________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ્યવહારિક કાર્યશીલતા. પુરૂષામાં કઈ ગણ્યા ગાંઠ્યા મનુષ્ય સિવાય પ્રાયે કરીને અદ્રુપ બુદ્ધિવાળા, સતત પરિશ્રમી, ધૈર્યવાન હોય છે તથા પોતાની તેમજ બીજાની ખામીઓમાંથી કંઈક નવું શીખનાર હોય છે.
સંભવ છે કે ઉપરોક્ત વાત ઉપરથી વાંચકોને એ ભ્રમ થશે કે આમાં માનસિક ઉન્નતિ અને વર્તમાન શિક્ષણ–પ્રણાલીની વ્યર્થ અગ્યતા બતાવવામાં આવે છે અને તેની અવહેલના કરવાને ઉપદેશ આપવામાં આવે છે. પરંતુ યથાથે વાત એ નથી. માનસિક અને ઔદ્ધિક શિક્ષણ અવશ્ય અમૂલ્ય જ છે. પરંતુ જેવી રીતે કેરી ખાધા વગર માત્ર રાખી મૂકવાથી તેના સ્વાદની ખબર પડતી નથી, તેવી જ રીતે શિક્ષણ તથા જ્ઞાન વ્યવહારીક ન હોય તે તેને કંઈ ઉપયોગ નથી. પઠન પાઠન અને વાંચનનું જ્ઞાન ગમે તેટલું અધિક હોય તો પણ આખરે તે પુસ્તકોમાં જ રહેવાનું. જે જ્ઞાન આપણને જીવનની પ્રત્યક્ષ વાતથી અનુભવ દ્વારા મળે છે તે જ સાચું જ્ઞાન છે.” આવું તિલભાર જ્ઞાન (wisdom) એક શેર પંડિતાઈ (learning) કરતાં ઘણું સારું છે. “ એ કહેવતમાં ઘણું ઉંડું રહસ્ય સમાયેલું છે. સંસારમાં જે જે મહાન વિખ્યાત પુરૂ થઈ ગયા છે, તેઓ સર્વ અધિક પઠન-પાઠનથી નથી થયા. પ્રાચીન જમાનામાં આટલા બધાં પુસ્તકોજ નહાતા. આજ કાલના લાખ કરોડે પુસ્તકને બદલે તે જમાનામાં એકાદ પુસ્તક મહા મુશ્કેલીથી મળી શકતું હતું, પરંતુ પુસ્તકના પઠન-પાઠન વગર પૂર્વ યુગના મનુષ્ય એકેકથી ચઢિયાતા, ગુણવાન અને કાર્યશીલ થઈ ગયા છે. જે મનુષ્ય પોતાની બુદ્ધિના ન્હાના નમુના રૂપે રેલગાડીની બનાવટ શીખવી તેણે ઘણું પુસ્તકનું પઠન-પાઠન કર્યું નહોતું. તાત્પર્ય એ છે કે સંસ્કૃત, અરબી ફારસી, ગ્રીક, લેટીન, અંગ્રેજી યા અન્ય ભાષાના વ્યાકરણમાં વાકને જન્મભર વિન્યાસ કર્યા કરવાથી કોઈ સાહસ અને કાર્ય શીલતાની વૃદ્ધિ થતી નથી. એ રીતે માલિકતા તથા નૂતનતા તર્કશાસ્ત્રનાં હજારે પૃષ્ઠોના પઠનથી પણ નથી આવતી. એ સર્વ પ્રત્યક્ષ વ્યવહારથી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, તે રટન્ત શિક્ષાના ફલ સ્વરૂપમાં કદિ પણ પ્રાપ્ત થઈ શકતી નથી. આપણે આ માનવ-જીવનની દોડાદેડમાં હમેશાં જોઈએ છીએ કે કોઈ ફારસી ભણેલો મનુષ્ય તેલ વેચ્યા કરે છે, અને કેઈ નિરક્ષર મનુષ્ય કે જેને પોતાનું નામ પણ લખતા નથી આવડતું તે પોતાના સઘળાં સાંસારિક કાર્યોમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરીને સુખી બને છે. કઈ કઈ વખત એવું પણ જોવામાં આવે છે કે જે મનુષ્ય રાજ્ય શબ્દની પરિભાષા પણ નથી જાણતા તે એક મહાન રાજ્યનું સંચાલન કરીને તેને તુષ્ટિ તથા પુષ્ટિથી સંપૂર્ણ બનાવી દે છે. આ સર્વ વાતનું કારણ શોધતાં માલૂમ પડશે કે એ મનુષ્યની પાસે જે કે યુનિવર્સિટીનું કોઈ સટફિકેટ નથી હોતું, પણ તેઓએ આ જીવતા જાગતા સંસારની વ્યવહારીક પાઠશાળાઓમાં અભ્યાસ કર્યો હોય છે. તે લોકો આ
For Private And Personal Use Only
