક નેમથી, મન વચન કાય થકી કરેા ગુરૂ સાખ ધાર્મિક પ્રેમથી; મૈત્રી પ્રમેાદ કરૂણા અને માધ્યસ્થ્ય ભાવ વિચારતા, પ્રાણી સકલ છે આત્મવત્ સ્યાદ્વાદ દ્રષ્ટિ સ્થાપતા. (૩) દુષ્કૃત્ય મિથ્યા આપણા ગત વર્ષ ના એ રીતથી, કરીએ પરસ્પર ભ્રાત હૈ ! આત્મિક સહજ સ્વભાવથી; પયૂષણા એ વિધથી આરાધજો વિજન તમે, ઉપદેશ “આમાનવ”ના રસ પાન અમૃત સમ ગમે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રા. રા. વેલચંદ ધનજી,
ડા
આ તે કેવા હાસ્યજનક અજ્ઞાન-વ્યાપાર ?
( તે દૂર કરવા માટે આક્ષેપ, )
૧ વાતા માટી મેાટી કરવી અને કામ કેાડીનુ યે કરવુ નહી.
૨ જે દેવ ગુરૂને નમવુ-વવું કે સ્તવવુ તેને જ પુંઠ દઈને ચાલવું અને તેમના અમૃત જેવા હિત-ઉપદેશના અનાદર કરી સ્વેચ્છાચારે મેાકળા મ્હાલવું,
૩ પૂજા ઠાઠ માઠથી કરવી ને પૂજ્ય પ્રભુના હિતવચનની અવગણના કે ઉપેક્ષા કરી આપમતે ચાલવું.
For Private And Personal Use Only
૪ પ્રભુ પાસે પવિત્ર દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્ર રૂપ રત્નત્રયની માગણી કરવી ને એક લેશ માત્ર પાત્રતા સંપાદન કરવા ખડૂત કે લાગણી ન રાખવી,
૫ ધી, ન્યાયી, નીતિવત અને પ્રમાણિકમાં ખપવા ડાળ-દેખાવ કરવા ને માર્ગાનુસારીપણાના ૩૫ લક્ષણેામાંનુ એક પણ લક્ષણ ન ધારવું.
૬ બીજાની લગરીક ભૂલ જોઇ ભ્રકુટી ચડાવવી, ખીજવાઇ જઇ તેને ઉતારી પાડવા તલપાપડ થઈ જવુ, ને પોતાનામાં ડુંગર જેવી ભૂલનીયે ઉપેક્ષા કર્યો કરવી, નિજ ભૂલ ભાંગવા-સુધારવા કશી કાળજી કરવી નડીને કદાચ કોઇ હિતસ્ત્રી. પણે આપણી ભૂલનું ભાન કરાવે તે તેના સામે ઉલટા ઘુરકીયાં કરી તેને કલેશ ઉપજાવવામાં કે તેાડી પાડવામાં મેાટાઇ ને ચતુરાઇ માનવી.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
૭ પાપી પેટને પોષવા કે કુટુંબનું પાલન પિષણ કરવાના મિષે કઈક પ્રકારના કાવા દાવા-કાળાં ધળાં કરવાં અને ટીલાં-ટપકાં ઉપરથી કરી ઠગ ભક્તાઈમાં અવતાર પૂરે કરવે. જ્યારે બીજા કેઈમાં જરા જેટલી ભૂલ જેવામાં–જાણવામાં આવી કે તેની નિંદા-ટીકા કરવા ઉતરી પડવું, જાણે કે પોતે કદાપિ કશી ભૂલ કરતા જ ન હોય અને બીજાની ભૂલ પિતાથી સહન થઈ શકતી ન જ હોય, તેથી જ આ બધે બળાપ કરતે હેય.
૮ પરદુઃખભંજક થવાને બદલે વિસંતેષી થવું.
૯ સહુ સાથે મૈત્રીભાવ (ભાઈચાર) રાખવાને બદલે વેર-વિરોધ ને કલેશ કુસંપનાં ઝેરી બીજ વાવવાં.
૧૦ અન્યને સુખી કે સદ્દગુણી દેખી દિલમાં રાજી-આનંદિત–પ્રમુદિત થવાને બદલે ઉલટે બળાપો કરે, અન્યનું સારૂં જોઈ, શુદ્ધભાવે સારાનું અનુકરણ કરી સારા થવાને બદલે સારૂં જોઈને જ ખેદાવું, તેમનું નબળું ઈચ્છવું અને તેમાં જ રાજીપ માન.
૧૧ કઈ દીન-દુ:ખી–નિરાશ્રિત અપંગાદિકનું દુઃખ દેખી હરેક પ્રયત્ન તે દર કરવા મથવાને બદલે તેના દુ:ખમાં ઓર વધારો થાય એવાં કડવાં માર્મિક વચને કહી સજજનતાને બદલે દુર્જનતા દાખવવી–પ્રગટ કરવી.
૧૨ નીચ, નાદાન, નિંદકાદિક, અધમ કોટિના પણ કઈ રીતે ઠેકાણે આવે એવી ભાવદયાથી પ્રેરાઈ, શુભ ઉપાય કરવા છતાં વિપરીત પરિણામ આવતું જણાય તે અસાધ્ય રોગવાળાને જેમ કુશળ વૈદ્ય ત્યાગ કરે છે તેમ તેનો ત્યાગ (.ઉપેક્ષા) કરી સ્વહિત સાધનમાં તત્પર રહેવાને બદલે તેવા નીચ ની સાથે સ્વેચ્છાચારે રહેવું.
૧૩ પિતાને તુચ્છ ને કપિત સ્વાર્થ સાધવા જતાં અન્ય કઈક જનોને થતા પારાવાર નુકશાનની કશી દરકાર ન કરવી.
૧૪ મિષ્ટ ભાષણ કરવાને બદલે કદી ન રૂઝાય એવા માર્મિક વચનના પ્રહાર કરવામાં કચાશ ન રાખવી.
૧૫ વિશ્વાસે મૂકેલી પારકી થાપણને ઓળવી ઉચાપત કરી જવી અને ઉજળા લુગડાં પહેરી શાહુકારમાં ખપવું.
૧૬ શ્રાવકના કુળમાં જન્મ લીધા છતાં શુદ્ધ શ્રદ્ધા, વિવેક અને કરણીને છાંટે સરખે અડવા ન દે હોય તે પણ ભૂંસી નાંખવે.
૧૭ આચાર શુદ્ધિ સાચવવાને બદલે આચાર ભ્રષ્ટતાના નમુનારૂપે નિર્લજ બની સાંઢની પેઠે સ્વછંદે મહાલવું છતાં મીયાંછની ટંગડી ઉંચીને ઉંચી જ રાખવી. ઈતિશમ.
લેખક–સુનિરાજશ્રી કપૂરવિજ્યજી મહારાજ,
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યગ્દનિ. સમ્ય દર્શન.
લે-શ્રીયુત અધ્યાયી. સત્યની પ્રાપ્તિ એ દર્શન રૂપે હોય છે, એક દષ્ટિ વિશેષની પ્રાપ્તિ રૂપે હોય છે. એ દર્શન થયા પછી મનુષ્યનું પૂર્વ રૂપ બદલાઈને તે એક નવીન સૃષ્ટિને નિવાસી બને છે. સમ્યક એટલે યથાર્થ રૂપે, સત્યરૂપે, જે રૂપે પદાર્થની સ્થિતિ છે તે રૂપે. આત્માનું દેહ, મન ઈન્દ્રિયાદિકથી ભિન્નપણું, પરમાત્માની સાથે તે તેને અવિચ્છેદ્ય સબંધ, અમરત્વ આદિ ગુણોનું દર્શન થઈ તે ભાનપણે પરિણમવું એ સત્ય દર્શન અથવા સમ્યગ દર્શન છે. આ દર્શન માત્ર શ્રદ્ધા રૂપે, અથવા બુદ્ધિની પ્રતીતિ રૂપે નહી, પણ ભાન (Consciousness) રૂપે હોય તો જ તે સમ્યગ દર્શન ગણું શકાય. આવા પ્રકારની ભાનવાળી સ્થિતિ એ આત્માને નવો જન્મ છે. આ સ્થિતિ પૂવેનું મનુષ્યનું મનુષ્ય તરીકેનું જીવન મિથ્યા છે, તેથી તે અવસ્થાને આપણું શાસ્ત્રકારોએ મિથ્યાત્વનું ગુણસ્થાનક કહી સંધ્યું છે. ઈંડાના ખામાં બંધાઈને રહેલું પક્ષી, અને તે ખોખાથી મુક્ત થઈ મુક્ત ગગનમાં વિહાર કરનારું પક્ષી, એ જેમ જુદી જ સૃષ્ટિના પક્ષીઓ છે, તેમ સમ્યગ દર્શન વિનાનું મનુષ્ય જીવન અને તેની પ્રાપ્તિવાળું મનુષ્ય જીવન, એ પણ છેકજ જુદા પ્રકારની સૃષ્ટિઓ છે. એકનું જીવન અંધકારમાં છે, અન્યનું જીવન પ્રકાશમાં છે. એકના જીવનની રસમયતા ભાતિક પદાર્થો ઉપર અવલંબીને રહેલી હોય છે, બીજાના જીવનની રસમયતા આંતરિક જીવનની ઉગ્રતા, મહત્તા ઉપર નિર્ભર હોય છે. ઉભયના સુખ દુખે, સબંધે, વ્યવહાર, કર્તવ્ય આદિના ધોરણો જુદા પ્રકારના હોય છે. જેમ મનુષ્યની અષ્ટિ અને દેવોની સૃષ્ટિમાં આપણે તફાવત સમજીએ છીએ, તેજ તફાવત મનુષ્યના સમગ દર્શન હીન અને સમ્યગ દર્શન પ્રાપ્ત જીવનમાં હોય છે. જીવનને આ ભેદ બાહ્ય સૃષ્ટિ ઉપર નહીં, પણ આંતર સૃષ્ટિને ઉદ્દેશીને હોય છે. ઉભયનું જીવનક્ષેત્ર એકજ છતાં, ઉભયને વ્યવહાર એકજ સરખો ભાસ્યમાન છતાં, તેમાં એટલે બધા ભેદ હોય છે કે તે ભેદ સ્થળ સૃષ્ટિના આત્માઓને લક્ષમાં ન જ આવી શકે. આ ભેદના સ્વરૂપ વિષે અમે અ૫ વિવેચન કરી તેના ઉપર પ્રકાશનું એક મંદ કિરણ ફેંકીશુ.
સભ્ય દર્શનનું પ્રથમ લક્ષણ એ છે કે તેની પ્રાપ્તિ થયા પછી મનુષ્ય તેની વાસનાઓની પ્રવૃત્તિની આધીનતા ત્યાગીને ધર્મ અને ઇશ્વરની આધીનતાને સ્વીકાર કરે છે. પાપના બધા સ્થાનકે ઉપર પીઠ ફેરવી તેનું મુખ નિરંતર ઇશ્વર ભણું રાખી ઉભું રહે છે.
જે જે વિચારે, ભાવનાઓ, કાર્યો અને પ્રવૃત્તિઓ તેને ધર્મ અને ઇશ્વરથી વિમુખ કરનારી છે, તેને પડછાયે તે ઉભો રહેતો નથી. જ્યાં મનુષ્ય જીવનના ઉચ્ચ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૪
શ્રી આત્માનદ્ પ્રકાશ.
ત્તમ આશયાની સિદ્ધિ હૈાય છે, દૈવી શક્તિઓને ચરિતાર્થ કરવાને ચેગ્ય ક્ષેત્ર હાય છે, ત્યાંજ તેના નિવાસ હાય છે. મનુષ્ય જીવનના આ ફેરફાર કાંઇ સામાન્ય ફેરફાર નથી. તે એક મહાન પરિવર્તન છે. નવા અવતાર છે, આત્મા પોતાને પોતાની વાસનાઓના હાથમાં સોંપી દઇને પેાતાની કેવી દુર્દશા કરી મુકે છે, તેની આધીનતાથી મનુષ્ય કેવું દુ:ખ બ્હારી લે છે, તે આપણે નિરંતર અનુભવીએ છીએ.
માનવ સંસારમાં દાવાનળની માફક દુ:ખના જે મા અગ્નિ ચાતરફ ભભૂકી રહેલે આપણે ભાળીએ છીએ, તે શું ઘણે અ ંશે મનુષ્યને પોતાના સળગાવેલા નથી ? ખરૂ છે કે જરા, મરણ, રાગ, શાક, વિગેરે સ્વાભાવિક અને અપરિહાર્ય દુ:ખે આપણે પાતે ઉપજાવ્યા નથી અને ગમે તેટલા પ્રયત્ન કરવા છતાં તેમાંથી ભાગી છુટવાના માર્ગ નથીજ. પરંતુ હાય ! જાણે કે મનુષ્યને દુ:ખની આટલી મા યાથી સતાષ ન હેાય, તેમ તે વાસનાએની આધીનતાથી નિર'તર નવાનવા દુ:ખાની પર પરાને ઉપજાવ્યે જાય છે. ચિતા સળગાવીને, પવન નાંખીને, દુ:ખના અગ્નિને તે વધારે ને વધારે બળવાન મનાવે છે. હૃદયની નિકૃષ્ટ પ્રવૃત્તિઓને વશવતી ખની તે ય ત્રણાની ભઠ્ઠીમાં સળગે છે અને તેની આસપાસના મનુષ્યને પણ સળગાવે છે. આ ભઠ્ઠીનું બળતણુ આત્મા પોતેજ પેાતાની વાસનાઓથી પુરૂં પાડે છે, જરા નજર ક્વી જુઓ, ચાતરમ્ કેટલા હાહાકાર ! કેટલા આર્તનાદ! વેર, વિદ્વેષ, અત્યાચાર, પશ્ચાતાપ, દૃષ્ટિગોચર થાય છે !
જુઓ, આ રસ્તે જતાં કમનસીબ યુવાન તરફ. તે ભાગ્યેજ પ ંદર વીશ રૂપીઆ મહીને કમાય છે. તનતેાડ મહેનત કરવા છતાં, સંસાર ચલાવવા જેટલું તે મેળવી શકતા નથી, સ્ત્રી અને બાળકો અર્ધ નગ્ન અને અર્ધું ભૂખ્યા રહે છે, પણ તેટલા દુ:ખથી તેને સ ંતેષ નથી. હમણાં હમણાં તે દારૂ પીવાની લતમાં પડ્યો છે અને તેના પરિણામે ખીજા પણ અનેક આનુષંગિક પાપના આચરણેા સેવે છે. ધરે જઇને તે હુમેશ પેાતાની પત્નીને મારીને અધમુઇ કરે છે. છેકરાને અન્ન વસ હીન બનાવી રસ્તા ઉપર ફેંકી દે છે. પાડેશીને ત્રાસ પમાડ્યા કરે છે. આ દશ્ય જોઇને કેાની ચક્ષુમાં જળ નથી આવતુ ? તેણે પેાતાના આત્માને અંધ વાસનાના હાથમાં સોંપ્યા છે, અને બદલામાં પેાતાના સર્વનાશ મેળવ્યા છે.
૬
સ્વેચ્છાચાર અને અંધ પ્રવૃત્તિઓને આધીન થવું એ પેાતાના આંગણામાં ખાવળનું વૃક્ષ રેાપવા જેવુ છે. પોતાના કષ્ટના ઉપાદાનાના કાળજી પૂર્વક સ ંચય કરવા તુલ્ય છે. સમ્યગ્દશી આત્માએની એ ઢઢ પ્રતિજ્ઞા હોય છે કે: હું વાસનાનું દાસત્વ સ્વીકારીશ નહી, જે ધર્મ સેતુસ્વરૂપ બનીને આત્મા અને વિશ્વને ધારણ કરી રાખે છે, જેમાં હું પણ સ્થિતિ પામીને રહ્યો છુ, તે ધર્મોના હસ્તમાં હું મારી જાતને અર્પણ કરીશ. હું પાપ, અધર્મ, અનિષ્ટ અને અકર્તવ્યનું સેવન
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યગદર્શન.
૩૫
નહી કરું.” આવી પ્રતિજ્ઞાને ધારણ કરનાર અને અડગ શૈર્ય અને હૃદય-બળથી તેને નિભાવનાર આત્મા શું નવે અવતાર પામે ન ગણાય? વાસનાઓના પાશથી મુક્ત બની ધર્મ અને ઇશ્વરના હસ્તકમાં અર્પિત થનાર આ આત્મા નવા જગત્માં પ્રવેશ કરે છે. આવા સમ્યગ્દશી આત્માઓનું જગત્ પણ જુદું જ હોય છે.
સમ્યગ્ર દષ્ટિ, ધર્મ દષ્ટિ અગર સત્ય દષ્ટિ–ગમે તે નામથી સંબોધે. તે ખુલે નહી અને જ્યાં સુધી તે મિથ્યાત્વના અંધકારમાં હોય છે ત્યાં સુધી આત્મા ભૈતિક પદાર્થોને સારવાન અને અમૂલ્યવાન ગણી તેની સાથે કામ લે છે. સમ્ય દષ્ટિ પ્રાપ્ત થયા પછી એ સારવાનપણું અને મૂલ્યવાનપણું લેપ પામી જાય છે.
સમ્યગ્રષ્ટિ એ એક નવીન સૃષ્ટિ છે, અલંકાર, રૂપક, અગર વાણીના વિલાસ રૂપે નહી, પણ વાસ્તવમાંજ એ એક નવીન સૃષ્ટિ છે, ત્યાંનું જ્ઞાન, ધ્યાન, ભેગવિલાસ, સબંધો એ બધા જુદા પ્રકારના હોય છે, જેના હૃદયમાં જ એ દષ્ટિને પ્રકાશ છે, તે હૃદય તેની આસપાસના હૃદયે કરતાં જુદા જ પ્રકારનું જીવન અનુભવે છે.
આત્મા પોતાની મિથ્યાત્વ દશામાં જે પદાર્થોને સારવાન અને કીમતી ગણતા હતે, તે પદાર્થો તેની સમ્યગદર્શન પ્રાપ્ત અવસ્થામાં તેને અસાર ભાસે છે અને મનની જે ઉચ્ચ અવસ્થાઓના અસ્તિત્વને તે પ્રથમ એક સ્વપ્ન જેવી રૂપરેખાહીન, ક૯૫ના જેવી ગણતો તે તેને ખરેખર સારવાન જણાય છે. તેની મિથ્યાત્વ અવસ્થામાં તે એમ માનતા કે આ જગતમાં તરફ એક કઠોર નિષ્ફર શક્તિની અંધ ક્રિીડા ચાલી રહી છે. તેમાંથી પોતાને બચાવી લઈ, દરેક પ્રકારે પોતાનું સુખ (આ લોક અને પરલોકનું) પાકે પાયે સાધી લેવું એજ પોતાને ધર્મ છે; સમ્યગ દર્શન પ્રાપ્ત અવસ્થામાં તે અનુભવે છે કે એક પરમ કોરૂણિક મહાસત્તા અંતર અને બહાર, જડ અને ચેતનમાં ઓતપ્રોત થઈને અનંત વિશ્વનો નિર્વાહ કરી રહી છે, અને પ્રાણીમાત્રને તે સત્તા પોતાના આલેષમાં રાખી તેનું કલ્યાણ, અને વિકાસ સાથે જાય છે. સમ્યગ પ્રાપ્ત આત્માના સુખ દુઃખે પણ જુદા જ પ્રકારના હોય છે. સંસારની અંધ પ્રવૃતિમાં જયાં સુધી તે હતા, ત્યાં સુધી તેના સુખને આધાર ધન, માન, લાભ, ઐશ્વર્ય આદિ ઉપર હતું. તે બધું આવી મળે છે તેનું હૃદય સોળ કળાએ ખીલી ઉઠતું અને તેના અભાવે તે પામર, દુખી, દીન, હીન, દરિદ્ર બની જતો, તેના જીવનનું મંડાણ એ ઐહિક, ભાતિક પદાર્થો ઉપર હતું, અને જીવનમાં કોઈ રસ કસ હોય, જીવનનું કાંઈ ઉપાદાન હોય તો તે માત્ર એ બાહ્ય સામગ્રી જ હતી, પરંતુ જ્યારે તે મિથ્યાત્વને લોપ થઇ તેની દષ્ટિમાં સમ્યકત્વ પરિણમે છે, ત્યારે તેના સુખ દુખના પૂર્વના નિમિત્ત અને ઉપાદાને બધા બદલાઈ જાય છે. હવે એ પદાર્થો પ્રત્યે તેની દષ્ટિ મેહભરી હોતી નથી. સમ્યગદષ્ટિસંપન્ન આત્માને સુખને આધાર કાંઈ બીજીજ વસ્તુઓ ઉપર હોય છે. પોતાના ચારિત્રથી, સદગુણેના અનુશીલનથી, જ્યારે તે પિતાના હૃદયમાં બિરાજી રહેલા પ્રભુને પ્રસન્ન કરી શકે છે, પિતાના
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. ચિત્તની વિશુદ્ધતા સાધીને જ્યારે તે અંતરસ્થિત પરમાત્મસત્તાને ધન્યવાદ મેળવી શકે છે, ત્યારે તે એક અપાર સુખના મહા સમુદ્રમાં નિમગ્ન બને છે. એ સુખની સાથે આપણુ ભૌતિક સુખોનો મુકાબલે કરવાનો પ્રયત્ન કરે તે વાણી અને લેખનને ગેરઉપયોગ છે; સમકિતી આત્મા જયારે પોતાના હૃદય સ્થિત પ્રભુના આદેશને અનુસરી શકે છે, ત્યારે તે અનુસરણની ક્રિયામાં જ એક
અદૃશ્ય સુખને તે ભક્તા હોય છે, સમકિતી આત્માનું સુખ જેમ મહાન છે તેમ તેનું દુ:ખ પણ તેવું જ મહાન હોય છે, જ્યારે તેના ચિત્તની પવિત્રતામાં વિકાર થાય છે, તે હૃદયસ્થિત ઇશ્વરની આજ્ઞાનો અનાદર કરે છે, અને વાસનાના પ્રાબલ્યથી તેના વિવેકનો પ્રદીપ મંદ પડે છે ત્યારે તેના અંતરમાં અસહ્ય યાતના થાય છે. એ વખતે જે યાતના સમકિતી અનુભવે છે તેનું પ્રમાણ ધન, માન, એશ્વર્યની હાનિથી પ્રાકૃત જનોને થતા દુ:ખ કરતાં અનેકગણું વધારે હેય છે. લોભી જેમ પિતાના જીવથી પણ દ્રવ્યને વધારે કીમતી ગણે છે, તેમ સમકિતી આત્મા પિતાના આંતર ધનને એટલે કે ચરિત્રને જીવનને સાર ગણે છે.
મિથ્યાત્વ દશામાં તે પોતાનું પિષણ એકલા અન્નથી થતું માનતો, સમકિત પ્રાપ્ત અવસ્થામાં તે એકલા શરીરની પુષ્ટિ ભણીજ દષ્ટિ રાખતા નથી. સ્થળ જીવનની કીમત તેને પિતાના આંતર જીવન કરતાં ઘણું ગણું ભાસે છે અને એટલે દરજજે તેની સ્થળ સામગ્રી તેના આતર જીવનને પુષ્ટી કરનારી હોય તેટલે દરજજે જ તેની ઉપયોગિતા તેને સમજાય છે. પ્રથમ તે વિષયોની જ ચિંતામાં નિમગ્ન હતો, સ્વાર્થસિદ્ધિની આશા જ તેને ઉત્સાહ અને બળ આપતી, અને બાહા ઉપકરણે વધારવામાંજ તેનું મન રોકાએલું રહેતું, પરંતુ હવે તે બધું તેને બહુ ઉપયેગી જણાતું નથી. એ બહારની સામગ્રી તેને આંતર જીવન માટે આવશ્યક હોય તેટલા પુરતીજ તેની દરકાર તે રાખે છે. હવે તેનું મુખ્ય ધ્યાન, પ્રધાન ચિંતા, અને બળવાન પુરૂષાર્થ એક બીજી જ વસ્તુ માટે હોય છે, તે વસ્તુ કઈ ? પ્રત્યેક મનુષ્યના હૃદયમાં નિવાસ કરી રહેલા સત્ય સ્વરૂપ પરમાભાની સાથે પોતાને વેગ સિદ્ધ કરે છે. એ પરમ સત્યનું જ અનુધ્યાન, અનુસ રણુ અને અનુશીલન એ તેનાં મનની મુખ્ય વૃત્તિ અને જીવનની પ્રધાન પ્રવૃત્તિ હોય છે. સમ્યકત્વના મહારાજ્યમાં આત્માને કે પુષ્ટીકર પદાર્થ હોય તે તે ઘી દુધ અને સાકર નહી, પરંતુ સત્ય સ્વરૂપ સાથેના સંબંધની સિદ્ધિ છે.
સમ્યકત્વની ભૂમિકામાં સબંધે અને સગપણે પણ નવા હોય છે. પ્રથમ તે જેની સાથે મૈત્રીભાવ રાખતે તે બધા તેનાથી હવે દૂર ચાલ્યા ગયા હોય છે અને દૂર હતા તે નિકટ આવતા જાય છે. મિથ્યાત્વ દશામાં જ્યારે તેના જીવનનું પ્રધાન લક્ષ્ય વિષયસંપત્તિ તરફ હતું, ત્યારે તેના મિત્ર વર્ગમાં જુદીજ પ્રકૃ તિના પુરૂષ હતા. જેના સહવાસ અને સહાયથી તે પૈસા કમાઈ શકતા, જેના
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યગદર્શન.
૩૭ પરિચયમાં તે અમન ચમન અને આમેદ પ્રમોદ મેળવી શકો, તેને જ તે પિતાના આત્મીય ગણતે, તેની પ્રીતિ હેળાવાના સ્થાનો એવા હતા કે જ્યાં તેને લેકિક સ્વાર્થ હિતે, સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત આત્માની પ્રીતિ અર્પવાનું સ્થાન બીજુ જ હોય છે. જેમણે પરમાત્માના ચરણને આશ્રય મેળવ્યું હોય છે, તેમના પ્રત્યે તેનું હૃદય જોડાયેલું રહે છે. રકતના સબંધે કરતાં પણ તેને ભકતજનો સાથે સબંધ વધારે ઘનિષ્ટ અને પ્રિય હોય છે. ઇવરપ્રાપ્તિના માર્ગના મુસાફરે સાથે તેનું એવું તે નિકટપણું હોય છે કે જેવું નિકટપણું મિથ્યાત્વ દિશામાં બંધુ-બંધુઓ પ્રત્યે પણ હોતું નથી. વિશ્વમાં જ્યાં જ્યાં સાધુતા, ભક્તિ, ઈવર પરાયણતા, ધાર્મિકતા, શ્રદ્ધા, પ્રેમ, જન સેવા વિગેરે તેના જેવામાં આવે છે, ત્યાં ત્યાં તેનું હદય સબંધ બાંધે છે. અને તેવા મહતકાર્યોમાં પિતાથી બનતું સ્વાર્પણ કરી તેમની સાથે પોતાનું આ ત્મિક ઐક્ય અનુભવે છે. આ સમ્યકત્વની ભૂમિકા ઉપર વિરાજતા આત્માએ એક બીજાથી ગમે તેટલે દૂર વસતા હોય; છતાં તેમના આત્મિક સંબંધને એ દૂત્વનું વ્યવધાન બાધા કરી શકતું નથી. દેશ અને કાળનું અંતર લેશ પણ અંતરાયરૂપ થતું નથી. વર્તમાન અને અતીતકાળના સર્વ મહાપુરૂષનાં હદય સાથે તે એક પ્રકારનું એવું નિકટપણું અનુભવી શકે છે કે મિથ્યાત્વની ભૂમિકા ઉપર તેને મુકાબલે કરવા સરખું કશું સાધન ઉપલબ્ધ નથી. સર્વ સાધુ પુરૂષને તે પિતાના સંબંધી અને તેમના કાર્યોને તે પિતાના કાર્ય માને છે. જે ઈશ્વરપ્રેમ તેનાં હદયમાં જાગ્યે હોય છે, તે પ્રેમને અભિવ્યક્ત કરનારા વાક જ્યારે તે વાંચે છે અગર સાંભળે છે, ત્યારે તેને આત્મા આનંદથી અધીર બની નાચી ઉઠે છે, અને તે વાકયને રચયિતા પુરૂષ ગમે તે દેશમાં કે કાળમાં થઈ ગયો હોય છતાં તેને પ્રેમપૂર્વક આત્મિક આલિંગન આપી તેની સાથે પોતાનું સામ્ય અનુભવે છે. તેનું સાચું સગપણ તેના રક્તના સગાઓ કરતાં ન્યાય, પ્રેમ, દયા, ભકિત, નમ્રતા, બંધુતા, પરમાર્થ આદિ ઉચ્ચ ગુણેના ધારક પુરૂષ સાથે અધિક હોય છે. એ સગપણ અનુભવવામાં તેને દેશ કે કાળનું અંતર મુદ્દલ નડતું નથી. મહાવીર, કૃષ્ણ, બુદ્ધ, જેસસ કે મહમદ ગમે તેટલા સૈકાઓ પહેલા ગમે તે દેશમાં ઉત્પન્ન થયા હોય છતાં તે સર્વ દિવ્ય વિભૂતિઓ સાથે તેને મનુષ્ય પોતાનું ઐકય અનુભવે છે, સમકિતી પુરૂષના સંબંધની મર્યાદા તેના ગૃહ, કુટુંબ, પરિવાર, ગામ કે દેશથી આબદ્ધ હેતી નથી. તેની સૃષ્ટિ અંતરના ગુણેની બનેલી હોય છે. જ્યાં જ્યાં તે ગુણેને જેટલે વિકાસ નિહાળે છે, ત્યાં ત્યાં તે તેટલે નિકટને સબંધ અનુભવે છે.
જે સમ્યકત્વના અંગે મનુષ્યમાં આટલું મહત્વનું પરિવર્તન થાય છે, તેને નવી સૃષ્ટિમાં જન્મ થયો તેમ માનવામાં ખોટું શું છે? વસ્તુત: આત્મા નવીજ સષ્ટિમાં
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશે.
પ્રવેશ કરે છે. ગુણેનું પરિવર્તન થયા સિવાયનું એકલું નવીન દેહધારીપણું કશું જ મહત્વનું નથી. સમ્યકત્વ પ્રાપ્રિ રૂપી નવી સૃષ્ટિમાં નો જન્મ કોને ન ગમે? આપણે સર્વ એનીજ શોધમાં છીએ. આપણું ધર્મસંપ્રદાયે આપણને એનાજ ઉપાય નિરંતર ઉપદેશી રહ્યા છે. આપણે પોતે તે નવી સૃષ્ટિના શહેરી બનવાની ઉમેદવારી નેંધાવી ચુક્યા છીએ, અને તે ભણી ત્વરિત અગર ધીરી ગતિએ કુચ કરી રહ્યા છીએ. એ નવ જન્મમાં આવ્યા પછી આપણામાં જે લક્ષણે હવા ઘટે તે લક્ષણે બહારથી ધારણ કરવાનો પ્રયત્ન પણ કર્યા કરીએ છીએ. પરંતુ તે લક્ષણે બહારથી ધારણ કરવામાં અને તે સ્વયં અંતરના પરિવર્તન રૂપે બહાર પ્રગટી નીકળે તેમાં ઘણે તફાવત છે. બહારથી ધારણ કરેલા લક્ષણે નાટકના નૃપતિ જેવા ક્ષણે
સ્થાયી, અને ઘડી પછી વિલય પામવાના સ્વભાવવાળા હોય છે. જ્યારે અંતરના દિવ્ય પરિવર્તનમાંથી પ્રગટેલા લક્ષણે આપણા જીવનને વિભાગ બની જાય છે. આપણું પ્રકૃતિ રૂપે, અંત:કરણના સ્થાયી ભાવ રૂપે જીવન-વ્યાપી હોય છે. પછી તેમને બળ પૂર્વક પ્રયત્નથી નિભાવવા જરૂર પડતી નથી, પરંતુ સ્વભાવ-લબ્ધ, પ્રાકૃતિક હોય છે.
આ નવ જન્મમાં સુપ્રતિષ્ઠિત થવું એમાં સમયની, ધૈર્યની અપેક્ષા છે. જેમ જમીનમાંથી કેદાળીના એકજ ઘાથી પાણુ ઉછળી નીકળતું નથી, તેમ એકજ વારના નિર્બળ સંકલ્પથી મનુષ્યમાં નવ-જીવન અથવા સમ્યકત્વ આવી જતું નથી. આપણે આપણું મુખ પરમાત્મા પ્રતિ ફેરવી શકીએ, દિવસમાંથી થોડી ક્ષણે ઈશ્વરે પાસના માટે બચાવી શકીએ; પરંતુ આપણી સમગ્ર પ્રકૃતિને ઈવરને આધીન બનાવવી, સર્વ જીવન ઈવરના કાર્યોને સમર્પિત કરવું, આપણુ પ્રથ અભિમાનને ઈશ્વરના સ્વરૂપમાં વિલય કરી આપણું અભિમાનને સ્થાને ઈશ્વરના ભાનની પ્રતિષ્ઠા કરવી, તેમાં બહુ સમય અને સાધનની જરૂર છે. પ્લાસીના યુદ્ધમાં હિંદુસ્થાનનું રાજતંત્ર મુસલમાનોના હાથમાંથી અંગ્રેજોના હાથમાં આવ્યાનું નક્કી થયું, પરંતુ એક દીવસના યુદ્ધથી તે નકકી થયેલા રાજતંત્રને પદ્ધતિસર શાસનાધીન બનાવવામાં, અને તેના પ્રત્યેક વિભાગને સુવ્યવસ્થિત કરવામાં અંગ્રેજોને દેઢસોથી વધારે વર્ષો વીતી ગયા છે. તે જ પ્રકારે આપણે કોઈ મંગળ મુહૂ પ્રતિજ્ઞા કરીએ કે “હવેથી હું મારા અંતઃકરણમાં વર્તતી અધમ પ્રવૃત્તિઓનું દાસત્વ મુકી દઉં છું, અને તેને બદલે ધર્મ અને ઈવરની આજ્ઞાને અનુગત બની મારા વિકાસના ઉર્ધ્વગામી પથમાં આ ક્ષણથી પ્રયાણ આરંભુ છું ? પરંતુ એ પ્રકારની ઇવરાભિમુખતા અને ધર્મ પરાયણતા સ્થાપન કરવામાં, આપણી પ્રકૃતિના સર્વે અને ઈશ્વરી નિયમેના વશવતી બનાવવામાં અને આપણુ વૃત્તિ સમુદ્રને સુવ્યવસ્થિત કરવામાં બહુ સમય, શ્રમ, અને ધીરજની જરૂર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યગ્દર્શન.
૩૮
64
27
મનુષ્ય જ્યારે સમ્યકત્વ-પ્રાપ્તિના ક્રમ ઉપર હાય છે, ત્યારે તેના હૃદયમાં સ્વાભાવિક રીતેજ એક પ્રકારની ઉત્કટ વ્યગ્રતા જન્મે છે. ઈશ્વરને તે પ્રાર્થના કરે છે કે “ હે પ્રભુ ! આ પાતકીના ઉદ્ધાર કરવામાં તું શા માટે વિલખ કરે છે ? મને સત્વર એધીબીજના લાભ આપ, મને ભવસાગરથી મુક્ત કર. ” તેના હૃદયમાં ઉદયમાન થયેલી વ્યગ્રતા પેકારી ઉઠે છે કે આજ મુહૂતે પાપની ઉંડી ખાઇમાંથી મારે ઉદ્ધાર કરી આધ્યાત્મિકતાની ઉચ્ચતમ ભૂમિકા ઉપર મને લાવી મુક. મારી સર્વ નિર્મૂળતા દૂર કરી મને ચેાગની ઉત્કૃષ્ટ અવસ્થાએ પહોંચાડી આપ. પરંતુ ઈશ્વર આવી તડામારવાળી પ્રાર્થના પૂર્ણ કરતા નથી. ઇધરી નિયમ એ પ્રકારના છે કે જે આસક્તિઓને અન ંત યુગોથી આપણે સેવી છે, તે સર્વને ધીરે ધીર કટકે કટકે કાપી નાખવી જોઇએ. મનુષ્ય જો એકજ સંકલ્પથી, એકજ પ્રયત્નથી, સરલપણે પાપના પાશમાંથી છૂટા થઇ શકતા હૈાય તે પાપની ભયાનકતા કાં રહી ? જે સ્હેજ છૂટી શકે તેમ છે, તેનાથી છૂટવામાં મહત્વ કે માહાત્મ્ય કાં રહ્યું ? જે વાસનાઓ અનંત કાળથી આપણા આત્માસાથે જડાયેલ છે, તેનાથી નિવૃત્ત થતા પણ ઘણા કાળ, ધ્યે પ્રયત્ન, અભ્યાસ, શ્રમ, સયમ, ધીરજની અપેક્ષા હેાવી ઘટે છે. આસક્તિઓથી મુક્ત થઇ ઇશ્વરસ્વરૂપ સાથે અભેદ સિદ્ધ કરવામાં અસંખ્ય જય-પરાજય, ઘાત-પ્રતિઘાત, ઉત્થાન, પતન, ઉલ્લાસ, અવસાદ, અનુભવવા પડે છે. અસંખ્યવાર ચક્ષુમાંથી જલ વહેવરાવતા પ્રભુને પ્રાર્થ વુ' પડે છે કે “એ પરમ પિતા ! આ હૃદયના સંચિત પાપા મારૂં સર્વ નાશ વાળે છે, મારૂ કયું-કારવ્યું ધૂળ મેળવે છે, મારા હૃદયનું એક છીંડુ મધ કરતા સેંકડા બાજીએ છીંડા પાડી મને પેાતાના ભાર તળે કચરી નાંખે છે. મને તેનાથી છેડાવ, મને તારા માર્ગ ઉપર સ્થિર રાખ, મને તારા પ્રકાશમાં દેર, ”
સમ્યકત્વ અથવા નવ જન્મ પામ્યાં પછી પણ અનેકવાર મનુષ્યનું પતન થાય એ બનવા જોગ છે; પરંતુ એ પતનમાં અને સમ્યકત્ન પૂર્વેના પતનામાં ઘણા પ્રભેદ છે. પૂર્વની મિથ્યાત્વ અવસ્થામાં આત્મા પેાતાની અંધ વાસનાને અનુસરવામાં આનંદ માનતા, પાપના સેવનમાં એક પ્રકારનું સુખ અને મજા માણુતા, વાસનાઓને આધીન મની તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓને ચરિતાર્થ કરવામાં લેશ પણ સકેાચ ન રા ખતા, ત્યારે સમ્યકત્વ-પ્રાપ્તિ પછીના પતનામાં વસ્તુસ્થિતિ તદ્ન વિપરીત હાય છે. સમિકતીના પતન કાળમાં પણ તેને આત્મા પ્રભુના ચરણામાં અનુરકત હાય છે, પરંતુ અંતરમાં સંચિત વાસનાઓના પરિખળથી અભિભૂત થઇ તેના પ્રવાહમાં ઘસડાય છે. વાસનાએના સેવનમાં તેને સુખ હાતુ નથી; પરંતુ તે સેવનકાળે પણુ તેનું મન ઇશ્વર ભણી હાય છે. પાપ પ્રતિ તેને તિરસ્કાર હાય છે, તેનું હૃદય ઇશ્વરનું
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૪૦
શ્રી આત્માના પ્રકાશ
સંગી હાય છે, પાપને સેવતા છતાં પાપ પ્રત્યે તિરસ્કાર હાવાના કારણથી સમકિતી આત્મા સ્વર્ગનાજ દેવતા છે. કેમકે તેનુ હૃદય પાપજન્ય આનદમાં લાલાયિત હાતું નથી. જે અવસ્થામાં મનુષ્ય અધ પ્રવૃત્તિના ચિંતનમાં અને આચરણમાં આનંદ મેળવે છે, તે પાપભાવાનુ હૃદયમાં પેાષણ કરે છે અને તેના પ્રત્યે પ્રેમની નજરથી નિહાળે છે, તે અવસ્થા તેના નરકવાસની છે. મનુષ્યની ઉપરોકત અવસ્થાઓને સ્વર્ગ અને નરક ગણવામાં પણ કાંઇ બાધા આવે તેમ નથી.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એટ
સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત આત્માની દૃષ્ટિ નિરંતર ઇશ્વર ભણી, ન્યાય, દયા, સત્ય, પાપકાર, ખંધુતાની ભાવનાએ ભણી હાય છે. આવા નિર્મળ આત્મા ઉપર કદાચ કાઇવાર પાપના વાદળ ઘેરાય તે પણ તે દેવ તુલ્ય છે. મનુષ્ય જ્યાં સુધી રક્ત માંસના દેહમાં છે, ત્યાં સુધી તે ગમે તેવા પવિત્ર કે સાધુતાસ ંપન્ન હેાય તે પણ કાઇ કાઈ સમયે મલિનતાને પાત્ર હાય છે. જ્ઞાની મનુષ્યા આવી વિકટ સ્થિતિમાં લુજ લક્ષ રાખે છે કે એ મલિનતામાં આનંદ ન માનવા, તેના પ્રત્યે અંતરમાં ખેદ અને તિરસ્કાર રાખવા; આટલું થાય તેા સમજવું' કે તેના હૃદયમાં ધર્મનું સ્થાન કાયમ છે. ઇશ્વર તેના ચિત્તમાં જીવતરૂપે વિરાજે છે. સમકિતી આત્મા દુÖળ હાવા સલવે, તેનામાં નિશ્ચય મળ ન હાય, પ્રતિજ્ઞાના ટેકના અભાવ હાય અને તે કારણથી કાઇ કાઇ અસાવધ ક્ષણામાં વાસનાએવડે પરાભૂત પણ અને, છતાં એ અ વસ્થાને પાપનીજ અવસ્થા કહેવી ચેગ્ય નથી. એ પ્રકારની દુળતા કાળે કરી નાશ પામે છે. પતન છતાં ત્યાં નરક નથી. એ પતન તેની શક્તિઓને સ ંવર્ધિત કરે છે, તેના દ્વેષ અને તેની ઉન્નતિના કારણરૂપ બને છે. પાપથી પરાજ્ય પામ્યા પછી પાપ પ્રત્યે તેના દ્વેય વધે છે. પાપના તે કટ્ટો વેરી બને છે, તે પ્રત્યેક પરાભવ પછી દિવ્ય ગુણ મળવાની પ્રતિજ્ઞા સહિત પુન: તપશ્ચર્યા આદરે છે.
આ પ્રમાણે નવ જન્મ અગર સમ્યકત્વમાં સુપ્રતિષ્ઠિત થતાં ઘણેા કાળ જાય છે. ધૈય અને ઇશ્વર પ્રત્યે શ્રદ્ધા એ દ્વીધ કાળ વ્યાપી પ્રયત્નમાં તેની રક્ષા કરે છે. માત્ર નિરાશાથી મનુષ્યે ચેતવાનું અને અચવાનુ છે. પુન: પુન: પતનથી અને પરાભવથી જો તેના અનમાં એમ આવી જાય કે ઉદ્ધારની આશા નિષ્ફળ છે, તે ત્યાંથી અશ્રદ્ધાના આરંભ થાય છે. આ અવસ્થાથી બહુ ડરવાનુ છે. શ્રદ્ધા ગઈ તા સ ગયું સમજવુ. શ્રદ્ધા એજ સમ્યકત્વના આધાર છે, જીવન છે. તેનાં હૃદયમાં ઢ શ્રદ્ધા હાવી જોઇએ કે પાપમુકત થવાની પ્રાર્થના પરમાત્મા અવશ્ય સાંભળશે,
પરમાત્મા આ નવ–યુગમાં સર્વ મનુષ્યાને આ પ્રકારના નવ જન્મને લાભ આપે
--
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
યુવાવસ્થાને ઉપયોગ.
યુવાવસ્થાના ઉપયોગ.
વિઠ્ઠલદાસ–મૂ. શાહ.
(૧૨) આ લેખમાળાના પાછલા લેખમાં કેટલાક એવા સદ્દગુણોની ચર્ચા કરવામાં આવી છે કે જેની પ્રાપ્તિ પ્રત્યેક વ્યકિતને માટે આવશ્યક અને ઉપયોગી છે. પરંતુ ગુણેની પ્રાપ્તિ પ્રત્યેક મનુષ્યના ચરિત્ર–સંગઠનની કઈ એક વિશેષ અને પરિમિત અવસ્થાપરજ બધા અવલંબિત રહેલી છે. જે પ્રત્યેક અવસ્થાનું કાર્ય તેમજ તેને ઉપયોગ ઉક્ત અવસ્થા અને સમયમાં નથી થતો, તો સમસ્ત જીવનને કાર્યક્રમ બગડી જાય છે. જેનું પરિણામ એ આવે છે કે આપણું આ માનવજીવન નિતાન્ત અસફલ થવાથી એક દુઃખાન્ત નાટક જેવું બની જાય છે. એટલા માટે આજ સુધી આ લેખમાળાની અંદર જીવન–સંગ્રામમાં વિજય પ્રાપ્ત કરવાના જે થોડા ઉપાયો બતાવવામાં આવ્યા છે, તેની સાથે સાથે હવે એ બતાવવાની પરમ આવશ્યકતા પ્રતીત થાય છે કે મનુષ્ય જીવનની ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાઓને ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો જોઈએ, મનુષ્ય-જીવન ચાર અવસ્થાઓમાં વિભકત કશ્વામાં આવ્યું છે. (૧) બાલ્યાવસ્થા (૨) યુવાવસ્થા (૩) મધ્યમાવસ્થા અને (૪) વૃદ્ધાવસ્થા. આ ચારે અવસ્થાઓના ભિન્ન ભિન્ન ઉપગ અને કર્તવ્ય છે. તે સર્વપર આગામી લેખમાં આપણે કંઈક વિચાર કરશું. આ લેખમાં તે માત્ર યુવાવસ્થાના ઉપગ અને કર્તબે સુજ્ઞ વાચકવર્ગ સમક્ષ બતાવવામાં આવશે.
યુવાવસ્થાને મનુષ્ય-જીવનરૂપી વિશાળ ભવનની એક ઉત્તમ શ્રેણી અવશ્ય કહી શકાય. તે અવસ્થામાં પ્રત્યેક મનુષ્ય પોતાના જીવનના કલ્યાણવૃક્ષના બાલ્યાવસ્થાની અંદર વાવેલા બીજને અંકુરિત કરવાને યત્ન કરે જોઈએ. એ આત્મિક શકિતએને વિકાસકાળ છે. એજ શીલ તેમજ સ્વભાવ સુધારવાને વા બગાડવાને સમય છે. જે એ અવસ્થામાં આપણે આપણી આંતરિક શકિતઓને તથા સદ્ગુણેને વિકાસ કરવાને કશે પ્રયત્ન નથી કરતા તે તે ફરી કદિ પણ નથી થઈ શક્તો. એટલા માટે આપણે આપણા જીવનનો એ સર્વ શ્રેષ્ઠ સમય વૃથા જવા દે જોઈએ નહિ.
આપણું પ્રાચીન આચાર્યોએ જણાવ્યું છે કે યૌવન કાળનું એક માત્ર મુખ્ય કર્તવ્ય ઉપાર્જન તથા સંગ્રહ કરવાનું છે. સંગ્રહ કઈ વસ્તુને ? જવાબ એ છે કે કોઈ ઉચ્ચાતિઉચ્ચ હેતુની વૃદ્ધિને અર્થે, જીવનની સફલતાને અર્થે સઘળી આવશ્યક વસ્તુઓને ચર્થાત્ સ્વાય, જ્ઞાન, સદ્ગુણ, શક્તિ વિગેરેને સંગ્રહ કરે
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જોઈએ. મનુષ્ય-જીવનની સફળતા માટે કેટલીક આવશ્યક વસ્તુઓનું વર્ણન આપણે આગળ કરી ચુક્યા છીએ, તેથી અહિંઆ ફક્ત એવી બાબતોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવશે કે જેને સંબંધ વિશેષ કરીને યુવાવસ્થાની સાથે જ છે.
યુવાવસ્થામાં પ્રત્યેક મનુષ્યને જોકે અમુક નિર્ણયશક્તિ પ્રાપ્ત નથી થતી, તે પણ તેને નાના મોટા વિષયોના હાનિ-લાભના વિચાર કરવાની યોગ્યતા અવશ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રત્યેક મનુષ્ય એટલું તે સારી રીતે જાણે છે કે દૈવનકાળમાં તેણે પોતાનાં શિક્ષણ તેમજ સ્વાથ્ય ઉપર સમુચિત ધ્યાન આપવું જોઈએ. તેથી કરીને તેનું વિસ્તારથી વિવેચન ન કરતાં નીચે કેટલાક એવા સદગુણોનું વર્ણન કરવામાં આવશે કે જે પ્રાપ્ત કરવાનું આપણું યુવકને મેટો ભાગ ભૂલી જાય છે.
આ સંસારમાં મનુષ્યનું હિત કરનારી અનેક બાબત છે, પરંતુ સેંથી અધિક હિત કરનારી વસ્તુ તેનું સદાચરણ અથવા શીલ છે. એના ઉપર બાલ્યાવસ્થાથીજ જેટલું અધિક ધ્યાન આપવામાં આવે છે તેટલું સારું છે. જે આરંભથીજ તેની વિશેષ ચિંતા નથી કરવામાં આવતી તો આગળ ઉપર, અનેક યત્ન કરવા છતાં પણ, સારાં પરિણામની બિલકુલ સંભાવના નથી. જેવી રીતે કઈ રેગ ઉત્પન્ન થતાં વેંત જ તેને અટકાવવા માટે કેઈપણ ઉપાય ન લેવામાં આવે અને તેને વધવા દેવામાં આવે તે તે થોડા સમયમાં અસાધ્ય બની જાય છે, તેવી રીતે દુરાચાર તથા વ્યસનની પણ સ્થિતિ છે. જે શરૂઆતમાંજ તેને નષ્ટ કરવાને યત્ન નથી કરવામાં આવતે, તો પછી અભ્યાસ અથવા સ્વભાવ પડી ગયા પછી તેને રોકી વાનું અસંભવિત બની જાય છે. બાલ્યાવસ્થા અને યુવાવસ્થામાં મનુષ્યને સ્વભાવ અપકવ અને નો હોય છે. એ અવસ્થામાં મનુષ્યનો સ્વભાવ કાચી માટી સમાન હોય છે, જેમાંથી કોઈપણ આકારનું વાસણ ઘડી શકાય છે. પરંતુ જ્યારે એક વખત એ માટીનું વાસણ બનાવી તેને અગ્નિદ્વારા સુદઢ કરી દેવામાં આવે છે, ત્યારે તેમાં કદાપિ ફરી પરિવર્તન કરી શકાતું નથી. નવી ટેવો ઘણે ભાગે તરૂણ અવસ્થામાં જ ઘડાય છે. એટલા માટે આપણુ ચરિત્ર-સંગઠનમાં આપણું સ્વભાવને અભીષ્ટ આકા૨માં ઘડવા માટે શરૂઆતથીજ પૂરેપૂરા સચેત અને સતર્ક રહેવાની જરૂર છે.
આત્મ-સુધારણા કરવાની ઈચ્છા રાખનાર પ્રત્યેક યુવકનું બીજું અત્યંત મહત્વપૂર્ણ કર્તવ્ય એ છે કે તેણે કુસંગતિને હમેશાં ત્યાગ કરવો જોઈએ, અને મનમાં હમેશાં સભાનેજ સ્થાન આપવું જોઈએ. અંગ્રેજી જાણનાર વાચકો “ Man is the architect of his own fate.'' એ કહેવતથી સુપરિચિત હેવા જોઈએ. તેનો અર્થ એ છે કે માણસ પોતે પોતાના ભાગ્ય વિધાતા અથવા સ્ત્રા છે અથાત્ માણસ પોતાની આખી જીંદગીને અનેકાંશે પોતાની ઈચ્છાનસાર સુખી અથવા દુ:ખી બનાવવામાં સ્વતંત્ર છે. જે એવી હકીકત છે તે હવે પ્રશ્ન એ ઉભું થાય છે કે પ્રત્યેક મનુષ્ય પોતાના સમસ્ત જીવન-કાળમાં પોતાની ઈચ્છા
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
યુવાવસ્થાને ઉપગ.
૪૩
નુસાર એકલું સુખજ કેમ નથી મેળવતે ? તેને જવાબ એ છે કે તે પિતાની યુવાવસ્થાને ઉચિત ઉપયોગ કરવાને બદલે તેને બગાડી નાખે છે. બાલ્યાવસ્થા અને યુવાવસ્થા સ્વાથ્ય તથા વિદ્યાની પ્રાપ્તિ માટે છે, મધ્યમાવસ્થા ધનસંચય તથા પુરૂ ષાર્થ કરવા માટે છે અને વૃદ્ધાવસ્થા સત્કર્મ તથા પુણ્ય સંચય કરવા માટે છે.
प्रथमे नार्जिता विद्या, द्वितीये नार्जितं धनम् ।
तृतीये नार्जितं पुण्यं, चतुर्थे किं करिष्यति ।। જે અમુક સમયનું કાર્ય તે સમયે કરવામાં ન આવે તે તેનું ઈષ્ટ ફળ કેવી રીતે મળી શકે? ઉપરોક્ત કહેવતના સંબંધમાં ઘણું લખી શકાય તેમ છે, પરંતુ અતિ વિસ્તાર થઈ જવાના ભયથી અત્ર એટલું જ કહેવું બસ છે કે પ્રત્યેક યુવક એ કહેવતને પિતાનાં જીવનરૂપી કસોટીમાં કસીને જોઈ શકશે કે એની અંદર કેટલું રહસ્ય રહેલું છે. તેથી સુખ પ્રાપ્ત કરવાની અને પિતાના ભાગ્યના પિતેજ વિધાતા બનવાની ઈચ્છા રાખનાર યુવકોને સાનુરાધ એટલું નિવેદન છે કે તેઓએ આ વિષયમાં પ્રથમથી જ સાવધાન રહેવું અને એવી સંગતિમાં તેમજ એવાં વ્યસનમાં ન પડવું કે જેનાથી તેઓને ભવિષ્યમાં દુઃખ થાય અને પશ્ચાત્તાપ કરે પડે. સંસારમાં સન્માર્ગ અને ઉન્માર્ગ એમ બે પ્રકારના જ માર્ગ છે. એ બન્ને માગે ચાલવામાં પ્રત્યેક મનુષ્ય પૂરેપૂરો સ્વતંત્ર છે. તે પોતાની ઈચ્છાનુસાર બેમાંથી કોઈપણ એક માર્ગ પર ચાલી શકે છે. યુવા સ્થામાં મનુષ્ય અનુભવહીન, ચંચલ સ્વભાવને અને લાભ હાનિમાં ઘણે ભાગે વિવેક રહિત હોવાને લઈને ઉન્માર્ગગામી થવામાં સુખ પ્રાપ્તિનું સ્વપ્ન જુએ છે, જેનાથી છેવટે તેને દુઃખ જ મળે છે. એટલા માટે કુસંગતિને ત્યાગ કરીને મનમાં કુભાવોનો ઉદય થતાં જ તેને દૂર ફેંકી દેવા જોઈએ. માર્ગની પસંદગી ઉપરજ પ્રત્યેક મનુષ્યના ભવિષ્યને આધાર રહેલો છે.
ત્રીજી વિશેષ ધ્યાન આપવા લાયક બાબત વિચારોની સ્વતંત્રતા છે. તે એક એ ગુણ છે કે જેનું સ્મરણ થતાં જ ભારતવર્ષની દુર્દશાનું ચિત્ર આંખો સમક્ષ તરી આવે છે. આ ગુણનો અભાવ માત્ર યુવકોમાં જ નહિ, પરંતુ મધ્યમ તેમજ વૃદ્ધ અવસ્થાના મનુષ્યોમાં પણ જોવામાં આવે છે. ઘણે ભાગે એવું જોવામાં આવે છે કે ઘણુ મનુષ્ય સ્વતંત્ર વિચાર કરીને કોઈ સિદ્ધાંત પોતાના જીવન માટે નિશ્ચિત કરતા નથી, બીજાઓના પરસ્પર વિરૂદ્ધ મતોને પણ સત્ય માનવા લાગે છે. તેમજ તે અનુસાર કાર્ય પણ કરવા લાગે છે. જો કેઈ સમજી શકે તેમ છે કે એક જ વસ્તુ એકી સાથે સર્પ અને રજજુ નથી હોઈ શકતી. તેથી કરીને આપણે આપણી યુવાવસ્થામાંજ સ્વતંત્ર રીતે આપણા વિચારે કેઈપણ વિષય ઉપર નિર્ધારિત કરવાને પૂરેપૂરો અભ્યાસ રાખવું જોઈએ. પરંતુ સ્મરણમાં રાખવું જોઇએ કે સ્વતંત્રતાથી હઠ-ધર્મ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૪
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
શીખવવાના આશય નથી. પ્રત્યેક સ્વતંત્રતાની માફક એની પણ સીમા હાવી જોઇએ. વિચારની સ્વતંત્રતા તેમજ દૃઢ નિશ્ચયને મૂળ આધાર સત્યપરજ હાવા જોઇએ, નહિ કે હઠ ઉપર.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચેાથી મહત્વપૂર્ણ અને ધ્યાન આપવા ચાગ્ય બાબત એ છે કે જે આજ કાલના યુવકા કાંતા ભૂલી જાય છે અથવા તેની આવશ્યક્તા સમજતા નથી. તે ખાખત છે ઇશ્વર-નિષ્ઠા. ખરૂ તે એ છે કે આપણા વિદ્યાથી જીવનનેા, ગાસ્થ્ય જીવનના તેમજ સાર્વજનિક જીવનના વિકાસ ઇશ્વર-નિષ્ઠાની સાથેાસાથજ થવા જોઇએ. તેનાથી અનેક લાભ થાય છે. તે દ્વારા આપણામાં માનસિક શાંતિ અને પાપભીતા આવે છે, એટલુ જ નહિં પણ એક વિશેષ લાભ એ થાય છે કે એ નિષ્ઠાનાં લવડે આપણાં કરેલાં સર્વ કાર્યમાં એક પ્રકારની સાત્વિક શાભા, તેજસ્વિતા અને આક
શું-શક્તિ આવે છે. પરિણામે આપણે આપણાં ઇષ્ટકા ના પ્રભાવ આપણા સખ ધીએ તથા પાડેાશીએ ઉપર સારી રીતે પાડી શકીએ છીએ. ઈશ્વર-નિષ્ઠા અને ધર્મ –પરાયણતાના અભ્યાસ યુવાવસ્થામાં જ વિશેષ શાલે છે, કેમકે ઉક્ત અવસ્થામાં આપણી ચિત્તવૃત્તિએ શુદ્ધ, સાત્વિક અને ઉદાર રહે છે. સખેદ કહેવુ પડે છે કે ઘણાએક નવશિક્ષિત યુવકે કેવળ વિવાદ અને નાશકારક મનાર જનની ખાતર નાસ્તિક્તા, અવિશ્વાસ અને ધાર્મિકતા પ્રકટ કરવામાં જ પેાતાની મહુત્તા સમજે છે. પર ંતુ તે પરમ દયાળુ, ન્યાયી અને સર્વશક્તિમાન ઈશ્વરની શક્તિ માટે, વિદ્વાનેાને તે શું, પશુ મૂર્ખાને પણ પ્રમાણુ શેાધવા દૂર જવું પડે તેમ નથી. કીડીથી કુંજર સુધી, ધૂળથી પર્યંત સુધી, પાણીના એક ટીપાંથી મહાસાગર સુધી, જન્મથી મૃત્યુ પર્યંત અનુભવાતી સઘળી વાતામાં તે પરમ પિતાનેા અગાધ પ્રભાવ સત્ર ષ્ટિગાચર થાય છે. પર`તુ આપણે લેાકેા ઘેાડી વિદ્યા, ધન અથવા ચૈવનના ઘમંડમાં આવીને તે પરમ શક્તિમાન પ્રતિ મહાન અકૃતજ્ઞતા પ્રકટ કરીએ છીએ. ઇશ્વર તથા સ્વધર્મ પર નિષ્ઠા રાખવાથી આપણામાં એક પ્રકારનુ` એવું અદ્ભુત મળ આવે છે કે જે વડે આપત્તિ અને નીચ કર્માને આપણે ધક્કો મારી દૂર હઠાવી શકીએ છીએ. એવા સ્વધર્મ બળવડે આત્મબળ અને આત્મમળવડે પ્રોાધન શક્તિ પ્રાપ્ત કરીને તે દ્વારા આન્દોલન અને જાગૃતિનું કાર્ય કરીને આપણું પેાતાનું તેમજ બીજાનું કલ્યાણ કરી શકીએ છીએ.
પાંચમા ગુણુ, કે જે પ્રાપ્ત કરવાની અત્યંત આવશ્યક્તા છે અને જે યુવકોનાં ભૂષણુ સમાન છે, તે વિનય છે. વિનયના બે પ્રકાર છે. એક સ્વાભાવિક અને મોજો કૃત્રિમ. મનુષ્યજીવનમાં અન્ને પ્રકારના વિનય હિતદાયક છે. સ્વાભાવિક વિનય કેવળ એ. મનુષ્યમાં હાય છે કે જેનામાં ઘેાડી ઘણી સાચી ચેાગ્યતા હૈાય છે. જો સ્વાભાવિક વિનયના અભાવ હાય તેા સંસારનાં ઘણાં કાર્ય કૃત્રિમ વિનયથી પશુ ચાલી શકે છે. ત્રિનય હોવા તે કુલીનતા, વિદ્વત્તા તેમજ સહૃદયતાનુ સૂચક છે, ડરપેાકપાનુ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
યુવાવસ્થાનો ઉપયોગ
અને ખુશામતનું નહિ. આપણા ઉપર માતાપિતા અને અન્ય ગુરૂજનેનું હમેશાં ભારે ઝણ રહેલું છે, જે આપણે કદિ પણ પૂરેપૂરૂં અદા કરી શક્તા નથી. તેથી કરીને બની શકે ત્યાં સુધી આપણે તેઓના અનંત ઉપકારોમાંથી અનૃણીવાણુ મુક્ત થવા હમેશાં પ્રયત્નશીલ રહેવું જોઈએ. એ પ્રયત્નોને સાચે માર્ગ એ છે કે આપણે તેઓની આજ્ઞાઓ અને ઈચ્છાઓની પૂર્તિ અત્યંત નમ્રતા અને વિનય પૂર્વક કરવી જોઈએ. વિનયને એક વિરોધી મનોવિકાર અહંકાર છે. વિનય એટલે સારે છે તેટલો જ અહંકાર ખરાબ છે. પરંતુ ઘણે ભાગે ઉછળતું લેહી હોવાને લઈને આપણે યુવકગણ એ દુર્ગણની જાળમાં એ ફસાઈ જાય છે કે તેઓ પોતાની જાતને સર્વજ્ઞ, સ્વતંત્ર તેમજ પૂરેપૂરા અનુભવી ગણવા લાગે છે. એ સર્વજ્ઞતાનાં દુરભિમાનનું પરિણામ એ આવે છે કે તેઓ ઠોકર ખાઈને શીઘ્રતાથી અવનતિના ખાડામાં પડી જાય છે. એટલા માટે પ્રત્યેક યુવકે હમેશાં વિનયનો સ્વીકાર અને દુરભિમાનને ત્યાગ કરવા તત્પર રહેવું જોઈએ. - છઠ્ઠી આવશ્યક બાબત એ છે કે સ્વદેશ અથવા માતૃભૂમિપરનિ:સીમ પ્રેમ. અહા!
સ્વદેશ ” અથવા “માતૃભૂમિ ” શબ્દમાં કેવી અભુત શક્તિ રહેલી છે! તેણે આજ સુધી અનેક લેખકોને, વક્તાઓને, કવિઓને, નીતિરાને અને શૂરવીરને પિ ના અતુલ પ્રભાવવડે મુગ્ધ કરી નાંખ્યા છે. તેજ આ સંસારમાં અન્યાયને રોકનારી, અનીતિને દૂર કરનારી અને અધર્મને સંહાર કરનારી અગાધ શક્તિ છે. તેનાથી ભૂકમાં ન્યાય, નીતિ અને ધર્મની પ્રતિષ્ઠા થાય છે. તેના આધારે જ્ઞાનીએને આત્મજ્ઞાન, ભક્તજનોને અનન્ય પ્રેમને અનુભવ અને કર્મયેગીઓને ઈશ્વરને સાક્ષાત્કાર થાય છે. તે સ્વદેશ પ્રેમ અથવા માતૃભૂમિ પ્રત્યે અનુરાગ સર્વ સાધારણ લેકમાં ચૈતન્યની જાગૃતિ કરીને આ મૃત્યુ લોકને અમર બનાવી સર્વ જીવોને બંધનમુક્ત કરી શકે છે. તેજ આત્મનિષ્ઠ, ઈશ્વરનિષ્ટા તેમજ ભગવએમના ખરેખરા પ્રતિનિધિરૂપ છે. એ સાત્વિક ગુણની પ્રાપ્તિ માટે બંધુપ્રેમ, પરહિત બુદ્ધિ, ઉદારતા, ન્યાયપરાયણતા, ભૂતદયા, સમદષ્ટિ અને ઉચ્ચ કેટિની મહત્વાકાંક્ષાઓની આવશ્યક્તા છે. એ ગુણ પ્રાપ્ત કરવાનું સરલ સાધન સામયિકતા છે. સામયિક્તા દેશની દશાનું સાચું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવામાં હોવી જોઈએ. જ્યાં સુધી આપણે આપણા પિતાના તેમજ આપણું દેશભાઈઓના સુખદુઃખ, આવશ્યક્તાઓ, અધિકારો તથા સ્વની પ્રાપ્તિનાં સાધનો સારી રીતે જાણું લેતા નથી ત્યાં સુધી આપણામાં દેશપ્રેમને યથાર્થભાવ કદિ પણ જાગૃત થઈ શક્તો નથી, ઘણએક બુદ્ધિહીન તથા નિર્જીવ હૃદયના મનુષ્ય સ્વદેશપ્રેમ તથા માતૃભૂમિ-સેવાથી અત્યંત ડરે છે. તેઓ કદાચ એ ઉજવળ તથા દેવી ગુણને અરાજકતા અથવા રાજદ્રોહનો સગોભાઈ ગણે છે. પરંતુ તેઓની તે માન્યતા સૂર્યમાં ગરમીનો અભાવ અથવા જીવંત મનુષ્યમાં પ્રાણવાયુનો અભાવ માનવા જેવી ભૂલ ભરેલી છે. સાચું કહીએ તે સ્વદેશપ્રેમ એ એ ગુણ છે કે જે દ્વારા મનુષ્ય રાજભક્તિ શીખી શકે છે. દેશ અને રાજાની વચ્ચે શરીર અને
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ.
આત્મા જે સંબંધ છે. તે પછી શું એ કદિપણ સંભવિત છે કે એકને મહાવાથી અને તેનું પોષણ કરવાથી બીજાને નાશ થાય? અમે તે એટલે સુધી કહેવા તૈયાર છીએ કે જે મનુષ્ય પિતાના દેશ ઉપર પ્રેમ નથી રાખતે તે કદિ પણ રાજભકત થઈ શક્તો નથી. દેશભકિતનું જ એક પ્રધાન અંગ રાજભકિત છે. એટલા માટે પ્રત્યેક યુવકે દેશભક્ત બનવામાં તેમજ કહેવડાવવામાં પિતાનું ગૌરવ સમજવું જોઈએ.
સાતમે સંગ્રહણીય અને પૃહણીય સદ્દગુણ સત્યપ્રિયતા છે. જેવી રીતે ઇશ્વરનિષ્ઠા, વિનય વિગેરે ગુણેને અભ્યાસ તરૂણ અવસ્થામાં જ કરે જઈએ, તેવી રીતે સત્યપ્રિયતાને અભ્યાસ પણ એ સમયમાં જ કરવાની પરમ આવશ્યકતા છે. તેની સહાયથી અને કૃત્રિમતાને ત્યાગ કરવાથી સર્વ સગુણેની વૃદ્ધિ થાય છે. આપણું જીવનના સર્વ સિદ્ધાંતો સત્યતા તેમજ સ્વાભાવિકતાના આધારે જ નિમિત કરવા જોઈએ.
જે મનુષ્ય બોલે છે કંઇક, વિચારે છે કંઇક અને કરે છે કંઈક તે આગળ ઉપર નીચ, વિશ્વાસઘાતી અને પરનિંદક બને છે. તે સમાજ-કંટક બનીને સમસ્ત સંસારના તિરસ્કારને પાત્ર બને છે. સત્યપક્ષ ઉપર પહેલાં કદાચ વિપત્તિ પડે, તે પણું અંતે તેને જય થયા વગર રહેતો નથી. સત્યને માર્ગ અગમ હોવા છતાં સુગમ, સીધો અને સરળ છે. સત્યને બળ ઉપર આખા સંસાર સ્થિત છે. એથી ઉલટું અસત્યને માર્ગ ક્ષણિક મોહકતાને લઈને જે કે પહેલાં સરલ લાગે છે, તે પણ અંતે દુધ એ દુધ અને પાણી એ પાણ એમજ બને છે. પ્રત્યેક મનુષ્ય એ વાત સારી રીતે જાણે છે કે અસત્ય હમેશાં છેવટ સુધી છૂપું રહી શકતું નથી. અસત્ય પ્રકટ થતાં જ ભારે વિપન્ન દશા આવી પહોંચે છે. એટલું જ નહિ પણ અસત્યને માર્ગ સર્વથા નાશકારક છે. એક અસત્ય વાતન નિર્વાહ કરવા માટે અનેક અસત્ય બનાવવા પડે છે. છેવટે કઈ વખત નિશાન ચુકી જતાં મનુષ્ય એ ફસાઈ પડે છે કે ફરી એ જાળમાંથી જીદગીભર નીકળવું અસંભવિત થઈ પડે છે. અસત્યપ્રિય મનુષ્ય પોતાના આચરણથી હમેશાં વિચારહીનતા, માનસિક દુર્બળતા, અને કાયરતા પ્રગટ કરે છે. સત્ય વક્તામાં સંપૂર્ણ સાહસ હોય છે. તેને અસત્ય સરખી ત૭ વસ્તુઓનો આશ્રય લેવાની જરા પણ જરૂર લાગતી નથી. પરંતુ સત્ય ભાષણ સમયે એક વાત અવશ્ય ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ. તે એ છે કે સત્ય બોલવું અવશ્ય, પરંતુ પ્રિય શોમાં. કેમકે કહ્યું છે કે
" सत्यं ब्रूयात् प्रियं ब्रूयात् न ब्रूयात् सत्यमप्रियम्" આઠમો ગુણ, કે જેના વગર સઘળે ખેલ બગડી જાય છે તે મન: સંયમ અથવા ઇન્દ્રિયનિગ્રહ છે. તે એક પહેરેગીર સીપાઈ છે કે જેની ગેરહાજરીમાં આપણી પાસેથી બીજા ગુણો ચાલ્યા જવાની તૈયારી કરે છે. પ્રાચીન સમયની એક નાની વાત છે કે –“કઈ મનુષ્યની પાસે જયારે
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
યુવાવસ્થાને ઉપગ.
ઘણું ગુણે થઈ ગયા અને જ્યારે તે એ સર્વની એગ્ય દેખરેખ રાખી ન શકર્યો, ત્યારે તેણે તે સમયના સઘળા સમાચાર પત્રમાં એક વિજ્ઞાપન બહાર પાડયું, જેને આશય એ હતો કે અમુક અમુક સદગુણેનો સંગ્રહ મારી પુંજી છે અને હું મારા એ ગુણના ખજાનાનું સારી રીતે રક્ષણ કરી શકતા નથી, તેથી કરીને જે કેઇ એ ખાનાની પહેરેગીર તરીકે નોકરી કરવા ઈચ્છતા હોય તેણે મને અરજી કરવી, પગાર યોગ્યતાનુસાર આપવામાં આવશે. સર્વ શિક્ષિત લોકોએ એ વિજ્ઞાપન વાંચ્યું. પરંતુ એ નોકરી માટે અરજી કરવાની કોઈની હિમ્મત ન ચાલી, કેમકે સરત ઘણી આકરી હતી. ઘણા દિવસે વીત્યા બાદ બે મનુષ્યો તે નોકરી માટે આવી પહેંચ્યા. એક પૂર્વ દિશામાંથી આવ્યું, જેનું નામ “સંયમ” હતું. બીજે મહાશય પશ્ચિમમાંથી આવ્યું, જેનું નામ “વિલાસ ” હતું. ઘણો જ વિચાર કર્યા પછી તે વિજ્ઞાપનદાતાએ “સંયમ ને નિમકહલાલ ગણીને નોકરી આપી. મી. વિલાસ” નિરાશ અને કુદ્ધ બનીને ચાલ્યા ગયા. તે સમયથી તે સંયમ ઉપર અત્યંત નારાજ થઈ ગયો છે અને તેનું વેર લેવાની ચિંતા રાખ્યા કરે છે. જ્યારે કદિ તે સંયમ નામને સિપાઈ ગેરહાજર રહે છે, ત્યારે મી. “વિકાસ” તે ગુણેના ખજાનાનો નાશ કરીને બિચારા સંયમને દૂષિત કરે છે. પરંતુ સંયમની હાજરીમાં મી. વિલાસને પિતાના જ વિનાશને ભય રહ્યા કરે છે. ઉપરોક્ત વાર્તાનો સારાંશ તદ્દન સા અને સ્પષ્ટ છે. એ તે ત્રિકાલાબાધિત સત્ય છે કે જે આપણી પાસે પણ સદગુણેને કેઈ જાને હેય તે તેના રક્ષથે આપણે સંયમ પહેરેગીરને જ શોધ-નીમ જોઇએ.
યુવાવસ્થાના જે જે કર્તવ્યો અને ઉપગ ઉપર બતાવવામાં આવ્યા છે, તે સર્વ મહત્વપૂર્ણ અને લાભકારક છે. આ ઉપરાંત બીજા અનેક સદગુણોનો અભ્યાસ બતાવી શકાય તેમ છે. પરંતુ અહિંઆ આટલા જ પુરતા છે. જે આપણા નવયુવકો ઉપરોક્ત કર્તવ્ય-કુસુમની એક પુષ્પમાળા બનાવીને પિતાનાં હૃદયસ્થળપર ધારણ કરે તો તેઓનાં જીવનની સાર્થક્તા થવા સાથે શોભા થઈ શકે. તે અદભુત પુષ્પ-જયમાળાની સુગન્ધથી તેઓ પોતાની સાથે પોતાનાં કુટુંબ તેમજ સમસ્ત સમાજને કૃતકૃત્ય કરી શકે છે. પરંતુ જ્યાં સુધી તે જયમાળાની વચમાં એક ગુલાબનું ફલ નથી હતું, ત્યાં સુધી તેની શેભા હજારો ઉપાય કરવા છતાં પણ તેજહીન રહે છે. તેથી કરીને તે જયમાળાની શોભા પૂર્ણ કરવા માટે આપણે જ્યાં સુધી તેની વચ્ચેની ખાલી જગ્યા ઉદ્યોગરૂપી ગુલાબના ફુલથી ભરી દેતા નથી ત્યાં સુધી તે અપૂર્ણ જ રહેવાની. જેવી રીતે ફેલેની અંદર ગુલાબનું કુલ ઉંચુ સ્થાન ભેગવે છે, તેવી રીતે સઘળા ગુણેમાં ઉદ્યોગનો ગુણ પ્રથમ દરજજો ભેગવે છે. સ્મરણમાં રાખે કે ઉદ્યોગરૂપી એ સવગીય ગુલાબ પ્રાપ્ત કરવાની સર્વોત્તમ રૂતુ તરૂણાવસ્થાન છે. જે તરૂણાવસ્થામાં તે સ્વગીચ પુ૫ની
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રાપ્તિ અર્થે ઉચિત પ્રયત્ન નથી કરવામાં આવે તો જીવન-સંગ્રામમાં વિજયપ્રાપ્તિની આશા રાખવી તે વ્યર્થ છે. અનેક વખત કહેવામાં આવ્યું છે કે ભવિષ્ય ભારતના નિર્માતા આપણા યુવકે યાને વિદ્યાથીઓજ છે. વાસ્તવિક રીતે તેઓ જ દેશની ભાવી ઉન્નતિના આધારસ્તંભ છે. પરંતુ જે ગંભીર અર્થમાં “સ્તંભ” શબ્દ વાપરવામાં આવ્યો છે, તે હમેશાં ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ, અર્થાત્ સદાચરણ, શીવ, સુસંગતિ, સદ્ભાવ, વિચાર-સ્વાતંત્ર્ય, ઈશ્વર–નિષ્ઠા, વિનય, સ્વદેશ–પ્રેમ, માતૃભૂમિની સેવા, સત્ય-પ્રિયતા, સંયમ, ઇન્દ્રિય-નિગ્રહ વિગેરે સદ્ગુણેને અભ્યાસ યુવાવસ્થામાં અવશ્ય કરવું જોઈએ. તે ગુણેની સહાયથી યશ તેમજ લાભ, વિજય અને સુખ, મળી શકે છે અને ખરે સ્વાર્થ તેમજ સર્વશ્રેષ્ઠ પરોપકાર સાધી શકાય છે. એ સદ્દગુણેથી વિભૂષિત પ્રયત્નશીલ યુવકોજ ભવિષ્યમાં ગોખલેજી, ગાંધીજી, તિલક મહારાજ વિગેરે જેવા મહા પુરૂષ બની શકે છે અને કેવળ પોતાનાજ દેશના નહિ, પરંતુ સમસ્ત સંસારના જીવંત મનુબે તરફથી “કર્મવીર” “લકરત્ન” પુરુષસિંહ” જેવી ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરીને તે શબ્દની શોભામાં વધારે કરી શકે છે.
તીર્થકર નામકર્મ ઉપાર્જન કરવાના હેતુઓ.
(વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ–વડોદરે.) આત્માનંદ પ્રકાશના એગણીશ વર્ષ પુરા થઈ વશમા વર્ષની શરૂઆત થાય છે. આત્મિક ઉન્નતિના અસંખ્ય યોગ શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતે કહેલા છે. તે તમામ યોગમાં વીશ સ્થાનક પદની આરાધના એ પણ આત્મિક ઉન્નતિને એક યોગ છે. પૂર્વે અતીત કાલે અનંતા તીર્થકરો થઈ ગયા. વર્તમાનમાં મહાવીદેહ ક્ષેત્રમાં વીશ વિહરમાન વિચરે છે. તેઓએ તીર્થકરના કર્મને જે બંધ કરેલ તે વીશ સ્થાનક પદની આરાધનાથી જ કરેલે, ભાવિ જે તીર્થ કર આવતી વીશીમાં થવાના છે, તેઓએ પણ એજ પદના આરાધનથી તીર્થ કર નામકર્મનો બ ધ કરેલ છે. અને
જ્યારે જ્યારે બીજા પણ તીર્થકરો થશે, તે તમામ એ પદના આરાધનાથીજ તીર્થ. કર નામકર્મને બંધ કરશે એમ તીર્થકર ભગવંતનું કથન છે.
વર્તમાન ચોવીશીન ચોવીશ તીર્થકર પિકી પહેલા શ્રી રૂષભદેવ ભગવંતે અને છેલ્લા શ્રી મહાવીર ભગવંતે એ ચોવીશે પદનું અને બાકીના તીર્થકરોમાંના કોઈએ એક અને કોઈએ એકથી વિશેષ પદનું આરાધન તીર્થકર ભવના પૂર્વના ભવમાં કરેલું હતું. આવા અનાદિકાળથી ચાલતા આવેલા સ્થાપિત નિયમમાં કદાપિ ફેરફાર થવાનું નથી. એવા આ ઉત્તમ ભેગના આરાધનામાં આપણામાં વીશસ્થાનકની ઓળીનું આરાધન પુણ્યશાળીઓ કરે છે. એ વ્રત દેવ ગુરૂ સમક્ષ અંગીકાર કરે છે. વિશ સ્થાનકની ઓળીનું આરાધન કરનાર શાસ્ત્રમાં બતાવેલ શેલી
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તીર્થકર નામકમ ઉપાર્જન કરવાના હેતુએ. મુજબ તપ તથા તેના અંગની બીજી બધી ક્રિયા કરે છે. તે ઘણી પ્રચલિત છે. એટલે તે સંબંધી વિશેષ વિવિક્ષા નહી કરતાં એ વીશ સ્થાનક સબંધી સ્વરૂપ આ પ્રકાશના વશમા વર્ષની શરૂઆત માં આપવું એ મંગળરૂપ છે એમ જાણી તે આ પવા પ્રયત્ન કર્યો છે.
શ્રી અરિહંત ધર્મના જાણ આ વિશ માહેલું એક પદ પણ ભાવ અને વિવેક પૂર્વક આરાધે તો તે જરૂર કલિષ્ટ કર્મને નિર્જ રાવી, અશુભ કર્મને છેદી, ઉચ્ચ ગોત્ર અને જિનનામ કર્મ બાંધે એવા જ્ઞાનીઓના વચન ઉપર પૂર્ણ શ્રદ્ધાવાન જ એ પદનું આરાધન કરવાને ઉજમાળ થાય.
(૧) શ્રી અરિહંત પદ આ પદની આરાધના શ્રી અરિહંતના નામાદિ વિચાર નિક્ષેપ વડે તેમની ભકિત કરવી, શ્રીજિનપ્રતિમાની વિવિધ પ્રકારે વિધિપૂર્વક દ્રવ્ય અને ભાવથી પૂજા કરવી તેમના ગુણોનું કીર્તન કરવું અને તેમની આજ્ઞાનું પાલન કરવું (૨) સિદ્ધ-નિષ્પન્ન થએલા ગુણવાળા, સર્વ કર્મમળથી રહિત, ચાર ગતિ રૂપ સંસારમાં જેમને પાછું આવવું પડતું નથી, એવી પંચમ ગતિને પામેલા, અનંત અને અવ્યાબાધ સુખનું આસ્વાદન કરનાર, પરમાનંદ, ચિદાનંદ, ઉત્કૃષ્ટ આત્માનંદને પામેલા સાદી અનંતભાગે જેઓ એ લોકના અંત ભાગે પીસતાલીશ :લાખ જનની સિદ્ધ શિલા ઉપર સ્થિતિ કરેલી છે. એવા સિદ્ધ ભગવંતનું ધ્યાન કરવું. જે જે તીર્થો ઉપર પવિત્ર પુરૂષે સિદ્ધિપદને પામેલા છે, તે તીર્થોની યાત્રા કરવી, તેમના સ્વરૂપની વિચારણા કરવી, તેમના આઠ અને એકત્રીશ ગુણેનું સ્વરૂપ સમજવું અને તેમાં રમણતા કરવી. (૩) પ્રવચનપદ-પ્રવચનના આ ધારભૂત ચતુર્વિધ સંઘની ભકિત, વાત્સલ્ય કરવું. તેના ઉપર અંતરંગ બહુ પ્રેમ રાખવે. બાળ પ્લાન વૃદ્ધ સાધુ સાધ્વીની યથાશક્તિ સેવા કરી તેમને ચારિત્ર ધર્મા રાધનમાં મદદ કરવી (૪) આચાર્યપદ-સ્વર મનના જાણુ, આચાર્યને ગુણેએ યુકત એવા આચાર્ય મહારાજની સેવા ભકિત કરવી, તેમનું બહુમાન કરવું, વિ. નય કરવો, આચાર્ય પદાહણ વખતે ઉત્સવ કરવો, તેમના નગર પ્રવેશ કરવાના પ્રસંગે યથાયોગ્ય આડંબર પૂર્વક પ્રવેશ મહોત્સવ કરે (૫) સ્થવિરપદ, એટલે વૃદ્ધ, શાસ્ત્રમાં ત્રણ પ્રકારના વર્ણન કરેલા છે. જે મુનિ મહારાજની આઠ વર્ષની વય થએલી હોય તે વય સ્થવિર, દીક્ષા લીધે વશ વર્ષ થયાં હોય તે પર્યાય સ્થવિર અને જે સમવાયાંગસૂત્રના અર્થ સુધીના જાણ હોય તે શ્રુત સ્થવિર, એમ ત્રણ પ્રકાર ના સ્થવિર (૬) ઉપાધ્યાય અથવા વાચકપદ–તપ અને સઝાયની અંદર સદા રકત, દ્વાદશાંગ અંગના જાણકાર શિષ્યને અને પોતાની પાસે ભણવા આવનાર મુનિઓને સૂત્ર અને અર્થ ભણાવે એવા ઉપાધ્યાય મહારાજ (૭) સાધુ-છઠ્ઠા સાતમા ગુણસ્થાનકે વર્તતા, કંચન કામિનીના ત્યાગી, શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતના માર્ગના રાગી અને પંચ મહાવ્રત અને છછું રાત્રિભેજન એ મહાવ્રતોના ઉપર અંતરંગ બહુ પ્રેમ રાખી દેશ કાળ અને શકિત અનુસાર સારી રીતે તેનું પાલન કરનાર મુનિ
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૫૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મહારાજ, આ સાત સ્થાનકની અંતરંગ બહુ માન પૂર્વક યથાશકિત ભકિત કરવી, રહેવાને સ્થાન, ચાર પ્રકારના આહાર, વસ્ત્ર, ઔષધ પ્રમુખની યેાજના કરવી, તેમનામાં રહેલા ઉત્તમ ગુણેનું કીર્તન તથા વર્ણન કરવું અને તેમના ઉપર ભકિતભાવ રાખવેા. (૮) જ્ઞાન—હમેશાં જ્ઞાનના ઉપયોગ રાખવા, પંચ પ્રકારના જ્ઞાનનું સ્વરૂપ સમજવું, તેમાં શ્રદ્ધા કરવી, અને જ્ઞાનાવરણીય કર્મ ખપાવવા મનતા પ્રયત્ન કરવા. (૯) દર્શીન પદ–શ્રી જિનેશ્વર ભાષિત તત્કાપર પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખવી, શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ, અને ધર્મનું સ્વરૂપ સમજવું, શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ અને ધના આદર કરવા, કુદેવ, કુગુરૂ અને કુધર્મના ત્યાગ કરવા, મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ સમજી મિથ્યાત્વને ત્યાગ કરવા, મિથ્યાત્વ અને મિથ્યાત્વીની પ્રશ ંસા ન કરવી, આઠ પ્રકારના દર્શનાચારનુ પાલન કરવુ (૧૦) વિનયપદ-શ્રી અરિહંતાદિ દશ જણને પંચ પ્રકારથી વિનય કરવા. (૧૧) આવશ્યકપદ થાનક-ષટ્ આવશ્યકનું સ્વરૂપ સમજી આવશ્યક ક્રિયામાં જ્ઞાન યુકત પ્રવૃત્તિ કરવી. આ પદને ચારિત્રપદ પણ કહે છે. (૧૨) બ્રહ્મચર્ય પદ્મશુદ્ધ રીતે શીળ પાળવું. (૧૩) શુભધ્યાનપટ્ટ–આ પદને ક્ષશુલવ નામ પણ આપે. લુ છે. પ્રતિક્ષણે, પ્રતિલવે વૈરાગ્ય યુકત પ્રણામસહ સમ્યક્ ક્રિયા કરવી, પ્રમાદને ત્યાગ કરવા, બે પ્રકારના અશુભ ધ્યાન-આત અને રૌદ્રના ત્યાગ કરી એ પ્રકારના શુભ ધ્યાન-ધર્મ અને શુકલ ધ્યાનનું સ્વરૂપ સમજી તેમાં રમણતા કરવી. (૧૪) તપ પદ–છ માહ્ય અને છ અભ્યંતર તપનું સ્વરૂપ સમજી તેના આદર કરવા, નિકાચિત કર્મીના મંધ પણ આ તપનુ ઉત્કૃષ્ટ રીતે આરાધન કરવાથી શિથિલ થાય છે. (૧૫) દાનપદ-ત્યાગ. અભય, સુપાત્ર, અનુક ંપાદાન, ઉચિત અને કીર્તિદાન એ પાંચનુ સ્વરૂપ સમજી કેવળ ઉપકાર બુદ્ધિથી કંઇ પશુ આશંકા વગર દાન આપવું. પ્રથમના બે દાન દેવગતિ અને પરપરાએ મુક્તિ આપનાર છે. અનુકંપાદાન પુણ્યઅંધનુ કારણ છે. ( ૧૬ ) વૈયાવૃત્ય-વૈયાવચ-માળ, ગ્લાન તપસ્વી, વિગેરે મુનિ મહારાજના તથા પાતાથી અધિક જ્ઞાની અને ગુણી પુરૂષાને વૈયાવચ કરવા. (૧૭) સમાધિસ્થાન પદ-દુર્ધ્યાનને છેાડી ચિત્તની સ્વસ્થતા કરવી, તથા ચતુર્વિધ સંઘને સમાધિ પમાડવી, તેમની અસમાધિના કારણુ દૂર કરવા. (૧૮) અભિનવજ્ઞાનપદ્મહંમેશાં અપૂર્વ જ્ઞાનાભ્યાસ કરવા. નવીન નવીન જ્ઞાન ગ્રહણ કરવાને અવિશ્રાંત ઉદ્યોગ કરવેા. ( ૧૯) શ્રુત ભક્તિસ્થાન-શ્રુત જ્ઞાનની ભક્તિ કરવી, અર્થ સહિત શ્રુત જ્ઞાન ભણવું, લખવુ, લખાવવું, શ્રુત જ્ઞાન ભણાવવુ અને ભણનારાઓને સહાય કરવી. (૨૦) શ્રી તીર્થની પ્રભાવના પદસ્થાન-પ્રવચનની પ્રભાવના કરવી, તીના ઉદ્યોત કરવા-આઠ પ્રકારના પ્રભાવક શાસ્ત્રમાં વર્ણન કરેલા છે તે તે પ્રકારથી અને ખીજા પણ અનેક પ્રકારથી તીની જૈન શાસનની પ્રભાવના કરવી. શાસનની હેલના થાય તેવુ કંઇ પણ કૃત્ય કરવું નહિ.
ઉપર પ્રમાણેના વીશ સ્થાનકાનું વિસ્તારપૂર્વક યથાર્થ સ્વરૂપ ગીતા ગુરૂ અને શાસ્ત્રોથી સમજીને તે પદ્મનુ આરાધન કરવાથીજ આત્માની ઉન્નતિ થઇ શકશે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તીર્થંકર નામ કમાં ઉપાર્જન કરવાના હેતુઓ.
૫૧.
આ વીશ સ્થાનક પદ્મ આરાધનના અધિકારી ગૃહસ્થ અને સાધુ બને છે. તેએ દરેક પેાતાના અધિકાર પ્રમાણે શક્તિ ગાયળ્યા સિવાય એ પદનું આરાધન સારી રીતે કરવાથી મનુષ્ય જન્મની સફળતા મેળવી શકે છે. અને ઉત્કૃષ્ટ રીતે આરાધન કરવાથી સર્વોત્કૃષ્ટ એવા તીર્થ'કર નામકર્મના અધના પણુ લાભ થઇ શકે છે.
આ વીશે સ્થાનક પત્નનુ વિશેષ પ્રકારે સ્વરૂપ સમજવા માટે શાસ્ત્રોમાં જીદે જુદે ઠેકાણે અધિકાર છે, તાપણુ ગુજરાતી ભાષામાં શ્રી જિન કૃત વીશ સ્થાનકના રાસ છે. આત્માથી આને તે રાસનુ કાળજીપૂર્વક વાંચન કરવાની ભલામણ છે. એ રાસમાં દરેક પદનુ વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન, તેનું આરાધન કરનારના ચરિત્રા, પ્રસગેાપાત વિવિધ પ્રકારના ઉપદેશ, આગમનું રસસ્ય સારી રીતે સમજાવેલ છે.
શ્રી પરમાત્માની ભક્તિ નિમિત્તે વીશસ્થાનકની પૂજા ભણાવવામાં આવે છે, તેની અ ંદર રહેલા રહસ્યનું સ્વરૂપ સમજવા પૂર્વક જો એ પૂજા ભણાવવામાં આવે તા તેથી શ્રોતા અને ભણાવનાર બન્નેને વિશેષ આહ્વાદ અને કર્મનિરાનું કારણ થાય તેમ છે.
પણ
જે જે મહાપુરૂષા અને બહેના આ પદના આરાધન નિમિત્તે એળીએ કરે છે, તેઓએ તેા આ વીશે સ્થાનકનુ સ્વરૂપ સારી રીતે સમજવાને પ્રયત્ન કરવાની જરૂર છે. એ પદના આરાધન માટે થતા તપ અને ક્રિયાની સાથે એ પદના સ્વરૂપની સમજણ માટે જેની અંદર એનું સ્વરૂપ સમજાવેલું છે તે ગ્રંથાના અભ્યાસ અથવા વાંચન મનન કરવામાં આવશે, તે તેને પેાતાને એટલા તે આત્માનંદ પ્રાપ્ત થશે કે તેની કંઇ કલ્પના અહિં કરી શકાતી નથી. વિશેષ ન બને તે ઉપર જણાવેલા રાસ વાંચવા ભણવા માટે જરૂર પ્રયત્ન કરવા.
આ માસીકના વીશમા વર્ષની શરૂઆતમાં આત્મકલ્યાણુ સમજવા પ્રયત્ન કરવા એ આપણી દરેકની ફરજ છે. શાસ્ત્રકારોએ વીશવશાની દયાના અધિકારી મુનિમહારાજાઓને ગણેલા છે. દયા એ સર્વ ધર્મને માન્ય છે. તેમાં ભગવંત મહાવીરના શાસનના સેવકેાને વધુ માન્ય છે. દયા એ ધર્મનુ મૂળ છે, જયણા એ ધર્મની માતા છે. દયાનું સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ શાસ્ત્રમાં મતાવ્યુ છે; સ્વદયા, પરયા, યુવહારદયા, નિશ્ચયક્રયા, વિગેરેનુ સ્વરૂપ સમજી દયાધ નું આરાધન કરવુ' જોઇએ. તેમાં વિશેષે કરી પરયા કરતાં સ્વદયા પાળવાને માટે દરેક જણે કટિબદ્ધ થવુ એ પહેલી ફરજ છે. જેએ સ્વદયા પાળી શકે તેએજ પરક્રયા ખરેખર પાળી શકે એમ જ્ઞાનીઓનુ ક્રમાન છે, ગૃહસ્થ ધર્મને અંગે સવાવશાની દયા પાળવાની આવે છે. એ સવાવશાની દયાતુ શુદ્ધ રીતે પાલન કરનાર જ ઉત્કૃષ્ટ શ્રાવકની કેટમાં આવી શકે છે. જૈન ધર્મ ના બધા વ્રતા દયા–અહિંસાના પાલન માટે જ છે. એ વાત હુમેશાં લક્ષ ઉપર રાખનારજ આત્માનંદ પ્રાપ્ત કરવાને ભાગ્યશાળી ખની શકે છે.
શ્રુત જ્ઞાનના વીશભેદેનુ સ્વરૂપ ગુરૂગમથી સમજી સભ્યશ્રુત દ્વાદશાંગી અને પીસતાલીશ આગમરૂપ વત માનમાં પ્રચલિત છે, તે શ્રુતજ્ઞાનના શાસ્ત્રમર્યા દાપૂર્વક અધિકારીએ અભ્યાસ કરવા, અને ગૃહસ્થાએ ગીતા ગુરૂ પાસે તેનુ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શ્રવણ કરી તેના અર્થનું જાણપણું કરવું એ પણ આત્માને ઉચ્ચ કોટિમાં લઈ જવાનું નિમિત્ત કારણ છે આગમના પઠન પાઠન તરફ શાસનપ્રેમીઓએ બહુ લક્ષ આપવાની જરૂર છે, બત્રીશ પ્રકારના દેષથી રહિત આઠ પ્રકારના ગુણેથી યુક્ત જિનાગમ છે, એવા પવિત્ર જિનાગમમાં કોઈપણ સ્થળે વિકારનો સંભવ નથી. માટે એવા પવિત્ર જિનાગમનો અભ્યાસ અને તેના જ્ઞાનને વિસ્તાર એ પણ પ્રવચનની ભક્તિ અને આત્માનંદ પ્રાપ્ત કરવાને પ્રબળ નિમિત્ત કારણ છે. બત્રીશ પ્રકારના દોષ અને આઠ પ્રકારના ગુણનું કિંચિત્ સ્વરૂપ શ્રી તત્વનિર્ણય પ્રાસાદ ગ્રંથના પૃષ્ટ ૧૦૯–૧૪૩ ઉપર પરોપકારી મહેમ શ્રીમદ્ આનંદવિજયજી આ ચાર્ય મહારાજે આપેલું છે. ત્યાંથી જાણવા માટે જીજ્ઞાસુ જનેએ પ્રયત્ન કરો.
જિનાગમના પઠન-પાઠનના અધિકારી એવા મુનિ મહાત્માઓને એ માટે વિશેષ કાળ કાઢવાની નમ્ર વિનંતી છે. વર્તમાન પત્રોના વાંચન માટે અથવા પર
આગમના જાણપણા માટે આચાર્યાદિ અધિકારવાળા મહાત્માઓ શેડો વખત કાઢે 'તે તે શાસ્ત્રીય મર્યાદાપૂર્વક છે, પણ જેએના ઉપર સ્વઆગમને અભ્યાસ કરવાની ફરજ છે તેઓ પોતાને કાળ આ ખાતે બીલકુલ કાઢે નહિં અથવા ઓછા કાઢે એ સ્વ અને પર બનેને હિતકર્તા નથી.
ઉપરના વીશ સ્થાનક પદમાં ત્રણ પદ જ્ઞાનારાધના નિમિત્તે બતાવેલા છે. તેમાં અભિનવ જ્ઞાનપદના આરાધનનું રહસ્ય એ જ છે કે દરેક જણે પોતપોતાના અધિકાર પ્રમાણે સમ્યક્ શ્રુતજ્ઞાનનો અપૂર્વ અભ્યાસ કરેજ જોઈએ. અને એ પ્રમાણે કરવા થી જ એ પદની આરાધના થઈ શકે છે. આ વાત હમેશાં આત્મ હિતૈષીઓને પિતાને લક્ષમાં રાખવા આગ્રહપૂર્વક નમ્ર વિનંતી છે.
0
વર્તમાન સમાચાર. શ્રી જેન વેતામ્બર એજ્યુકેશન એંડ તરફથી હાલમાં લેવાયેલી ધાર્મિક પરીક્ષાનું નીચે મુજબ પરિણામ આવ્યું છે. બાળ ધારણું પહેલું
૭ર પાસ. બાળ ધારણ બીજુ
૫ પાસ. પુરૂષ ધોરણ પહેલું
૨ પાસ.
પુરૂષ ધારણ ૨ જુ ૧૦ પાસ. પુરૂષ ધારણુત્રી જુ
૨ પાસ. પુરૂષ ધોરણ ૪ થું
૧ પાસ. પુરૂષ ધોરણ ૫ મું
૧ પાસ. કન્યા ધોરણ ૧ લું
૪૬ પાસ.
કન્યા ધોરણ ૨ જું ૧૩ પાસ, સ્ત્રી ઘોરણ ૧ લુ ૨૦ પાસ,
સ્ત્રી ધોરણ ૨ જુ
૩ પાસ. જી ધોરણ ૩ જી . ૫ પાસ.
શ્રી ધોરણ ૪ થું
૨ પાસ, સ્ત્રી ઘોરણ ૫ મું * ૧ પાસ.
નેટ–લાખોની સંખ્યાવાળી જેન કોમમાં ધાર્મિક શિક્ષણ લેનાર બાળક-બાળકીઓની ઉપરોક્ત સંખ્યા ઘણી અ૯પ છે, તેથી તેમાં રસ લેનારની પણ ઓછી સંખ્યા હોય તે સ્વાભાવિક જણાય છે જે ખેદજનક છે. આ ઉપરથી માબાપોએ ધડ લેવાનો છે કે પોતાના એક પણું બાળક કે બાળકી ધાર્મિક શિક્ષણ લીધા વગર રહેવા જ જોઈએ.
. ك ه . ق غ
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘણીજ ચેડી નકલ સિલિકે છે. પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ (ભાગ ૨ જો,) | જૈનધર્મની ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ પ્રાચીનતા, ગારવતા, પ્રભાવશાલીતા, જણાવનાર ફાઈ સાહિત્ય હોય તો પ્રથમ જૈન પ્રાચીન લેખે છે, કે જેના એક આ અમૂલ્ય સ ગ્રહ છે.
- કાઈપણ ધર્મની પ્રાચીનતા જાણવા-જણ્ાવવા માટે તામ્રલેખા શિલાલેખા; પ્રતિમા–સૂત્તિ ઉપરના લેખે તે સત્ય પુરાવારૂપ છે અને તેથીજ આ પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ ગ્ર'થ” જૈન અને જૈનેતર વિદ્વાનો, સાહિત્ય રસિક,ઈતિહાસના પ્રેમીઓ માટે ઉપયોગી હાઈ પ્રકટ થયા પહેલાં ઘણી કાપીઓની માંગણીઓ થઈ ચુકી હતી.
- આ ગ્રંથમાં શિલાલે છે અને પાષાણ પ્રતિમા ઉપરના લેખાનાજ સગયું છે. આવા લેખ સંગ્રહમાં રાજકીય, સામાજીક, ધાર્મિક આદિ અનેક મહત્વની બાબત અને અનેક વિવિધતાઓનો ઉલ્લેખ કરાયેલ હોવાથી જૈનદર્શન એકલાનાજ નહીં પરંતુ તે તે કાળના સાર્વજનિક ઇતિહાસ માટે તે ઘાયુ કિ મતિ થઈ પડેલ છે. ને આ સંગ્રહમાં એકંદર પપ૭ લેખે છે. કયા લેખા કયાંથી મળ્યા અગર લેવામાં આવ્યા, તેની સુચના તે તે લેખના અવલોકનમાં વિસ્તારથી આપવામાં આવેલ છે.
આ સંગ્રહમાં જુનામાં જુના લેખ નખર ૩૧૮ ના હસ્તી કડીના છે, જે વિકમ સંવત ૯૯ ની શાલના અને નવા લેખ ૧૯૦૩ ની શાલને એટલે સમયની દષ્ટિએ વિક્રમની દશમી સદીથી વીસમી સદી સુધી એટલે કે એક હજાર વર્ષના લેખાના આ ગ્રંથમાં સંગ્રહ છે. ટૂંકામાં આ ગ્રંથ ઈતિહાસની દષ્ટિએ એટલા બધા પ્રિય થઈ પડેલ છે કે, જૈનેતર વિદ્વાનોની આ ગ્રંથ છપાતા એટલી બધી માંગણી થયેલી હતી, કે હવે પછી તેની શિલિકે કાપી ઘણીજ થાડી છે. જેથી સાહિત્ય અને ઇતિહાસના પ્રેમીયા, જૈનધર્મની પ્રાચિનતા, ગૈારાતા જાણવાના જીજ્ઞાસુઓ જલદી મ ગાવી લેશો.'
સદરહુ ગ્રંથ ઉંચા કાગળ ઉપર સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપથી છપાવી સુશોભિત ખાઇડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. શુમારે આઠશહુ પાનાના પંચાણ કારમને માટો ગ્રંથ છતાં માત્ર રૂા. ૩-૮-૦ સાડાત્રણ રૂપિયા કિંમત રાખવામાં આવેલા
છે. પારટેજ જીરું :
થાડી નકલો બાકી છે, જલદી મંગાવો.
શ્રી કુવલય માળા-કથા. સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓ માટે ખાસ ઉપાગી અને લાઇબ્રેરીના શણગાર રૂપ,
આ સરકૃત ગદા પઘારમક ચંપુ ગ્રંથ જેવાં ખાસ રીતે ક્રોધ, માન, માયા, લાભ અને મેહના કટેક વિપાકને અપૂવ દષ્ટાંતદ્વારા પ્રગટ કરનાર છે. આ પ્ર થ સંસ્કૃતના અભ્યાસી હુરક્રાઈન પઠન પાઠન માટે ઉપયોગી છે, શ્રીમાન રત્નપ્રભસૂરિની કૃતિના આ બોધદાયક, ઉપદેશકારક, રસીક અને અભ્યાસને માટે ખાસ વાંચવા ચાય છે, ઊંચા કેરીજ પેપરા ઉપર નિણ યસાગર પ્રેસમાં સુંદર, ટાઈપથી છપાયેલ, ઊંચા કપડાની સુશોભિત પાકા બાઈડીંગથી અલ કૃત કરવામાં આવેલ છે, અઢીસે પાનાના આટલા મોટો ગ્રંથ છતાં મુદલથી પણ ઓછી કિંમત માત્ર દોઢ રૂપીયા રાખવામાં આવેલ છે. મળવાનું ઠેકાણું'. શ્રી જેન આત્માનદ સભા-ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir વીરધર્મ. વિચાર કરતાં જણાશે કે ગરીબાઇનું’ એસિડ ગરીબાઈ છે. જયાં દેશી ) માં કરોડો લેકે ભૂખમરો વેઠે છે ત્યાં તે ભૂખમરા મટાડવા માટે હજારો કે અને લાખા જુવાનોએ સ્વેચ્છાપૂર્વક ગરીબાઈ સ્વીકારવી જોઈએ. ધામિ કતાથી ગરીબાઈ ધારણ કરવી જોઈએ. એ ગ્રેજી કેળવણીને લઈને આ પશે આ બાબતમાં બહુજ કાયર બન્યા છીયે. માણસને જેટલા માતનો ભય નથી, ધર્મદ્રહ કે દેશ દ્રોહના ભય નથી એટલે ભય ગરીબાઇના લાગે છે. જે દેશમાં વેચછા પૂર્વ કા ધારણ કરેલી ગરીબાઈની પ્રતિષ્ઠા સર્વોપરી હતી, તેજ દેશમાં આજે કેળવાયલા દરેક જુવાન કાયરની પેઠે ગરીબાઈથી નાસતા ફરે છે. યુદ્ધમાં જે હુજારા અને લાખા સૈનિકો દેશની ખાતર લડવા જાય છે, તે બધાજ ક ઈ. મહાત્મા નથી હોતા. તેમને પણ બાળબચ્ચાં હોય છે. 10 કે 15 રૂપિયા મેળવનાર માણસ બાળ ખર્ચા માટે શી બચત કરી શકે ? આપણે સ્ત્રીઓને અને દીકરા-દીકરીઓને આશ્રિતની દશામાં રાખવાને ટેવાયેલા છીએ. તેથીજ આપણને અજ્ઞાત ભવિષ્યમાં ભૂસકે મારવાની બીક લાગે છે. રાજને જ મહેનત કરીને રોટલા મેળવવા અને ભવિષ્યને માટે કશી ચિંતા ન કરવી એમાં જે વીરરસ રહેલા છે, તેની મીહાશ અનુભવ વગર ને સમજાય. સલામતી એ જીવનને સડા છે. ભવિષ્યવિષેની સંદિગ્ધતા જૈ જૈ એ જ જીવનના સાર છે. એના રસ જેને મા નથી તે અભાગીયા કહેવાય, જેને ભવિષ્યકાળ સલામત છે, તેનામાં ધાર્મિકતા રહેવી બહેજ અઘરી છે, જે સલામતી ઈ છે છે, તે વાસ્તવિક રીતે જોતાં નાસ્તિકા જ છે. બાળક જેમ માબાપ પર વિશ્વાસ રાખી નિશ્ચિત રહે છે, તેમ વીર પુરુષે માંગલ્ય ઉપર વિશ્વાસ રાખવો જોઈએ. જ્યાં સલામતી છે ત્યાં પુરૂષાર્થ નથી, ધાર્મિકતા નથી, દયા નથી અને કાવ્ય નથી. જે માણસ સ્વેચ્છાપૂર્વક ગરીબાઈ સ્વીકારે છે તે વીર બની જાય છે, અન્યાયી માણસને તે કાળ જેવા લાગે છે, પીડિત લોકોને તે કૃપાનિધિ ભાસે છે, કોલ 9 કલ કલ કીલ | * તેનેજ ધર્મનું રહસ્ય પ્રગટ થાય છે. ગરીબાઈ એ વીરના ખારાકા છે, ઈશ્વરના પ્રસાદ છે અને ધર્મ ના આધાર છે. આવા ગરીએ. જ્યારે દેશમાં વધશે, ત્યારે દેશની ગરીબાઈ દૂર થશે, ભૂખમરા ટળો, લોકોમાં હિં'મત આવશે અને આજે અસત્ય જણાતી વસ્તુ શાકય અને સહેલી થઈ, ડો. ? દ. આ. કાલેલકર, For Private And Personal Use Only